SOKRATES VE İNSAN ANLAYIŞI

M.Ö yillari arasinda yasamis olan ünlü Yunanli düsünürdür Sokrates, M.Ö 470 – 399 yılları arasında yaşamış ünlü yunanlı filozoftur. Felsefenin kurucusu olarak görülen Sokrates, her daim sorgulayıcı yaklaşımı ile tanınmış ve benimsenmiştir. Kimliği ya da geçmişi hakkında net bilgi olmasa da heykelci bir babanın oğlu olarak bilinir.

Sokrates, genel olarak felsefenin ve Batı felsefesinin, özel olarak da Antik Yunan felsefesinin, hiç kuşku yok ki en kilit ismidir. Nitekim Batı felsefesinin beşiği kabul edilen Antik Yunan felsefesi, bir bütün olarak onun ismiyle sınıflandırılır.

Nitekim Sokrates’ten önce yaşamış olan filozoflara, Sokrates’ten önce gelenler anlamında Presokratikler adı verilir. Buna karşın Sokrates’ten sonra gelen bütün Yunan filozofları, onun doğrudan ya da dolaylı olarak öğrencisi olma anlamında, Sokratikler olarak geçerler.

Tarihin tanıdığı ilk ve en büyük sistemin kurucusu olan Platon, Sokrates’in öğrencisidir. Yunan felsefesinin son büyük filozofu olan Aristoteles ise Platon’un öğrencisi olmuştur.

Sokrates’in İnsan Anlayışı Sokrates kendisinden önceki filozoflardan farklı olarak,insan ve insanın sorunlarını sistemli olarak ele almıştır. Böylece Sokrates, felsefeye yeni bir bakışla eğilmiştir. Onun düşüncesinin temel sorunu ‘‘ insan nedir?’’ sorusudur. Onun temel amacı; insanın ahlaken geliştirilmesidir.

‘‘ Kendini bil’’ ve ‘‘ Sorgulanmamış bir hayat yaşanmaya değmez’’ sözlerini ele alarak, insan sorununu tartışmıştır. ‘‘ Kendini bil’’ sözü ile, insanın kendi kendisine sadık kalması ve kendisiyle ahenk içinde bulunması gerektiğini ifade etmiştir. Bunu başarabilen insan, böylece mutluluğu elde edecektir.

Sokrates’e göre aklını doğru kullanabilen insan, erdemli insandır. Bunun için Sokrates’in anlayışında ‘‘ bilgi erdemdir’’. Sokrates, hiç kimsenin bile bile kötülük yapmayacağını, kötülük diye nitelendirilen şeyin, bilgisizlikten yani ‘‘cahillikten’’ kaynaklandığını söyler.

İnsan için, mutluluğun koşulu ve teminatı, hazların peşinden koşmak değil, erdemli olmaktır. Sokrates, ‘‘insan nedir’’ sorusunu, bilgi ile iç içe, ahlak felsefesi bağlamında ele alarak sorgulamıştır. Bu yüzden, insanın bu hayattaki en büyük amacı olan mutluluğa ancak erdem sahibi olarak ulaşılabileceğini, bunun da bilgi ile mümkün olduğunu söylemiştir.

Sorgulanmayan bir yaşamın, yaşanmaya değer bir hayat olmadığını dile getiren Sokrates, insan yaşamının değerine yönelik böyle bir sorgulama girişiminde bulanarak, felsefe tarihinde,insanın anlamına yönelik ilk sorgulamayı temsil eder.

Hakikate ulaşma konusunda ise; Sofistlerin rölativizminden farklı olarak, insanın iyinin bilgisine ulaşabileceğini söyler. İnsan ‘‘iyi’’nin bilgisine ulaştıkça, kötülükten uzaklaşır. İyiye yaklaşan insan, erdemli bir varlık olma yolunda ilerlemiş olur.

Sokrates, kişinin toplum içinde, ahlaki bir boyut kazanabileceğini söyler. Çünkü erdemli bir insan, aynı zamanda devletin yasalarına da uyan insandır. Nitekim kendisinin, haksız yere suçlanıp idam edilmesinin karşısında bile Sokrates, devletin kararına karşı çıkmamış, erdemli bir bireyin böyle olması gerektiğini düşünmüştür. Böylece Sokrates, ahlak felsefesi ile siyaset felsefesini iç içe ele almıştır.

İnsanın doğası gereği iyi olduğunu söyleyen Sokrates, insanın bu iyi yönünün, diyalektik bir yöntem ile ortaya çıkarılabileceğini düşünmüştür. Diyalektik yöntem ile, tıpkı herhangi bir ebenin, hamile bir kadının doğum yapmasına yardımcı olması gibi, o da karşısındaki insana bu ‘‘iyi’’ doğasının farkına varmasını sağlar.

Kaynakça Sokrates’in Savunması (Platon) İnsan Felsefesi (Nurten Gökalp) İnsan Felsefesi ( Ebamüslim Akdemir) Felsefe Tarihi (Ahmet Cevizci)