SUNUM

KUTADGU BİLİG

Maveraünnehir’den Doğu Türkistan’a uzanan coğrafyada hüküm süren Karahanlı Devleti, İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk Devletidir. Müslüman Karahanlı Hakanı’nın sarayında ilk Türkçe ürünü Yusuf Has Hacib yazmış, 6645 beyitten oluşmuş eserine “Kutadgu Bilig” ismini vermiş ve Hakan’a takdim etmiştir (sene 1070). Kutadgu bilig: İnsanları mutluluğa eriştiren bilgi demektir.

Biz de ilk insandan günümüze kadar hepimizin aradığı mutluluğun nasıl yakalanacağını, bu eserden; “İNSANOĞLUNUN DEĞERİ BİLGİ VE AKILDAN GELİR” başlığı ile verilen öğütten faydalanalım diye özetledik.

Tanrı insanı yarattı ve seçip yükseltti; ona erdem, bilgi, akıl ve anlayış verdi. Gönül verdi, dil verdi. Hayâ ve güzel ahlâk sahibi etti. Ona bilgi verdi ve insan yükseldi, ilerledi; böylece birçok düğümler çözüldü. Tanrı kime akıl, zekâ ve bilgi verse o birçok iyiliklere ulaşır. Bilgi ve zekâyı yüce bil; seçilmiş kulları bu ikisi yüceltir. Bak şu sözde ne demişlerdir: Zekâ nerede olursa orası yücelir; bilgi kimde olursa o ilerler. Bilgiyi bilen insandan hastalık uzaklaşır. Bilgisiz insan hep hastalıklı olur; hastalık tedavi edilmezse insan ölür.

Ey bilgisiz! Git hastalığını tedavi ettir; ey bilgili kutlu, sen söyle bilgisizliğin ilacını! Zekâ bir yulardır, insan onu elinde tutarsa bütün arzularına, dileklerine kavuşur. Bilgi ve zekâ sayesinde insan aziz olur. Ey insan, bütün işini gücünü zekâ ve bilgi ile gör; eline geçen bu zamanı bilgi ile koru!

Dilin Erdemi ve Kusuru; Faydası ve Zararı Hakkında Zekâ ve bilgiye tercüman olan bu dildir; insanı aydınlatan fasih dilin kıymetini bil. İnsan dil ile kıymetlenir ve kut (baht ve mutluluk) bulur; yine insanı kıymetten düşüren de dildir, dili yüzünden başı bile gider insanın. Dil bir arslan gibidir, kapının önünde yatar; dikkat et, ey ev sahibi, başını yemesin!

Bak dilinden sıkıntıya düşmüş biri ne der: Bu dilim bana pek eziyet çektiriyor, başımı kesmesinler de ben bu dilimi keseyim! Sözüne dikkat et, başın gitmesin; dilini gözet, dişin kırılmasın! Başının selametini istiyorsan dilini tut, ağzından yakışıksız söz kaçırma. Söz bilerek söylenirse bilgi sayılır; bilgisizin sözü ise kendi başını yer. Söz söylemek faydasız değildir; ama çok sözden de fayda görmedim. Sen de sözü sırasında ve az söyle.

Çok söyleyene geveze denir, söylemeyene de dilsiz. Öyleyse sen fasih bir dil kullan, dil fasih olursa insanı yüceltir. Sözünü kısa kesenin ömrü uzun olur. Bilgisiz insan kördür; ey bilgisiz, yürü bilgiden nasip al. Bak, doğan ölüyor, insandan eser olarak ancak söz kalıyor; öyleyse sözünü iyi söyle, ölümsüz olursun!

İyilik Etmenin Övgüsü; Akıl ve Bilginin Erdemi Eğer bir gün halkı idare etme durumuna gelirsen, işinle ve sözünle, her zaman iyilik et. Hayat bir sermayedir; bunun kârı iyiliktir. Yürüyen ve nefes alan her şey bir gün ölür. Dünyaya nice erler geldi, bir müddet sonra hepsi göçüp gitti. İster bey olsun, ister kul; hepsi gitti! İster iyi, ister kötü, geriye onların yalnızca adları kaldı.

İnsanların biri iyi, biri kötü iki türlü adı vardır ve kendisi gittikten sonra bunlardan biri kalır. Kötüye sövülür, iyi övülür; sen hangisini istersen ona göre davran. Dahhak’a neden sövüldü, lanet edildi; Feridun niçin övüldü? Biri kötü, biri iyi idi de ondan. Bak, güngörmüş biri ne der: Kötülerin işi hiçbir zaman ileri gidemedi. Kötülük bir ateştir; ateş ise yakıcıdır.

Bizden önce göçenlere dikkat et: İster bey olsun, ister halktan biri; kim bilgiyi buldu ise dünyaya hakim olmuştur. Dünya beylerinin bilgilileri iyi bir nizam koymuşlar ve iyilikte ileri gitmişlerdir. Bilge ve bilgili beyler, bilgili kimseleri kendi etraflarına toplamışlar, memleketlerini düzene koymuşlar, halk zenginleşmiş; böylece iyi ad kazanmıştır. Bu beyler öleceğini bilerek kendisi için hazırlık yapmış, adını kitaplara geçirmiştir; bugün o kitapları okuyanlar o beyleri tanımakta, onlar gibi olmaya çalışmakta, böylece onlar da iyilerden olmaktadırlar.

Dünyada bilgiden daha yüce ne vardır? Bir cahil baş köşede otursa, orası kapı eşiği sayılır. Bir bilgin eşikte otursa, orası baş köşe sayılır; bütün bu saygı esasen bilgiyedir. Dünyada iki sınıf insan vardır: Beyler ve bilgililer. Bunlardan gayrisi adeta hayvan sürüsü gibidir. Şimdi sen bunlardan hangisisin, açık söyle! Sen ilk ikisinden biri ol, üçüncüden uzaklaş. Bunlardan birincisi eline kılıç alarak halkı itaat ve düzen altında tutar; diğeri eline kalem alarak doğru yolu bulup gösterir.

Bilgisiz insan kördür. Ey gözsüz kör, bilgiden payını al. Söz insanın süsüdür; ey dil, iyi sözlü insanı öv! Bak bir Türkçe atasözünde ne der: Aklın süsü dil, dilin süsü sözdür.

Eğer dikkat edersen görürsün ki, dünya beyleri arasında en iyileri Türk beyleridir. Bunlardan biri meşhur ve kutlu Alper Tunga idi. Yüksek bilgili, erdemli ve insanların seçkini idi. İranlılar ona Efrasiyab derdi; birçok ülkeler ve memleketler fethetmiştir. Dünyaya hakim olmak için erdem, akıl ve bilgi sahibi olmak gerekir. İranlılar onu kitaplarında yazmışlardır; adı kitapta olmasa idi onu kim tanırdı?

Ey Aziz! Akıl, karanlık gecede meşale gibidir; bilgi, seni aydınlatan bir ışıktır. İnsan akılla yükselir ve bilgi ile ilerler; bu ikisi sayesinde itibar görür. Bir deli, adam öldürse ona ölüm cezası vermezler; zira aklı yoktur. Akılsız adamlar ne mükâfat görür, ne de ceza. Bütün hürmet ve itibar akıl içindir; akılsız adam bir avuç çamur gibidir. Akıl sahibi insan asil olur. Bilgi sahibi insan beylik budur.

Bak, şu dört şeyin azını küçümseme: Ateş, düşman, hastalık, bilgi. Ey akıllı yiğit! Öfkeyi kendinden uzaklaştır. Hiçbir işe öfke ve hiddet ile yaklaşma; yoksa ömrünü heder edersin. Öfkeyle kalkan pişmanlıkla oturur, bilmez misin? İnsan öfkelenirse bilgisizce hareket eder, öfke onu deliye benzetir.

Şu birkaç şey insanlar için kötüdür, bunları bilirsen kendini korumuş olursun: Yalan söylemek, verilen sözden dönmek, içki içmek, inatçı olmak. Kabalık, öfke, boşboğazlık da kötü işlerdendir. Bunlar kimin üstünde toplanırsa kut (baht ve mutluluk) ondan kaçar; felek ona yar olmaz! Ey iyi insan! İyilik yap, iyinin işi hep düzgün gider. Ne kadar yaşarsa yaşasın, iyi insan ihtiyarlamaz. İyi insan her gün bir dileğine kavuşur. Kötü ise pişmanlıkla ihtiyarlar, sıkıntısı günbegün artar.

TEŞEKKÜR EDERİZ İSTESOB EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ Eğitim Müdürü: Metin İÇTEM Eğitim Müd. Asistanı: Ahmet Z. GÜNDOĞDU