ÖRGÜTSEL İ LET İŞİ M Ö ğ r. Gör. Dr. İ nanç GÜNEY Adana MYO

örgüt kültürü örgüt üyelerine farklı bir kimlik veren, onların örgüte ba ğ lanmasına yardımcı olan ve örgüt üyeleri tarafından payla ş ılan iç de ğ erler toplamıdır. örgüt kültürünün de ğ i ş imi örgütteki de ğ i ş imle birliktedir.

örgüt kültürü olu ş turan ö ğ eler de ğ erler inançlar varsayımlar ilkeler kurallar semboller efsaneler tutumlar törenler gelenekler uygulamalar ölçütler örgütsel kültür bunların tümüdür. örgütsel kültür de ğ i ş ecekse bunların tümünün de ğ i ş mesi gerekir. en yava ş de ğ i ş en gelenekler, en hızlı de ğ i ş en ise beklenti ve varsayımlardır.

örgütsel kültürün kapsamı 1. örgütün tarihi 2. örgütün de ğ erleri ve inançları: ba ş arıyı tanımlayan kavramlar. 3. örgütü açıklayan öykü ve efsaneler: türk masalları, padi ş ah kızı çoban a ş kı. 4. örgütün kültürel a ğ ı : 3 ve 4 örgütün açıkça görülmeyen yetki yapılanmasını açı ğ a çıkartır 5. örgütün kahramanları (rol modelleri): yeni katılımcılara mesaj ve rol modeli görevi görür. 6. davranı ş kalıpları: örgütsel kültüre uygun davranı ş kalıplarını tanımlar. 7. güdüleme 8. belirsizlik durumunda çözüm önerileri 9. kılavuzluk: bireylerin örgüt içindeki davranı ş larına açıklık getirir, ba ş arılı olmak isteyen üyelere kılavuzluk yapar, ba ş arının kriterlerini tanımlar. bu durum bazen tutuculu ğ a neden olabilir.

böylece örgütsel kültür; 1. örgütün kendi içinde bütünle ş mesini sa ğ lar. 2. örgütün çevresiyle uyumunu sa ğ lar.

örgüt kültürünün ayirt edici özellikleri 1. ayırt edicidir: ba ş ka bir örgüt kültüründen farklıla ş ır. iki ayrı örgütte tümüyle aynı kültürü bulmak zordur. örgüt kültürü örgütün parmak izi gibidir. 2. kararlı bir yapıdadır, kolay de ğ i ş mez: yerle ş mesi, benimsenmesi, de ğ i ş mesi zaman alır. büyük örgütlerde daha zordur, homojen bir topluluk ise daha kolaydır. 3. söylenmeden anla ş ılabilir: bir slogan, bir mimari yapı, bir çevre düzenlemesi çok ş ey anlatır. açıkça dile getirilmeden gözlenebilir. genel olarak kültürü olu ş turan ö ğ elerden bahsedildi ğ inde kültürün bütünü anla ş ılabilir. 4. simgeseldir: öykü, slogan, kahraman, logo, tören, ödüllendirmeler vardır. 5. bütünle ş tiricidir: aynı de ğ erleri payla ş an insanlar i ş e alınır ya da yeti ş tirilir (birbirleriyle bütünle ş mek, birbirlerini iyi anlamak, ortak ruh olu ş turmak amaçlanır). 6. benimsenmi ş tir: tüm parçalar bir bütünü olu ş turur. bu bütün ço ğ unluk tarafından benimsenmi ş tir (her kurumun kültürü kendine özgüdür, en iyi yoktur). 7. yönetimin bir yansımasıdır: söylem – eylem uyumu önemlidir.

örgütsel kültürün çe ş itli siniflandirmalari 1. baskin – alt kültür baskın kültür: örgüt üyelerinin ço ğ unlu ğ u tarafından payla ş ılan temel de ğ erleri temsil eder ve davranı ş lara yön verir.bir örgütün kültüründen bahsetti ğ imizde onun baskın kültüründen söz etmi ş oluruz. baskın kültür bir tanedir. (hp mü ş teri gereksinimlerinin hızlı bir ş ekilde kar ş ılanması) alt kültür: örgütlerde yeterince payla ş ılmayan ya da az sayıda insan tarafından payla ş ılan de ğ erlerdir. büyük örgütlerin farklı birimlerinin kendine özgü alt kültürleri olabilir. birden çok alt kültürü olabilir ve alt kültürler özgün sorunlar ve deneyimler nedeniyle olu ş ur. dikey ya da yatay alt kültür olabilir. baskın ileti ş im dikeyse, baskın kültür de dikeydir, ama bazı birimler yatay kültür geli ş tirebilir. örgüt kültürü içinde aynı i ş i yapanlar yatay bir kültür de ortaya çıkartabilirler bu baskın kültürü bozmaz. alt kültür çatı ş ması önlemek için yatırım yapılacak yer iyi incelenir, uyumlu yanlar birle ş tirilir.

2. güçlü kültür – zayif kültür güçlü kültür: örgütler tarafından açıkça düzenlenmi ş ve büyük ölçüde benimsenmi ş de ğ erler güçlü kültürdür. güçlü kültürün olu ş masında önderlik, payla ş ım ve yo ğ unluk çok etkilidir. payla ş ım düzeyi örgüt üyelerinin ne kadarının aynı temel de ğ erlere sahip olduklarını gösterir. payla ş ımı arttırmak için; 1. yönlendirme; 2. ödüllendirme yapılır. çalı ş anlar kendi kültürlerini açıkça tanımlayabilir. güçlü kültür olu ş turmak için takım çalı ş ması ve sürekli iyile ş tirme yapılır. zayıf kültür: varolan kültür örgütün amaçlarına hizmet etmiyorsa, ya da bilinçli bir dü ş ünme sürecinde olu ş muyorsa orada zayıf bir kültür vardır. zayıf kültür ço ğ unluk tarafından benimsenmez, kurumu temsil etmez, çeli ş kileri var demektir. yeni kurulan ve sık sık eleman de ğ i ş tiren (i ş gücü devir hızı yüksek) kurumlarda kurum kültürü zayıftır.

ÖRGÜTSEL İ LET İŞİ MDE KAR Ş ILA Ş ILAN ENGELLER Örgütsel ileti ş im, örgütlerde i ş birli ğ i, koordinasyon ve kontrol i ş levini yerine getiren örgütsel ve yönetsel yapının en önemli ö ğ elerinden bir tanesidir. Bu ö ğ enin uygulamada tam olarak i ş ledi ğ i söylenemez. E ğ er örgütlerde arzu edilen düzeyde etkili bir ileti ş im söz konusu olsaydı, örgütsel çatı ş malar ve örgütsel ba ş arısızlıklarla kar ş ıla ş ılması mümkün olmayabilirdi. Bugün birçok örgütün ba ş arısızlı ğ ından ya da örgütlerde meydana gelen çatı ş malardan söz edilmektedir. Bunun temelinde ileti ş imsizlik yatmaktadır. Çünkü etkili bir ileti ş imin olu ş masını engelleyen hem örgüt içi hem de örgüt dı ş ı birçok faktör söz konusudur. Örgütsel ileti ş imi olumsuz yönde etkileyen faktörler arasında genel olarak mesajın içeri ğ i, alıcının yapısı ve ileti ş imde kullanılan dil vb. unsurlar adlandırılabilir (Bkz. Gökçe, 2002:147). Alıcının yapısından kaynaklanan sorun, aynı zamanda kaynak ile alıcı arasındaki farklılı ğ ı ifade etmektedir. Bu farklılı ğ ın neden oldu ğ u ileti ş im engelleri ş u ş ekilde sıralanmaktadır (Tutar ve Yılmaz, 2002: 69 aktaran Uztu ğ, 2003:195) ;

İ nsanların ileti ş im ihtiyaçlarının farkında olmamaları, İ nsanların ileti ş imin ne oldu ğ unu tam olarak kavrayamamaları, İ leti ş imin ne kadar önemli oldu ğ unun farkında olmamaları, İ nsanların etkin ileti ş im yöntemlerini bilmemeleri ve ileti ş im kurmakta zorlanmaları, İ leti ş im bir yetenek i ş idir. İ leti ş im için gerekli yetenek ve beceriden yoksun olmak ileti ş im sorununa yol açmaktadır.

Bunların dı ş ında bir ileti ş im sürecinin etkin bir biçimde i ş lemesine engel olan faktörlerin bir kısmı fiziksel ve teknolojik nitelikte iken bir kısmı ise, sosyo-psikolojik özelliktedir. İ leti ş im engelleri ş u ş ekilde özetlenebilir (Bingöl, 1997: 287–288; Thayer, 1991: 243; Sabuncuo ğ lu, 1974: 157–159; Genç, 1998: 165; Özgüven, 1975: 193; Gökçe, 2002: 147–156); Ki ş isel engeller, Fiziksel ve teknik engeller, Dil engelleri, Statüden kaynaklanan engeller, Zaman engeli, Sosyo- kültürel ve psikolojik engellerdir.

Ki ş isel Engeller: Ki ş isel engellerin ba ş ında güven ve güvensizlik problemi gelmektedir. Alıcının, mesajı gönderen kayna ğ a kar ş ı bir güveni yoksa gönderilen mesajı de ğ i ş tirebilir ya da ihmal edebilir. Ba ş ka bir ifadeyle, kaynak ve alıcının ki ş ilikleri, birbirlerine kar ş ı tutumları, inançları, güvenleri, önyargıları gönderilen mesajların farklı anlamlara gelecek ş ekilde de ğ erlendirilmesine ve dolayısıyla yanlı ş anla ş ılmalara neden olmaktadır. Bilindi ğ i gibi gerek kaynak ve gerekse alıcının amaçları, ihtirasları, tutkuları, kültür düzeyleri, beklentileri, hisleri, de ğ er yargıları, alı ş kanlıkları ve zevkleri birbirinden farklıdır. Bu farklılıklar, mesaj olu ş tururken ve mesaj algılanırken dikkat edilmedi ğ i zaman bir ileti ş im sorununa yol açabilmektedir.

Fiziksel ve Teknik Engeller: Bu engellerin ba ş ında çevresel faktörlerden kaynaklanan gürültü ve ileti ş im kanallarındaki teknik bozukluklar gelmektedir. Dil Engelleri: İ leti ş imde kar ş ıla ş ılan en önemli engellerden birisi de dil ve terminoloji güçlükleri veya yetersizliklerinden do ğ maktadır. Bir dilin içerdi ğ i kelimelerin bazen birden çok anlam ta ş ıdı ğ ı ve bunların birbirleri ile hiç ilgisi olmadı ğ ı görülmektedir. Farklı anlamlar ta ş ıyan kelimelerin alıcı tarafından hiç bilinmemesi ya da kendi tecrübesine ba ğ lı olarak ona de ğ i ş ik bir anlam yüklemesi ileti ş im sorununa yol açmaktadır. Di ğ er taraftan toplumlar geli ş tikçe uzmanla ş malar da artmaktadır. Uzmanlık alanları teknik bir dili gerektirmektedir. Bu teknik dil ancak o alanda uzman olan bireyler tarafından anla ş ılabilmektedir. Bu diller uzmanlık alanı dı ş ında kalan bireyler tarafından anla ş ılamamaktadır. Örne ğ in hasta-doktor ili ş kilerinde genelde ileti ş im sorunu ya ş anmaktadır. Çünkü hasta bireyler ya da onların yakınları ne hastalı ğ ın ne oldu ğ unu ne de ilaç prospektüsünde yazılanları anlayabilecek durumdadırlar.

Statüden Kaynaklanan Engeller: Merkeziyetçi ve a ş ırı hiyerar ş ik yapılı örgütlerde ast-üst arasında ileti ş im kopuklu ğ u söz konusu olabilmektedir. Bu gibi örgütlerde ileti ş im akı ş ı genelde yukarıdan a ş a ğ ıya do ğ rudur. Bunun do ğ al sonucu olarak da astların üstlere ula ş ması zordur. Bunun dı ş ında astlar a ş a ğ ıdan yukarıya do ğ ru olan ileti ş ime, üstlerinin itibar etmeyece ğ i, ilgisiz kalaca ğ ı ya da sorunlarına ve ş ikâyetlerine bir çözüm getirilemeyece ğ i gibi dü ş üncelerle pek meyilli de ğ ildirler. Di ğ er taraftan statü ve buna ba ğ lı rollerin astlar ve üstleri tarafından farklı ş ekilde tanımlanması ve zamana ve ortama göre statüdeki farklılıkların dikkate alınmaması da bir sorun olu ş turmaktadır.

Zaman Engeli: Zaman engeli ile ilgili ileti ş im sorunu iki açıdan de ğ erlendirilebilir. Birincisi, kayna ğ ı dinlemek için yeterli vakit ayıramamaktır. Bu durumda alıcı kayna ğ ın anlatmak istedi ğ i ş eyleri tam olarak algılayamamaktadır. İ leti ş imde kar ş ıdaki insanı, kayna ğ ı dinlemek ona verilen de ğ eri ifade emektedir. E ğ er kaynak alıcı tarafından tam olarak dinlendi ğ ine ve anla ş ıldı ğ ına inanırsa iki birey arasında pozitif bir etkile ş im olu ş maktadır. Zaman engeline ili ş kin kar ş ıla ş ılan ikinci sorun ise kayna ğ ın do ğ rudan alıcı tarafından de ğ il de aracı bir ki ş i tarafından dinlenmesidir. Bu durumda aracı ki ş i kaynak tarafından iletilen mesajı kendine göre algılayıp ona bir anlam verecektir. Asıl alıcı konumunda olan ki ş i de aktarıcı tarafından kodlanan ve anlamlandırılan mesajları yeniden anlamlandıracaktır. Böylece ilk mesajın içeri ğ i bozulabilecek ve yanlı ş davranı ş ya da tepkilere neden olabilecektir. Bu ba ğ lamda özellikle sa ğ lık örgütlerindeki a ş ırı i ş yükü zamandan kaynaklanan engellere zemin olu ş turmaktadır.

Sosyo-Kültürel ve Psikolojik Engeller: Bu engeller “ki ş ilik yapısı” ve “dil” engelleri ile örtü ş mektedir. Sosyo-kültürel yapı, insanların davranı ş larına, ki ş iliklerine, bilgi düzeyine, hünerlerine, alı ş kanlıklarına ve ileti ş im yeteneklerine yön veren önemli faktörlerdendir. İ nsanların içinde ya ş adı ğ ı ortam ve kültürel de ğ erler, kullandı ğ ı dile de yansımaktadır. Bunun sonucu olarak kelimelere verilen anlamların farklıla ş tı ğ ı bir gerçektir. Di ğ er taraftan somut ve soyut dü ş ünme ve yorumlama da kültürel yapıyla ili ş kilidir. Dolayısıyla ileti ş im kurmak istenilen bireyin sosyo-kültürel yapısına uygun kelimeler seçmek gerekmektedir. Kaynak ve alıcının ileti ş im esnasındaki psikolojileri de etkili bir ileti ş im açısından çok önemlidir. Örne ğ in alıcının içinde bulundu ğ u psikolojik durumu, kaynak hakkında bir takım önyargıları beraberinde getirebilir. Bu durum gönderilen mesajın ya hiç algılanmamasına ya da bilerek yanlı ş anlamlandırılmasına neden olabilir. Bunların dı ş ında örgüt içerisinde ya ş anan güç mücadeleleri çok daha fazla bilgiye sahip olma arzusuna yol açmaktadır. Güç elde etmek isteyen birey bütün bilgileri elinde bulundurarak ba ş kalarına mümkün oldu ğ u kadar az bilgi aktarma psikolojisiyle hareket etmektedir. Aynı ş ekilde örgüt içerisindeki gücünü korumak isteyen üst, astlara kar ş ı bilgi aktarma konusunda cimri davranmaktadır.

İ leti ş im engellerini bütünüyle ortadan kaldırmak mümkün de ğ ildir. Birey kendisinden kaynaklanan unsurları yok etse bile, iradesi dı ş ında çevrede bir çok engelleyici faktör söz konusudur. Evde, i ş yerinde, çar ş ıda, pazarda, ula ş ım araçlarında kısaca günlük ya ş antının her a ş amasında ya yanlı ş anla ş ılmaktan ya da bir ş eyleri kar ş ı tarafa aktaramamaktan yakınılmaktadır. Bu durumda yapılabilecek en iyi ş ey belki de engellerin kaçınılmaz oldu ğ unu bilmek ve neler olduklarını anlayarak üstesinden gelmenin yollarını aramaktır.

Kriz ileti ş imi Kurulu ş un üst düzey hedeflerini, finansal varlıklarını, sosyal payda ş larıyla olan ili ş kilerini tehlikeye sokan, çabuk bir ş ekilde tepki verilmesi gereken özel bir durumdur. Kriz a ş amaları a ş a ğ ıda yer alan dönemlerden olu ş ur: Kaza öncesi veya muhtemel bir kriz için uyarı a ş aması, Akut kriz a ş aması Kronik kriz ve çözüm a ş amasıdır Kriz yönetimi; çocuk kaçırma, çevre kirlili ğ i, cinsel taciz, ş iddet, hatalı ürünler gibi insan yapımı veya insanların sebep oldu ğ u krizlerle ilgilenirken acil durum ve risk yönetimi, do ğ al felaketler ile ilgilenir Kriz ileti ş imi stratejilerini, be ş ba ş lık altında toplayabiliriz: Bu ba ş lıklar, yok sayan strateji, mesafeli strateji, ya ğ cı strateji, kangren strateji ve ızdıraplı stratejiden olu ş ur.