GEBELİKTE BESLENMENİN ÖNEMİ Gebe kadının enerji ve besin öğesi gereksiniminin karşılanması ve besin öğesi depolarının dengede tutulması önemlidir. Anne karnındaki bebeğin, büyümesinin ve gelişmesinin sağlanması. Ayrıca bebeğin, yetişkinlik döneminde oluşabilecek kronik hastalıklarının (kalp-damar hastalıkları, şeker hastalığı, hipertansiyon vb.) görülme riskinin önlenmesinde yer alır. 2

Emziklilikte süt yapımında gereken besin öğesi deposunun oluşması için gebelik döneminde kişiye özgü bir beslenme programı gerekir.

BESLENMENİN DÜZENLENMESİ Sağlıklı bir gebelik için tüm besin öğeleri önemlidir. Gebelik döneminde artan enerji ve besin öğeleri gereksinmesini karşılamak için günlük beslenmeye ilaveler yapılmalıdır. Yemekler, genellikle 3 ana öğün ve 2-3 ara öğün şeklinde yenilmelidir. Bu nedenle dört besin grubundan her gün önerilen miktarlarda tüketilmelidir. 4

DÖLÜN BESLENMESİ VE BÜYÜMESİ Döl, dişi döl hücresi olan yumurtanın, erkek döl hücresi (sperma) tarafından döllenmesi sonucu oluşmaya başlar. Döllenmiş döl hücresinin hızla çoğalarak normal büyüklükte ve sağlıklı bir bebek oluşması için, anneden gerekli besin öğelerinin döle gelmesi gerekir.

Hücrenin çalışması, çoğalması, dolayısıyla dölün büyümesi, besin öğelerinin alınması ve hücre yapısına çevrilmesiyle olduğuna göre, anneden yeterli miktarda ve hızda besin öğesi sağlanamazsa, dölün büyümesi ve gelişmesi zarar görür. Kötü beslenmenin bebeğe zararları, doğumdan sonra gözden kaçacak kadar hafif ya da belirgin olabilir. Başlangıçta anlaşılmayan bozukluklar yaşam boyu sürebilir.

Döllenme, yumurtalığı döl yatağına bağlayan kanalda olur. Döllenmiş yumurta birkaç günde döl yatağına geçer ve orada kendini bir zar içine yerleştirir. Bu zar bir kese şekline dönüşerek içinde sıvı birikmeye başlar. Dölüt(embriyon), bu kesedeki sıvı içinde büyür. Dölütün zar içinde yerleştiği yerde döleşi (son, plasenta)gelişmeye başlar, göbek kordonu da oluşarak dölüt dölesine bağlanır.

Kese içindeki sıvı, anne kanından sızma plazmayla sürekli değişir ve yenilenir. Bu sıvı içinde; protein, glikoz, mineraller ve başka besin öğeleri bulunur. Döl (fetüs)bu sıvı içinde kolayca hareket eder, zedelenmekten korunur ve belirli sıcaklıkta tutulur.

Döleşi; maddelerin göbek kordonu aracılığıyla anne ile döl arasında geçişmesini sağlayan bir organdır. Dölün beslenme, boşaltım ve solunum gibi işlevleri döleşi aracılığıyla gerçekleşir. Besin öğeleri ve oksijen, anne kanından döleşine; döleşinden de göbek kordonu aracılığıyla döle geçer. Dölde oluşan karbondioksit gibi artık maddeler de aynı yoldan döleşine, oradan da anne kanına taşınır. Döleşi, enzim, hormon, antikor gibi maddeleri sentezleme; protein, glikojen, kalsiyum ve demir gibi besin öğelerini depolama yeteneğindedir. PLASENTA

Döl büyüdükçe, bu depolama görevi karaciğere geçmeye başlar. Anne iyi beslenmiyorsa, besin öğeleri yeterince depolanamaz; dölün ihtiyacı tam karşılanamaz,dölün yararına, annenin zararına olmak üzere annenin doku maddeleri yıkılmaya başlar ve dölün ihtiyacı karşılanmaya çalışılır. Ancak, anneden herşey döle olduğu gibi geçemez ve dölün tüm ihtiyacı karşılanamaz. Dölün büyümesi için yeterli olmayabilir.Bu durumda hem anne, hem de yavru zarar görmeye başlar.

Döleşi koruyucudur ve seçici geçirgendir. Bu organ, anne kanında gelen zararlı maddeleri döle geçirmemeye çalışır, bağışıklık cisimcikleri (antikor) sentezler, hastalık yapıcı bakterilere ve zararlı öğelere karşı dölü korur. Ancak, döleşinin dölü koruma yeteneği sınırlıdır. Bunun için dölüt ya da döl annenin hastalıklarından, aldığı ilaçlardan, alkol, sigara gibi maddelerden zarar görür. Yavruda organ eksikliği veya bozukluğu gibi yapısal bozukluklara, büyüme ve zeka geriliğine; zehirlenmeye, düşüklere ve ölüme; başlangıçta anlaşılamayan yetersizliklere ve birçok başka bozukluklara yol açabilir. Gebeliğin ilk aylarında yavru daha savunmasız ve dayanıksızdır;zararlı maddelerden kolay etkilenir ve zarar görür.

Gebelik ilerledikçe, dölün büyüme ve gelişme hızı artar. Bu, dölün besin öğesi ihtiyacının artışı demektir.O yüzden, gebelik ilerledikçe, annenin besin öğeleri ihtiyacı da çoğalır. Gebeliğin yarısından sonra dölün beyin büyümesi ve kemikleşme hızlanır. Doğumdan önce dişler oluşmaya başlar. Yetişkinlikteki toplam beyin hücrelerinin yaklaşık %25’i doğumdan önce oluşur.

GEBELİKTE SIK TÜKETİLMESİ GEREKEN BESİN ÖĞELERİ KALSİYUM Peynir Süt Yoğurt Yeşil yapraklı sebzelerde bulunur Gebelikte ihtiyaç iki kat kadar artar

ET / YUMURTA / KURU BAKLAGİLLER Beyin / Kas / Kemik / Diş gelişimi Kan yapımı Protein ve demir gereksinimini karşılar SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ Kemik ve diş gelişimi Protein ve kalsiyum kaynakları Protein ve kalsiyum kaynakları

Gebelikte Önemli Olan Bazı Besin Öğeleri Kalsiyum ve D vitamini: Kemik ve dişlerin büyük çoğunluğu kalsiyumdan oluşmaktadır. Kemik ve dişin yapısında bulunan kalsiyumun kullanımında ise D vitamini gereklidir.Bunun için kalsiyumdan zengin besinler (süt ve süt ürünleri; yeşil yapraklı sebzeler; pekmez ve kurutulmuş meyveler vb.) tüketilmelidir. D vitamini, besinlerle yeterli düzeyde karşılanamamaktadır. D vitamininin en iyi kaynağı güneştir. Gebelik boyunca yüz, kollar ve bacakların güneş görmesi gereklidir. Cam arkasından yapılan güneşlenme yarar sağlamaz. 15

GEBELİKTE SIK TÜKETİLMESİ GEREKEN BESİN ÖĞELERİ DEMİR Yağsız kırmızı et Karaciğer Ispanak Kuru kayısı Ton balığı Pekmez

Demir: Gebelikte demir gereksinmesi artmaktadır. Kansızlığın önlenmesi için demir yönünden zengin olan et, tavuk, balık, yumurta, pekmez, kuru baklagiller; koyu yeşil yapraklı sebzeler ve kurutulmuş meyvelerin tüketimine önem verilmelidir. Özellikle bitkisel kaynaklı demirin vücutta kullanımını artırmak için her öğün C vitamini içeren besinlere (domates, turunçgiller, yeşil biber vb.) yer verilmelidir. Çay ve kahve demir emilimini engellediği için yemeklerle birlikte içilmemelidir. 17

İyot: Büyüme ve gelişme için önemli bir mineraldir. - Gebe kadınlarda düşüklere, ölü doğumlara, guatra, - Bebek ve çocuklarda büyüme geriliğine, zekâ geriliğine, sağırlığa, cüceliğe guatra, tiroit bezinin çalışmamasına (hipotiroidi), -Tüm yaş gruplarında iyot alımının yeterli düzeyde olması büyük önem taşır. Bunun en kolay ve ucuz yolu iyotlu tuzun tüketilmesidir. İyotlu tuz ışık ve güneş görmeyen, nemli olmayan bir ortamda, koyu renkli ve ağzı kapalı kaplarda saklanmalıdır. Sağlıklı nesiller için iyotlu tuzun kullanılması sağlanmalıdır. 18

GEBELİKTE SIK TÜKETİLMESİ GEREKEN BESİN ÖĞELERİ FOLİK ASİT Ispanak Yer Fıstığı / Fındık Kepekli Ekmek GEBELİĞİN İLK ÜÇ AYINDA ALINMALIDIR Bel açıklığını önlemek açısından önemlidir

Folat (folik asit): Gebelik sırasında folatın yetersiz alımı bebeklerde doğumsal anormalliklere neden olur. Folat yetersizliği sorunlarının önlenmesi için Portakal, mandalina, greyfurt gibi narenciye, kavun, karpuz, fasulye, brokoli ve yeşil sebze gibi yeşil sebzeler, fındık, karaciğer tüketilmelidir. Sıvı: Sıvı gereksinimini karşılamak için su, süt, ayran, taze sıkılmış meyve suları, evde hazırlanmış limonata tercih edilebilir. Günlük su tüketimi, en az 8-10 su bardağı olmalıdır. 20

GEBELİKTE SIK TÜKETİLMESİ GEREKEN BESİN ÖĞELERİ SIVI ALIMI İdrar yolu Enfeksiyonu Bebek kesesindeki suyun azalması Erken doğum Kabızlık İshal Gebelikte Çay / Kahve ve Kola önerilmez Alkol alımı bebekte Zeka geriliğine neden olur

GEBELİKTE SIK TÜKETİLMESİ GEREKEN BESİN ÖĞELERİ PROTEİN Kuru Baklagiller Mercimek / Fasulye Kırmızı / Beyaz Et Süt ve Süt ürünleri Yumurta Balık

GEBELİKTE SIK TÜKETİLMESİ GEREKEN BESİN ÖĞELERİ C VİTAMİNİ Portakal / Limon Karnabahar Maydanoz Yeşil / kırmızı Biber Domates

GEBELİKTE SIK TÜKETİLMESİ GEREKEN BESİN ÖĞELERİ LİFLİ GIDALAR Kepekli ekmek Yulaf ezmesi Barbunya,bezelye Ahududu Esmer pirinç Kuru yemiş

TAHILLAR Büyüme ve gelişme için önemlidir B vitamini içerirler YAĞ VE ŞEKERLER Enerji içerirler Dengeli tüketilmelidir SEBZE VE MEYVELER Vitamin / Mineral ihtiyacını sağlarlar

GEBELİK DÖNEMİNDE BESİN GRUPLARI VE ÖNERİLEN GÜNLÜK ALIM MİKTARLARI Besin GruplarıNormal KadınGebe Kadın Et, yumurta,kurubaklagiller23 Süt ve ürünleri23-4 Taze sebze ve meyvelerEn az 5 Ekmek 3-6 dilimHiç veya 3-6 dilim TahıllarHiç veya 1-2 porsiyon 26

Gebelikte kötü beslenmenin zararları Annenin kötü beslenmesi, aldığı ilaçlar ve zararlı maddeler, hastalıkları, dölde bedensel bozukluklar yanında, sinir sisteminde bozukluklara, zeka geriliklerine de yol açabilir. Bu yüzden;gebe kadının iyi beslenmesi, hastalıklardan korunması, doktora danışmadan ilaç almaması, alkol ve sigara kullanmaması, kendi sağlığı için önemli olduğu kadar, bedensel ve zihinsel yönden sağlıklı kuşakların yetişmesinde çok önemlidir. Ayrıca, eşinde ve kendisinde kalıtsal hastalığı olan kadının çocuk yapmaması gerekir.

Aşırı ALKOL tüketimi; ANNEDE: Kötü beslenme,vitamin- mineral eksikliğine; BEBEKTE: Büyüme ve gelişme geriliğine; SİGARA kullanılması: BEBEKTE: Düşük doğum ağırlığına,doğduktan sonra astım,alerji gibi hastalıkların görülmesine; KAFEİN içeren kahve,kakao,kolalı içecekler ve çayın aşırı tüketimi: ANNEDE: Kansızlığa BEBEKTE: Düşük riskine,erken doğuma,düşük doğum ağırlığına NEDEN OLMAKTADIR 28

SİGARA VE ALKOL KESİNLİKLE KULLANILMAMALIDIR. DOKTORA DANIŞILMADAN İLAÇ KULLANILMAMALIDIR. 29

Gebelik döneminde toplam cal yakın enerji harcanır. Kadının vücudunda yaklaşık 4 kg kadar yağ depolanır. Normalden az ağırlıktaki gebe kadınların normal kilolarına çıkarılması için ek gıda verilebilir. Şişman olan kadınlarda ise,normal kilolarına düşmesi için diyetinde enerji kısıtlaması yapılır.(Günlük 1500 cal altına düşmeden) ENERJİ İHTİYACI

GEBELİK DÖNEMİNDE AĞIRLIK KAZANIMI Gebelikte, ağırlık kazanımının izlenmesi önem taşımaktadır. Gebe kadın ilk üç ayda her ay 0,5-1 kg sonraki aylarda ise ayda ortalama 1,5-2 kg ağırlık kazanmalıdır. Gebelik süresince annenin toplam ağırlık artışı ortalama 12,5 kg ( kg) olmalıdır. 31

GEBELİK DÖNEMİNDE 7 kg dan az ağırlık kazanma, anne ve bebeğin sağlığını tehlikeye sokar. Ağırlık kazanımı az olduğunda anne sütünün verimi de düşer. Gebelik öncesi anne şişmansa daha az kilo almalıdır. 32

GEBELİK DÖNEMİNDE AĞIRLIK KAZANIMI Gebelikte ağırlık kazanmanın izlenmesi önem taşımaktadır İLK 3 AYDA 0,5 X 3 = 1,5 1 X 3 = AYDA 1,5 X 3 =4,5 2 X 3 = AYDA 1,5 X 3 =4,5 2 X 3 = 6 TOPLAM 10,5-15 KG ORTALAMA 12,5 KG 33

Enerji ve Besin Öğeleri yaş 46kg yaş 55kg yaş 55kg yaş 55kg Gebelik için ek Emziklilik için ek Enerji Kal Protein (gr) Mineraller Kalsiyum Fosfor Magnezy um Demir Çinko İyot

Enerji ve Besin Öğeleri yaş 46kg yaş 55kg yaş 55kg yaş 55kg Gebelik için ek Emziklilik için ek A vitamini D vitamini10 7,55+5 E vitamini C vitamini Riboflavin (B2) 1,3 1,2+0,3+0,5 B6 vitamini1,8222+0,6+0,5 Folik asit B12 vitamini Tiamin (B1)1,1 1+0,4+0,5 Niasin (B3)

36

Emziklilikte Beslenmenin Önemi Emziklilikte beslenme; Annenin enerji ve besin öğeleri gereksinmesini karşılamak, Besin öğeleri depolarını dengede tutmak, Salgılanan sütün gerektirdiği enerji ve besin öğelerini karşılamak açısından önemlidir. 37

Emziklilikte Beslenmenin Önemi Doğumdan sonra bebek emzirilirken gebelik öncesi döneme göre daha fazla sıvı besin alınmalıdır. Günlük alınan toplam su miktarı, yaklaşık su bardağı olmalıdır. Gebelik süresince dikkate alınan ilkeler, emziklilik döneminde de aynen uygulanmalıdır. İster besin, ister içecek veya diğer öğeler olsun ne tüketilirse tüketilsin, her madde anne sütü aracılığı ile bebeğe geçecektir. 38

EMZİKLİLİK DÖNEMİNDE BESİN GRUPLARI VE ÖNERİLEN GÜNLÜK ALIM MİKTARLARI Besin Grupları Yetişkin Kadın Emzikli Kadın Et, yumurta, kurubaklagiller 23 Süt ve ürünleri 23-4 Taze sebze ve meyveler En az 5 En az 5 Ekmek 3-6 dilim 3-6 dilim Tahıllar 1-2 por. 1-2 por. 39

ÖNERİLER Kalsiyum yönünden zengin olan süt ve ürünleri, yeterli miktarda tüketilmelidir. Vitaminlerden zengin taze sebze ve meyveler, diyette her öğünde yer almalıdır. D vitamini için emzikli anne ve bebek, güneşten yeterince faydalanmalıdır. Yemeklerde mutlaka iyotlu tuz kullanılmalıdır. Sebze ve meyveler, bol su ile yıkanmalıdır. Hazır besin tüketiminden kaçınılmalıdır. 40

ÖNERİLER Çay tüketimi azaltılmalı, eğer tüketilecekse yemeklerden 2 saat önce veya sonra olmalıdır. Açık ve limon eklenerek içilmesinde fayda vardır. Bitkisel çaylar tercih edilmelidir. Hazır meyve suları, gazoz ve kolalı içecekler yerine, taze sıkılmış meyve suları ve ayran tercih edilmelidir. Sigara ve alkol kullanılmamalıdır. Şeker boş enerji kaynağı olduğundan, şeker yerine kan yapıcı pekmez tüketilmelidir. Hekim önerisi olmadan ilaç kullanılmamalıdır. 41

ANNE SÜTÜNÜN BEBEĞE YARARLARI Anne sütü, bebeğin ilk aşısıdır (ağız sütü-kolostrum). Bebeğin vücut ve ruh sağlığı için en uygun besindir. Her annenin sütü, kendi bebeği için en uygun bileşimdedir. Emzirilen bebekler, anneleriyle yakın ten temasında olduklarından güven duyguları gelişir. Emzirme, anne ile bebek arasındaki duygusal bağı güçlendirir. Anne sütü, bebek için doğal sakinleştiricidir. Bedensel ve ruhsal gelişmeyi sağlar. Emzirme, bebeğin ruhsal, bedensel ve zekâ gelişimine yardımcı olur. Her zaman temizdir ve bebeğin tüm gereksinimlerini karşılar. 42

ANNE SÜTÜNÜN BEBEĞE YARARLARI Anne sütü kolay sindirilir. Bağışıklık öğelerini içerir ve hastalıklardan korur. İshal görülme sıklığını ve süresini azaltır. Anne sütü alan bebeklerde solunum yolu, idrar yolu, orta kulak iltihabı, göz enfeksiyonları daha az görülür. Görmede keskinliği sağlar. Çene ve diş gelişiminde rolü vardır. Bebeği pişikten korur. Anne sütü, aşıların etkinliğini artırır. Alerjiye karşı koruyucudur. Şişmanlık oluşumunu önler. 43

EMZİRMENİN ANNEYE YARARLARI Emzirmeye doğumdan hemen sonra başlanması, annede rahmin (uterusun) toparlanmasını hızlandırır, kanamaları, annede demir yetersizliği anemisi riskini, demir depolarının kaybını ve anne ölümlerini önler. Emziren annelerin kendilerine güvenleri fazladır. Emziren anneler daha kolay ağırlık kaybeder. Etkin emzirme, doğal bir gebelikten korunma yöntemidir. Emzirme anne için doğal sakinleştiricidir, geceleri uykuya daha kolay dalmalarını sağlar. Emzirme ucuzdur; hazırlamayı gerektirmez. Anneye zaman kazandırır. 44