SOSYAL BİLİŞ

SOSYAL BİLİŞ Sosyal biliş; insanların toplumsal çevrelerinden aldıkları bilgilerden yaptıkları çıkarsamaları nasıl biçimlendirdikleri üzerinde odaklanır. Akla, mantığa uygun kararlara varabilmek için bilgileri bir araya getirmenin doğru ve mantıksal yolları vardır. Ancak insanların yargıları sık sık yanlı ve buna bağlı olarak hatalıdır.

Toplumsal Çıkarsama Toplumsal çıkarsama birkaç adımdan oluşur; 1-Bilgi toplama 2-Hangi bilgilerin kullanılacağına karar verme 3-Bilgileri bir yargıda bütünleştirme

BİLGİ TOPLAMA Bilgi toplama birçok yanlılık kaynağından etkilenmektedir. 1-önceden beklentiler -yanlış beklentiler -önceden beklentilerin bilgi toplama da yanlılığa neden olduğunun farkında olmama -önceden beklentilerin bilgilerin dikkate alınmasını engellediğinde -bilgiler beklentilerinizle tutarlı değilse, bilgileri beklentilerimizi destekleyenler lehinde olmayanları reddetmek 2-bilgide yanlılıklar 3-küçük örneklem 4-istatistiksel bilgiye karşı olay tarihçesi bilgisi 5-olumsuz bilginin etkisi

BİLGİLERİ BÜTÜNLEŞTİRME Araştırmalar insanların bütünleyici yetenekleri ve bir yargıya varma sürecinin oldukça rastlantısal olduğunu göstermektedir. İnsan karar alıcılar seçtikleri bilgileri etkileyen küçük kuram ve kalıp yargılardan etkilenebilir. Bilgileri bütünleştirme aşamasında birlikte değişme yargıları ve yanılsama korelasyonu hatalara neden olabilir. Olgular arasındaki çağrışımlara dayalı ilişkilendirme hatalarına birlikte değişme yargıları denir.

Yanılsama Korelasyonu İki değişken arasında bir ilişki beklendiğinde, bir kişi iki şeyin ilişkililik derecesini abartma ya da bir ilişki olmadığında varmış gibi görme eğilimindedir.

Çerçeveleme Etkileri Karar seçeneklerimizin ifade ediliş tarzı ve kullanılan sözcükler yargıları etkiler. Araştırmalar karar seçeneklerinin içerdiği riskler açısından ifade edildiğinde insanların daha tedbirli, kazanç açısından ifade edildiğinde daha kendine güvenir davrandıklarını göstermektedir.

Heyecanlar ve Çıkarsama Duygusal olarak bağlanmış olduğumuz kuram veya inançlar bilgiye ağır basar. Duygularımızın doğruluk arayışında bilişi yanıltan bir süreç vardır. Olumlu duygudurum özgeci davranış üzerinde, olumsuz duygudurum anti-sosyal davranış üzerinde etkilidir. Duygudurum belleği de çıkarsamalarda etkilidir. (duygudurum tutarlı bellek) İnsanların o anki duygudurumlarına uygun bilgileri daha kolay algılarlar buna duygudurum tutarlı bellek denir. Olumsuz duygudurumun yargılar üzerindeki etkisi olumluya göre daha baskındır. Olumlu duygudurum da yargılar daha çabuk ve yüzeysel oluşturulabilir. Olumsuz duygudurum da karar öncesi daha detaycı düşünürsüz.

Güdü ve Çıkarsama Bir kişinin güdüsünün özel içeriği de çıkarsamaları etkiler Bilgileri nasıl işleyip bir araya getireceğimiz, yapmak istediğimiz çıkarsamalardan büyük ölçüde etkilenir. İnsanlar genellikle bilgileri kendine-hizmet eder biçimde üretmek ve değerlendirmek eğilimindedir. Yargılarımızı etkileyen bir başka güdüsel etmen bir alandaki kendi bilgi ve uzmanlığımıza ilişkin yanlış değerlendirmelerimizdir. İnsanlar tahmin ettiklerinden daha az şey bilmektedirler.

Otomatik Değerlendirme Bir çok duygusal, bilişsel ve davranışsal tepkimiz otomatik hale gelmiştir. Değerlendirmelerimizi çoğu zaman ipuçlarına dikkat etmeden ve üzerinde düşünme gereği duymadan yaparız

ŞEMALAR Bir kavram ya da uyarıcı hakkında örgütlenmiş ve yapılandırılmış bilişler takımıdır. Biliş bilgisine sahip olunan her şey demektir. Şemalar belirli kişiler, toplumsal roller ya da insanların kendilerine ilişkin olabilir, belirli nesnelere ilişkin tutumlar olabilir ya da sık karşılaşılan olaylara ilişkin algılar olabilir. Aşırı derecede çok karşılaşılan olaylar hakkındaki şemalara kalıp denir.

ŞEMALAR Yeni bir durumla her karşılaşmamızda onu yeniden anlamaya çalışmak yerine, geçmişte karşılaştığımız benzer durumlara ilişkin bilgilerimize bakarız. Bu yolla şemalar bilgi işlememizde yardımcı olur. Bir durum ya da uyarıcının hangi yönlerinin önemli olduğunu tanımamızı kolaylaştırır. Bilgiyi yapılandırır ve örgütler

Şemalarda örgütlenme Şemalar genellikle hiyerarşik bir biçimde örgütlenirler. Bir çok şema en iyi örnekleri içerir.

Şemaların Avantajları Bilgi işleme sürecini kolaylaştırır Anımsamayı kolaylaştırır. Bilgi işlemeyi hızlandırır. Şemalar otomatik çıkarsamayı kolaylaştırır Bilgi ekler Yorumlamayı kolaylaştırır Beklentilerin biçimlenmesine yol açar Şemalar duygu içerir

Şemaların Dezavantajları Bir şema ya da kurama uyan bilgileri sorgulamadan kabul etme, Birbiri ile ilişkisiz fakat şemayla tutarlı bilgileri ekleyerek düşüncedeki boşlukları doldurma Çok uymadıklarında bile şemaları kullanma, Şemalar, değiştirilmesine isteksiz olma eğilimleri nedeniyle yanlış yargılamalara, gerçekçi olmayan beklentilere ve katı tepki verme biçimlerine neden olabilir.

Belirsizlik durumlarında yargılara varabilmek için bilişsel kestirme yolları

Temsil Edicilik Kestirme Yolu İnsanları ya da olayları belirli şemaların örnekleri olarak kimlikleme bütün toplumsal çıkarsama ve davranışlar için temeldir. Bu yolda çevreden alınan bilgiler şemalardakilerle eşleştirilir.

Yanlış Bilgileri Bir Araya Getirme Hatası Temsil edicilik kısa yolu, ayrıca birbirine uymayan bilgilerin bir araya getirilmesine neden olabilir. Çünkü bilgiler ilişkiliymiş gibi görülebilir.

Ulaşılabilirlik Kestirme Yolu Çıkarsamalar yaparken bir rehber ya da kestirme yol olarak örnekleri anımsamak kolaylığından ya da çok çabuk anımsayabildiğimiz bilgi miktarından yararlanmaya ulaşılabilirlik kestirme yolu adı verilir.

Benzeştirme Kestirme Yolu Belirli sonuçların akla gelme kolaylığı neyin olabileceğini kestirmede kullanılır

Gerçek Karşıtı Akıl Yürütme Hatası İnsanlar beklenmedik ya da olumsuz etkilerle karşılaştığında gerçek karşıtı düşünceler üretme eğilimindedir. Kendileri hakkında iyi düşünen insanlar kötü bir duygudurumu tamir etmek için gerçek karşıtı akıl yürütmeyi daha çok kullanırlar.

Dayanak Noktası ve Uyarlama Kestirme Yolu İnsanlar belirsiz bilgilerden çıkarsamalar yapmaya çalışırken sık sık bir başlangıç ya da dayanak noktası ile başlayıp sonra onu uyarlayarak belirsizliği azaltmaktadır. Toplumsal yargı görevlerinde benlik yaygın bir dayanak noktasıdır.

Hangi Şemaların Kullanılacağını Belirleyen Etmenler Doğal dışı sınırlar; şemalar algıladığımız bilgilerin doğal sınırlarını izler. Çarpıcılık; bazen başkalarının davranışına yönelik yorumlarımız çevrenin onlar hakkında hangi bilgileri çarpıcı kıldığına bağlıdır. Öncelik; bir kişi yada durumu çözümlerken hangi şemanın kullanılacağı çok erken belirlenir. Bunu durumdan kaynaklana bilgiler yapar. Hazırlanmış olma; bir şema yakın geçmişte kullanılmış olduğunda, yeni bilgilerin yorumunda tekrar kullanılmak eğilimindedir.

Hangi Şemaların Kullanılacağını Belirleyen Etmenler Önem; hangi şemaların veya kaç şemanın kullanılacağı işlenen bilginin önemine de bağlıdır. Bireysel farklılıklar; insanların durum veya kişiler hakkında önem verdikleri bilgiler bireysel farklılıklar gösterir. bu aynı durum ve kişiler hakkında kullanılan şemalarda da farklılık yaratır. Amaçlar; algılayıcının amaçları da kullanılacak şemaların hangisi olacağı üzerinde etki gösterir.

Şemalar ne zaman kullanılır İnsanlar bilgileri ya şemaların hızlı, çabasız yol gösterici kullanımları yoluyla ya da özgül durumdaki kanıtlarda daha fazla yararlanarak daha yoğun, sistematik bir yoldan işler (ikili işleme modeli) Çıktı bağımlılığı, sorumlu tutulma olasılığı durumlarında insanlar bilgileri şemanın ötesine geçip daha yoğun ve sistematik olarak işleme eğilimindedir. Zaman baskısı durumlarında insanlar şemaları kullanma eğilimi artar.