NOKTALAMA İŞARETLERİ
NOKTA (.) 1. Anlamca tam cümlelerin sonuna konur: Güneş doğmak üzere. Ben hâlâ bekliyorum. Tedirginim. Kuşkuluyum. 2. Daha çok, bir soruya yanıt olan, cümle değerindeki anlatımların sonuna konur: — Nereye gidiyorsun? — Okula. 3. Kısaltmalardan sonra konur: Alm. (Almanca), mat. (matematik), Gen. Kur. (Genel Kurmay)... NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
5. Gün gösteren tarihlerin rakamları arasına konur: 17.1.1989, 5.10.1976... 6. Belli bir saatle artık dakikaları arasına konur: Saat 17.30’da, 13. 15’te, 8.25’te... 7. Rakamlarda binler basamakları arasına konur: 1.365.215 TL... 8. Bir yazının alt bölümlerini gösteren ya da rakamlardan harflerden sonra konur: 1.,3.,A.,B.,a.,b 9. Rakamlar arasına çarpma işareti yerine konur: 10.3—30, 125. 2—250... NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
VİRGÜL ( , ) 1. Cümle içinde eş görevli sözcükler arasına konur: Çiçekleri, çocukları çok severdi. 2. Cümlede eş görevli sözcük öbekleri arasına konur: Seni, sesini, gözlerinin rengini unutabilsem... Aylak aylak dolaştığı sokakları, bir köşeye büzülüp yattığı kaldırımları düşündü. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
3. Sıralı cümleleri ayırmakta kullanılır: Canı sıkılınca parka gider, orada oynayan çocukları seyrederdi. 4. Cümlede anlam gereği, özellikle belirtilmek istenen özne, tümleç gibi öğelerden sonra konur: Babası, bir daha aramadı onu. Bir gün, buraya dönecekti elbette. Orada, sevgi ve ekmek bekleyen çocuklar vardı. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
Karşıda, ağacın altında, bir süre dinlendim. 5. Cümlede açıklayıcı söz öbeklerinin (arasözlerin, aracümlelerin) başına ve sonuna konur: Karşıda, ağacın altında, bir süre dinlendim. Bir daha, emin ol, seni rahatsız etmeyeceğim. 6. Yazılarda, mektuplarda seslenme sözcüklerinden sonra konur: Sayın Konuklar, Sevgili Anneciğim, Arkadaşlar... 7. Yazıda tırnak içine alınmamış aktarma cümlelerin sonunda tırnak işareti yerine kullanılır: İki gün sonra buluşalım, dedi. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
Peki, dediğin gibi olsun. Hayır, onu hiç unutmadım. 8. Kendinden sonra gelen cümleyi anlamca yansıtan, pekiştiren, özetleyen “hadi, peki, öyle, evet, hayır...” gibi sözcükleri ayırmakta kullanılır: Peki, dediğin gibi olsun. Hayır, onu hiç unutmadım. 9. Ondalıklı sayılarda tam sayıyı ondalıklı bölümden ayırmakta kullanılır: 33,5 km., 11,2 kg. 10. Cümlede anlam karışık yol açacak bir tamlamanın oluşmasını önlemek için kullanılır: 0, durumu düzeltmek istiyordu. İhtiyar, kadına tuhaf baktı bir süre. Küçük, şeftali ağaçları arasında geziniyordu. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
NOKTALI VİRGÜL (;) 1. Sıralı cümlelerin arasına konur: Yaşamı sever; her günden tat almaya çalışırdı. Gülümseyerek gözlerini kapadı; uzun uzun düşündü. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
2. Öğeleri arasına virgül konmuş sıralı cümleler noktalı virgül ile ayrılır: Yaşlı, genç, çoluk çocuk bir arabaya dolarlar; köyler den, kasabalardan, şehirlerden geçerek İstanbul’a ulaşırlardı. Halkımız, sanıldığı gibi gözü kapalı değildir; onlar günü geldiğinde kendilerinden yana olanları, olmayanları ayırmasını bilir. 3. Aralarında virgül bulunan birden çok sıralı cümleyi ayırmada kullanılır: İş olur, çalışacak bulunmaz; işsiz olur, iş bulunmaz. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
Marmaris’le, Datça’da beşer; Fethiye’de, Kaş’ta üçer gün kalmış. 4. Eşit değerleri ya da ilgili kavramlarla oluşan kümeleri ayırmada kullanılır: Öğretmenler, öğrenciler, memurlar; yaşlılar, gençler, kadınlar tek bir yumruk olmuştu. Marmaris’le, Datça’da beşer; Fethiye’de, Kaş’ta üçer gün kalmış. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
5. Aralarında anlamca karşıtlık, neden—sonuç, güçlendirme, tamamlama ilgileri olan cümlelerde “ama, fakat, çünkü, bu nedenle, sonuç olarak, ayrıca, bundan başka, öyle ki. gibi bağlaçlarla bağlanabilen cümlelerde bu bağlaçlardan önce ya da bu bağlaçların yerine kullanılır: Takım benden umudu kesti; ama kendimi toparlayarak yeniden takıma girebileceğime inanıyorum. Deprem, şehri korkunç vurmuştu; öyle ki yalnız kendi canını kurtarabilenler bile mutluydu. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
Yiğit; dürüst, sabırlı, güçlüklerden yılmayan bir arkadaştı. 6. Virgülün eş görevli sözleri ayırdığı cümlelerde özneyi belirli kılmak, anlam karışıklığını önlemek için kullanılır: Yiğit; dürüst, sabırlı, güçlüklerden yılmayan bir arkadaştı. Bülbül; kanarya, saka ve muhabbet kuşuna göre daha güzel öten bir kuştur. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
İKİ NOKTA (:) 1. Arkasından açıklama yapılacak ya da örnek verilecek cümlenin sonuna konur: Eleştirmen, bunu iki yolla gerçekleştirir: Eseri didik didik incelemek ve değerlendirmede duygularına yer vermemek. Kimi eylemler ise soyuttur: düşünmek, anlamak, Öğrenmek... İki noktadan sonraki açıklama bir cümle oluşturuyorsa ya da cümle değerinde ise büyük harfle başlatılır; tek ya da öbek olarak sıralanan sözcüklerde ise büyük harf kullanılmasına gerek yoktur. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
_ Yorgunsun, gel otur, dedi. 2. Alıntılarda tırnak işaretinden önce konur: Bir yazısında şöyle diyordu “İyi bir şiirde birey yoktur çünkü şiir kitlelerin sesidir.” 3. Yazı içinde bir kişinin konuşmasını göstermek için kullanılan konuşma çizgisinden önce konur. İçlerinden biri: _ Yorgunsun, gel otur, dedi. 4. Matematiksel bölme işlerinde bölünenle, bölen arasına konur: 12:3=4, 114:3=38.. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
ÜÇ NOKTA (...) 1. Olaylar, nitelikler, adlar sayıldıktan sonra, benzerleri anlamında, cümle sonuna konur: Halkımız uysaldır, yaratıcıdır, barıştan yanadır... 2. Bir nedenle bitirilmemiş cümlelerin sonuna konur: Birdenbire karşımıza çıkıveren mavilik... Onu görebilsem, bağrıma basıp sevebilsem... Yolun iki yanında, ağaçlar arasında piknik alanları... Koşuşan çocuklar.. .Arada bir bulunan eşsiz bir mutluluk... NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
3. Yazı içinde açıklanmak istenmeyen adlar, sözcükler yerine konur: Onu...köyüne yakın bir yere saklamış. Bunları...’dan öğrendim. Açıklanmak istenmeyen sözcüklerin ilk harfi yazıldıktan sonra da üç nokta konabilir: Özel bir görevle K... iline gönderilmiş. 4. Alıntılardan çıkarılmış sözlerin yerine konur: ... Masal düşlediklerimizdir. Belki de yaşama olanağı bulamadığımız şeylerdir.” NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
SIRA NOKTALAR (.......) Bir alıntıda, atlanmış bölümlerin bulunduğunu belirtmek için kullanılır. Noktaların sayısı, sınırlanamazsa da satırları noktalarla doldurmuş olmamak için beş ya da yedi olarak saptanabilir: “.....Yaşamayı bilmek sanattır. Yaşama sanatçıları, küçük şeylerden büyük mutluluk yaratabilmeyi bilir..... Onlar yaşamı kendine göre biçimleyen, ona hükmeden kişilerdir.” NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
UYARI: 1. Üç nokta ve sıra noktalardan sonra başlayan söz, yeni bir cümle başlangıcı ise büyük harfle başlatılır. 2. Sıra noktalar ( ) ayraç içine alınarak da kullanılabilir: “Güzel şeydir caka satmak, okuyucuya kur yapmak. (..... ) Niçin yazdığımız sorusunun tam karşılığını bizi okuyanlar bilir, onlar verir.” NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
SORU İŞARETİ (?) 1. Soru bildiren cümle ya da sözcükten sonra konur: Neden ağlıyorsun? Bugün buluşacak mıydık? Hani?, Kim?, Ne? 2. Açıklama gerektirmeyen sözde soru cümlelerinin sonuna konur: Ben sizi sevmez olur muyum hiç? Kim istemez ki mutlu yaşamayı? NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
Ahmet Yesevi, 12. yy. tasavvuf şairlerinden, doğumu (?), ölümü 1166. 3. Bilinmeyen bilgilerin yerine ya da kesin olduğuna inanılmayan sözler, bilgiler yanına ayraç içine de alınarak konur: Ahmet Yesevi, 12. yy. tasavvuf şairlerinden, doğumu (?), ölümü 1166. Bir yeniçeri şairi olan Öksüz Dede’nin III. Murat devrinde (?) yaşadığı ileri sürülmektedir. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
UYARI: 1. Anlamları birbirini tamamlayan soru cümleleri virgülle ayrılır; soru işareti en sona konur: Ben yalnız mı gideyim, yoksa sizi bekleyip birlikte mi gidelim? 2. Soru işareti yazı başlıklarında da kullanılabilir. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
ÜNLEM İŞARETİ (!) 1. Ünlemlerden, ünlem anlamı veren cümlelerden seslenmelerden sonra konur: 0ff!, Vay benim güzel anam!, Ya öyle mi!, Eller yukarı!.. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
Bu sevimli (!) çocuk, yaramazlar kralıdır. Beyefendi erken uyandı (!) 2. Şaşma, küçümseme, alay, güvensizlik anlamı bildirmek için, ilgili sözcük ya da cümleler yanına ayraç içine alınarak konur: Bu sevimli (!) çocuk, yaramazlar kralıdır. Beyefendi erken uyandı (!) 3. Ünlem, bu amaçla soru işareti ile birlikte de kullanılabilir: Klasik müziği de, arabeski de aynı zevkle (!?) dinlermiş NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
UYARI: 1. Ünlem işareti, ünlem bildiren sözcükten hemen sonra ya da sözcüğün yer aldığı cümlenin sonunda kullanılabilir: Of! Ne zalim dünya imiş. Ah, bir daha görebilseydim seni dünya gözüyle! 2. Bu işaret, yazı başlıklarında da kullanılabilir. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
KESME İŞARETİ (‘) 1. Özel adların aldığı çekim eklerini ayırır: Ezgi’nin, Tutku’dan, Ağrı Dağı’na, Türkiye Büyük Millet Meclisine, Ankara’da ... 2. Büyük harfle yapılan kısaltmalarla rakamların aldığı ekleri ayırır: TBMM’ye, PTT’nin, DSİ’ ye, BJK’li, 2000’den, 15’te,5inci. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
3. Ekinden ayrı gösterilmek istenen harfleri, ekleri, sözcükleri ayırır: Bir’de büyük ünlü uyumu aranamaz. —yor’ dan önce gelen geniş ünlüler daralır. K’ nin, ğ’ ye dönüşmesi, ünsüz benzeşmesine örnektir. 4. Ünlüsü düşen sözcüklerde, düşen ünlünün yerine konur. Karac’oğlan, n’olur, n’eylesin... NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
UYARI: 1. Özel adların aldığı yapım ekleri kesme ile ayrılmaz: Türklük, Adanalı, Türkçe... 2. Özel adlardan türeyen sözcüklerin aldığı çekim ekleri kesme ile ayrılmaz: Türkçeden, İngilizcenin, Türklere... NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
Türkler, Almanlar, Toroslar, Alpler... 3. —ler eki, özel adlardan ulus ve sıradağ adı türettiğinde ya da onlara “aile”, “abartma” anlamı kattığında kesme ile ayrılmaz: Türkler, Almanlar, Toroslar, Alpler... Yarın akşam Hasanlarda toplanıyoruz. Yaz boyu Avrupaları gezip durdu. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
Atatürk’ler, Fatih’ler, Yunus’lar... 4. —ler eki özel adlara “benzerleri” anlamı kattığında kesme ile ayrılıp ayrılmaması tartışmalıdır. Ancak ÖSYM, ayrılmasının doğru olduğu yönünde soru sormuştur: Atatürk’ler, Fatih’ler, Yunus’lar... 5. Özel adların aldığı ekler satır sonuna sığmıyorsa, özel addan sonra kesme işareti konur, kısa çizgi ayrıca kullanılmaz: ....................................................Türkiye’ nin... NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
TIRNAK İŞARETİ (“ ”) 1. Başkasından alınmış bir sözün başına ve sonuna konur: “Şiirler beraber söylenen solo şarkılardır.” “Düşünüyorum, öyleyse ölüyorum; çünkü ters düşüyorum çağa.” Tarih için Geothe diyor ki: “Tarihin en büyük bölümü dedikodudan başka bir şey değildir.” NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
Türemiş gibi görünen “üçgen” bileşik bir sözcüktür. 2. Özellikle belirtilmek istenen bir terim, bir sözcük, tırnak içine alınabilir: Bunlara göre, “ayıp” olmayan pek az şey vardır çağdaş insanın yaşamında. Türemiş gibi görünen “üçgen” bileşik bir sözcüktür. 3. Bir yazıda geçen yapıt adları tırnak içinde gösterilir: “Su Çürüdü” de şiirin ayak seslerini değil, yürek seslerini duyuyor insan. 4. Sıralamalarda, çizelgelerde üst satırda yazılar ve altta yinelenen sözcükler yerine tırnak işareti konur; bu kullanışta tırnak işareti “denden” adını da alır: 1. Basit Sözcükler 2. Türemiş “ 3. Bileşik “ NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
UYARI: 1. Tırnak içine alınan sözler, cümle niteliği taşıyorsa, büyük harfle başlatılır ve tırnak kapatılmadan gereken noktalama işareti konur: Kırgın bir sesle: “Artık görüşmeyelim mi?” dedi. 2. Söze alay, küçümseme anlamı katmak amacıyla kullanılan ve çoğunlukla karşıt anlamı vurgulanan sözcükler tırnak içine alınabilir: Benim “iyiliksever” kardeşim, çıkarları için başkalarını kullanmayı çok iyi başarırdı. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
TEK TIRNAK (’) Bir alıntı içinde, başka bir alıntı varsa içteki alıntının başına ve sonuna tek tırnak konur: “Coşkulu toplumları, istediğimiz gibi yönlendirmenin en iyi yolu, onları tutkuyla sarmaktır. Franko’ya ‘İspanya’yı kırk yıl nasıl yönetebildiniz?’diye sormuşlar. ‘Futbol sevdasıyla.’ demiş. Bizi de kuşatan şu sevdaya bak sen!” NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
KISA ÇİZGİ (BİRLEŞTİRME ÇİZGİSİ) (—) 1. Satır sonuna sığmayan sözcükler hecelerden bölününce bölünen yere konur: .................................................kitapların -da... 2. Bir olayın, durumun başlangıcını ve sonunu gösteren tarihler, sözcükler arasına konur: Saat 17.30—20.00 arası, Ankara—İstanbul yolu, 1975- 1980 yılları arasında... NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
3. İki adın, etkenin ortaklığını göstermek için kullanılır: Okul—Aile Birliği, Ural—Altay dilleri, Et—Balık Kurumu. 4. İkilemelerin dışında karşıtlıklar arasına konur: Türk—Yunan Savaşı, işçi—işveren ilişkileri... NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
yürü—, oku—, gül—, —ecek, —iş, —di, —il, kon—ut, kaç—ırmak... 5. Dilbilgisi incelemelerinde köklerin ve gövdelerin sonuna, eklerin başına konur: yürü—, oku—, gül—, —ecek, —iş, —di, —il, kon—ut, kaç—ırmak... 6. Arasözlerin, aracümlelerin başına ve sonuna konur: Ankara ‘da—bir bölümü Romalılardan kalmış—tarihsel yapıtlarda da görüyoruz bu özellikleri. Çocuklar—birkaçı dışında—sınava iyice hazırlanabilmişti. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
UZUN ÇİZGİ ( _ ) 1. Yazı içinde, konuşan kişilerden her birinin sözleri başına konur: İhtiyar, sesi titreyerek sordu: — Kızımı gördünüz mü? Halit biraz heyecanlı: — Ne oldu, bir şey mi var? NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
2.Düzyazı içine alınan ve yan yana yazılan koşuk dizeleri arasında konur: Dağlarca’ nın evrenselleşen sesini “Biz insanlar ayrı ayrı kalmışız. — Bölmüş saadetlerimizi çizgisi yurtların;— Biz insanlar ayrı ayrı kalmışız, — Gökte kuşların kardeşliği, — Yerde kurtların.” dizelerinde de duyabilirsiniz. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
DÜZELTME İŞARETİ (^) 1. Arapça ve Farsçadan dilimize geçen kimi sözcüklerde “k” ve “g” ünsüzlerinden sonra gelen, uzun ve ince okunması gereken “a,u” ünlülerinin üzerine konur: Dükkân, rüzgâr, kâğıt, yadigâr, sükûn, Kâzım, Kâmil... NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
2. Anlam karışıklığı yaratabilecek kimi sözcükler üzerinde kullanılır: Hâlâ –hala âdet-adet , yâr-yar, kâr-kar... 3. Yazımı devletçe belirlenmiş kimi yer adlarının üzerine konur: Lâdik, Balâ, Felâhiye, Lâpseki... NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
PARENTEZ (AYRAÇ) 1. Cümlenin kuruluşu ile ilgili olmayan, cümlenin ya da cümledeki bir sözcüğün anlamını açıklayıcı nitelikte bulunan sözler, sözcük öbekleri parantez arasına alınır: Özellikle iki kent (Ankara, İstanbul) trafik sorununu yoğun olarak yaşıyor. Kısa çizgi (birleştirme çizgisi) anlam ilişkisi bulunan sözcükler arasında da kullanılmaktadır. Deyimlerde eğretileme (istiare)ye çok örnek gösterilebilir. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
2. Kapama parantezi sıralama ve sınıflamada, rakamlardan ve harflerden sonra konabilir: 1)..., 2)..., a). . . , b)... NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
KÖŞELİ PARANTEZ [ ] Parantez içine alınmış olan bir açıklama için gereken yeni bir açıklama, köşeli parantez içinde gösterilir: Kurtuluş Savaşı, gücünü kongrelerden (Erzurum Kongresi [ Temmuz 1919], Sivas Kongresi [ Eylül 1919])almıştır. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
EĞİK ÇİZGİ (/) 1. Gün gösteren rakam ve adlar arasına konur: 1 /Ocak / 1953, 1 / 1 / 1953 2. Düzyazı içine alınan koşuk parçaları çok yer tutmasın diye, dizeleri yan yana yazıldığı zaman dize aralarına konur: Dağlarca’ nın evrenselleşen sesini “Biz insanlar ayrı ayrı kalmışız./Bölmüş saadetlerimizi çizgisi yurtların; / Biz insanlar ayrı ayrı kalmışız, / Gökte kuşların kardeşliği, / Yerde kurtların.” dizelerinde de duyabilirsiniz. NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com
Tüm Eğitim konularında hazırlanmış özel ders slaytları için: www.slaytyerim.com NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖZET www.slaytyerim.com