PSİKOLOJİNİN YÖNETİM VE ORGANİZASYONLARDAKİ YERİ VE ÖNEMİ Murat Yusuf Uçan SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Bölümü Ekim 2003 ISPARTA

PSİKOLOJİNİN YÖNETİM VE ORGANİZASYONLARDAKİ YERİ VE ÖNEMİ Not. Renkli slaytlar , öğrenciler için Ali Arslan tarafından ilave edilmiştir.

PSİKOLOJİ İLE ORGANİZASYON ARASINDAKİ İLİŞKİNİN ANAHTARI FİZİKSEL (Kantitatif-bedensel gelişme) İNSAN İki türlü gelişimsel değişim ORGANİZASYON RUHSAL (kalilatif-düşünme, konuşma, algılama gibi) Organizasyonlar yönetsel etkinliklerini arttırabilmesinin temel koşulu ise insan gücü etmenini, amaçlar doğrultusunda davranışa geçirebilme(güdüleme) ve ondan iyi bir verim alabilmeyi gerektirir. Son derece karmaşıktır. Sonsuz sayıda faktörden etkilenir.

DAVRANIŞ BİLİMLERİ VE PSİKOLOJİNİN YERİ Davranış ilimleri bir bilimler grubudur. Amacı, insanların davranışlarının(eylem) nedenleri ve sonuçlarını incelediği gibi; insanları bu davranışlara yönelten güdüleri incelemeye çalışır. Psikoloji ise kısaca “ruhsal bilimdir”. Bireyin doğa ve yapısına dayanarak(diğer faktörler sabit) açıklayan bir bilimdir. Davranış Bilimleri D H A S P İ T İnsan

Bilim ve Yaşam ilişkisinin İki Yönü Merak Sonuç Sorgulama (Neden-nasıl) Kuram Araştırma (evrende ortaya çıkan olaylar ve olgular arasındaki ilişkiyi incelemektir ) Bilgi ve Kuramlardan - EYLEME (uygulamaya konulması ve yaşam sorunlarının çözümüne hizmet etmesidir.)

Bilim ve Yaşam İlişkisinde İki Yaklaşım ” Iraksak(uzağa dağıtmak) Bilim yaşam “keşfedilen bir bilimsel ilkenin yaşamın bir çok sorunlarının çözümünde kullanılmasıdır” Yakınsak(yakına birleştirmek) Bilim yaşam “yaşamın bir sorunu birçok bilimsel ilkelerden hareket edilerek çözümlenmektedir.”

Yönetim ve Örgüt Psikolojisinin Gelişim Seyri 20.Yüzyılda “Endüstri Psikolojisi” 1914-1918 “psikolojik tekniklerin personele uygulanması-Askeri alanda ” 1919-1930 psikolojiye olan ilginin azalması 1930-1940 tekrar önem kazanması 1940-1950 grup-birey ilişkileri 1950-1960 yeni bir insan modeli (klasik yönetim görüşünün değişmesi ) 1960 sonrası matematik karar verme yöntemi 1960-70 yönetime katılma ve sistem yaklaşımı 1980 Durumsallık yaklaşımı

Frederick W.Taylor Bilimsel Yönetim Akımı DOMİNAT ROL OYNAYAN ŞAHISLAR Frederick W.Taylor Bilimsel Yönetim Akımı -Sanayide çalışan işçilerin ekonomik olarak kullanılmadıklarını gözlemlemiştir. Temel ilkeleri: 1.Zaman ve hareket etütlerine girişilmiştir. 2. Standart hedefe ulaşan kimselere prim ve ikramiye (güdüleme) verilmesi 3. Ustabaşılık(organizasyonu sağlayan)

DOMİNAT ROL OYNAYAN ŞAHISLAR Henri Fayol Yöneticiler için uyulması gereken belli başlı ilke ve kuralları belirtmiştir. İşletme Fonksiyonları Yönetim Fonksiyonları -TİCARİ -TEKNİK -FİNANSAL -GÜVENLİK -MUHASEBE -YÖNETİM -ÖNGERME VE PLANLAMA -ÖRGÜTLEME -EMİR-KUMANDA, HABERLEŞME VE YÜRÜTME -KOORDİNASYON DENETLEME VE DEĞERLENDİRME

Yöneticinin Fonksiyonları Kontrol Uygulama Örgütleme Eşgüdüm Planlama

Henri Fayol-Yönetim İlkeleri DOMİNAT ROL OYNAYAN ŞAHISLAR Henri Fayol-Yönetim İlkeleri İşbölümü-uzmanlaşma Yetki ve sorumluluk Disiplin sistemi Kumanda birliği Yönetim birliği Genel amaç ve çıkarları üstün tutma- Ödül ve ceza sistemi Merkezcil bir yön.sist. Hiyerarşik düzen Maddi ve beşeri araçlara üretim yeri Devamlılık, düzenli ve verimli iş Önleyici-değerlendirici-Öngörü ve girişimcilik Objektif ve adil Birlik ve beraberlik

Henri Fayol-Yönetim İlkeleri DOMİNAT ROL OYNAYAN ŞAHISLAR Henri Fayol-Yönetim İlkeleri Sonuç: İnsanı insani özellikleri ile ele almamış adeta bir robot gibi değerlendirmiştir. Sorun kaynağı olmuş, ne insan mutluluğuna ne de yönetim etkinliğine katkıda bulunmamıştır.

Max Weber Bürokrasi Modeli DOMİNAT ROL OYNAYAN ŞAHISLAR Max Weber Bürokrasi Modeli Yönetsel Yetke(Otorite) Türleri Geleneksel Yetke Karizmatik Yetke Meşru Yetke

Max Weber Bürokrasi Modeli DOMİNAT ROL OYNAYAN ŞAHISLAR Max Weber Bürokrasi Modeli Yönetsel Yetke(Otorite) Türleri Geleneksel Yetke- Miras Özellikler Meşru Yetke- Hukuk-Kanun

Max Weber Bürokrasi Modeli DOMİNAT ROL OYNAYAN ŞAHISLAR Max Weber Bürokrasi Modeli Amaç, hedef, faaliyet, görev belli Kaynakları serbestçe kullanabilme yetkisi Cezalandırma, ödüllendirme, ücretlendirme açık İşe göre adam seçme zorunluluğu. Gerekirse eğitim, Yetki hiyerarşisi Bir üst mevki tarafından denetlenme Kişisel özelliğe ve keyfe değil, akıl ve mantığa itaat Yazılı iletişim Yazılı yönetmelik ve tüzük Araçları kişisel kullanmama

Max Weber Bürokrasi Modeli DOMİNAT ROL OYNAYAN ŞAHISLAR Max Weber Bürokrasi Modeli Sonuç: Bilimsel akılcı ama katılık ve değişmezliği insan ruhuna aykırı- Yazışmalarda gecikme Gereksiz masraf Aşırı güvensizlik İnsanın duygusal tarafını dikkate almıyor Yönetim ve örgüt psikolojisinin doğmasına neden oluyor.

Kurt Levin ve Arkadaşlarının Önderlik Araştırması Belli Başlı Araştırmalar Kurt Levin ve Arkadaşlarının Önderlik Araştırması Önderlik biçimleri ve bunların grup ilişkileri ve verimliliği üzerindeki etkileri incelemiştir. Otoriter liberal demokratik Her şeyi Serbest- Katılımcı- Duygusal söylüyor- Duygusal gerekirse itiraz katılım yok 11 yaş, maske yapımı, uzun yıllar

Kurt Levin ve Arkadaşlarının Önderlik Araştırması Belli Başlı Araştırmalar Kurt Levin ve Arkadaşlarının Önderlik Araştırması Önderlik biçimleri ve bunların grup ilişkileri ve verimliliği üzerindeki etkileri incelemiştir. Otoriter liberal demokratik Nicelik(miktar) çok yüksek çok düşük yüksek Nitelik(kalite) düşük çok düşük çok yüksek Sonuç: Bu çalışmalar ve deneyler yönetimde insanca davranışların ve duyguların önemli olduğunu ortaya koymuştur.

Elton Mayo ve Hawthorne Araştırmaları Belli Başlı Araştırmalar Elton Mayo ve Hawthorne Araştırmaları 1.Işıklandırma Deneyleri 2.Röle Montaj Odası Deneyi 3.İkinci Röle Montaj Odası Deneyi 4. Mika Yarma Test Odası Deneyi 5.Mülakat Programı 6.Seri Bağlama Gözlem Odası Deneyi Sonuç: Teknik ve fiziksel koşulların kontrol edildiği durumlarda dahi verimlilik artışının devamlı olmasının nedenleri olarak beşeri ilişkilerdeki olumlu etkiler belirtilmiştir.

Yankee City Araştırması (W.L.Warner) Belli Başlı Araştırmalar Yankee City Araştırması (W.L.Warner) Teknolojik değişme ve yeniliklerin insan üzerindeki etkileri incelenmiştir. Sonuç: Bu tarz değişimlerde insan unsurunu onun toplum içindeki prestiji, statüsü ve ilişkilerinin göz önünde bulundurulması ve planlı bir değişimin yapılmasının gerekliliğini ortaya koymaktadır.

Harwood İmalat İşletmesi Araştırması Belli Başlı Araştırmalar Harwood İmalat İşletmesi Araştırması Amaç: Model değişimlerinin, işçiler üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmaktır. 1.Grup 2.Grup 3.Grup (Kontrol grubu) (kısmi yönetime katılma) (tam yönetime katılma) Ustabaşılık İşçi Temsilcilerinden oluşan komisyon İşçiler(komisyon yok) Eski üretim seviyesi

Tavistock Enstitüsü Araştırması Belli Başlı Araştırmalar Tavistock Enstitüsü Araştırması Amaç: İşçilerin araç, gereç ve üretim yöntemlerinde meydana gelen değişmelerden ne şekilde etkilendiklerini araştırmaktır. Sonuç: Bu araştırmalar, örgütsel açıdan etkin ve verimli, psikolojik ve duygusal açıdan mutlu olan iş gruplarında değişikliklerin yaratmış olduğu gelişmelere bir örnek olmuştur.

Douglas McGregor ve X ve Y Kuramları Bazı Kuramsal görüşler Douglas McGregor ve X ve Y Kuramları X KURAMI Y KURAMI (KLASİK YÖNETİM GÖRÜŞÜ) (BEŞERİ İLİŞKİLER GÖRÜŞÜ) -insan işi sevmez, işten kaçar -yöneltilmeyi tercih eder -bencildir -değişiklikten hoşlanmaz -yeteneği azdır -kolayca kandırılabilir. Maddi ödül gerekli -işten nefret etmez, iş doğal -sorumluluk arar -amaçlara bağlılık ödüllendirmeye bağlıdır -sorumluluğu kabul eder ve arar -tahayyül, ustalık, yetenek, beşeri gereksinmelerin giderilmesi ile -örgüte daha yararlı hale getirilebilir. -uzmanlaşma bazı yeteneklerin ortaya çıkmasını engellemektedir.

George V.Homans İnsan Grubu Yaklaşımı Bazı Kuramsal görüşler George V.Homans İnsan Grubu Yaklaşımı Faaliyetler (işler) Karşılıklı İlişkiler Duygular

Chris Argyris OLGUNLAŞMA KURAMI Bazı Kuramsal görüşler Chris Argyris OLGUNLAŞMA KURAMI -Kendini tanımlama ve davranışlarını kontrol etme -Eşit veya daha üst düzeye erişme -Geniş bir zaman sürecini düşünme Daha derin ve güçlü ilgiler Birçok türde davranışlar Nispi bağımsızlık Aktif hale gelme

Abraham Maslow İnsan Gereksinimleri Kuramı Bazı Kuramsal görüşler Abraham Maslow İnsan Gereksinimleri Kuramı -Kendini Güncelleştirme (yaratıcılık) -Takdir ve Saygı -Sevgi ve Ait Olma -Güvenlik -Fizyolojik

F.Herzberg Çift Etmen(Hijyen-Güdüleme)Kuramı Bazı Kuramsal görüşler F.Herzberg Çift Etmen(Hijyen-Güdüleme)Kuramı TATMİN TATMİNSİZLİK -Başarı -Tanınmak -İşi tanımak -Sorumluluk -Terfi etme ve Sosyal statü Güdüleyici Etmenler TATMİNSİZLİK TATMİN -Yöneticiler(ast-üst) -Çalışma koşulları -Personel arası ilişkiler -Ücretler,güvenlik -işletme politikası ve idaresi Hijyenik Etmenler

Rensis Likert Yönetim Sistemleri Yaklaşımı Bazı Kuramsal görüşler Rensis Likert Yönetim Sistemleri Yaklaşımı X KURAMINDAN Y KURAMINA Sistem 1 Sistem 2 Sistem 3 Sistem 4 -Görev Eğilimli -Otoriter -Biçimsel Bir Yönetim Sistem1 +Sistem 4 2 Sistem1 +Sistem 4 2 -Grup Çalışması -Karşılıklı Güvene Dayalı İlişkiler

KURT LEVİN GÜÇ ALAN ANALİZİ Bazı Kuramsal görüşler KURT LEVİN GÜÇ ALAN ANALİZİ ÇEVRE Bugünkü Durum A Geçiş Durum C Süreç Gelecek Durum B Çözülme Taşıma Dondurma DEĞİŞİM DURUMUNUN ÜÇ GÖRÜNÜM İLİŞKİSİ

KURT LEVİN GÜÇ ALAN ANALİZİ Bazı Kuramsal görüşler KURT LEVİN GÜÇ ALAN ANALİZİ KURT LEVİN GÜÇ ALAN ANALİZİ Sürücü Güçler Sürücü Güçleri Kısıtlayan Güçler -Bireyler -Gruplar -Gruplar arası İletişim -Organizasyon -Sosyal ve Küresel Boyut Değişim Birimleri

BLOCKE ve MOUTON Girid Modeli Bazı Kuramsal görüşler Y 9 8 7 6 5 4 3 2 1.9 Şehir Klüp Yönetimi 9.9 Takım Yönetimi 9 8 İNSANA 7 5.5 Orta Düzeyde Yönetim 6 5 4 3 2 1.1 Zayıf Yönetim 9.1 Otoriter Yönetim 1 D 1 2 3 4 5 6 7 8 9 ÜRETİME YÖNELİK DURUMU Y D

Örgütsel Sorunların Çözümü GRUP KADRO insan

ÖRGÜT PSİKOLOJİSİNİN GÖREVİ ARAŞTIRMA DANIŞMA PROGRAM GELİŞTİRME KİŞİ DEĞERLEME

Birey –Örgüt Arasındaki İlişki AMAÇLAR GRUP TAKDİR VE SAYGI