HAYVAN YETİŞTİRME Prof. Dr. Tülin AKSOY Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Hayvan Yetiştirme Anabilim Dalı

“Mühendis” nedir ? Fen Fakültesi Kimya Bölümü mezunu (Kimyager) Kimya öğretmeni Kimya mühendisi Mühendis, bilgiyi ürüne dönüştüren kişidir “Teknoloji ” nedir ? Teknoloji, üretim bilgisi demektir. Temel bilgiden farklı olarak üretimden kullanılacak bilgiyi ifade eder

Ziraat Mühendisi, bilgisini tarımsal ürüne dönüştüren kişidir Bitkisel ürün Hayvansal ürün “Zooloji” nedir ? “Zootekni” nedir ? Zooloji hayvanlar alemini inceleyen temel bilim dalıdır “Zootekni” ise kısaca evcil çiftlik hayvanlarından para kazanma zanââtidir “Zootekni” gelir elde etmek üzere hayvan ve hayvan ürünleri üretmek amacıyla evcil çiftlik hayvanların yetiştirilmesi, çoğaltılması, bakımı, beslenmesi ve ıslahı konuları ile ilgilenen bilim dalıdır Evcil tavşan, evcil tilki ► zootekninin konusudur Yabani tavşan, yabani tilki ► zootekninin konusu DEĞİLDİR

“Zootekni” yerine “HAYVANSAL ÜRETİM” deyimi de kullanılmaktadır Hayvansal üretim; doğa (iklim, toprak, arazi yapısı ve doğal bitki örtüsü), canlı hayvan materyali, sermaye, işgücü, teknik bilgi ve araç-gereç gibi üretim araçlarını akılcı biçimde kullanarak ucuza ve bol miktarda hayvansal ürünler elde etmektir İnsan eli altında yaşayan, çoğalan ve çeşitli verimler sağlayan; dolayısıyla insanların ekonomik olarak yararlanması mümkün olan hayvanlara “EVCİL HAYVANLAR” denir. “YABANİ HAYVANLAR” ise insan yönetimine girmeyen, doğal koşullar altında kendi hallerinde yaşayan hayvanlardır. Yabani hayvanlar olumsuz çevre koşullarına ve hastalıklara son derece dayanıklıdırlar, ancak verimleri çok düşüktür. Örneğin süt verimi sadece yavruya veya yavrulara yetecek kadardır, yumurta sayısı da yavru elde etmeye yetecek kadar sınırlı sayıdadır.

Hayvanlar Alemi (Animalia) çok sayıda (20’den fazla) filum (phylum) içerir; En az gelişmiş filum Protozoa’lar, en gelişmişi ise Chordata filumudur. HAYVANLAR ALEMİNİN SINIFLANDIRILMASI (TAKSONOMİ) 1. Filum Protozoa (tek hücreliler) 2. Filum Porifera (süngerler) 3. Filum Plathelmintes (yassı kurtlar) ….. Filum Arthropoda (eklembacaklılar) … 21.Filum Chordata (sırtipliklilerliler) Subfilum Enteropneusta Subfilum Tunicata Subfilum Acrania Subfilum Vertabrata (Craniata) [=omurgalılar, kafataslılar]

Klasis Cyclostomata (yuvarlak ağızlılar) Subfilum Vertabrata (Craniata) [=omurgalılar, kafataslılar] 7 adet sınıf (klasis) içermektedir; Klasis Cyclostomata (yuvarlak ağızlılar) Klasis Elasmobranchii (kıkırdaklı balıklar; köpek balığı, vatoz balığı vb.) Klasis Pisces (gerçek balıklar) Klasis Amphibia (kurbağalar) Klasis Raptilia (sürüngenler) Klasis Aves (kuşlar) Klasis Mammalia (memeliler)

Zootekninin konusunu oluşturan başlıca evcil hayvan türleri ve bunların sınıflandırılması: BÜYÜK EVCİLLER 1) Büyükbaş Hayvanlar (sığır*, manda*, at) 2) Küçükbaş Hayvanlar (koyun*, keçi*, domuz) (B) KÜÇÜK EVCİLLER 1) Kümes Hayvanları a- Kanatlı Hayvanlar (tavuk, hindi, ördek, kaz, sülün, keklik, bıldırcın, güvercin, devekuşu) b- Kürk Hayvanları (tavşan, vizon, şinşilla, mink, tilki vd.) 2) Arı ve İpekböceği Yukarıda sıralan hayvan türlerinin bazılarında (*) işareti vardır, bunlar çok mideli (ruminant) hayvanlardır, diğerleri ise tek midelidir. Çok mideliler yüksek düzeyde selüloz içeren yemleri (ot, sap,saman vb.) rahatlıkla sindirebilirler, tek mideliler ise selülozlu yemlerden çok sınırlı düzeyde yararlanabilirler. Bu durum yapılacak yetiştiricilik şeklini belirlemede çok etkilidir.

KARA TAVUK’ un zoolojik sınıflandırmadaki yeri: “TÜR” nedir ? / “IRK” nedir ? Sözlük anlamıyla tür, kimi ortak özelliklere sahip olan canlı ve cansız varlıkların oluşturdukları büyük gruplar, yada başka bir deyişle çeşit demektir. Tür, biyolojide canlıların gruplandırılmasında en alt basamaktır. İnsan, maymun, koyun, keçi, tavuk, ördek farklı türlerdir. KARA TAVUK’ un zoolojik sınıflandırmadaki yeri: Phylum (Şube) ………………….……… Chordata (Sırtiplikliler) Subphylum ( Alşt şube) ……………….. Vertebrata (Omurgalılar) Classis (Sınıf) …………………………... Aves (Kuşlar) Ordo (Takım) ………………………..….. Passeres (Ötücü kuşlar) Familia (Familya) ……………………….. Turdidae (Karatavukgiller) Genus (Cins) ……………………….….. Turdus (Karatavuk cinsi) Species ( Tür) ………………………….. merula (Karatavuk) Hayvanların tam olarak adlandırılmasında en az iki isim kullanılır, bunlar cins ve tür isimleridir: Karatavuk ► Turdus merula veya Turdus merula İnsan ► Homo sapiens veya Homo sapiens Sığır ► Bos taurus veya Bos taurus

x

TÜR; aralarında çiftleştirildiklerinde fertil (üreyebilen) döller veren kimi ortak yapısal (morfolojik ve anatomik) ve işlevsel (fizyolojik) özelliklere sahip olan, bu özellikleri her türlü çevre koşulları altında gösteren ve döllerine geçirebilen bireylerin oluşturduğu büyük hayvan gruplarıdır. Bu tanım hem yabani, hem de evcil hayvanlar için geçerlidir. Her evcil hayvan türü bir, yada birkaç yabani türden oluşmuş ve özelliklerini büyük ölçüde korumuştur Biyolojide, canlıların sınıflandırılmasında (taksonomi) TÜR en alt basamaktır. Evcil hayvanların sınıflandırılmasında ise (yani zooteknide) TÜR en üst basamaktır. Daha sonraki basamaklar şunlardır: Tür Irk Soy Varyete Hat Tip

IRK; aynı tür içinde çeşitli morfolojik ve fizyolojik özellikler bakımından birbirine benzeyen, bu ortak özelliklerini ancak belirli çevre koşulları altında gösterebilen ve döllerine geçirebilen bireylerin oluşturduğu daha küçük gruplardır. Örneğin bir siyah alaca sığır, kalıtsal yapısında taşıdığı süt verim yeteneğini , ancak elde edildiği iklim ve yetiştirme (bakım, besleme, barındırma ve manejman) koşullarında ortaya koyabilir ve ve yavruları da ebeveynlerinden aldıkları bu yeteneği çevre koşulları değişmediği sürece gösterebilirler. Bu durum, tüm fizyolojik ırk özellikleri için geçerlidir. Irkları tanımlamaya yarayan ortak özelliklere “ırk ıraları” adı verilir.

Zootekni kendi içinde ikiye ayrılır; Genel Zootekni ve Özel Zootekni Evciltme Üreme Büyüme fizyolojisi Kalıtım Tür ve ırklar Damızlık seçimi Yetiştirme metotları Verim-çevre-form ilişkisi Islah Besleme Özel Zootekni Genel zootekninin ışığı altında çeşitli tür ve ırkların özel olarak bakımlarını beslenmelerini, yetiştirilmelerini ve ıslahını ayrı ayrı inceler Sığırcılık Koyunculuk Tavukçuluk Vd.

↑↑ ↓↓ Tarımda başlıca 2 üretim biçimi vardır; (A) Entansif (yoğun) üretim (B) Ekstansif (yaygın) üretim Entansif (yoğun) üretim Ekstansif (yaygın üretim) Kullanılan bitki ve hayvan materyali Islah edilmiş, yüksek verimli, olumsuz çevre koşullarına dayanıksız Islah edilmemiş, düşük verimli, olumsuz çevre koşullarına dayanıklı Teknoloji (üretim bilgisi) kullanımı ↑↑ ↓↓ Doğal koşullara bağımlılık Alet-ekipman, gübre, ilaç vb. girdilerin kullanımı Sermaye gereksinmesi Üretim masrafları Birim alana verim Gelir KÂRLILIK ↑↑↑ EKONOMİK ÜRETİM ↓↓↓ GEÇİMLİK ÜRETİM

Hindicilik (Üreme yeteneği yüksektir, hayvan başına verimi yüksektir) Zootekninin konusunu oluşturan hayvancılık dallarının entansifleşmeye yatkınlığı (A) Entansifleşmeye yatkın olanlar▬►İşletmeler çok büyüktür, teknoloji kullanımı üst düzeydedir, birim maliyet düşüktür Sığırcılık (Birim hayvan başına alınan verim çok yüksektir, başka şekilde değerlendirilemeyen selülozca zengin yemleri değerlendirir)) Tavukçuluk (Üreme yeteneği çok yüksektir, kısa sürede verim alınabilir, yemi değerlendirme yeteneği çok iyidir) Hindicilik (Üreme yeteneği yüksektir, hayvan başına verimi yüksektir) Domuz yetiştiriciliği (Üreme yeteneği çok yüksektir, niteliksiz yemleri değerlendirir, çok hızlı canlı ağırlık kazanır ) (B) Ekstansifleşmeye yatkın olanlar▬►İşletmeler küçük ve orta büyüklüktedir, teknoloji kullanımı orta düzeydedir veya çok azdır, birim maliyetler yüksektir, genellikle geçimlik üretim yapılır Koyunculuk Keçicilik Mandacılık Arıcılık