Demografik Özellikler ve Günlük Yaşamda BAD Nazan Özenç Uçak

 Bilgiyle ilgili koşullarının sosyal çerçevesi nedir?  Bireyin sosyal durumunun bilgi arama davranışı üzerine etkisi var mı?  Sayısal uçurum «digital divide» ve BD ilişkisi nedir?  Bu araştırmalara hangi bilim dalları nasıl katkı sağlar? Demografik ve sosyal özellikler

 Cins, yaş, ırk, etnik grup, eğitim ve gelir gibi konularda az sayıda çalışma var.  Bu özellikler temel alınan örneklere farklı değişkenler olarak çalışılmış.  Akademisyenler, öğrenciler veya belli bir kütüphanenin kullanıcıları üzerine araştırmalara odaklanılmış. Demografik özellikler

 Çok sayıda araştırma sonucu etkileyecek bazı değişkenleri içermiyor.  Cinsiyetle ilgili az sayıda araştırma var.  Cinsiyet farkı üzerine yapılan çalışmalar daha çok erkek ve kadınların bilgisayar ve internet kullanım farklılıkları üzerine yapılıyor (Boneva, Kraut,&Frohlich, 2001; Liff&Shepherd, 2004; Schumacher&Morahan-Martin, 2000). Cinsiyet

 Cinsiyet farkı becerilerle ilgili araştırmalarda ele alınmıştır.  Çevrimiçi becerileri eşit düzeyde çıkmasına rağmen kadınların kendi becerilerini erkeklere göre daha düşük düzeyde algıladıkları ortaya çıkmıştır.  Farklı meslek gruplarını da karşılaştıran çalışmalar var (Benbow &Stanley, 1980; Etzkowitz, Kemelgor, & Uzzi, 2000; Hyde, Fennema, & Lamon, 1990; Margolis & Fisher, 2002).  Matematik ve fen alanında bayanlar kendilerini erkeklere göre daha az becerikli olarak görüyorlar (Correll,2001). Cinsiyet...

Bilgi arama davranışı, BT algısı ve kullanımı üzerine:  “kadınlar erkeklerle karşılaştırıldığında sosyal ağları bilgi bulmada daha fazla mı kullanıyorlar”  “kadınlarla erkekler arasında yayın seçiminde fark var mı?” şeklinde daha çok BT ile ilgili ve dolaylıdır.  Küçük gruplar üzerine yapılan bu çalışmaların nasıl genelleneceği sorundur. Cinsiyet ve BT

 Yaş ile BD arasında ilişki var  Araştırmalarda yan unsur olarak ele alınıyor  Daha çok çocuklar ve yaşlılar dikkate alınmış  Çocukların BAD hakkında çok az şey biliyoruz  Çocukların IT kullanımı üzerine yapılan araştırmalar var (Hirsh, 1997; Enochsson, 2000; Chelton, 2004; Ekici &Uçak, 2012). Yaş

 Bilgi arama yaş ile ters orantılı gelişiyor  Yaş ilerledikçe:  Kişisel deneyime baş vurma artıyor  Bilinen yayınları kullanma artıyor  Bilgi merkezi kullanma azalıyor  Alışılan bilgi arama davranışlarının değişimi zorlaşıyor Yaş…

 Yaşlıların BT uygulamalarında yavaş ve çekingen oldukları doğru mu?  Araştırmada deneysel kanıtlara dayanan bulgular yetersiz.  Yaşlılar çevrimiçi materyal bulmada daha az başarılı  Tarama stratesjisi oluşturmakta ve etkili sonuçlar almada daha başarılar. Yaş ve BT kullanımı

 yaş arası yüz yetişkin üzerine yapılan araştırma sonucunda  yaşlıların daha fazla yazım ve heceleme hatası yapıyor  yaş faktörünün işte bilgisayar kulalanma ve internet deneyimi üzerinde etkili (Hargittai 2003).  Gençler (teenager) webde uygun içerik bulmada yaşlılardan daha az başarılı (Nielsen, 2005).  13 yaş altı ve 46 yaş üstü yetişkinler tarama oluşturma ve sonuçları değerlendirmede benzer başarısızlıklar gösteriyorlar(ASIST, 2009). Yaş ve BT...

 Günlük yaşam bilgisi (GYB) iş dışında ve yaşamın rutin akışı sırasında ortaya çıkan beklenti, merak, sorun ve/veya herhangi bir nedenle oluşan gereksinimlerin çözümüne yönelik bilgidir.  Sağlık, eğitim, hobi, yemek, çocuk bakımı, hukuksal ve vatandaşlıkla ilgili konular günlük yaşam bilgisine örnek olarak sayılabilir Günlük yaşam bilgisi nedir?

 Yaşamımızın herhangi bir alanında oluşmuş bu gereksinimler çok farklı nedenlerle ortaya çıkabilmektedir.  Örneğin, tüketici sorunları, vatandaşlık bilgileri /hakları veya boş zaman etkinlikleri  Konuyla ilgili araştırmalar 1970’li yıllara kadar uzanmaktadır. Nasıl oluşur?

 Yaşam tarzı ile yakından ilgilidir.  Yaşam tarzı,  bireylerin günlük hayatlarını, karşılaştıkları sorunları ve bu sorunları çözüm tarzlarını,  değerlerini, tutum ve davranışlarını,  bilgi kanal ve kaynaklarıyla olan ilişkilerini,  boş zamanlarını nasıl değerlendirdiklerini, hobilerini, tüketim davranışlarını ve önceliklerini içine alır.  İş dışı bilgi arama (nonwork information seeking).  Vatandaşlıkla ilgili bilgi arama (citizen information seeking). Neleri kapsar?

 Farklı unsurlardan etkilenir  Bireyin sosyal ve kültürel çevresinin etkisi vardır (Savolainen, 1995).  bireylerin mesleklerine,  sosyal gruplarına,  demografik özelliklerine,  toplum içinde yüklendikleri görev ve sorumluluklara göre şekillenmekte ve çeşitlenmektedir. Nelerden etkilenir?

 Vatandaş/halk teriminin kapsamı ve çok boyutluluğu bu alanda araştırma yapmayı zorlaştırmakta  Belli ortak özellikler taşıyan bir gruba mensup olmak BD şekillenmesinde önemli rol oynamakta  Ortak özelliğin iş, meslek veya görev olması gerekmez.  Etnik gruplar, ev hanımları, hastalar, işsizler, şiddet mağdurları araştırılabilir  Savolainen’in 1995 yılında konuyla ilgili olarak yaptığı kapsamlı araştırma ile konuya ilgi artmıştır. Günlük yaşamda bilgi arama

 Bireylerin bilgi aramasına neden olan etkenlerin %52’si günlük sorunların çözümüne ilişkindir (Case,2002).  En çok aranan boş zaman etkinlikleri, eğlence, eğitim, iş fırsatları, gezi-seyahat, genel ilgi, vatandaşlık hakları ve yasal bilgidir (Marcella ve Baxter, 1999).  Farklı yaş gruplarına ve cinsiyete göre bilgi gereksinimi ve arama davranışı farklılaşmaktadır. Günlük yaşamda en çok ne tür bilgiler arıyoruz?

 bilginin erişilir olup olmadığı;  bilginin paralı olup olmadığı ve paralı ise bedelinin ne kadar olduğu;  bilgiye erişimin ne kadar zaman aldığı;  bilgi kaynağının aranan soruya cevap verip vermediği;  kaynağın anlaşılır olup olmadığı bilgi erişimi etkiliyor (Laloo, 2002). GYB erişimini neler etkiliyor?

 Gayri resmi (informal) kanallar resmi (formal) kanallara göre daha fazla tercih edilmektedir (Savolainen, 1995).  yüz-yüze görüşme,  gazete,  radyo, televizyon,  internet gibi kitle iletişim araçları  Bilginin kütüphaneden karşılanması ülkeye ve kültüre göre değişmekte  Kütüphaneciye danışmadan rafların gözden geçirilerek bilgi aranması yaygın görülen bir yöntemdir. GYB erişimde tercih edilen yollar

 Son zamanlarda günlük yaşamda bilgi aramaya ilgi artmıştır.  Sağlık, spor gibi farklı amaçlarla bilgi arama davranışı gösteriliyor.  Yapay kurgulanan (deneysel olmayan)çalışmalarda günlük hayatla ilgili sorular yer almamaktadır.  Gereksinimler kişinin işi sağlığı, devlet hizmetleri ile ilgili olabildiği gibi oyun, spor gibi eğlence motivasyonuyla ilgili de olabilir (DiMaggio & Hargittai, 2002) Amaçlar, hedefler

 Yöntemin probleme uygun seçilmesi gerekir  Kullanıcının kütüphane kullanması gerekmez  Daha geniş kapsamlı araştırmalara ihtiyaç var.  Az sayıda örneklem üzerine yapılan çalışmalar genel bir kanıya varmada yetersiz.  Çok yönlü olarak konuyu ele almayan araştırmar yanıltıcı olabilmekte.  Geniş araştırmalar için betimleme, derinlemesine analizler için nitel yöntemler seçilmeli  Sosyal ağların analizinde yeni ve çoklu yaklaşımlar tercih edilebilir. Demografik çalışmalar ve metodoloji

Kullanıcı grubu olarak yaşlılar Yaşlılar daha çok günlük bilgi gereksinimi duyan kullanıcılardır. Bir konuda araştırma yapmaktan çok bilgilendirilme ihtiyacındadırlar. Kütüphane kullanım oranları düşük düzeydedir. Informal (resmi olmayan/sözlü) yollardan bilgi aramayı tercih ederler. Bilgi edinmede kitle iletişim araçlarını yoğun kullanırlar.

Birey emekli ise, mesleki değil daha çok hobileriyle ilgili olarak bilgi arayacaktır. Bu nedenle hobi edinme ve var olan hobilerin geliştirilmesine katkı sağlayacak kaynaklar seçilmelidir. Yaşlılıkta fiziksel aktivitelerin azalması bilgi merkezlerinin evlere hizmet vermesini ve iri puntolu yayınların bulundurulmasını gerektirir. Halk kütüphanelerinin bu kullanıcılar için özel hizmet tasarlaması gerekir. Kullanıcı grubu olarak yaşlılar

Kullanıcı grubu olarak işsizler  Halk kütüphanelerinin hizmet vermekle yükümlü olduğu bir grup da işsizlerdir.  İşsizler için belli bir alanda bilgi ve beceri kazanabilmeleri, yarım kalan eğitimlerini tamamlayabilmeleri amacıyla koleksiyon oluşturmak ve danışmanlık yapmak bu kütüphanenin görevidir.  Her yaştaki işsizlere kendi işlerini kurabilmek konusunda bilgi sağlanmalıdır.

Kullanıcı grubu olarak engelliler  Görme engellilerin bilgiye erişimleri yardım ve özel koleksiyon gerektirir.  Bu kullanıcılar için:  Braille alfabesiyle yazılmış kaynaklara,  ses bantlarına  ses kayıt cihazları içerisinde barındırdığı TTS (Text to speech /sentezleyici) yazılımı sayesinde TXT, RTF, DOC, DOCX, BRL (BRF) ve HTML / XML formatında hazırlanan dosyalardaki metnin seslendirilmesine yarayan donanıma  kabartma ekran, ekran okuyucu ve sese duyarlı ekranlara ihtiyaç duyulmaktadır.

 Doküman okuyan cihazlar, braille alfabesine uyumlu kavye ve çıktı alma olanakları bilgiye erişimi kolaylaştırmaktadır.  Web sayfalarının oluşturulmasında görme engellileri dikkate alarak hazırlanan programlar bu kullanıcıların internetten yararlanma oranlarını artırmıştır.  Ülkemizde ise bu konuyla ilgili ilk çalışmalar 1955 yılında Milli Kütüphane’de başlamıştır.  1986 yılından bu yana “konuşan kitaplık” adı altında Braille ve kaset ağırlıklı bir koleksiyonla hizmet verilmektedir.  Bu alanda bazı halk ve üniversite kütüphanelerinde sınırlı olanaklarla hizmet verilmektedir. Görme engelliler

Kullanıcı grubu olarak mahkumlar  Bu kullanıcı gruplarına kaynak seçimi ayrı bir özen gerektirir.  Mahkumlar için yayın seçiminde amaç boş zamanları değerlendirmenin yanı sıra bu kullanıcıların bir meslek ve beceri kazanmalarına yardımcı olmaktır.  Seçilecek kaynakların her tip kullanıcıya hitap etme kaygısıyla, farklı düzeylerde olmasına dikkat edilmelidir.  Eğitici, yaşama arzusu veren, toplumla uyum kurmada yardımcı yayınlar tercih edilmelidir.  Bireylerin bu kaynaklar aracılığı ile bir konuda derinlemesine bilgi sahibi olabilmeleri; toplumsal yaşama döndükten sonra bir iş bulabilmeleri için bilgi ve beceri kazanmaları özendirilmelidir.

Mahkumların bilgi gereksinimleri  Genelde halk kütüphanelerine bağlı alt birimler tarafından karşılanmaktadır.  Halk kütüphaneleri ceza evlerine iki şekilde hizmet vermektedir.  Belli bir süre için halk kütüphanesi koleksiyonunun bir bölümünü ceza evlerine ödünç vermek,  Ceza evi içinde bir kütüphane oluşturmak.  Kültür Bakanlığı ile Adalet Bakanlığı arasında ceza evlerinde kütüphane hizmeti verilmesine ilişkin anlaşma ve genelge olmasına rağmen, bu konuda çalışmalar istenen düzeyde değildir.  Bu konunun gerekli alt yapısının oluşturulması ve gerekli bütçenin sağlanması gerekir.  Belli bir koleksiyon, günlük gazete ve dergilerin sağlanması gerekir.

Hastalar Hastalık teması işlemeyen, bireyi yaşama bağlayıcı, yaşam isteğini ve ufkunu genişleten yayınların seçiminde yarar vardır. Özellikle uzun süre hastaneye bağlı olarak yaşamak zorunda olan kişilere ilgi alanlarına, hobilerine uygun kitap sağlanması yerinde olur. Seçilen eserlerde dikkat edilen unsur, hastalığın hasta üzerindeki etkisini azaltmak ve toplumla bağını kuvetlendirmektir.

 Sosyal faktörler bilgi davranışarını etkileyen bağımlı ve bağımsız değişkenler olarak etkili.  Olanaklar, sosyal bağlantılar, farklı bilgi ortamları ile bilgi davranışları arasında bağlantı var.  Araştırmalarda demografik, sosyo ekonomik özelliklerin dikkate alınması ve farklı özellikteki gruplarların araştırma alanına dahil edilerek genişletilmesi bilgi davranışlarının anlaşılması ve genellenmesi içim gereklidir. Sonuç