ADÖLESAN SAĞLIĞI Yrd. Doç. Zeliha Cansever Mevlana Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD, Konya 1

Amaç ve Hedefler Amaç; Bu dersin sonunda öğrencilerin ergen sağlığı hakkında bilgi ve tutum sahibi olmaları amaçlanmıştır. Hedefler; Bu ders sonunda öğrenciler; Ergenliğin tanımını yapabilmeli Ergenliğin gelişim aşamalarını sayabilmeli Ergenlerde sık karşılaşılan sorunları sayabilmeli Ergenlerde cinsel sağlığın önemini açıklayabilmeli Ergen sağılığının önemini savunabilmeli 2

TANIM Adölesan dönem, kişinin anatomik ve fizyolojik değişim ve gelişimlerinin maksimum düzeyde olduğu çocukluktan yetişkinliğe geçiş dönemidir yaş grubunu kapsamaktadır. Adölesan dönem üç evreden oluşmaktadır (WHO): yaş - Erken adölesan dönem yaş - Orta adölesan dönem yaş - Geç adölesan dönem 3

Aile Hekimi Birinci basamakta sağlık bakımı veren uzmanlar arasında aile hekimleri,ergenlerin yarısından fazlasına,Amerikan Aile Hekimleri Akademisi’ne (AAFP) göre ise sağlık bakımı alan ergenlerin üçte ikiden fazlasına sağlık bakımı vermektedir. Ergenlerin yakınlarına da sağlık bakımı veren aile hekimleri,çocuğun yaşamının erken evrelerinde güvene dayalı bir ilişki kurabilir ve geçiş dönemini hem çocuk hem de ebeveyn açısından açısından kolaylaştırmak amacıyla kendilerinden beklenen rehberliği başlatabilirler. 4

GAPS ( Ergen Koruyucu Hizmet Kılavuzu)Önerileri 1.Sağlık hizmetinin sunumu 2.Sağlık ve iyilik halinin geliştirilmesi için sağlık rehberliğinin kullanılması 3.Hemen ya da gelecekte sıkıntı çekilmesine neden olma potansiyeli taşıyan ve ergenlik döneminde sık görülen durumların taranması 4.Enfeksiyon hastalıklarından korunulması için aşı uygulaması. 5

Adölesanlar hem çocuk hem erişkin olarak değerlendirilmesi nedeniyle, tıbbın çok sayıda disiplinini ilgilendirmektedir. Bu döneme özel sağlık sorunları erişkin dönem sağlık sorunlarına neden olmaktadır. WHO, 21. yüzyılda ulaşmayı amaçladığı öncelikli sağlık hedefleri listesinin başında «yaşama sağlıklı başlangıç ve gençlerin sağlığının geliştirilmesi» yer almaktadır. 6

Bu dönemde bireyde; Fiziksel büyüme görülür. Cinsel olgunlaşma Psikososyal gelişme 7

Fiziksel Değişiklikler Sekonder seks karakterleri belirginleşir. Vücut yağ dağılımı değişir. Kas-iskelet gelişimi hızlanır. Boy uzamasında sıçrama, giderek epifizlerde kapanma ve erişkin boya ulaşma Erkeklerde spermatogenez, kızlarda ovulasyon başlar. 8

Fiziksel Değişiklikler Ergenler bedenlerindeki hızlı değişimlere uyum sağlamaya çalışırken sıklıkla rahatsız ve sıkılgan olurlar. Bu dönemde kız ve erkeklerdeki ; orantısız fiziksel gelişim, hormonal değişiklikler, menstrüasyon, pubik ve aksiller kıllanma ve apokrin bezlerin olgunlaşmasıyla oluşan ter kokusu gibi yeni bir fiziksel kimliğe uyum sağlamak durumundadırlar. 9

Cinsel Olgunlaşma Cinsellik bireyin psikososyal ve fizyolojik gelişiminin bir parçasıdır. Üreme yeteneğinin kazanıldığı ergenlik döneminde cinsellik ayrı bir önem taşır. Ergenler erişkin olmakla ilgili pek çok şeyi risk alarak öğrenirler. Erişkinlere göre daha kolay risk alırlar. Bu nedenle cinsellikle ilgili risk almaya da yatkındırlar. Ergenler güvenli cinsel yaşam ve doğum kontrol yöntemleri konusunda erişkinlere göre umursamaz davranırlar. 10

Cinsel Olgunlaşma Aşağıdaki risk faktörlerini taşıyan adölesanlar cinsel etkinlik adına daha fazla risk almaktadırlar; Düşük sosyo-ekonomik düzey Düşük entelektüel seviye Madde bağımlılığı, alkol kullanımı Cinsel istismar öyküsü Düşük anne baba denetimi Tek ebeveyn Düşük okul başarısı Cinsel olarak aktif akranlar Ailenin cinsel deneyimlere izin veren yapıda olması 11

Cinsel Olgunlaşma Ergenlikte riskli cinsel davranışların komplikasyonları; HIV CYBH (gonore, sifiliz, klamidya vb.) Adölesan gebelikler ve doğumlar Küretaj Tüm bunlara bağlı olarak gelişen sağlık problemleri 12

Aile desteğini iyi alan ergenler bu dönemi fazla karışıklık yaşamadan tamamlamaktadır. Bunun dışında ciddi psikiatrik hastalıkları düşündürecek kadar ağır ruhsal belirtilere yol açan bocalamalara da rastlanabilmektedir. 13

Psikososyal Değişiklikler Ergenlik aile ile çatışmaların yaşandığı, duygusal karmaşaların hakim olduğu ve yetersiz davranış kontrolü olan bir dönemdir. Risk alma ve sağlığını tehlikeye atma eğilimi bu dönemde gerçekleşir. Adölesan dönem sağlıkla ilgili alışkanlıkların kazanıldığı dönemdir. 14

Psikososyal Değişiklikler Sorunlu Davranışlar - Madde kullanımı, şiddet, sigara kullanımı, alkolün kötüye kullanımı. Sağlığı Tehdit Eden Davranışlar - Kötü beslenme, yetersiz egzersiz, güvensiz davranışlar. Ruh Sağlığı Sorunları - Depresyon, anksiyete. Düşük performans - Okul başarısızlığı, okula devamsızlık, işte yetersiz performans. 15

Psikososyal Değişiklikler Adölesan dönemin en önemli psikiyatrik problemi yeme bozukluklarıdır. Anoreksiya nervoza ve Bulimia nervoza bu gruptaki en önemli sendromlardır. Özellikle anoreksiya nervoza yüksek mortalite riski nedeniyle önemlidir. 16

Anoreksiya nervozada hasta aşırı zayıflama tutkusuyla her yolu dener (kusma, laksatif ve diüretik kullanımı,aşırı egzersiz, aşırı kalori kısıtlaması vb.). Beden kitle indeksi çok düşüktür, fakat hasta zayıflığına karşı ilgisizdir. 17

Blumia nervozada ise hasta kilosuyla aşırı uğraş içindedir ve aşırı yeme nöbetlerinin ardından suçluluk duygusuyla uyarıyla kusmaya çalışır. Aşırı yeme ve kusma arasında bir kısır döngü gelişir. 18

Adölesan dönemi sorunları ve hastalıkları Fiziksel büyüme ve cinsel gelişim Psikososyal gelişme Kişisel hijyen Güvenli cinsel yaşam Beslenme alışkanlığı Fiziksel aktivite Sigara, alkol, madde kullanımı 19

Adölesan dönemi sorunları ve hastalıkları DM Epilepsi Alerjik astım / bronşit Spor yaralanmaları Cilt hastalıkları Obezite Omurga problemleri Menstüral rahatsızlıklar Cinsel yolla bulaşan hastalıklar Gebelik 20

ERGENLİKTE SAĞLIKLI BESLENME İLKELERİ Öğün atlanmaması Öğün aralarında kola-pasta yerine ayran, süt, yoğurt ve taze meyve suyu tüketilmesi Her gün taze meyve ve sebze tüketilmesi Her gün temel besin gruplarından yeterli ve dengeli olarak tüketilmesi Yapılan sporun türüne göre fazladan enerji verecek besinler alınması 21

Ergenlerle Görüşme Ergenlerle tıbbi görüşme yaparken öncelikle güvenli bir ortam sağlanmalı, hem ergenle hem de ailesiyle ayrı ayrı görüşerek ergenin bireyselleşmesi desteklenmelidir. Ergen görüşmesinde mutlaka gizlilik sağlanmalı. Ergenin ancak güveni kazanıldıktan sonra hassas konularla ilgili görüşme yapılmalı. 22

ERGENLERLE KONUŞURKEN DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR Konuşmaya kişisel sorularla başlanmamalı. Bu andaki şikayetlere odaklanmalı Ergen mutlaka DİNLENMELİ. Aktivite eleştirilmeli, adolesanın kendisi eleştirilmemeli. Pozitif ilgi çekici olaylar ortaya konmalı Seçenekler belirlenmeli. 23

Gençlerin ihtiyaçları mutlaka belirlenmeli. Onların sadece hastalık veya ölüm olaylarına neden olacak davranışlarının yanında, mutlaka kendi görüşleri ile de ilgili olmalıyız. 24

Ergenle Çatışma Ebeveynin kullandığı disiplin şeklinin çatışma üzerine etkisi olmaktadır. Sosyo ekonomik düzeyin çatışma üzerine etkisi olmaktadır. Ailedeki çocuk sayısı önemli diğer bir etmendir. Ergenin gelişim dönemi çatışmada etken olmaktadır. Ergenlerin cinsiyeti de çatışma ile ilişkilidir. 25

Ailelere tavsiyeler; Farklılıklarına saygı duyun, İhtiyaçlarına karşılık verin, Sosyal aktivite ve birlikte vakit geçirme için ortam oluşturun Çocuklarınızı büyütürken yaşlarına uygun davranışlarda bulunun Çocuklarınızı dinleyin Desteğinizi istediklerinde onlara yardımcı olun. Çocuklarınıza yaş ve gelişimleriyle orantılı sorumluluk verin. 26

Ailelere tavsiyeler; Çocuklarınıza olan ilgi ve sevginizi sürekli olarak gösterin. Çocuğunuzun yaşı ne olursa olsun hoşgörülü ve sabırlı olun. Arkadaş seçimini çocuğunuza, kontrollü olarak bırakın. Kız-erkek arkadaşlığının doğal olduğunu kabullenin. Çocuklarınızı sosyal etkinliklere katılması için teşvik edin. 27

SONUÇ Dünyada her 5 kişiden biri adölesandır. Tüm dünyada hastalıklardan ölümün 1/3’ü, erken ölümlerin 2/3’ü gençlik yıllarında başlayan tütün kullanımı, fiziksel aktivite yetersizliği, korunmasız cinsel ilişkiler ve şiddete maruz kalma gibi koşullar ve davranış şekillerinden kaynaklanmaktadır. WHO, ergen sağlığını geliştirmek için çok sayıda proje ve sağlık politikalarına destek vermektedir. Sağlıkla gençler, sağlıklı nesiller demektir…….. 28