MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇELEME SÜRECİNDE ANALİTİK KODLAMA SİSTEMİ

Performans esaslı bütçeleme, orta ve uzun vadeli olarak belirlenmiş amaçlara (stratejik plan), bu amaçları kavrayabilecek bir bütçe sürecine(çok yıllı bütçeler ) ve yıllık bütçelerle orta ve uzun vadeli amaçlar arasında bağ kuracak bir yönetim sistemine (performans yönetimi ) ihtiyaç duymaktadır.Bu çerçevede yeni bir bütçe sınıflandırması olarak analitik bütçe sınıflandırması,performans esaslı bütçelemeye altyapı oluşturmaktadır. Ülkemizde 2004 mali yılı devlet bütçesi (genel ve özel bütçeli idareler bütçesi) analitik bütçe sınıflandırması esaslarına göre hazırlanmıştır.Uygulama giderek, kamu iktisadi teşebbüsleri dışında, kamu kuruluşlarının tümünü kapsamıştır.

Analitik bütçe sınıflandırması ile; kamu harcamalarında verimliliğin, etkinliğin ve denetimin artırılması, ekonomik verilerin daha ayrıntılı ve analize elverişli olarak tespit edilmesi, maliye ve ekonomi politikalarının daha gerçekçi verilere dayalı olarak belirlenmesi, mali planların ve mali raporların uluslar arası standartlara uygunluğu sağlanarak konsolide edilebilir hale getirilmesi, mali yapıda saydamlığın ve hesap verilebilirliğin gerçekleştirilmesiyle Türk Bütçe Sisteminin daha şeffaf, fonksiyonel ve etkin duruma getirilmesi amaçlanmaktadır.

Program bütçe sistemindeki kodlama sorunları Ülkemizde 1973 yılından beri uygulanan program bütçe sisteminden, kodlamadan ve uygulamada görülen diğer yetersizliklerden dolayı arzu edilen sonuçlar alınamamıştır.

Bu bütçe sisteminde bütçe kodlamasındaki başlıca sorunlar; -Sınıflandırma sorunları -Kod yapısından kaynaklanan sorunlar -Uygulama sorunları -Altyapı sorunları

a)Sınıflandırma sorunları Program bütçe sisteminde,sınıflandırma sistematiği kaybedilmişti.Kurumsal, fonksiyonel ve ekonomik kodlar arası geçişler yaygındı.Kodlamanın alt grupları içinde bile geçişler yaşanmaktaydı.Bu da harcamacı kuruluşların gerçek harcama miktarının tespitini engellemekteydi.

b)Kod yapısından kaynaklanan sorunlar Program bütçe sisteminde kod yapısı program alt program, ödenek türü, faaliyet-proje ve harcama kalemi şeklinde sıralanmıştı. Kod yapısından kaynaklanan en önemli sorun, devlet muhasebesi kod yapısı ile bütçe kod yapısının birbirine uyum sağlamaması, bütçe kodlarının devlet muhasebesindeki hesapları yansıtmamasıydı.

c)Uygulama sorunları Ortak kod kullanımı bulunmamaktaydı.Aynı kodlar, değişik kurumlarda değişik hizmet programlarını ifade etmekteydi.Kod kullanımı da zaman içinde giderek daraltılmıştı. d) Altyapı sorunları Teknik altyapı,ortaya çıkan ihtiyaçlara uygun olarak geliştirilememiştir.Kullanılan teknoloji ihtiyaçların çok gerisinde kalmıştır.Bir diğer sorun, personel istihdamı konusundadır.Yeterli sayıda nitelikli personel istihdamını sağlamak mümkün olamamıştır.

ANALİTİK BÜTÇE SINIFLANDIRMASI Analitik bütçe sınıflandırmasının en önemli özelliği, kamu harcamalarının ekonomik faaliyetler üzerindeki etkilerinin analizine uygun olması ve uluslar arası karşılaştırmalar yapılmasını mümkün hale getirmesidir. Sınıflandırma harcamacı kuruluşlar üzerinde bir tür oto kontrol mekanizması kurmaktadır.

Analitik Bütçe Kod Yapısı Analitik bütçe kod yapısı; giderin(kurumsal,fonksiyonel,finansman tipi ve ekonomik sınıflandırma), gelirin ve finansmanın sınıflandırması olmak üzere 3 bölümden oluşur.

GİDERİN SINIFLANDIRMASI A)KURUMSAL SINIFLANDIRMA Yönetim yetkisi temel kriter olarak kabul edilmiştir.Kurumsal sınıflandırmayla siyasi ve idari sorumluluğun bütçede gösterilmesi hedeflenmektedir sayılı kanunun 31.maddesinin 1.fıkrasında yer alan ‘’ Bütçeyle ödenek tahsil edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisi harcama yetkilisidir. ‘’ hükmü uyarınca kurumsal sınıflandırma yapısı,harcama yetkilisinin tespitinde belirleyici olmaktadır.

Kurumsal sınıflandırma, dört düzeyli bir kod yapısından oluşmaktadır. Sınıflandırmanın I. düzeyi, bakanlıklar ve anayasal olarak eşdeğer idareler ile bütçe türleri esas alınarak oluşturulmuştur. II. düzeyde, I. düzeyde tanımlanan yöneticilere karşı doğrudan sorumlu birimler ile bütçe türlerine göre idareler; III. düzeyde, ana hizmet birimleri gibi II. düzeye bağlı olan ve kurumsal politikanın uygulanmasından sorumlu olan birimler; IV. düzeyde ise, destek ve lojistik birimler ile politikaları uygulayan ve hizmetten yararlananlarla doğrudan muhatap olan birimler yer almaktadır. Dolayısıyla III. ve IV. düzeyde kurumların teşkilatına ilişkin mevzuatına uygun olarak sınıflandırılan idari birimler yer alacak ve bu birimler harcama yetkilisinin belirlenmesinde esas alınacaktır.

B)FONKSİYONEL SINIFLANDIRMA Fonksiyonel sınıflandırma, devlet faaliyetlerinin türünü göstermektedir. Devlet faaliyetlerinin ve bu faaliyetlere yönelik harcamaların zaman serileri boyunca izlenmesi ve uluslararası karşılaştırma imkanı elde edilmesi, fonksiyonel sınıflandırma ile mümkün olabilmektedir. Ayrıca, bütçe politikalarının oluşturulmasında sektörel ayrımların yapılabilmesi de bu sınıflandırmanın hedefleri arasındadır.

Fonksiyonel sınıflandırma, dört düzeyli bir kod grubundan oluşmaktadır. I. düzey, Devlet faaliyetlerini on ana fonksiyona ayırmaktadır. Ana fonksiyonlar, II. düzeyde alt fonksiyonlara bölünmektedir. III. düzey kodlar ise, nihai hizmetleri göstermektedir. Fonksiyonel sınıflandırmanın IV. düzeyi de, özel olarak izlemeyi gerektiren bazı kurumsal planlama ihtiyaçlarının karşılanması ve izlenmesi amacıyla yapıya dahil edilmiş olup, böyle bir ihtiyaç ortaya çıktığında IV. düzeye ilişkin kodlar ve bu kodların açıklamaları, Bakanlığımızla mutabakat sağlanarak belirlenecektir

C)FİNANSMAN TİPİ SINIFLANDIRMA Finansman tipi sınıflandırma, yapılan harcamaların hangi kaynaktan finanse edildiğini göstermektedir. Bu sınıflandırma tipinin belirlenmesinde ödemenin nereye yapıldığı hususu önem taşımamaktadır. Finansman tipi sınıflandırma aynı zamanda dış proje kredileri, özel ödenekler ile şartlı bağış ve yardımların da takibine imkan vermekte olup, özellikle mali mevzuatımız gereği ayrı tertiplerde izlenmesi gereken ödeneklerin takibine de olanak sağlamaktadır.

D)EKONOMİK SINIFLANDIRMA Ekonomik sınıflandırmayla, Devletin, görev ve fonksiyonlarını yerine getirirken yürüttüğü faaliyetlerin milli ekonomiye, piyasalara ve gelir dağılımına etkilerinin planlanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi hedeflenmektedir. Ekonomik sınıflandırma; gelirlerin, harcama ve borç vermenin, finansmanın (gelir-gider farkı) sınıflandırması şeklinde üç bölümden oluşmaktadır.

GELİRİN SINIFLANDIRILMASI Analitik bütçe sisteminde bütçe gelirleri 4 düzeyli sınıflandırmaya konu olmaktadır.Birinci düzey gelirlerin ekonomik sınıflandırılmasında; vergi gelirleri,vergi dışı gelirler,sermaye gelirleri, alınan bağışlar ve yardımlar, alacaklardan tahsilatlar, red ve iadeler yer almaktadır.İkinci düzey sınıflandırmada ve diğerlerinde ise ana gelir unsurları giderek daha ayrıntılı olarak ortaya konulmaktadır.

FİNANSMANIN SINIFLANDIRILMASI Finansman ( gelir-gider farkının ) sınıflandırması, bütçe gelirleri ile giderleri arasındaki açığın hangi kaynaklardan, hangi şartlarla finanse edildiğini gösterir. Özel bütçeli idareler ile düzenleyici ve denetleyici kurumlar da bu sınıflandırmayı esas alarak hazırlayacakları (F) işaretli cetvellerini bütçe tekliflerine ekleyeceklerdir.

ANALİTİK BÜTÇE SINIFLANDIRILMASININ DEĞERLENDİRİLMESİ Analitik bütçe sınıflandırması ile bütçe politikasının esnekliği ve seçiciliği artırılmakta, bütçe hazırlığını, uygulamasını, uygulama sonuçlarını daha ayrıntılı ve sistematik olarak planlamak, izlemek ve değerlendirmek, kamu kurumlarının yürüttükleri hizmetleri, finans kaynaklarını ve maliyetlerini izlemek kolaylaşmaktadır.

Analitik bütçe sistemiyle devlet, hangi kuruluşun ne tür ve ne miktarda harcama yaptığını rahatlıkla görebilecektir.İlgili kuruluş ödenek talebinde bulunduğunda, Maliye Bakanlığı kuruluşa ne kadar ödenek gerektiğini, kuruluşun gerçekten ödenek ihtiyacı içinde olup olmadığını belirleyecektir.

Hazırlayanlar : CANER KURT MUSTAFA KARAOLUK HÜSEYİN TOLCI