FEN BİLİMLERİ 1,2,3. ÜNİTE VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM,KUVVETİN BÜYÜKLÜĞÜNÜN ÖLÇÜLMESİ,MADDE VE DEĞİŞİM

1.ÜNİTE VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM

BESİNLER VE ÖZELLİKLERİ

BESIN VE BESIN IÇERIKLERI Besin nedir? Vücudumuzun büyüyüp gelişmesini sağlayan, yaralanınca onaran, enerji veren yiyecek ve içeceklere besin denir. Besinler sayesinde yaşamsal faaliyetlerimizi gerçekleştiririz. Buzdolabı elektriksiz, araba benzinsiz, soba odunsuz çalışmadığı gibi insanlarda beslenmeden yaşamsal olayları sağlayamaz.

PROTEINLER Büyüme, gelişme, yaraların iyileşmesi, vücudun mikroplara karşı direnci için protein kullanılır. Yapıcı ve onarıcıdır. Zorunlu olmadıkça enerji verici olarak kullanılmazlar. Bir besinde protein olduğunu anlamak için biüret damlatılırsa mavi-mor renk alır. Protein, nitrik asit ya daLügol çözeltisi ile ısıtıldığında rengi sarı olur. Et, süt, yumurta, tavuk ve balık protein bakımından zengin hayvansal besinlerdir. Tahıllar (buğday, arpa, çavdar, yulaf vb.), baklagiller (fasulye, nohut, mercimek, bezelye vb.) ve kuru yemişlerde de bol miktarda protein bulunur. Bebeklik ve çocukluk döneminde protein yeterli alınmazsa büyüme durabilir. Protein saç ve tırnağın uzamasını sağlar.

KARBONHIDRATLAR Enerji vericidir. Tahıl ürünlerinde, makarna, pilav, ekmek, patates, tatlılarda, meyvelerde ve hamur işlerinde bol miktarda bulunur. Fazla karbonhidratlı besinler tüketilirse vücudumuzda yağa dönüşerek depo edilir. Karbonhidrat içeren maddelere iyot çözeltisi (tentürdiyot) damlatıldığında rengi mavi olur.

YAĞLAR Enerji verici besin maddesidir. En fazla enerjiyi yağlar verir. Kullanım sırası karbonhidratlardan sonradır. Fazla besin aldığımızda yağ olarak depo edilir. Fazlalık yağlar karın bölgesinde depo edilir. Yağlar vücudun korunmasını ve sıcak tutulmasını da sağlar. Bitkilerde tohumlarda bulunur, zeytin, susam, soya, ceviz, fındık, mısır, ayçiçeğinde bol miktarda vardır. Hayvansal yağlarda bulunmaktadır. Tereyağ, kuyruk yağı bu çeşittir. Bir besinde yağ olduğunu anlamak için, beyaz kağıda sürülmelidir. Kağıdın şeffaflaşması besin içinde yağ olduğunu gösterir.

VITAMINLER

MINERALLER Bütün besinlerde bulunur. Kemiklerin ve dişlerin güçlendirir. Kanın oluşmasını ve kasların çalışması sağlar.Vücutta Denetleyici-Düzenleyici olarak görev yapar.

SU Bütün besinlerde bulunur. Vücudumuzun yaklaşık % 75’i sudur. Besinlerin sindiriminde, iletiminde ve boşaltımda kullanılır. Vücutta Denetleyici-Düzenleyici olarak görev yapar. Günde en az iki litre su içmeliyiz.

DENGELİ BESLENMENİN İNSAN SAĞLIĞINA ETKİLERİ Vücudumuzun tüm görevlerini tam yapabilmesi için ihtiyaç duyduğu besin maddelerinden yeterli miktarlarda alınmasına dengeli beslenme denir. Dengeli beslenme ve diyet aynı anlamdadır. Tüketilmesi gereken besin miktarları insanların;Dengeli beslenme Yaşına, Boy ve kütlesine, Cinsiyetine, Yaptıkları işe, Hastalık durumuna, Hava sıcaklığına göre değişir. Peki, bir gün içerisinde ihtiyaç duyduğumuz besin maddelerinden ne kadar alınmalıdır? Besin piramidi bu sorunun cevabını bulmanızı sağlayacaktır. Eminim ki hepimiz resimdeki Afrikalı çocukların neden böyle olduğunu düşünüyoruz. Bu çocuklar besin yetersizliğinden dolayı yani sadece tek yönlü karbonhidratla beslenmelerinden bu hale gelmiştir. Dengeli beslenme şansına sahip olmadıklarından bu haldedirler. Sanırım hepimiz dengeli beslenmenin ne kadar önemli olduğunun farkına var mıdır? Besin Piramidi Her gün yediğimiz yiyecekler bize gün boyunca ihtiyaç duyduğumuz enerjiyi sağlar. İhtiyacımızdan daha fazlasını alırsak vücudumuz bunu yağ olarak depolar. Bu da aşırı kilo almamıza neden olur. Aksine, ihtiyacımızdan daha az yemek yersek yeterli enerji alamaz, kilo kaybederiz. Bu durum çeşitli sağlık sorunlarının ortaya çıkmasına yol açar. Ayrıca cips, kola, hamburger gibi içinde katkı maddesi bulunan gıdalar tüketilmemelidir. Sağlıklı yaşamak istiyorsak mutlaka yeterli ve dengeli beslenmeliyiz.sağlık

SİGARA VE ALKOLÜN ZARARLARI

* Tütün yakılınca yüzlerce madde oluşur.Zararlı olan bu maddeler dumanla birlikte akciğerlere gider.Bazı maddeler kana karışarak vücudun işleyişini etkiler bazıları da akciğerde zift oluşturur. * Sigara içmeyen fakat sigaranın dumanını alan kişilere ‘’pasif içici’’ denir

* * Alkol kullanımının insan vücudu üzerinde geçici ve kalıcı etkileri vardır. * Alkol, zihinsel etkinlikleri olumsuz etkiler, bilinç kaybına neden olur. İnsanların duygusal tepkilerini kontrol etmelerini zorlaştırır. Görme ve konuşma güçlüğüne, reflekslerin yavaşlamasına neden olur. Vücut hareketlerinin kontrolünü ve algılamayı engeller * Karaciğer, beyin ve sinirler alkolden en fazla zarar gören yapılardır. * Çeşitli spor etkinliklerine katılmak, sigara ve alkol gibi zararlı alışkanlıkları önlemede etkili olabilir. Sigara ve alkol içilen ortamlardan uzak durulmalıdır.

BESİNLERİN SİNDİRİMİ

BESİNLERİN SİNDİRİLMESİNDE GÖREVLİ YAPI VE ORGANLAR

DİŞ ÇEŞİTLERİ

DİŞ ÇEŞİTLERİ 2 Kesici dişler : İnce ve keskindir. Bu nedenle ısırmak ve koparmak için kullanılır. Alt ve üst çenenin ortasında bulunur. 4 tane alt çenede, 4 tane üst çenede olmak üzere 8 tanedir. Köpek dişleri : Uçları sivri olup besinleri koparmaya yarar. Kesici dişlerin sağında ve solunda bulunur. Alt ve üst çenede sağlı sollu toplam 4 tanedir. Azı dişleri : Besinlerin ezilerek öğütülmesini sağlar. Yüzeyleri geniş ve girintili çıkıntılıdır. 8 tane alt çenede, 8 tane üst çenede olmak üzere toplam 16 tanedir. Genelde yaşları arasında 2 tane alt çenede, 2 tane üst çenede olmak üzere 4 tane daha azı dişi çıkar. Bunlara yirmi yaş dişleri veya akıl dişleri de denir.

DİŞ SAĞLIĞI VE BAKIMI Ağız, sindirim kanalının girişidir. Dişlerimiz sağlam olmazsa aldığımız besinleri yeterince çiğnemeyiz ve sindirim sistemimiz olumsuz etkilenir. Dişlerin, besinlerin parçalanması ve öğütülmesi görevlerinin yanında konuşma ve görünümümüzde de önemli etkisi vardır. Dişleri eksilmiş insanların bazı sesleri çıkarabilmeleri zorlaşır. Bu yüzden dişlerimizin sağlıklı ve tam olmasına dikkat etmeliyiz. Çocukluk döneminde A, C, D vitaminleri ve çeşitli mineralleri yeterince almak, süt ve süt ürünleri ile taze meyveleri bolca yemek, fındık, ceviz gibi sert kabuklu yiyecekleri dişlerimizle kırmamak diş sağlığımız için önemlidir. Dişlerimizdeki çürük oluşumunu engellemek için yemeklerden sonra dişlerimizi fırçalayarak besin atıklarını ağzımızdan uzaklaştırmamız gerekir. Bunun yanında yılda en az iki kez diş doktoruna gidilmelidir. Diş fırçamızı; Hijyenik koşullarda saklamalı ve başkalarının kullanmalarına izin vermemeliyiz. Diş fırçamızı 6 ayda bir değiştirmeliyiz. Diş fırçasının ulaşamadığı yerleri sert cisimlerle karıştırmamalıyız. Asitli ve şekerli besinlerden uzak durmalıyız.

BOŞALTIM ORGANLARI VE SAĞLIĞI

BOŞALTIMDA GÖREVLİ YAPI VE ORGANLAR

VÜCUTTA FARKLI BOŞALTIM ŞEKİLLERİ

DERİ Terlemeyle beraber fazla tuzun vücuttan uzaklaşmasını sağlar.

AKCİĞER Solunum yoluyla kirli hava olan karbondioksidi ve bir miktar su buharını uzaklaştırır.

KALIN BAĞIRSAK Sindirim sonucu kullanılmayan besin atıklarını(posa) uzaklaştırır.

KARACİĞER Sindirim sonucu oluşan bazı zehirli maddeleri uzaklaştırmaya yardım eder.

BÖBREKLER Kan içindeki zararlı atıkları ve üreyi süzerek idrar şeklinde vücuttan uzaklaştırır.

BÖBREK SAĞLIĞINI KORUMAK İÇİN; 1- Yeterli miktarda sıvı alınmalıdır. (Böbreklerin rahat çalışması için bol sıvıya ihtiyacı vardır. Alınan sıvı miktarı sıcak ve kuru havalarda arttırılmalıdır. Günlük en az 2 litre su alınmalıdır.) 2- İdrar uzun süre tutulmamalıdır. (Böbrek taşları oluşabilir). 3- Böbrekler ve idrar yolları soğuktan korunmalıdır. (Böbrek sağlığı için). 4- Aşırı acı ve baharatlı yiyecekler yenilmemelidir. 5- Düzenli banyo yapılmalıdır. (Derideki gözeneklerin açılması için). 6- İçilen su ve yenilen besinler temiz olmalıdır. 7- Böbrek iltihabı rahatsızlıklarında tedavi yarıda kesilmemeli ve ilaçlar zamanında alınmalıdır. 8- Diş çürükleri ve boğaz iltihabı hemen tedavi ettirilmelidir. (Çürük veya iltihaba yol açan mikroorganizmalar, kalıcı böbrek rahatsızlıklarına yol açabilir.) 9- Kişisel temizliğe dikkat edilmelidir.

2.ÜNİTE KUVVETİN BÜYÜKLÜĞÜNÜN ÖLÇÜLMESİ

KUVVET NEDİR? Duran bir cismi hareket ettiren, hareket halindeki cismi durduran, cismin yönünü ve şeklini değiştiren etkiye kuvvet denir.

KUVVETİN ETKİLERİ Cisimleri hareket ettirebilir. Hareket halindeki cisimleri durdurabilir. Cismin süratini değiştirtebilir. Cismin şeklini değiştirebilir. Cismi dönmesini sağlayabilir (kapı kolu) Cismin süratini artırabilir.

TEMAS GEREKTİREN KUVVETLER Cisimler arasında fiziksel temas sonucu ortaya çıkan kuvvete temas gerektiren kuvvetler denir. Futbolcunun topa vurması Bir telin bükülmesi Rüzgârın ağaç dallarını sallaması El arabasının sürülmesi Bilgisayar tuşlarına basılması Pencere ve kapının açılması Dişlerin fırçalanması Kavanoz kapağının açılması

TEMAS GEREKTİRMEYEN KUVVETLER Cisimler arasında herhangi bir temas olmadan var olan kuvvete temas gerektirmeyen kuvvetler denir. Suyun musluktan damlaması( Yer çekimi) Yağmur damlalarının yere düşmesi(Y. Çekim) Saçımıza sürdüğümüz plastik tarağın saçlarımızı çekmesi Kazağımızı çıkarırken tüylerimizin dikenleşmesi Mıknatısın toplu iğneleri çekmesi(Manyetik kuvvet)

KUVVET NASIL ÖLÇÜLÜR? Kuvvet, dinamometre ile ölçülür. Dinamometreler yayların esneklik özelliğinden faydalanılarak yapılmıştır. Dinamometre, iç içe geçmiş iki silindir ve bu silindirlerin içerisindeki yay ve kancadan oluşur. Kuvvetin birimi Newton`dur ve bu birim kısaca “N” ile gösterilir.

SÜRTÜNME KUVVETİ Hareketli cisimlerle temas ettiği yüzey arasında gerçekleşen, cismin hareketini zorlaştıran etkiye sürtünme kuvveti denir. Topa vurduğumuzda topun bir süre sonra durması, bisikleti zorlanarak sürmemiz sürtünme kuvvetinden kaynaklanır. Sürtünme kuvveti hareket yönüne daima zıttır. Cisimleri hareket ettirebilmek için sürtünme kuvvetini yenmeliyiz. Pürüzlü yüzeylerde sürtünme kuvveti daha fazladır. Kaygan yüzeylerde sürtünme kuvveti azdır. Pürüzlü yüzeylerden girinti ve çıkıntılar daha fazla bulunur.

3.ÜNİTE MADDE VE DEĞİŞİM

MADDENİN HAL DEĞİŞİMİ Maddelerin katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç hali vardır. Madde bir halden başka hale değişebilir. Buna hal değişimi denir. Buzun erimesi, suyun buharlaşması hal değişimidir.

ERİME Katı maddelerin ısı alarak sıvı hale geçmesine erime denir. Katı madde erime esnasında sıcaklığı sabit kalır. Bu değer erime sıcaklığıdır. Buzun erime sıcaklığı 0 °C dir. Erime sıcaklığı maddenin ayırt edici özelliğidir.

DONMA Saf bir maddenin katı halden sıvı hale geçmesidir. Madde donarken etrafa ısı verir. Erime sıcaklığı ile donma sıcaklığı aynıdır. Saf olmayan maddelerin erime ve donma sıcaklıkları sabit değildir. Suyun içerisine tuz atıldığında saf madde olmaz (Karışımdır) içine atılan tuzun miktarına bağlı olarak erime ve donma sıcaklığı 0 °C nin altına düşer.

BUHARLAŞMA Sıvıların ısı alarak gaz hale geçmesidir. Elimize dökülen kolonya buharlaşırken bizden ısı alır. Buharlaşma sadece sıvının yüzeyinde gerçekleşir. Buharlaşma her sıcaklıkta gerçekleşmektedir. Ancak sıcaklık arttıkça buharlaşma da artar. Deniz suyundan tuz elde etmede, reçel, salça, pekmez yapımında suyun buharlaşması sağlanır.

KAYNAMA Hızlı buharlaşmadır. Kaynama sırasında sıvı içerisinde gaz kabarcıkları oluşur. Kaynama sıvının her yerinde gerçekleşir. Saf maddelerin belirli bir kaynama sıcaklığı vardır. Kaynama olayının başlamasında sıcaklık değişmez. Bu sıcaklığa kaynama sıcaklığı denir. Deniz seviyesinde su 100 °C de, etil alkol 78 °C de kaynar.

YOĞUŞMA Gaz haldeki maddenin sıvı hale geçmesidir. Yoğuşma sırasında madde dışarıya ısı verir. Buluttan yağmur yağması, sis oluşması, sabahları otların üzerinde çiğ oluşması, soğuk havada camlarda buğulanma olayları yoğuşmadan kaynaklanır.

SÜBLİMLEŞME Katı haldeki maddenin ısı alarak gaz haline geçmesine denir. Süblimleşmede sıvı hale geçilmez. Naftalin, iyot, kuru buz (Katı karbondioksit) süblimleşerek katı halden doğrudan gaz hale geçer.

KIRAĞILAŞMA Gaz bir maddenin ısı vererek doğrudan katılaşmasıdır. Soğuk havada araçların üzerinde, ağaçlarda kırağı olayı gerçekleşir. Kırağı, kırağılaşma olayı sonucu oluşur.

Buz ===ısı ile erime ===> Su ===ısı ile buharlaşma ===> Buhar Buhar === soğuyarak yoğuşma ===> Su === soğuyarak donma ===> Buz

ISI VE SICAKLIK

ISI, MADDELERİ ETKİLER

GENLEŞME Genleşme, genişleme anlamından gelir. Sıcaklığı artırılan bir cismin uzunluk ya da hacminin değişmesi olayıdır. Katıları, sıvıları ya da gazları oluşturan tanecikler, ortalama konumları çevresinde sürekli çalkalanma halindedirler. Bu cisimlerden birine ısı biçiminde enerji verilirse, bu enerji kinetik enerji ye dönüşür; dolayısıyla, kinetik enerjisi artan tanecikler daha şiddetle çalkalanır ve daha geniş alana yayılmaya çalışırlar; yani sıcaklığı yükselen cisim (katı, sıvı, gaz) aynı zamanda genleşir. Net olarak:sıcak bir cisim ışınını başka bir maddeye gönderirse o maddenin kapladığı alan (hacmi) genişler ve yayılır.

BÜZÜLME Isı alan maddelerin boyutlarının büyümesine karşın ısı veren maddelerin de boyutlarında küçülme görülür. Büzülme, maddelerin ısı vererek başka bir değişle soğumasıyla beraber boyutlarının küçülmesine denir. Başka bir değişle, sıcaklığı artırılan bir cismin boy, yüzey ya da hacminin artmasına genleşme, sıcaklığı azalan cisimlerin boy, yüzey ya da hacimlerinin azalmasına büzülme denir.

 HAZIRLAYAN:TEKİN ŞERİF DOĞRU