TEHLİKELİ MADDE VE ATIK YÖNETİMİ

Yasal Mevzuatın Gelişimi, Amaç ve Kapsam, Atıkların Tanımlanması ve Listesi, Görev Yetki ve Sorumluluklar, Atık Yönetimi –Atıkların Taşınması, –Atıkların Geri Kazanımı ve Bertarafı, –Atıkların Ara Depolanması, –Atıkların Sınırötesi Taşınımı, –Lisanslı Bertaraf Tesisleri,

Yasal Mevzuatın Gelişimi RCRA 1976 (Hazardous and Solid Waste Amendments) 1984 51 FR 40572 (Solvent ve Dioksin + LDR+ TCLP ve diğer testler) 1986 53 FR 31138 (First Third Wastes- En riskli atıkların belirlenmesi) 1988 54 FR 26594 (Second Third Wastes-2.derece riskli atıkların belir.) 1989 TCLP kesinleştirildi. 1990 55 FR 22520 (Third Third wastes ve RCRA tehlikeli atık listesi) 1990 57 FR 37194 (Phase I Rule-ilk set için arıtma standartları) 1992 59 FR 47982 (Phase II Rule-ikinci set için arıtma stand.+ UTS) 1994 61 FR 15565 (Phase III Rule-üçüncü set için arıtma stand.+ UTS sonuçlandırıldı) 1996

Yasal Mevzuatın Gelişimi 75/442/EEC Waste Framework Directive 1975 Çevre Koruma Yasası (75. madde: kontrollü atık) 1990 91/156/EEC (Waste framework Directive için ilaveler) 1991 91/689/EC (Hazardous Waste Directive) 1991 94/3/EC (Konsey Kararı:EWC ilk kez oluşturuldu.645 atık) 1993 94/904/EC (Konsey Kararı: HWL Tehlikeli atık listesi:236/645) 1994 99/31/EC (Landfill Directive) 1999 2000/532/EC (Kom. Kararı: EWC ve HWL’nin ilk reviz. 290/687) 2000 2003/33/EC (Konsey Kararı: Depolama kriterleri, sınır değerler,testler, Landfill Directive’i destekliyor.) 2002 EWC 2002 (2000/532/EWC) (404 / 849) 2002

Yasal Mevzuatın Gelişimi 2872 Çevre Kanunu1983 20814 Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği 1991 21634 (Tehlikeli Kimyasalların Kontrolü Yönetmeliği) 1993 22099 (KAKY’de son değişiklik) 1994 22387 (Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği) 1995 22858 (TAKY Değişiklik, sonraki değ. 97;23020, 99;23827, 01;24458) 1996 25755 (TAKY Son Hali) 2005 Çevre Kanunu (Madde 8:TA üreticileri, Madde 13:Teh.kimyas., TA ithali, TA yönetimi-yönetmelik ref. Madde 14: Cezalar) 2006

Mevcut Yasal Durum •Kanunlar –2872 Sayılı Çevre Kanunu (11/08/1983 - 18132 R.G.) –5491 Sayılı Çevre Kanununda Değişiklik Yapan Kanun ( 13/05/2006- 26167 R.G.) •Yönetmelikler –Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ( 20.05.1993 - 21586 R.G.) –Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ( 14.03.2005 - 25755 R.G.) –Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ( 21.01.2004 – 25353 R.G.) –Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ( 31.08.2004 – 25569 R.G.) •Genelgeler –Tehlikeli Atıklar (2001/9) –Tehlikeli Atıklar (2002/7) –Tehlikeli Atıklar (2002/8) –Tehlikeli Atıklar (2004/9) –Tehlikeli Atık Taşınımı (2005/11) • Tebliğler –Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanılmasında Uyulacak Genel Kurallar (22 Haziran 2005 tarih ve 25853 sayılı RG.) –“Çevrenin Korunması Yönünden Kontrol Altında Tutulan Yakıt ve Atıklara İlişkin” Dış Ticarette Standardizasyon Tebliği –2006/3 • Uluslar arası Sözleşmeler –Tehlikeli Atıkların Sınırlarötesi Taşınmasının ve Bertaraf Edilmesinin Kontrolüne İlişkin Basel Sözleşmesi (1994) 24.06.20146

Türkiye’de Katı Atık Mevzuatı Çevre Kanunu 2872-1983 Tıbbi Atıkların Kont. Yön. 1993-2005 Atık Yağların Kont. Yön. 2004 Atık Pil ve Akümülatörlerin Kont. Yön. Atık Bitkiseş Yağların Kont. Yön. 2005 Katı Atıkların Kon.Yön. 1991 Ambalaj Atıklarının Kon. Yön. 2007 Hafriyat Toprağı, İnşaat Yıkıntı ve Atık. Kont. Yön. TAKY 1995-2005 Atıkların Alternatif veya Ek Yakıt Tebliğ 2001-2005 Basel Sözleşmesi 1994

TEHLİKELİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİNİN AB DİREKTİFLERİ İLE UYUMU AB Direktifi Direktifin İlgili Bölümü Karşılık Gelen Yönetmelik 75/442/EEC Çerçeve Atık Direktifi Genel Hükümler (Madde 7, 9, 10, 12, 13, 14, 15, 16 ve Ek I & II) TAKY 2000/532/EC Avrupa Atık Kataloğu Yıldız ile işaretli olan atıklar ve kullanım kısmı TAKY Ek 6, 7 91/689/EC Tehlikeli Atık Direktifi Tüm Hükümleri 99/31/EC Düzenli Depolama Direktifi Tehlikeli atıkların düzenli depolanmasına ilişkin teknik şartlar (atık kabul, altyapı vb) TAKY Bölüm 7 EK 11 2000/76/EC Yakma Direktifi Tehlikeli atıkların yakılmasına ilişkin teknik şartlar (Emisyon Limit Değerleri) TAKY Madde 20, 21 Ek 16,17 93/259/EC Atıkların Taşınımına İlişkin Direktif Sınır ötesi taşınıma ilişkin hükümler (transit, ithalat, ihracat) TAKY Bölüm 8 Ek 9, 10

TEHLİKELİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ Amaç: Tehlikeli atıkların üretiminden nihai bertaraf edilmesine kadar çevreyle uyumlu yönetiminin sağlanması Kapsam: •Tehlikeli atıkların toplanması, •Tesis içinde geçici depolanması, •Ara depolanması, •Taşınması, •Geri kazanılması, •Nihai bertarafı, •İthalat ve ihracatına ilişkin yasak sınırlama ve yükümlülükler, •Alınacak önlemler ve yapılacak denetimler, •Tabi olunacak hukuki teknik sorumluluklar

ATIĞIN TANIMLANMASI Yeni Yönetmelik Avrupa Birliği Direktifleri de dikkate alınarak hazırlanmıştır. Avrupa Atık Kataloğunda yer alan tehlikeli atıklar (A), muhtemelen tehlikeli atık olabilecek atıklar(M) yönetmeliğin tehlikeli atık listesini oluşturmaktadır. (A) :Kesin tehlikeli olan atıklar (M): Muhtemelen tehlikeli atık olabilecek atıklar

1.Madenlerin aranması, çıkarılması, işletilmesi, fiziki ve kimyasal işleme tabi tutulması sırasında ortaya çıkan atıklar, 2.Tarım, bahçıvanlık, deniz ürünleri üretimi, ormancılık, avcılık ve balıkçılık, gıda hazırlama ve işleme sonucu ortaya çıkan atıklar, 3.Ahşap işleme, sunta ve mobilya üretimi, selüloz, kağıt ve karton üretiminden kaynaklanan atıklar, 4.Deri kürk ve tekstil endüstrisi atıkları, 5.Petrol arıtma, doğal gaz saflaştırma ve kömürün pirolitik işlenmesinden kaynaklanan atıklar, 6.İnorganik (organik olmayan) kimyasal işlemlerden kaynaklanan atıklar, 7.Organik kimyasal işlemlerden kaynaklanan atıklar, 8.Astarların (boyalar, vernikler ve vitrifiye emayeler) yapışkanlar, yalıtıcılar ve baskı mürekkeplerinin üretim, formülasyon tedarik ve kullanımından (İFTK) kaynaklanan atıklar, 9.Fotoğraf endüstrisinin atıkları, 10.Isıl işlemlerin atıkları, 11.Metal ve diğer materyallerin kimyasal yüzey işlemi ve kaplanması ve demir madeni dışındaki hidro-metalürjinin yol açtığı atıklar, 12.Metallerin ve plastiklerin biçimlenmesi ve fiziki ve mekanik yüzey işlenmesi atıkları, 13.Yağ ve sıvı yakıt atıkları (yenebilir yağlar, 05 ve 12 hariç), 14.Organik çözücüler, soğutucu ve itici gazların atıkları, 15.Aksi belirtilmemiş ise ambalaj maddeleri, absorbanslar, silme bezleri, filtre malzemesi ve koruyucu giysi atıkları,Listede belirtilmeyen atıklar, 16.İnşaat ve yıkım atıkları (kirlenmiş alanlardan çıkartılan hafriyat dahil), 17.İnsan ve hayvan sağlığına ve/veya bu konulardaki araştırmalara ilişkin atıklar (doğrudan sağlığa ilişkin olmayan mutfak ve restoran atıkları hariç), 18.Atık bertaraf tesislerinin atıkları, saha dışı atık su arıtma tesislerinin ve insan tüketimi için ve endüstriyel kullanım için kullanılan su hazırlama tesislerinin atıkları, 19.Belediye atıkları (evsel atıklar ve benzer ticari, endüstriyel ve kurumsal atıklar) ayrı toplanmış kısımlar dahil.

ATIK LİSTESİ 242’ i (M) işaretli 503 tehlikeli atık Atık kodu 20 bölümden oluşur •Bölüm 1 - 12, 17 - 19kaynağa dayanır (endüstriyel işyeri branşı) •Bölüm 6 - 7işleme dayalı •Bölüm 13 - 15madde ve malzemeye dayalı •Bölüm 20Evsel atıklar •Bölüm 16Listede başka türlü tanımlanmayan atıklar Atık listesi yaklaşık olarak 242 adet “Muhtemelen tehlikeli atık kodu“ içerir. •Ek 6 : H3 ile H8 arasındaki tehlike özellikleriyle H10 ve H11’dekilerin eşik konsantrasyonlarının aşılması durumunda atığın zararlı olarak sınıflandırılmasını gerektirecek zararlı maddeler için sınır değerleri içerir.

TEHLİKELİ ATIK LİSTESİ EK-7 20 ana başlık  Atığı tanımlamak için;  1. adım: (01)den (12)ye yada (17)den (20)ye kadar olan bölümlerde uygun bir atık kodu bulunması  2. adım: adımda bulunamazsa (13), (14) ve (15)ana başlıkları altında verilen bölümlerin incelenmesi 3. adım: 1. ve 2. adımda bulunamazsa (16) ana başlığı altında verilen bölüm uyarınca tanımlama 4. adım (16) ana başlığı altında verilen bölümde de bulunamıyor ise (…..99) kodu (başka türlü tanımlanamayan atıklar), ilk adımda tanımlanan liste bölümündeki aktiviteye uygun olarak kullanılmalıdır.

Ek 5 TEHLİKELİ KABUL EDİLEN ATIKLARIN ÖZELLİKLERİ •H1 'Patlayıcı`: •H2 'Oksitleyici`: •H3-A 'Yüksek oranda Tutuşabilenler `: •H3-B 'Tutuşabilen`: •H4 'Tahriş edici`: •H5 'Zararlı`: •H6 ‘Toksik’: •H7 ‘Kanserojen’: •H8 ‘Korozif’: •H9 ‘Enfeksiyon yapıcı’: •H10 ‘Teratojenik’: •H11 ‘Mutajenik’: •H12 Havayla, suyla veya bir asitle temas etmesi ile zehirli veya çok zehirli gazları serbest bırakan madde veya preparatlar. •H13 Yukarıda listelenen karakterlerden herhangi birine sahip olan atıkların bertarafı esnasında ortaya çıkan madde ve preparatlar. •H14 ‘Ekotoksik’: •NOT: Tehlikeli özelliklere ilişkin etiketlemede kullanılacak işaretler için “Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği” EK 4 kullanılacaktır.

Eşik Konsantrasyonlar Eşik Konsantrasyonlar •Ek 6’da, H3-A (birinci paragraf) ve H3, H4 – H8, H10 ve H11 tehlike özellikleri için eşik değerler belirlenmiştir. •Ek 6’da yer almayan tehlike özelliklerine (H1, H2, H9, H12, H13 ve H14) ait eşik konsantrasyonlar risk ibarelerine göre geliştirilmiştir. Bu tehlikelerin bazılarının eşik değerleri hesaplanabilmekte, bazıları ise fiziksel özelliklerin test edilmesini gerektirmektedir.

Eşik Konsantrasyonlar ve Muhtemel Kayıtlar •EK 7 Atık Listesinde; –(M) işaretli muhtemelen tehlikeli olan atıkların tehlikeli olup olmadığına nasıl karar verilir? Uygun atık kodunu bul,(M) ile işaretli ise: •Yeterli bilimsel bilginin mevcut olup olmadığını kontrol et (tehlikeli madde sınıflandırılması, ü retim işlemi, MSDS ve ASL formları … ) Sonuç vermiyorsa: •Mevcut analitikleri kontrol et ( kimyasal analiz) En kötü durumda: •B ü t ü n analitikleri

TEHLİKELİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ GÖREV YETKİ VE SORUMLULUKLAR •Bakanlılığın Görev ve Yetkileri •Mülkü Amirlerce Alınacak Tedbirler •Mahalli İdarelerce Alınacak Tedbirler •Atık Üreticisinin Yükümlülükleri •Bertaraf Edenin Yükümlülükleri (Atık Beyan Formu - Atık Yönetim Planı)

BAKANLIĞIN GÖREVLERİ 2872 sayılı Çevre Kanunu gereğince; Program ve politika saptamak Bölgesel boyutta atık yönetim planı oluşturmak  Geri Kazanım/Bertaraf tesislerinin yer seçimini onaylamak, lisans vermek, denetlemek

ÜRETİCİNİN SORUMLULUKLARI Atık üretimini en az düzeye indirecek tedbirleri almak, Üretilen atık tür ve miktarına ilişkin atık beyan formunu her yıl doldurarak Bakanlığa göndermek, Atıkların tesis içinde yönetmelikte öngörülen kriterlere uygun geçici depolarda bekletilmesi için Valilikten izin almak, Atıkların insan sağlığı ve çevreye yönelik zararlı etkisini, bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak en aza düşürecek şekilde atık yönetimini sağlamakla, üç yıllık atık yönetim planını bu Yönetmeliğin yürürlüğe giriş tarihinden itibaren altı ay içinde hazırlayarak valilikten onay almakla,  Atıklarını bu yönetmelikteki esaslara uygun olarak kendi imkanları ile veya kurulmuş lisanslı atık bertaraf tesislerinde gerekli harcamaları karşılayarak bertaraf etmek, ve bertaraf işleminin tamamlandığını yetkililere bildirmekle, sorumludur.

BERTARAF EDENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ  Bertaraf tesislerini bu Yönetmelikle belirlenen standartlara uygun olarak teşkil etmekle ve proje halinde iken ön lisans almak,  İşletme planını her yıl Bakanlığa sunmak,  Acil önlemlerle ilgili eğitimli personel bulundurmak ve acil durum söz konusu olduğu zaman Bakanlığa bilgi vermek,  Atığın tesise girişinde bertaraf işleminden önce atığın fiziksel ve kimyasal analizini yapmakla, atığın taşıma formunda belirtilen atık tanımına uygunluğunu tespit etmek,  Kabul ettiği atığın taşıma formunu imzalamak ve 30 gün içinde üreticiye göndermek,  Taşıma formu olmaksızın atık kabul etmesi halinde Bakanlığa bilgi vermek,  Faaliyetleri hakkında atığın tesise kabul tarihi, atığın kaynağı, miktarı, taşınım türü ve bertaraf/geri kazanım yöntemi gibi bilgileri içeren raporlarını Valiliğe göndermek ve 5 yıl boyunca saklamakla, Yükümlüdür.

ATIK BEYAN FORMU ATIK ÜRETİCİSİ, •Ek-8 de yer alan Atık Beyan Formunu her yıl ocak ayında bir önceki yıla ait bilgileri doldurarak, iki ay içerisinde Valiliğe gönderir. •Ek-7 de yer alan atık tanımlama kodunu kullanır. •Bir yıl boyunca bir nüshasını saklar. İL MÜDÜRLÜĞÜ, Atık beyan formunu değerlendirerek, İlde oluşan atık miktarı ve bilançosunu belirleyerek nisan ayında Bakanlığa gönderir.

ATIK YÖNETİM PLANI •Atık Üreticileri, üç yıllık Atık Yönetim Planını hazırlayarak Valilikten onay alır. •Mahalli İdareler, evlerden kaynaklanan tehlikeli atıkların yönetimine ilişkin planlarını mahalli çevre kuruluna sunar. •Valilik, atık üreticisinin ve belediyenin atık yönetim planlarını esas alan 3 yıllık “ İl Tehlikeli Atık Yönetim Planını ” hazırlayarak Bakanlığa sunar.

Avrupa atık kataloğu detayları henüz yönetmeliğimizde yer almıyor… Atık kodlamaları yetersiz EK 11a, Ek6 uygulamaları problemli… Yasal Düzenlemeler, problemler Yorumlamak bazen zor…Gereksiz ayrıntılar… Yönetmelik dış kaynaklı… Uygulamada sıkıntılar… En büyük eksik yaptırım… Yine de yönetmelik büyük bir dikkatle hazırlanmış ve önemli eksiklikleri bulunmuyor… (Çoğunluk görüşü)

Atık Üreticileri, problemler… Endüstrilerde tehlikeli atık yönetim sistemleri kurulmalı…Çevre mühendisleri çalıştırılmalı… Küçük ve orta ölçekteki işletmeler daha az bilgili…Atık yönetimini muhasebe bölümü gibi ilgisiz bölümler yürütüyor… Bazı işletmeler üretim maliyetini hesaplarken atık maliyetini düşünmüyor…Bazıları tehlikeli atığa sahip olduğunu bile kabul etmiyor…Hep bir itici güç gerekiyor: Müşteri portföyü, yabancı ortak, yasal denetim…

Kurumsal Çalışmalar, problemler… Kurumlar atık üreticilerine yeterli yasal yaptırım uygulayamıyorlar… Bütün yetki bakanlıkta…Ancak az sayıda üreticiye ulaşabiliyorlar… Bakanlığın belediyeleri ve üreticileri aynı çatı altında buluşturması bekleniyor… Kurumlardaki en büyük eksiklik personel sayısı… Sayı az sorumluluk fazla… (Atık üreticilerini denetlemek, atık taşıyıcılarını denetlemek…)

TEHLİKELİ ATIKLARIN ULUSAL TAŞINMASI Tehlikeli atıklar  Lisanslı araçlarla taşınmak zorundadır. Valiliklerce; atık taşıyacak araç ve firmalara lisans verilirken;  Araç için TSE uygunluk belgesi,  Şoförler için ADR eğitim sertifikası  Ulaştırma Bakanlığından alınmış yetki belgesi aranmaktadır. Başvurularda istenilen bilgi ve belgeler yönetmelik Ek-18’de yer almaktadır.

ATIKLARIN ULUSAL TAŞINMASI Atık Üreticisi Taşıyıcı İl Müdürlüğü Bakanlık Atık Bertaraf Tesisi

BERTARAF YÖNTEMLERİ Geri Kazanım Yakma Düzenli Depolama

GERİ KAZANIM VE BERTARAF TESİSLERİNİN LİSANSLANDIRILMASI TAKY 27 GERİ KAZANIM VE BERTARAF TESİSLERİNİN LİSANSLANDIRILMASI TAKY 27. Madde’ye göre;  ÇED Belgesi  Fizibilite Raporu  Mühendislik Proje ve Raporları  Ek-13 -Ön Lisans projeye verilmektedir. TAKY 28. Madde’ye göre;  Ek-14 Ön Lisans verilen tesis projesinin işletmeye hazır olduğu belirtildikten sonra Bakanlıkça uygun görüldüğünde Geçici Çalışma İzni veya Lisans verilir.

GERİ KAZANIM •BAZI DURUMLARDA GERİ KAZANIM BİR ENDÜSTRİDEN ÇIKAN ATIK, BAŞKA BİR TESİSİN ÜRETİM PROSESİNDE HAMMADDE OLARAK KULLANILABİLİR. •BU NOKTADA ATIK SAHİPLERİNİN ATIKLARINI KULLANABİLECEKLERİ ADRESLERE ULAŞABİLMELERİ ÖNEM KAZANMAKTADIR

Düzenli Depolama Tesisleri

DÜZENLİ DEPOLAMA •Depolama işlemi sırasında alınan önlemlerin yeterli olduğu veya atığın özelliği sebebi ile depolama işleminde çevrenin olumsuz yönde etkilenmeyeceğinin ispat edilmesi hallerinde, atıklar depolanabilir veya bu amaçla depo tesisi kurulmasına izin verilebilir. •Depolamada (Ek 11-A) da belirtilen sınır değerler aşılamaz. • Tehlikeli atıklar evsel katı atıklardan ayrı olarak işleme tabi tutulur ve depolanır.