KAYA(ŞEYL) GAZI Fosil yakıtlara bağımlılığımız devam ederken sera gazı etkisinin düşürülmesinde bir köprü kaynak olarak kaya gazı

BAŞLIKLAR KAYA GAZININ TARİHİ KAYA GAZI NEDİR? KAYA GAZI NASIL ÇIKARILIR? KAYA GAZININ ÇEVREYE ETKİLERİ KAYA GAZININ DÜNYADAKİ ÖNEMİ AVANTAJ-DEZAVANTAJ EKONOMİK ETKİLERİ SONDAJ MALİYETİ SONUÇ

KAYA GAZININ TARİHİ Kaya gazı ilk olarak 1821 yılında New York’ta çıkarılmış fakat 1970 yılına kadar sadece araştırma konusu olarak kalmıştır. 1970 yılından sonra endüstriyel amaçlı çıkarılması için çalışmalar yapılsa da hem maliyeti hem de zorluğu nedeniyle verimli olamamıştır Eski teknolojiyle kaya gazı çıkarmak doğalgaza göre oldukça zorken gelişen teknolojiyle ve yapılan araştırmalarla birlikte kaya gazı üretimi yaygınlaşmaya başlamıştır. Doğal gaz olarak bildiğimiz ve tanıdığımız metan gazı, kömür, petrol ve doğal gazın ana bileşenidir. Kömür,petrol ,doğal gaz gibi kaynaklar konvansiyonel enerji kaynakları olarak anılırlar. Kaya gazının bilinen doğalgazdan farkı geleneksel olmayan yöntemlerle çıkarılmasıdır. Son yıllarda ülkemizde kömür gibi yerli enerji kaynağı fosil yakıt arayışları sırasında şeyl gazı gündeme gelmiştir.

Kaya Gazı Nedir? Kaya gazı, organik madde yönünden zengin kil ile kuvars ve kalsit minerallerinden oluşan tortul(şist) kayacın küçük gözeneklerinde bulunan ve yatay sondaj ile hidrolik kırma yöntemleriyle yer yüzüne taşınabilen, konvansiyonel olmayan enerji kaynakları arasında yer alan doğal gaza alternatif gazdır. Her tortul kayacında kaya gazı bulunmayabilir, zira bunların belirli oranda organik madde içermesi ve yeterli olgunluğa ulaşması gerekir. Petrol ve doğal gaz, ana kayayı terk ederek farklı kayaçlar içine yerleşirken, kaya gazı bu ana kayayı terk etmeyip kalan gazdır.

Şist Nedir? Şist ya da Kil taşı, orta dereceden bir tür başkalaşım kayacı'dır. (tortul kayaç olarak da adlandırılabilir.) Şist kelimesinin anlamı "bölmek"tir. Şist'in anlamının Yunanca "bölmek" olmasının sebebi büyük olasılıkla, şistin alüminyum levhalar halinde kolayca ayrılabilir yapıda olmasından kaynaklanıyordur. Kayaçlar sıcaklık ve basınç etkisi altında metamorfizmaya uğraması sonucu yapraklanmalı kayaçlara dönüşür. Bu yapraklanmalı kayaçlara şist adı verilir.

Kaya Gazı Nasıl Çıkarılır Kaya gazı çıkarılma işlemi teknik olarak hidrolik kırılma işlemi olarak isimlendirilir. Bu işlem iki aşamadan meydana gelir. 1)Yatay sondaj (delme aşaması) 2) Hidrolik çatlatma (kırma aşaması)

TESİSTEN BİR GÖRÜNTÜ

Çevreye Etkileri Kaya gazı da bir fosil yakıt olduğundan, her fosil yakıt gibi kaya gazı da karbon salınımı yapmaktadır. Kaya gazının çevreye etkisinin en çok tartışıldığı kısım ise tüketimi değil üretimidir Kaya gazı üretiminde kullanılan hidrolik çatlatma yöntemi çok fazla tartışılmaktadır. Hem çatlatma sırasında kayanın yıpranması hem de çatlatmada kullanılan kimyasallar tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Kaya gazı yer altı sularının da altında oluştuğundan, kaya gazı üretiminde kullanılan kimyasalların yer altı sularını etkileyebileceği düşünülmektedir. Ayrıca çatlatmadan sonra yüzeye dönen atık suların da doğayı kirletebileceği düşünülmektedir. Kaya gazı üretimiyle ilgili olarak yapılan bir başka eleştiri ise çatlatma esnasında çok fazla su kullanılması ve buna bağlı olarak özellikle kurak yerlerde yapılan sondajların var olan suyun azalmasına sebep olmasıdır. Özellikle Fransa’da yeraltı sularıyla ilgili kaya gazına karşı ciddi bir çekince bulunmaktadır Çatlatma sırasında kayaların direncinin azalacağı ve bunun sarsıntılara neden olması. Tüm bu olumsuz düşüncelere rağmen başta Amerika’da olmak üzere bunun tam tersine düşünceler de söz konusudur.

Kaya Gazının Dünyadaki Önemi Bilinen doğalgaz rezervlerinin yaklaşık 60 yıl yeteceği ve dünya üzerindeki kaya gazı rezervleriyle birlikte bunun 200 yılı geçeceği düşünülünce, kaya gazı oldukça önem kazanmaktadır. Özellikle Kuzey Amerika’da bu üretim miktarının, önümüzdeki yıllarda hızla artış göstereceği ve ABD nin gaz ihracatçısı konumuna geçeceği öngörülmektedir. Dünyada kaya gazı bulmak için yaklaşık 15.500 kuyu açılmıştır. Açılan kuyuların çok büyük bir kısmı ABD’dir. Dünyada en fazla kaya gazına sahip ülkeler ise şöyle sıralanmaktadır. Çin - 36 trilyon m³ ABD - 24,5 trilyon m³ Arjantin - 22 trilyon m³ Meksika - 19,2 trilyon m³ Güney Afrika - 13,7 trilyon m³ Avustralya - 11,2 trilyon m³ Kanada - 11 trilyon m³ Libya - 8,2 trilyon m³ Cezayir - 6,5 trilyon m³ Brezilya - 6,3 trilyon m³

ABD Kaya gazının ilk çıkarıldığı ülke ABD ‘dedir. Amerika kaya gazı üretiminde açık ara önde gitmektedir. 2010 sonuna kadar kaya gazı bulmak amacıyla yaklaşık 15500 kuyu açmıştır. Yaklaşık 25 Trilyon metre küp kaya gazı rezervi olduğu tahmin edilmektedir. (Dünya rezervinin yaklaşık 8’de 1’i) 2020 yılında Amerika’daki kaya gazı üretiminin, toplam gaz üretiminin %50’sini geçmesi beklenmektedir. 2009 yılı verilerine göre; Kuzey Amerika’da şeyl gaz üretimi 250 milyon m3/gün dür. Bu miktar günümüzde 450 milyon m3 dür. Amerika açısından kaya gazının önemi oldukça fazladır.

ÇİN Çin’in kaya gazı rezervinin 36 trilyon metre küp olduğu tahmin edilmektedir. Dünyada en çok kaya gazı rezervine sahip ülke Çin’dir. Artan doğalgaz talebi nedeniyle Çin kaya gazı rezervlerine önem vermektedir. 2020 yılında Amerika’nın en az 3’te 1’i kadar üretim yapmayı hedeflemektedir Çin kaya gazıyla birlikte hem doğalgazda dışa bağımlılığı ortadan kaldırmayı hem de kömür üretimini azaltarak daha az karbon salınımı yapmayı amaçlamaktadır. Fakat şu andaki çalışmalar üretimden ziyade araştırma aşamasındadır. Çin’in birkaç yıl daha kaya gazı üretimine geçmesi beklenmemektedir.

AVRUPA Avrupa’da en fazla kaya gazı rezervine sahip Polonya’da yüksek maliyet sebebiyle çalışmalar çok yavaş ilerlemekte ve üretim yeterli düzeyde olamamaktadır. Ayrıca katı politikalar ve çevresel endişeler Avrupa’nın kaya gazı üretimine geçememesine neden olmaktadır Fransa’da 2011 yılında çıkartılan yasayla birlikte hidrolik çatlatma yöntemiyle sondaj yapılması yasaklandı. Avrupa Parlamentosu da hidrolik çatlatma yönteminin Çevre Etki Değerlendirme (ÇED) raporu gerektirdiğine karar verdi. İngiltere hidrolik çatlatma konusundaki endişeleri sebebiyle çalışmalarını bir süreliğine askıya aldı. Romanya, Almanya ve Bulgaristan da kaya gazı arama çalışmalarına ara verdiğini açıkladı.

TÜRKİYE Türkiye her yıl 50 milyar dolardan fazla enerji ithalatı yapıyor. Cari açığın yarıdan çoğu petrol ve gaz ithalatından kaynaklanıyor. Dolayısıyla her türlü alternatif kaynak büyük önem taşıyor. Güneydoğu Anadolu ve Trakya bölgelerinde toplam 1,8 trilyon metre küp kaya gazı rezervi olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye’nin yıllık doğalgaz tüketimi göz önüne alınınca 40 yıllık ihtiyacını karşılayacak rezerv olduğu düşünülmektedir. Türkiye’de kaya gazı üretimi için açılan ilk kuyu olan Diyarbakır Sarıbuğday-1 kuyusunda Nisan 2014 itibariyle çatlatma işlemlerinde sona gelinmiştir. Yine güneydoğuda açılan ikinci kuyu olan Konacık-1’de de sondaj çalışmaları devam etmektedir.Trakya’da da sondaj çalışmalarına başlanmıştır. Ayrıca potansiyel alanlar olarak gösterilen Kuzeydoğu Anadolu, Sivas çevresi ve Tuz Gölü çevresinde de rezerv arama çalışmalarına başlanmıştır. Türkiye’de tam anlamıyla bir üretimin yapılmasının 10 yılı bulacağı belirtilmektedir.

AVANTAJ Gaz bolluğu sebebiyle gaz fiyatlarında düşüş. Gaz rezerv miktarının artması. İthalat ve enerji bağımlılığının azalması Dinamik piyasanın oluşması. Yeni iş alanlarının oluşması. DEZAVANTAJ Fosil yakıt kullanımının devamı. Yer altı suyu kirlenme ihtimali. Deprem oluşum riskleri. Emisyon salınımı. Çevresel ve toplumsal tepkiler.

KAYA GAZININ EKONOMİK ETKİLERİ Konvansiyonel olmayan gaz üretimi ile ilgili süreç 2000’li yılların başında düşük maliyetli kömür yataklarındaki metan üretimi ile başlamıştır. Bu gelişmeyi kaya gazı üretimi takip etmiştir. 2000’li yıllardan önce kaya gazının ekonomik olarak ticari ölçekteki üretimi yaygın değildi. Bu alanda geliştirilen yatay sondaj ve hidrolik çatlatma teknolojileri kaya gazı üretimini ekonomik olarak mümkün kılmıştır. Kaya gazı özelikle ABD ekonomisinde ciddi etkiler meydana getirmiştir. Daha önce en büyük enerji ithalatçısı olan ABD kaya gazı ve kaya petrolü sayesinde enerji talebinde kendine yetebilen bir ülke konumuna geçmiştir. ABD’nin bu konuma geçmesinin ekonomik sonuçlarından en önemlisi doğalgaz fiyatlarının yurtiçinde düşüş göstermesidir. Yurtiçinde düşen doğalgaz fiyatları enerjiyi yoğun kullanılan sektörler, istihdam üzerinde etkileri bulunmaktadır. Önümüzdeki 25 yıl boyunca kaya gazı endüstrisi yerel, eyalet ve federal yönetimler için 933 milyar dolardan fazla vergi geliri meydana getirecektir. Daha düşük gaz fiyatlarından ve diğer tüketicilerin daha düşük fiyatla gaz alımından ortaya çıkan tasarruflar 2012 ve 2015 yılları arasında hane başına harcanabilir gelirde yıllık ortalama 926 dolar ek artış meydana getirmiştir

Araştırmacılar KAYA YATAĞI ANA SONUÇ CBER Marcellus Kayası (Arkansas) 2007 yılında kaya gazı çıkarma faaliyetlerinin Arkansas eyaletinin toplam gelirlerini 2.6 milyar dolar arttırmıştır. Considine vd. Batı ve Kuzey Pensilvanya’daki Marcellus Kayası 2008 yılında kaya gazı çıkarmada endüstri faaliyetleri 2.263 milyar dolarlık bir iktisadi faaliyet ve 29.284 yeni istihdam oluşturmuştur ve Pensilvanya’da eyalet ve yerel vergilere 238.5 milyon dolarlık ödeme yapılmıştır. 2009 yılında kaya gazı endüstrisinin Pensilvanya ekonomisine 44.098 yeni istihdam yarattığı ve 389 milyon dolarlık eyalet ve yerel vergisinin ödendiği tahmin edilmiştir.Kaya gazı endüstrisinin 2020 yılına kadar 18.85 milyar dolarlık katma değer, 1.87 milyar dolarlık eyalet ve yerel vergisi ve 212.000 kişilik istihdam alanı yaratması gibi ekonomik etkiler doğuracağı tahmin edilmektedir.

SONUÇ Ülkemiz ekonomisinde görülen büyüme, artan nüfus ve şehirleşme nedeniyle enerji tüketimimiz önemli ölçüde artmaktadır. Ülkemizde talebi karşılayacak miktarda petrol ve doğal gaz rezervi bulunmaması nedeniyle, tüketim ihtiyacımız ithalat yoluyla sağlanmakta olup, bu ithalatın ülkemiz ekonomisine etkisi çok yüksek düzeydedir. Kaya gazı çıkarılması ile doğal gaz ithalatımız azalacak ve enerji ithalatı nedeniyle oluşan cari açığın azaltılması sağlanabilecektir. Sonuç olarak kaya gazı görünüşe göre enerjide dengeleri tamamen değiştirebilecek bir kaynak konumunda artan enerji talebini karşılama potansiyeli açısından bir avantaj sayılabilir.

KAYNAK Enerji Enstitüsü, http://enerjienstitusu.com Petrol Mühendisleri Odası Türkiye Petrol Jeologları Derneği Bahtiyar, İ. (2013) “Is Shale Gas & Oil an Opportunity for Turkey and Investors”, Türkiye Uluslararası Şeyl Gaz ve Petrol Konferansı, 20-21 Şubat 2013 Kul M. (2013), “Geleneksel Olmayan Gaz”, Türkiye Uluslararası Şeyl Gaz ve Petrol Konferansı, 20-21 Şubat 2013 Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, http://www.tpao.gov.tr

TEŞEKKÜRLER YASEMİN ŞAHİN BANU ÖZDEMİR