DENEYSEL YAKLAŞIM (Kullanıcı Testleri) Deneysel yaklaşım, gerçek kullanıcıları, gerçek bir arayüzü kullanırken, gerçek görevler ile tercihen gerçek uygulama ortamında test etmeyi ve toplanan verileri analiz ederek tasarımı kullanılabilirlik açısından değerlendirmeyi amaçlar.

Kullanılabilirlik testleri için, 1- Kullanılabilirlik kriterleri belirlenir. 2- Hedef kullanıcı kitlesine uygulanır. 3- Sonuçlar tasarımın yeniden değerlendirilmesi için birer girdi olarak kullanılır.

NOT: Deneysel yaklaşım temelli kullanılabilirlik testleri, tasarımın kullanılabilirliği hakkında en gerçekçi verileri veren ve çok yaygın kullanılan bir yöntemdir.

Deneysel yaklaşım temelli kullanılabilirlik testlerinin dezavantajları ise: 1- Emek yoğun testlerdir. Oldukça detaylı planlanması gerekir. 2- En çok hatanın yapıldığı test türüdür. 3- Maliyet diğer testlere göre daha yüksektir.

TEST ÖNCESİ BELİRLENMESİ GEREKENLER Test edilecek uygulama nedir? Test talebinde bulunan kurumun sorunları nelerdir? Hangi görevler test edilecek ya da kullanıcılara hangi görevler verilecektir (task analysis)? Görevlerin uygunluğu nasıl test edilecektir? Birden fazla ürün varsa test nasıl gerçekleştirilecektir? Test katılımcıları nasıl seçilecektir? Test ya da testler ne kadar sürecektir?

Test nerede gerçekleştirilecektir? Kullanıcılara görevler yazılı mı yoksa sözlü mü verilecektir? Test kaç kullanılabilirlik uzmanı tarafından gerçekleştirilecektir? Testlerde yapılacak gözlem notları hızlı not almak için kodlanacak mıdır? Nasıl? Test öncesinde, esnasında ve sonrasında neler yapılacaktır?

Test öncesinde ve sonrasında anketler verilecekse hangi sorular sorulacaktır? Soruların geçerliliği ve güvenirliği nasıl test edilecektir? Testler nasıl kaydedilecektir? Kullanıcıların hangi davranışları kaydedilecektir? Sesli düşünme protokolü uygulanacak mıdır? Nasıl? Kullanıcılara verilen görevler hep aynı sırada mı verilecek, yoksa değişecek mi?

Sistem kaç kere test edilecek Sistem kaç kere test edilecek? Aynı kullanıcı grubu ile birden fazla test yapılacaksa kişilerin diğer testlere de katılımları nasıl sağlanacak?

NOT: Jacob Nielsen’e göre, kullanılabilirlik testlerinde bir sistem ile ilgili temel sorunları ortaya çıkartabilmek için gerekli kişi sayısı en az 5 olmalıdır.

NOT: Son kullanıcı ile birebir yapılan uygulamalı kullanılabilirlik testlerinin yanı sıra daha hızlı sonuç almaya yönelik olarak anket tarzı kullanılabilirlik test araçları da geliştirilmiştir. Sistem Kullanılabilirlik Ölçeği(SKÖ) bunlardan birisidir.

KULLANILABİLİRLİK ÇALIŞMALARI SÜRECİNDE İZLENMESİ GEREKEN ADIMLAR 1- Uygulamadan beklenen hedeflerin belirlenmesi 2- Hedef kitlenin siteden beklentilerinin analizi 3- Kullanıcı profillerinin çıkarılması 4- Test öncesi ve sonrası kullanılacak enstrümanlar neler olacak? 5- Testin gerçekleştirilmesi 6- Veri analizi 7- Bulguların raporlanması

8- Kullanılabilirlik testi uzmanları ve sahip olması gereken özellikler 9- Kullanılabilirlik testi tasarlanması 10- Potansiyel kullanıcı profili (Persona) analizi

UYGULAMADAN BEKLENEN HEDEFLERİN BELİRLENMESİ Uygulamanın ana hedefleri ve öncelikleri belirlenmeli, açık bir şekilde yapılandırılmalıdır (eğitim, bilgilendirme, satış vb.).

HEDEF KİTLENİN SİTEDEN BEKLENTİLERİNİN ANALİZİ Tasarımcıların, öncelikle genel kullanıcıların gerçekleştirecekleri temel görevleri belirleyip, bunları analiz etmesi gerekmektedir. Bu görev analizleri doğrultusunda, kullanıcıların beklentilerine yönelik bir tasarım gerçekleştirilmesi önem taşımaktadır.

KULLANICI PROFİLLERİNİN ÇIKARILMASI Çalışmaya kaç kullanıcı katılacak? Birden fazla kullanıcı grubu varsa bunlar nasıl belirlenecek? Kullanıcılar nasıl bulunacak, farklı kullanıcı grupları nasıl belirlenecek? Kullanıcıların özelliklerinin (Persona) hazırlanması için neler yapılacak? Denekler kullanılabilirlik testine aşina olacak mı? Test öncesi deneklere ne tür ön bilgi verilecek?

Çocuklar ile test yapılıyorsa nelere dikkat edilecek? Engelliler ile test yapılıyorsa nelere dikkat edilecek? Deneklerin test yerine ulaşımı nasıl sağlanacak? Deneklere katkıları için bir ödeme yapılacak mı ya da bir ödül verilecek mi?

TEST ÖNCESİ VE SONRASI KULLANILACAK ENSTRÜMANLAR NELER OLACAK? Teste gönüllü katılım, kayıt ve gizlilik formu Demografik bilgi toplama formu Test tanıtım dökümanı Deneyim anketi ya da testi (bilişsel test vb.) Test protokolu Gerekiyorsa test sonrası hatırlama testi- testten hemen sonra verilir

Gerekiyorsa test sonrası hatırlama testi- testten birkaç gün/hafta/ay sonra verilir Test sonrası memnuniyet anketi Test sonrası mülakat soruları ve protokolü

TESTİN GERÇEKLEŞTİRİLMESİ Deneklerin test esnasında yaptıklarını kayıt etmek için bir kontrol listesi kullanılacak mı? Deneklerin test ortamına alınması ve kendilerini rahat hissetmeleri için neler yapılacak? Test esnasında uzmanların görevi neler olacak, nerede bulunacaklar ve ne yapacaklar? Sesli düşünme tekniği ne zaman kullanılacak Kullanıcılara test sırasında müdahale edilecek mi?

Denekler testi yarıda bırakmak isterse ne yapılacak? Test bittiğinde ne yapılacak? Test sonrası denekler ile ‘Neler hatırlıyorsun, neden öyle yaptın’ oturumu (retrospective review) yapılacak mı?

VERİ ANALİZİ Diğer kullanılabilirlik uzmanları ile beraber toplanan veriler üzerine değerlendirme nasıl yapılacak? Kullanıcılardan toplanan nicel performans verilerinin analizi nasıl yapılacak? Nitel veriler

BULGULARIN RAPORLANMASI Yönetici özeti Çalışmanın amacı ve yönetimin açıklanması Toplanan verilerin raporlanması Verilerden elde edilen bulgular Öneriler-kısa (acil) ve uzun (acil olamayan) dönemde yapılması gerekenler Tasarımcılara yönelik olarak elde edilen bulgular ve önerileri içeren bir sunum hazırlanması

KULLANILABİLİRLİK TESTİ UZMANLARI VE SAHİP OLMALARI GEREKEN ÖZELLİKLER İyi gözlemci Sabırlı İyi organizatör ve koordinatör Uygulama için belirlenen görevler hakkında bilgi sahibi Uzun süreli konsantrasyon İyi not alma Analiz yetenekleri Oturum öncesi pratik yapmak Bakımlı olmak

KULLANILABİLİRLİK TESTİ TASARLANMASI DENEKLERİN BULUNMASI Deneyimli deneyimsiz Farklı sektörler/alanlar Demografik özellikler Persona hazırlanması

PERSONA Tasarımı yapılan sistemi kullanacak hedef kitlenin temel özellikleri ortaya çıkartılır.

ÖRNEK PERSONA