İçerik Nöromüsküler bozukluklardan kaynaklanan, konuşma ve yazma bozukluğu olan bireyleri iyileştirmede kullanılan yardımcı iletişim(AAC) sistemlerini tanıtma. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 2

Konuşmayı ve Dili Etkileyen Engeller Konuşma ve yazmayı etkileyen birçok bireysel etmen vardır. Dysarthria (Dizartri) Apraxia (Afazi) Konuşmayı etkileyen rahatsızlıklardan bazılarıdır. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 3

Konuşmayı ve Dili Etkileyen Engeller Konuşma bozuklukları ve dil bozukluklarını birbirinden ayırmak gerekir. Konuşma yitimi(Aphasia), beyindeki bir bozukluğa bağlı olarak düşünceleri sözle ifade etme ya da konuşulanları anlama yeteneğinin kısmen ya da tamamen kaybı olarak tanımlanmaktadır. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 4

Konuşmayı ve Dili Etkileyen Engeller AAC sistemleri; Rahatsızlığın şiddeti Tipi Başlangıcına göre değişiklik göstermektedir. Örneğin;beyin felcinden dolayı doğuştan konuşma yazma becerisi gelişmemiş bir birey ile doğuştan engeli bulunmayan sonradan rahatsızlanan bir bireyde kullanılacak cihaz farklılık göstermelidir. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 5

Augmentative ve Alternatif İletişim(AAC) Kişinin kendi başına yapabildiği işlemler “yardımsız iletişim” olarak adlandırılmaktadır. Kişinin kendi başına yapamadığı, bir cihaza ihtiyaç duyduğu iletişim ise “yardımcı iletişim(AAC)” olarak adlandırılır. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 6

AAC sistemleri ile servis edilebilir iletişim ihtiyaçları AAC sistemlerinin kullanılmasını gerekli kılan iki neden vardır: Konuşma(Conversation) Grafikler(Graphics) Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 7

AAC sistemleri ile servis edilebilir iletişim ihtiyaçları Konuşma; dili başarılı bir şekilde kullanmayı gerektirir. Örneğin;arkadaşla, grupla, telefonla konuşma gibi. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 8

AAC sistemleri ile servis edilebilir iletişim ihtiyaçları Grafiksel iletişim ise; kalem, kağıt, daktilo, bilgisayar, hesap makinesi vb. kullanarak yapılabilen şeyleri tanımlar. Yazma, çizme, matematik ve internet erişimini kapsar. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 9

AAC sistemleri ile sunulan konuşma ihtiyaçları AAC sistem gereksinimleri tanımlanmadan önce ailelerin ihtiyaçlarını, tercihlerini ve önceliklerini düşünmek gerekir. Kokoska ve Jones yaptıkları araştırmada anne ve babaların AAC sistemleri ile ilgili daha fazla bilgiye ihtiyaç duyduklarını gözlemlediler. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 10

Konuşma ile İletişimin Oranları Normal bir bireyin konuşma hızı dakikada kelimedir. Engelli bir birey mesajlarını iletebilmek için yazı tahtası kullanır Bu durum konuşma hızını düşürecektir. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 11

Konuşma ile İletişimin Oranları Daktiloda yazı yazan bir birey dakikada 100 kelime kopyalar Kopyalama yerine cümleleri kendisi oluşturduğunda hızı %50 düşer ve dakikada 50 kelime yazabilir. Bu durum engelli bir bireyde kelime Görüntülü cihaz kullanıyorsa 3-4 kelime olacaktır. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 12

Konuşma ile İletişimin Oranları AAC cihaz tasarımının amaçlarından biri de bu hız farklılıklarını ortadan kaldırabilmektir. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 13

İletişim Sisteminin Çıkışını Etkileyen Kullanıcı Becerileri İletişim sisteminin çıktı hızı birçok faktöre bağlıdır. En önemlileri; Kullanıcı becerileri AAC cihazlarının çalışması Kullanıcı becerilerinden kaynaklanan kısıtlamalar AAC cihazlarla kısmen telafi edilmektedir. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 14

AAC’ deki Etkileşim ve Konuşma Kuralları Konuşma kuralları AAC cihaz kullanan birey ile partneri arasında farklılık gösterir. Konuşulan konu ve içeriğe göre kuralları; AAC cihaz kullanan kişi veya Yardımcı kişi belirleyebilir. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 15

Grafiksel Çıktı İhtiyacının AAC Cihazlarla Sunulması Üç tür grafiksel iletişim vardır. Yazma(Writing) Matematik (Mathematics) Çizme(Drawing/Plotting) Her birinin farklı ihtiyaçları vardır. AAC cihazları bu alanlardaki ihtiyaçları karşılamak için tasarlanmıştır. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 16

Yazma İçin AAC Sistemleri Yazı gereksinimleri farklı olan üç tipe ayrılır: Not alma Mesajlaşma Resmi yazışma Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 17

Not alma Taşınabilir cihazlar kullanılır. AAC kullanıcıları hızlı olabilmek için kısaltmalar kullanırlar Yazılanlar cihaz içine kaydedilebilir. Bu yüzden taşınabilir bir yazıcıya ihtiyaç yoktur. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 18

Mesajlaşma Not alma gibi benzer gereksinimlere ihtiyaç duyar. Mesajı başkaları okuyacağı için kısaltmalar herkesin anlayacağı türden olmalıdır. Yazma hızı not almaya göre düşüktür. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 19

Resmi Yazı Yazının en zor şeklidir. Ev ödevleri Resmi yazılar Yayınlar bu kategoride yer alır. Yazının doğruluğu önemlidir Hız ikinci plandadır. Hızlanmak için cihazlara belirli özellikler eklenmiştir. Örneğin; yeni başlayan cümlenin büyük harfle başlaması gibi. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 20

Matematik İçin AAC Sistemleri Matematiksel işlemleri standart bir klavye ile yapmak zor. Çünkü matematiksel işlemlerde örneğin toplamada kursorun sağdan sola doğru hareket etmesi gerekir. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 21

Matematik İçin AAC Sistemleri Ayrıca aritmetikte, semboller, üst indisler, indisler kullanılması gerekmektedir. Yüksek matematikte, toplam sembolleri, integral sembolleri gibi semboller kullanılmaktadır. Birçok AAC cihazı matematiksel fonksiyonlardan bazılarını veya tamamını içermektedir. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 22

Çizme İçin AAC Sistemleri Kursor dört yönde hareket edebilmeli Kursor yazma dışında da kullanılabilmeli(silme, boyama gibi) Giriş değerleri verilerek grafik çizdirilebilmeli Çıktı alınabilmeli Kaydetme özelliği olmalıdır. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 23

Yardımcı İletişim Sistemlerinin Özellikleri Üç ana başlıkta toplanabilir İnsan/teknoloji arayüzü İşlemci Etkinlik çıktısı Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 24

İnsan/teknoloji arayüzü: Kullanıcı kontrol arayüzü Seçim metotları Seçim setleri İsteğe bağlı kullanıcı ekranını içerir. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 25

İşlemci: Seçim tekniği Kelime haznesinin geliştirilmesi ve hızlanma Kelime saklama Metin düzenleme Çıkış kontrolü gibi konuları kapsar. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 26

Etkinlik çıktısı: Ekran görüntüsü Konuşma Yazdırma işlemleridir. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 27

Kontrol Arayüzü Kullanıcının cihaza erişmesini sağlayan donanımdır. Klavye, joystik, tuşlar gibi. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 28

Seçim Metodu Kontrol ara yüzüne erişim için iki metot vardır: Doğrudan erişim Dolaylı erişim Görsel ve işitsel ara yüzler kullanılır Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 29

Seçim Seti AAC kullanıcıları tarafından seçilen sembol sistemleri ve kelimeler seçim setlerini oluşturur. Klavyedeki tuşlar Kelimeler Semboller Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 30

Seçim Tekniği Üç tip seçim tekniği vardır: Otomatik seçim Adım adım Ters seçim Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 31

Kelime Haznesinin Geliştirilmesi ve Hızlanma Rate enhancement Vocabulary expansion Sorunlar farklı olsa da çözüm yöntemleri benzerdir. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 32

Rate Enhancement İki kategoriye ayrılır: Kodlama teknikleri Tahmin teknikleri Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 33

Kodlama teknikleri: Hafıza tabanlı Grafik tabanlı Görüntü tabanlı kodlama teknikleri kullanılmaktadır. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 34

Sayısal kodlama Kısaltmaların kullanılması Anlamsal kodlama Kelime tahmini veya kelime tamamlama Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 35

Vocabulary expansion Rate Enhancement da kullanılan yöntemler burada da geçerlidir. Kullanılabilecek bir diğer yöntem ise çeviri(translation)dir. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 36

Kelime Saklama İletişim cihazları farklı saklama yöntemlerini kullanmaktadır. Alfabenin harfleri Sembolün anlamı Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 37

Metin Düzenleme Konuşma metni üzerindeki hataların düzeltilmesini sağlar. Bu sayede metin tekrar yazılmadan sadece hatalı kısım düzeltilebilir. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 38

Çıkış Kontrolü Geçici(transient) çıktı Görüntülü Sesli Kalıcı (permanent) çıktı Basılı çıktı Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 39

Konuşma Çıktısı Dijital kayıt Konuşma sentezi Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 40

İnternet Erişimi E-posta Bilgi alma Sohbet etmek Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 41

Kullanıcıların ihtiyaçları belirlendikten sonra bu kullanıcıların kullanabilecekleri AAC cihazla eşleştirme işlemi gerçekleştirilir. Augmentative and Alternative Communication Systems-Özden EROĞLU 42