AYAK İZLERİ VE YEŞİL UYGULAMALAR FOOTPRINTS AND GREEN APPLICATIONS 1 İZÇEV A.Ş Çevre Laboratuvarı İZÇED Çevre, Çed, Enerji, Danışmanlık Genel Koordinatör; Dr. Osman TATAR İzmir İli Çevre Koruma Vakfı Kuruluşları 8-10 Ekim 2015 Uluslararası 3.su kongresi/Fuar İZMİR 3. International Water Congress/ Fair İZMİR

Fosil yakıtların rezervlerinin; üretim hızı dikkate alınarak kullanım ömürlerinin iki haneli yıllara düşmesi ile tüm dikkatler, enerji kaynakları ve enerji verimliliği üzerine yoğunlaşmıştır. Ülkemizde ‘Enerji Verimliliği Kanunu’ ve bu Kanuna bağlı olarak çıkarılan Yönetmelik ve Kararlar ile enerji kaynaklarının daha verimli bir şekilde kullanılması, enerji maliyetlerinin düşürülmesi ve çevrenin korunması amaçlanmıştır. BEP (Binalarda Enerji Performansı) Yönetmeliği, MISGP (Merkezi ısıtma sistemi), Atık su arıtma Tesislerinde Teşvik tedbirlerine ilişkin Yönetmelik, Yeşil Yıldız uygulamalarına ilişkin Tebliğ ve Kararlar, enerjiyi verimli kullanmaya yönelik olumlu adımlardır. All the attention is focused on energy sources and energy efficiency considering the production rate of the fossil fuels reserves. In our country; it is aimed that more efficient use of energy resources, reduction energy costs and protection of environmental in accordance with May 2, 2007 dated and numbered Official Gazette published "Energy Efficiency Law" and depending this Law on regulations and decisions. BEP (Energy Performance of Buildings) Regulations issued depending on the energy efficiency law, MISGP (central heating system), Regulation on incentive measures in waste water treatment plants, the communique and decisions concerning green star applications are positive steps towards usage of efficiency energy. 2 AYAK İZLERİ VE YEŞİL UYGULAMALAR FOOTPRINTS AND GREEN APPLICATIONS

Dünya´nın enerji talebinin % 80’ini karşılayan kömür, petrol ve gaz gibi fosil yakıtların rezervlerinin; üretim hızı dikkate alınarak kullanım ömürlerinin iki haneli yıllara düşmesi ile tüm dikkatler, enerji kaynakları ve enerji verimliliği üzerine yoğunlaşmıştır. Ülkemizde; 5627 sayılı ‘Enerji Verimliliği Kanunu’ ve bu Kanuna bağlı olarak çıkarılan Yönetmelik ve Kararlar ile enerji kaynaklarının daha verimli bir şekilde kullanılması, enerji maliyetlerinin düşürülmesi ve çevrenin korunması amaçlanmıştır. Enerji Verimliliği: 3

Enerji verimliliği kanununa bağlı olarak çıkarılan BEP (Binalarda Enerji Performansı) Yönetmeliği, MISGP (Merkezi ısıtma sistemi), Atık su arıtma Tesislerinde Teşvik tedbirlerine ilişkin Yönetmelik, Yeşil Yıldız uygulamalarına ilişkin Tebliğ ve Kararlar, enerjiyi verimli kullanmaya yönelik olumlu adımlardır. 4

5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi üretimi amaçlı kullanımına ilişkin kanun (YEK Kanunu) gereğince hazırlanan Yenilenebilir Enerji kaynaklarının belgelendirilmesi ve desteklenmesine ilişkin yönetmelik (YEKDEM Yönetmeliği) 01/10/2013 tarihli sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmeliğin 5. Maddesi YEK destekleme mekanizmasına yapılacak başvuruları düzenlemektedir. YEKDEM yönetmeliği uyarınca 2016 yılında YEK desteğinden yararlanacak üretim lisansı sahiplerinin en geç 31 Ekim 2015 tarihi mesai bitimine kadar başvuru yapmaları gerekmektedir. 5

6 Ayak İzleri

Birim karbondioksit cinsinden ölçülen, üretilen sera gazı miktarı açısından insan faaliyetlerinin çevreye verdiği zararın ölçüsüdür. Yani küresel ısınmadaki kişisel payımızın ölçüsüdür. 7

Enerji tüketen hemen her faaliyetimizin bir karbon maliyeti vardır. Karbon ayak izi iki ana parçadan oluşur: 1.Doğrudan/birincil ayak izi (Ör: Evsel enerji tüketimi, ulaşım vb.) 2.Dolaylı/ikincil ayak izi (Kullandığımız ürünlerin imalatı ve bozulmalarıyla ilgili CO 2 emisyon ölçüsü) 8

Bir bireyin yaşamını sürdürebilmesi için ihtiyacı olan arazi ve su miktarıdır. Mesela günde bir ekmek (300g) tüketen bir kişi 0.300kgx365 gün=120 kg ekmeği oluşturan tahıl ne kadarlık bir alana ekilmekte ve ne kadar su tüketilmektedir. Ayak izleri tüketim çılgınlığının doğaya verdiği zararların bir göstergesidir. WWF’nin (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) Yaşayan Gezegen Endeksinde (2008), 2005 yılı için Ülkemizde kişi başına düşen ekolojik ayak izini 2.7 global hektar olarak belirtmiştir. 9 Ekolojik Ayak İzi

Bu kavram ilk olarak 2002 yılında UNESCO-IHE’de Arjen Hoekstra tarafından ortaya konulmuş, Hollanda’da Twente Üniversitesi ile WFN (Water Footprint Network) tarafından geliştirilmiştir. Bir ürünün su ayak izi, ürünün sanal su içeriği veya ürünün saklı suyu diye adlandırılan farklı terimlerle benzerlik gösterir. Su ayak izi; mal ve hizmetlerin üretimi için kullanılan, toplam temiz su kaynaklarının miktarıdır. 10 Su Ayak İzi

Su Ayak İzi, sadece suyun hacmine değil, suyun türüne (Yeşil, Mavi, Gri), ne zaman, nerede kullanıldığını da gösterir. 11 Su Ayak İzi

Ülkemizin su ayak izinin yaklaşık; %89’u Tarımsal, %7’si Evsel, %4’ü Endüstriyel kaynaklıdır. Bu tabloya göre, ülkemizde tarımsal su kullanımındaki israfı önlemedikçe su ayak izinin istenen seviyeye düşürülmesinin zorluğu ortadadır. Su Ayak İzi; birim zamanda harcanan (buharlaşma dahil) ve(ya) kirletilen su miktarı ile ölçülmektedir. 12

Üretimin Su Ayak İzi; Ülkemizde üretimin su ayak izi yaklaşık 139,6 milyar m 3 /yıl’dır. Bunun % 64’ü Yeşil Su, %19’u Mavi Su, %17’si Gri Su Ayak İzidir. Tüketimin Su Ayak İzi; Dünya’nın herhangi bir yerindeki tüketimle, başka bir yerindeki su sistemi arasındaki bağlantıyı ortaya çıkarır. Ülke içinde tüketilen mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan tatlı su miktarı olarak tanımlanır. Ülkemizde bu miktar yaklaşık 140,2 milyar m 3 /yıl’dır. Bunun %66’sı Yeşil Su,%17’si Mavi Su ve aynı oranda Gri Su Ayak İzine aittir. 13

Döneminde ülkemizde Kişi başına düşen Su Ayak İzi 1642 m 3 /yıl iken (Dünya ortalaması 1385 m 3 /yıl) Döneminde 1977 m 3 /yıl’a yükselmiştir. İhracatın ve İthalatın Ayak İzi; Uluslararası ticaretle birlikte ülkelerarası sanal su akışlarını sergiler. Ülkemizde bunun denkliği, su kaynaklarımızın korunmasının önemini vurgulamaktadır. 14

Çevre ve Şehircilik, Enerji ve Tabii Kaynaklar, Kültür ve Turizm Bakanlıkları teşvik ve promosyonlu tarifelerle enerji tüketiminde çevresel bakışı öne çıkarmaktadır. Enerji Verimliliği Yasası (5627 sayılı) ve akabinde bu yasaya bağlı olarak çıkarılan Yönetmelikler ile enerji tüketiminin ekonomik dengeleri sarsmadan düşürülmesi hedeflenmiştir. Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği (5 Aralık 2008 tarih ve sayılı resmi gazetede yayınlanan) enerji israfını önlemeye ve tasnife yöneliktir. 15 Ülkemizde Enerji Tüketimine Çevresel Bakış

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından tarih ve sayılı “Çevre Kanununun 29. maddesi uyarınca Atık su Arıtma Tesislerinin Teşvik Tedbirlerinden Faydalanmasında Uyulacak Usul ve Esaslara Dair Yönetmelik” çerçevesinde Çevre izni bulunan Atık su Arıtma Tesisleri, belirli formaliteleri yerine getirmek şartıyla elektrik giderlerinin yarısını geri alabilmektedir. Bu Yönetmelik çerçevesinde Türkiye genelinde 2014 Yılında 225 tesise yaklaşık 30.4 milyon TL, İzmir ilinde ise 25 tesise yaklaşık 1.5 milyon TL enerji teşviki geri ödemesi yapılmıştır. 16

Yeşil Yıldız; Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesislerinin Çevre Dostu olduğunu belgeleyen etikettir. Yeşil Yıldız Belgesinin Amacı; Sürdürülebilir turizm kapsamında, çevrenin korunması, çevre bilincinin geliştirilmesi, turistik tesislerinin çevreye olan olumlu katkılarının teşvik edilmesi ve özendirilmesidir. Konaklama Tesisleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın tarih ve sayılı R.G de yayınladığı ‘Turizm İşletmesi Belgeli Konaklama Tesislerine Çevreye Duyarlı Konaklama Tesisi Belgesi Verilmesine Dair Tebliğ’ kapsamında değerlendirilip gerekli kriterler sağlandığı takdirde Yeşil Yıldız almaya hak kazanmaktadır. 17 Yeşil Yıldız Uygulamaları

Su tasarrufunu, Enerji verimliliğinin arttırılmasını, Çevreye zararlı maddelerin tüketiminin ve atık miktarının azaltılmasını, Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının teşvik edilmesini, Konaklama işletmelerinin yatırım aşamasından itibaren çevreye duyarlı olarak planlanmalarını, Turistik tesisin çevreye uyumunu, çevreyi güzelleştirici düzenleme ve etkinlikleri, ekolojik mimariyi, Çevreye duyarlılık konusunda bilinçlendirmeyi, eğitim sağlanmasını, ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılmasını sağlar. 18 Yeşil Yıldız Neleri Kapsamaktadır?

Seyahat ve turizm sektöründe dünyanın gayri safi yurtiçi hasılasının % 9.2’sini oluşturmakta ve 235 milyondan fazla iş imkanı sağlamaktadır.* BM Dünya Turizm örgütü verilerine göre bu sektör karbon salınımının % 5’inden sorumludur.** 19 *Dünya Seyahat ve Turizm Konseyi, **Turizm sektörü çerçevesinde iklim değişikliği adaptasyonu ve uyarlama, Araçlar ve Uygulamalar, UNEP et al., 2008.

Yıl * Yararlanan işletme sayısı Ödenen tutar (TL) Kültür ve Turizm Bakanlığınca tarih ve sayılı Resmi gazetede yayınlanan “Çevreye Duyarlı Konaklama Tesisi Belgeli İşletmelere Elektrik Enerji Desteği Hakkındaki Karar” gereği; Çevreye Duyarlı Konaklama Tesisi Belgesi almış işletmelerin elektrik bedellerinin bir kısmı bütçeden karşılanmaktadır. Tablo: İzmir İlinde elektrik desteğinden faydalanan kurumların sayısının yıllara göre dağılımı * 2015 Temmuz sonu itibariyle

21 KAYNAKLAR TATAR O., (2008), Kentsel Ekoloji ve Yaşanabilir Kent Kriterleri Açısından İzmir İli, Ege Üniversitesi, İzmir. TATAR O., (2010), Karbon Ayak İzi ve Uluslararası Karbon Ticareti, Yaşar Üniversitesi, İzmir. WWF, (2014) Türkiye’nin Su Ayak İzi Raporu, Su Üretim ve Uluslararası Ticaret İlişkisi, TR.

22 İZÇEV A.Ş Çevre Lab. İZÇED Çevre, Çed, Enerji, Danışmanlık Genel Koordinatör; Dr. Osman TATAR İzmir İli Çevre Koruma Vakfı Kuruluşları Dinlediğiniz için teşekkürler