Ekonomik Büyüme Ekonomik büyümeyi ölçmek için reel milli gelirin kullanılması gereklidir. Örneğin 1974 -1975 dönemindeki ekonomik büyüme;

Cari fiyatlarla GSYH (Milyon TL) Cari fiyatlarla kişi başına GSYH (TL) Sabit fiyatlarla GSYH* (Milyon TL) Sabit fiyatlarla kişi başına GSYH* A B 1987 100,4 46,3 1,9 43,8 45 177,4 9,5 862,7 7,6 1988 173,7 72,9 3,3 70,0 46 135,3 2,1 866,1 0,4 1989 305,6 75,9 5,6 46 251,4 0,3 853,5 -1,5 1990 528,4 9,6 50 532,2 9,3 916,8 7,4 1991 847,0 60,3 15,1 57,6 51 000,3 0,9 909,8 -0,8 1992 1 469,8 73,5 25,8 70,7 54 052,4 6,0 948,5 4,3 1993 2 664,1 81,3 46,0 78,4 58 399,3 8,0 1 008,4 6,3 1994 5 200,1 95,2 88,4 92,1 55 213,2 -5,5 938,4 -6,9 1995 10 434,6 100,7 174,6 97,6 59 183,7 7,2 990,4 5,5 1996 19 857,3 90,3 327,3 87,4 63 329,7 7,0 1 043,8 5,4 1997 38 762,5 629,4 92,3 68 097,7 7,5 1 105,8 5,9 1998 70 203,1 81,1 1 123,9 78,6 3,1 1,6 1999 104 595,9 49,0 1 650,7 46,9 67 840,6 -3,4 1 070,6 -4,7 2000 166 658,0 59,3 2 593,5 57,1 72 436,4 6,8 1 127,3 5,3 2001 240 224,1 44,1 3 688,1 42,2 68 309,4 -5,7 1 048,7 -7,0 2002 350 476,1 45,9 5 309,5 44,0 72 519,8 6,2 1 098,6 4,8 2003 454 780,7 29,8 6 800,7 28,1 76 338,2 1 141,5 3,9 2004 559 033,0 22,9 8 253,4 21,4 83 485,6 9,4 1 232,6 2005 648 931,7 16,1 9 462,1 14,6 90 499,7 8,4 1 319,6 7,1 2006 758 390,8 16,9 10 924,5 15,5 96 738,3 6,9 1 393,5 2007 843 178,4 11,2 12 001,5 9,9 101 254,6 4,7 1 441,2 3,4 2008 950 534,3 12,7 13 372,9 11,4 101 921,7 0,7 1 433,9 -0,5 2009 953 973,9 13 268,6 97 087,7 1 350,4 -5,8 1987-1990 73,9 71,0 3,8 2,0 1991-1994 83,1 80,2 2,7 1,0 1995-1998 88,8 86,0 1999-2002 49,5 47,4 0,8 -0,6 2003-2009 13,1 11,8 4,1 2,8 1987-2009 51,6 3,5 * Sabit değerler 1998 yılı fiyatları ile hesaplanmıştır.

Ekonomik Büyüme Performansının Ölçülmesi Belli bir dönem boyunca ortalama ekonomik büyüme performansı için kullanılan formül: 1950 -2003= 53 yılda Ortalama her yıl %4,6 büyüme gerçekleşmiştir.

Ekonomik Dalgalanmalar Ekonomide özellikle üretim düzeyinde meydana gelen düşüş veya yükselişler ekonomide dalgalanmalara neden olur. GSMH düzenli bir şekilde artış trendi ile değil de zaman zaman düşüşler ve hızlı artışlar görülmesi daha yaygındır. Ekonomik büyüme trend eğrisi reel GSMH bütün üretim faktörlerinin tam kullanımı durumunda ortaya çıkan bir fonksiyondur. Fakat çoğunlukla üretim faktörleri tam istihdam edilmezler. Bu durum ekonomik dalgalanmaların ortaya çıkmasına neden olur. 4 9 9 4 9

Büyüme ve Konjonktür Dalgası Fiili Milli Gelir (Yf ), Potansiyel Milli Gelir (YP) ve Milli Gelir Trend Konjonktür Dalgasının Aşamaları: Zirve (Patlama), Daralma, Genişleme ve Dip (Çöküntü)

Konjonktür Dalgası National output Time Potential output 3 4 2 Actual 1 2 3 4 National output Actual output 3 4 2 1 O Time fig 6

Konjonktür Dalgası National output Time Potential output Trend output Actual output O Time fig 7

Bu ekonomide %20 eksik istihdam bulunmaktadır. Fiili GSMH ile potansiyel GSMH arasında meydana gelen fark, üretim açığı durumudur. Bunun en önemli nedeni doğal işsizlik düzeyidir. doğal işsizlik: arızi işsizlik ile yapısal işsizlik değerlerinin toplamından oluşmaktadır. Üretim açığı: Yp-Yf Bu ekonomide %20 eksik istihdam bulunmaktadır. 8 10 10 8 10

Ekonomik Dalgalanmaların Yumuşatılması: Ekonomi Politikası Makro ekonominin iki işlevi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi önemli ekonomik büyüklüklerin neden değiştiğini tespit etmek, yani teorik çerçeve geliştirmek. İkinci önemli amacı ise, alternatif ekonomik politikalarla ekonomik politikalar geliştirmektir. 9 9

—para arzı ile ekonominin potansiyelini iyileştirmek Para Politikası Merkez Bankası —para arzı ile ekonominin potansiyelini iyileştirmek —emisyon, açık piyasa işlemleri, reeskont oranı, mevduat munzam oranı, bankacılık sistemi üzerinden doğrudan kontrol faiz oranlarını belirleme. 10 10

Maliye Politikası Devlet vergileri, borçlanma, kamu harcamaları yoluyla bunu yürütür. Maliye politikası hükümetin kontrolündedir. 11 11

Dış Ticaret Politikası Mal ve sermaye hareketlerini düzenler. Döviz kuru politikası, gümrük vergileri, kotalar, ihracat teşvikleri, yabancı sermaye transferleri politikası gibi, Gelirler Politikası Ücretler ve fiyatlar üzerinde doğrudan kontrolleri içerir. Bu pek benimsenmez. 12 12

Ekonomik istikrar politikası ise ekonomik dalgalanmayı yumuşatmayı içermektedir. Trendden daha az sapma gözlenen politikalar ortaya koymak. Başarısız bir istikrar politikası ekonomide daha büyük istikrarsızlığa neden olabilir. Bu istikrar olgusu çoğunlukla ekonomik büyüme, enflasyon ve işsizlik üzerine yapılan programlardır. Ekonomi politikası konusunda farklı ekonomik perspektife sahip olan iktisatçılar bulunmaktadır. Aktivist ve muhafazakar olarak iki önemli kesim ifade edilebilir. 13 13

Makroekonomik Değişkenler Arasındaki İlişkiler Makro ekonomik değişkenler arasında bazı basit ve kararlı ilişkilerin varlığı gözlenmektedir. Büyüme işsizlik : Okun Yasası İşsizlik ve Enflasyon: Phillips Eğrisi 14 14

Büyüme ve İşsizlik GSMH’daki her artış faktör verimliliğinden kaynaklanacağı gibi mevcut üretim faktörlerin istihdamından da kaynaklanıyor olabilir. Böyle bir ilişki durumu tespit edilir ise yüksek bir büyüme durumu ekonomideki işsizliği azaltabileceği gibi büyüme ile işsizlik arasında negatif bir ilişki görülmektedir. Bu ilişkiyi tespit eden Arthur Okun 1940- 1985 ABD ekonomisi için elde ettiği ilişki, doğal işsizlik oranını aşan her %1’lik işsizlik düzeyi reel GSMH’nın potansiyel GSMH düzeyinden %3 altına düşmesine neden olacağını iddia etmiştir. 15 15

ABD için uzun dönem büyüme trendi %2,25 olarak tespit edilmiştir ABD için uzun dönem büyüme trendi %2,25 olarak tespit edilmiştir. Bu büyüme trendinin %2 üzerindeki her büyümede işsizlik %1 azalmaktadır. 1975-1995 yılları için ülkemizde büyüme oranı %4,3 olan her %1 artış işsizliği %13 azaltacaktır. 16 16

Enflasyon ve Ekonomik Büyüme Talep yönlü ekonomik analizin doğal işleyişi gereği eğer bir ekonomide yüksek bir talep genişlemesi ve bu genişleme ekonomik büyümeyi geliştiriyor ise diğer yandan bu gelişme fiyatların yani enflasyonun artmasına neden olacaktır. Bu analizin ülkemiz için analiz ettiğimizde ifade edilen argümanı doğrulayacak sonuçlarla karşılaşmamaktayız. Az gelişmiş ülkelerin yapısal sorunları genel ilkelerle uyumlu sonuçlar ortaya koymayabilmektedir. 17 17

Enflasyon ve İşsizlik Enflasyonla işsizlik arasında ters yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Bu olgu zaten enflasyonla büyüme ilişkisi arasındaki ters yönlü ilişkiden beslenen bir olgudur. Bu tespit daha sistematik bir şekilde A.W.Phillips tarafından yaklaşık 100 yıllık İngiliz ekonomisi üzerine yaptığı gözlemler üzerine ileri sürmüştür. 1950 yılında ortaya atılan Phillips eğrisi o günden bu yana makro ekonominin bir unsuru haline gelmiştir. 18 18

Phillips Eğrisi Enflasyon oranı (%) Phillips Eğrisi U* See Section 26.4 İşsizlik oranı (%) U* 19 19

Uzun Dönem Phillips Eğrisi Dik bir Phillips eğrisi er-geç ekonomiyi U* düzeyindeki işsizlik düzeyine getirecektir. Kısa dönem Phillips eğrisi beklenen enflasyona bağlıdır. 20 20

Uzun dönem Phillips eğrisi ve genişletici talep fonksiyonu Ekonominin başlangıçta E noktasında, işsizlik U* doğal işsizlik düzeyinde ve enflasyon 1 düzeyindedir. E 1 Enflasyon Genişletici bir para politikasına bağlı olarak kamu harcamaları sonucu ekonomi A noktasına geldi, düşük işsizlik (U1) Ancak yüksek 2 enflasyon düzeyi ile. A 2 U1 See Section 26.4 U* PC1 … Ancak ya sonra? İşsizlik 21 21

Uzun dönem Phillips eğrisi ve genişletici talep fonksiyonu Eğer ekonomide para miktarı artmaya devam ederse, devamında ekonomi kaçınılmaz olarak B noktasına PC2 haline gelecektir. LRPC Enflasyon B noktasında, enflasyon beklentileri yeniden düzenlenir. Böylece nominal ücretler yendin düzenlenecektir. Böylece reel ücretler ve işsizlik aynı düzeye geri dönecektir. A 2 B 1 E See Section 26.4 PC2 U1 U* PC1 Yani uzun dönemde enflasyon ile İşsizlik arasındaki trade-off kaybolmuş olur. İşsizlik 22 22

İstihdam ve İşsizlik Üretim faktörlerinin üretime katılmasına istihdam denir. Genelde işgücünün istihdamı üzerinden diğer üretim faktörleri de istihdam edildiği düşünüldüğü için sadece emeğin istihdamı dikkate alınan ifadeler kullanılır. Ülke Nüfusu 15-65 yaş arası nüfus İşsizler Aktif Nüfus İşgücü Çalışanlar Ç 4 4 4

Kurumsal olmayan Sivil /Aktif Nüfus Kurumsal olmayan Sivil /Aktif Nüfus = (15 yaş üzerindeki toplam nüfus) – (Hastane, hapishane, kışla gibi kurumlarda ikamet edenler) Kurumsal olmayan Sivil / Aktif Nüfus = Çalışanlar (E) + İşsizler (U) + İş aramayanlar İşgücü = E + U

İşgücü kavramı, ülkenin toplam nüfusunun, üretim faaliyetine katılabilir durumda olan ve cari ücret haddi üzerinden çalışmayı kabul eden üyelerinden oluşan bölümünü ifade etmektedir. İşgücüne dâhil olan nüfus grupları şunlardır: işverenler, kendi hesabına çalışanlar, ücretsiz çalışan aile bireyleri, ücret mukabili çalışanlar ve işsizler. Bu grupların toplamından, orduda görev yapmakta olan askerler çıkarılır ise, sivil işgücü elde edilmektedir.

İşgücü miktarının aktif nüfus miktarına oranı işgücüne katılım oranıdır (İGKO). İGKO= (İşgücü/Aktif Nüfus).100 Bir ülkede derlenen mevcut verilere göre toplam işgücü 40 milyon, istihdam edilen 35 milyon, çalışma yaşındaki nüfus ise 50 milyon kişidir. Bu veriler çerçevesinde söz konusu ülkede işgücüne katılım yüzde kaçtır? A)10 B)30 C)70 D)80 E)87,5 İGKO= (40/50).100= 80

Ekonomik Gelişme ve İstihdamın Sektörel Dağılımı Öte yandan, toplam işgücünün sektörler itibariyle dağılımı, ülkenin kalkınmışlık seviyesini ortaya koyan önemli bir gösterge olarak kabul edilmektedir. Kalkınma sürecin derinleşmesi ile birlikte, tarımsal işgücünün payı daralmakta, sanayi ve hizmetler sektörlerinde istihdam edilen işgücünün payı yükselmektedir.

İşsizlik İradi işsizlik - Gayri iradi İşsizlik Gizli İşsizlik – Açık işsizlik Yapısal işsizlik Konjontürel işsizlik Mevsimlik işsizlik Friksiyonel (Geçici) işsizlik Enflasyonu Hızlandırmayan İşsizlik oranı (NAİRU)

İşsizlik Göstergeleri İşsizlik Oranı= (İşsizler / İşgücü).100 İşgücüne Katılım Oranı= (İşgücü/ Aktif Nüfus).100 İstihdam Oranı= (Çalışan/ İşgücü).100 Bağımlılık Oranı= Çalışan Nüfus/ Çalışmayan Nüfus Doğal İşsizlik Oranı= (Yapısal + Geçici)/ İşgücü).100 Eğer ekonomide işsizlik oranı (Ut ), doğal işsizlik oranından (UN) düşük ise (Ut < UN ) ücretler ve fiyatlar genel düzeyi artacaktır.

YURTİÇİ İŞGÜCÜ PİYASASINDA GELİŞMELER: 2000-2005 2001 2002 2003 2004 2005 Nüfus (bin) 67804 68787 69764 70734 71695 72669 Sivil İşgücü (bin) 23078 23491 23818 23640 24289 24565 İstihdam Edilen (bin) 21581 21524 21354 21147 21791 22046 İşsiz (bin) 1497 1967 2464 2493 2498 2520 İşsizlik Oranı 6.5 8.4 10.3 10.5 Eksik İstihdam (bin) 1592 1409 1286 1135 996 835 Eksik İstihdam Oranı 6.9 6 5.4 4.8 4.1 3.4 Atıl İşgücü Oranı 13.4 14.4 15.7 15.3 13.7

Mali Piyasaların Ana Göstergesi: Faiz Oranı Faiz oranı yükseldikçe borçlanmanın maliyeti artacaktır. Bu da yatırımların daha yavaş artmasına neden olacaktır. Bu gelişme hem tüketici hem de yatırımcı için geçerlidir. Reel Faiz Oranı r =((faiz oranı (i)/Enflasyon oranı (Π) )-1)*100 Örnek: r=((180/165)-1)*100= %9,09 Bileşik faizin hesabı, uzun dönem büyümedekine benze biçimde yapılır.

200 Yıl Önce Bir Banka Hesabında 1000 $ Olan Kişinin Bu Gün Ne Kadarı Olur? Dönemin Başındaki Serveti Yıllık Faiz Oranı Bileşik Faiz Hes. Yıl 200 Yıl Sonunda Elde Edilecek Servet Düzeyi 1000 4% 1.04 200 2 550 750 5% 1.05 17 292 581 6% 1.06 115 125 904 7% 1.07 752 931 622 %7,5 1.075 1 912 902 569 8% 1.08 4 838 949 585

ÇEŞİTLİ FAİZ ORANLARI: 1990-2005 3 aylık mevduat faiz oranı (%) Yıllık tasarruf mevduatı faiz oranı (%) Merkez bankası reeskont faiz oranı (%) İnter- bank gecelik faiz oranı (%) Devlet iç borçlanma yıllık basit faiz oranı ( %) Devlet iç borçlanma yıllık bileşik faiz oranı ( %) Devlet iç borçlanma yıllık reel faiz oranı ( %) 1990 47,5 57,3 50,8 52,0 49,7 54 1,12 1991 62,7 66,2 54,5 72,2 69,8 80,5 16,23 1992 68,7 73,7 65,3 74,6 87,7 15,79 1993 64,6 74,5 63,0 79,3 87,6 18,43 1994 102,6 64,0 133,5 109,9 164,4 19,80 1995 75,9 91,6 57,0 72,3 98,9 121,9 17,72 1996 80,7 92,8 76,5 107,8 135,2 33,71 1997 79,5 93,1 80,0 70,4 110,7 127,2 24,97 1998 80,1 93,3 102,0 122,5 29,51 1999 78,4 85,4 73,2 94,0 109,5 36,84 2000 47,2 38,2 70,0 54,1 36,6 38,0 -8,85 2001 62,2 93,2 96,2 21,41 2002 50,4 53,8 49,5 56,0 63,8 9,12 2003 37,6 40,2 52,5 36,0 42,7 45,0 15,48 2004 24,3 23,6 42,0 21,8 24,8 25,7 13,16 2005 20,4 19,9 30,0 14,8 16,6 16,9 10,38 Açıklamalar: (1) Faiz oranları, yıllık ortalama oranları yansıtmaktadır (2) İnterbank faiz oranı için İnterbank gecelik faiz oranı ortalama değeri verilmiştir. (3) Reel faiz oranının bulunmasında deflatör olarak TÜİK'in ÜFE'si kullanılmıştır.

Borçlanma Maliyeti: Nominal ve Reel Faiz Oranının Gelişimi

ÖDEMELER BİLANÇOSU TEMEL KALEMLERİ CARİ İŞLEMLER HESABI B. SERMAYE HESABI C. FİNANS HESABI D. NET HATA VE NOKSAN   GENEL DENGE E. REZERV VARLIKLAR

ÖDEMELER DENGESİ 2003 2004 2005 2006* A.CARİ İŞLEMLER HESABI -8.035 -15.647 -23.157 -28.021 B.SERMAYE HESABI   C.FİNANS HESABI 7.099 17.640 44.141 36.580 D.NET HATA VE NOKSAN 5.033 2.349 2.216 -732 GENEL DENGE 4.097 4.342 23.200 7.827 E.REZERV VARLIKLAR -4.097 -4.342 -23.200 -7.827 Kaynak: Merkez Bankası * Ocak-Ekim

  2010 2011 2012 2013 A-CARİ İŞLEMLER HESABI -45.420 -75.082 -48.497 -65.066 B.SERMAYE HESABI -51 -25 -52 -93 C.FİNANS HESABI 59.511 66.986 70.311 73.157 D.NET HATA VE NOKSAN 928 9.135 1.059 2.765 GENEL DENGE 14.968 1.014 22.821 10.763 E.REZERV VARLIKLAR -14.968 -1.014 -22.821 -10.763 Resmi Rezervler -12.809 1.813 -20.814 -9.911 Uluslararası Para Fonu Kredileri -2.159 -2.827 -2.007 -852

A. b. İthalat f.o.b. CARİ İŞLEMLER HESABI A (= III+IIIa) a. İhracat f.o.b. b. İthalat f.o.b.   I. MAL DENGESİ I (= a+b) Ia. Hizmet Gelirleri Ib. Hizmet Giderleri II. MAL ve HİZMET DENGESİ II (= I+Ia+Ib) IIa. Yatırım Gelirleri IIb.Yatırım Giderleri III. MAL, HİZMET ve YATIRIM GELİRİ DENGESİ III (=II+IIa+IIb) IIIa.Cari Transferler

HİZMET GELİR VE GİDERLERİ Hizmet ihraç ve ithaline ilişkin gelir ve giderlerin kaydedildiği ana hesaptır. Hizmet alışverişi, ödemeler dengesinde görünmeyen kalemler olarak da adlandırılır. Kapsamı: Ulaştırma (navlun dahil), Turizm gelir ve giderleri, Haberleşme hizmetleri, İnşaat hizmetleri, Sigorta hizmetleri, Mali hizmetler, Bilgisayar ve bilgi hizmetleri, Patent ve lisans komisyonları, Ticari ve ticaret bağlantılı diğer hizmetler , Finansal kiralama hizmetleri, Çeşitli teknik hizmetler, Kişisel, Kültürel ve Eğitsel hizmetler Resmi (Hükümet) hizmetleri.

ÖDEMELER DENGESİ 2003 2004 2005 2006* A.CARİ İŞLEMLER HESABI -8.035 -15.647 -23.157 -28.021 İhracat f.o.b. 51.206 67.001 76.949 71.415 İthalat f.o.b. -65.216 -90.925 -109.875 -107.056 MAL DENGESİ -14.010 -23.924 -32.926 -35.641 Hizmet Gelirleri 19.025 24.028 25.849 20.563 Hizmet Giderleri -8.520 -11.242 -11.883 -9.301 MAL ve HİZMET DENGESİ -3.505 -11.138 -18.960 -24.379 Yatırım Gelirleri 2.246 2.651 3.684 3.818 Yatırım Giderleri -7.803 -8.287 -9.349 -8.825 MAL, HİZMET ve YATIRIM GELİRİ DENGESİ -9.062 -16.774 -24.625 -29.386 Cari Transferler 1.027 1.127 1.468 1.365

  (Bin $ ) İhracatın Dış ticaret ithalatı İhracat İthalat dengesi hacmi karşılama Yıllar Değer Değişim Years % 2005 73 476 408 16.3 116 774 151 19.7 -43 297 743 190 250 559 62.9 2006 85 534 676 16.4 139 576 174 19.5 -54 041 498 225 110 850 61.3 2007 107 271 750 25.4 170 062 715 21.8 -62 790 965 277 334 464 63.1 2008 132 027 196 23.1 201 963 574 18.8 -69 936 378 333 990 770 65.4 2009 102 142 613 -22.6 140 928 421 -30.2 -38 785 809 243 071 034 72.5 2010 113 883 219 11.5 185 544 332 31.7 - 71 661 113 299 427 551 61.4 2011 134 906 869 18.5 240 841 676 29.8 - 105 934 807 375 748 545 56.0 2012 152 461 737 13.0 236 545 141 -1.8 - 84 083 404 389 006 877 64.5 2013 151 802 637 -0.4 251 661 250 6.4 - 99 858 613 403 463 887 60.3 2014* 157 642 154 3.8 242 182 754 -3.8 - 84 540 600 399 824 908 65.1

3:Aşağıdakilerden hangisi ödemeler bilançosunun sermaye hareketleri kısmında yer almaz? A)Doğrudan yatırımlar B)Portföy yatırımları C)Dış borç faiz ödemeleri D)Kısa vadeli sermaye hareketleri E)Dış borç ana para geri ödemeleri Yanıt: C Çünkü Dış borç faiz ödemeleri, Cari hesaptaki Cari tarsferler kaleminden ödenmektedir.

SERMAYE HESABI Bu hesap, i- Sermaye transferleri (borcun bağışlanması, göçmen transferleri gibi) ii- Üretilmeyen, finansal olmayan varlıklar (kara parçası gibi üretilmeyen varlıkların alım/satımı ile patent yayımlama hakkı gibi soyut varlıklar) olarak sınıflandırılmaktadır.

VIda. Cari, Sermaye ve Finansal Hesaplar FİNANS HESABI C (=I+II+III+IV+V+VI) I. YURTDIŞINDA DOĞRUDAN YATIRIM I II. YURTİÇİNDE DOĞRUDAN YATIRIM II III. PORTFÖY HESABI-VARLIKLAR III IV. PORTFÖY HESABI-YÜKÜMLÜLÜKLER IV = ( IVa+ IVb) IVa. Hisse Senetleri IVb. Borç Senetleri V. DİĞER YATIRIMLAR-VARLIKLAR V= (Va+Vb+Vc+Vd) Va.Merkez Bankası Vb. Genel Hükumet Vc. Bankalar Vd. Diğer Sektörler VI. DİĞER YATIRIMLAR-YÜKÜMLÜLÜKLER VI = (VIa+VIb+VIc+VId) VIa. Merkez Bankası VIb. Genel Hükumet VIc. Bankalar VId. Diğer Sektörler VIda. Cari, Sermaye ve Finansal Hesaplar

2003 2004 2005 2006* C.FİNANS HESABI 7.099 17.640 44.141 36.580 Yurtdışında Doğrudan Yatırım -499 -859 -1.078 -491 Yurtiçinde Doğrudan Yatırım 1.726 2.765 9.793 15.804 Portföy Hesabı-Varlıklar -1.386 -1.388 -1.233 -1.904 Portföy Hesabı-Yükümlülükler 3.851 9.411 14.670 8.806 Hisse Senetleri 905 1.427 5.669 2.091 Borç Senetleri 2.946 7.984 9.001 6.715 Diğer Yatırımlar-Varlıklar -986 -6.955 259 -10.363 Merkez Bankası -28 -24 -16 Genel Hükumet   Bankalar 348 -5.324 -149 -10.219 Diğer Sektörler -1.306 -1.607 424 -144 Diğer Yatırımlar-Yükümlülükler 4.393 14.666 21.730 24.728 497 -209 -787 -1.028 -2.194 -1.163 -2.165 -502 2.846 6.564 10.524 8.006 3.244 9.474 14.158 18.252 Cari,Sermaye ve Finansal Hesaplar -936 1.993 20.984 8.559

REZERV VARLIKLAR (RV+GD=0) NET HATA VE NOKSAN   GENEL DENGE (= A+B+C+D) E. REZERV VARLIKLAR (RV+GD=0) Rezerv Varlıklar Uluslararası Para Fonu Kredileri Ödemeler Dengesi Finansmanı

REZERV VARLIKLAR -Parasal Altın Rezervleri: Ülkenin parasal yetkilisinin elinde tuttuğu parasal altın rezervleri, rezerv varlıkları içerisinde yer almaktadır. Parasal altın, ülkenin para otoritesi ile diğer ülke para otoriteleri veya uluslararası para kuruluşları arasında olan işlemlerle elde edilir. - Özel Çekme Hakları (SDR's): IMF tarafından yaratılan ve üye ülkelerin kotaları çerçevesinde üye ülkelere rezerv sağlamak amacıyla tahsis edilen bir uluslararası rezerv şeklidir. - Fon Nezdindeki Rezerv Pozisyonu: Üye ülkelerin IMF'deki rezerv pozisyonları, üye ülkelerin kredi dilimlerinden satın alışlarının toplamı olup, üye ülkeye her an ödenebilen tutarlardır. Fon'dan satın alınan tutarlar, döviz rezervlerinde artış, rezerv pozisyonunda azalışı göstermektedir. - Döviz Rezervleri: Döviz rezervleri, parasal otoritenin elinde tuttuğu dış ödemelerde kullanılabilecek yabancı paralar, yurtdışında geçerli çek, poliçe, senet, hazine bonosu gibi ödeme araçlarından oluşmaktadır. - Diğer Alacak Hakları: Rezerv varlıkları içerisinde yukarıda sınıflananlar dışında kalan diğer rezerv varlıklarıdır. Örneğin, bankaların elinde tuttuğu rezerv varlıkların parasal yetkilinin kontrolüne girmesi durumunda bu başlıkta kaydedilir.

Uluslararası Para Fonu Kredileri -50 -3.518 -5.353 -3.955   2003 2004 2005 2006* D. NET HATA VE NOKSAN 5.033 2.349 2.216 -732 GENEL DENGE 4.097 4.342 23.200 7.827 E. REZERV VARLIKLAR -4.097 -4.342 -23.200 -7.827 Rezerv Varlıklar -4.047 -824 -17.847 -3.872 Uluslararası Para Fonu Kredileri -50 -3.518 -5.353 -3.955 Ödemeler Dengesi Finansmanı - Kaynak: Merkez Bankası * Ocak-Ekim

Ödemeler Bilançosu Dengesi ÖB= Cari İşlemler Dengesi + Sermaye ve Finans Dengesi + Net hata ve Noksan=0 17: Ödemeler bilançosu dengesinin sağlanması için aşağıdaki koşullardan hangisinin gerçekleşmesi gerekir? A) Dış borc geri ödenmesi +Cari işlemler bilançosu+Sermaye Bilançosu=0 B) Dış borç faiz ödenmesi+Cari işlemler bilançosu+Sermaye bilaçosu=0 C) Cari işlemler bilançosu+Resmi rezervler=0 D)Resmi rezervler+Sermaye bilançosu=0 E)Net hata ve noksan+Cari işlemler bilançosu+Sermaye bilançosu=0

Rezervler Rezerv Varlıklar = Genel Denge + Rezerv varlıklar =0 Bir ülkenin gayri safi yurtiçi hasılatı 200 birimdir. Cari işlemler dengesi gayri safi yurtiçi hasılanın yüzde 5’i kadar açık vermektedir net uluslar arası rezervelerindeki değişme 5’e eşittir. Bu bilgilere göre ülkenin rezerveler dışındaki sermaye hareketleri kaç birimdir? A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 E) 25 RV (5)= CD (-10) + Ser Harketi Ser. Harket: 15 olur.

Döviz Kurunun Belirlenmesi Döviz kuru (ER), yabancı para birimine ödenmesi kabul edilen yerli para birimidir. Cari kur (ER)→ 1$ = 1,8 TL ER= Ulusal para (Pd)/Yabancı para (Pf) Nominal Döviz kuru endeksi = (Söz konusu yılın nominal döviz kuru / Baz yılın döviz kuru). 100

Reel döviz kuru RER Her iki ülkede de enflasyon olduğu dikkate alınması halinde reel döviz kuru: RER=ER*Pf/Pd Örneğin, kurun 50TL iken Türkiye’de %80 ve dış dünyada %10 enflasyon olduğunu ve sonraki yılda kurun 85 TL olması halinde RER =? RER=85*110/180=51,9 olduğu görülmekte yerli paranın değerinin ilk yıla göre düştüğü görülmektedir.

Efektif Döviz Kuru: Ülkenin dış dünya ile ticaret hacminin ağırlığının ile kurun çarpımlarının toplamı biçiminde bir endeks değeri elde edilir. Yine benzer biçimde bu ülkelerdeki fiyat hareketleri de dikkate alınır ise yine efektif kurun değerlenip veya değersizleştiğinin tespiti mümkündür.

Efektif Döviz Kuru: Örnek: A kuru: 500 ve payı : 0,70 ve sonraki yıl 600 olmuştur. B kuru : 800 ve payı : 0,30 ve sonraki yıl 900 olmuştur. Çözüm: EERt =0,70*500+0,30*800=590 EERt+1 = 0,70*600+0,30*900=690 =(690/590)*100=116,9 Efektif Döviz Kuru:

Reel Efektif Döviz Kuru: Enflasyonu dahil ettiğimizde Yukarıdaki soruya göre; Bizim ülkede bir yıl içinde enflasyon %35 A bölgesinde %5 ve B bölgesinde %10 ise yerli paranın düzeyi nasıl değişmiştir? Tespit ediniz. Reel Efektif Döviz Kuru:

Reel Efektif Döviz Kuru: Cevap: REERt = 590 REERt+1 =(0,70*600*105+0,30*900*110)/135=546,6 =(546,6/590)*100=92,6 oluyor. Bu da yerli paranın değerlendiğini ifade etmektedir. İhracat olanağının güçleştiğini ifade edecektir.

Satın Alma Gücü Paritesi ve Reel Döviz Kuru   Satın Alma Gücü Paritesi (SGP) : Ülkeler arasındaki fiyat düzeyi farklılaşmasını ortadan kaldıran para birimi dönüştürme oranıdır. Satınalma gücü paritesine göre, bir ülke parasının yabancı ülke para karşısındaki yüzde değişme oranı, enflasyon oranları farkına eşit olmalıdır. (ER1 – ER0 ) /ER0 = Pd - Pf Başka bir ifade ile, Pd =ER * Pf olmalıdır.

2002 2003 2004 2005 2006 Kamu Kesimi Borçlanma Gereği (Milyon YTL) Ock-Ağustos Kamu Kesimi Borçlanma Gereği (Milyon YTL) -35.008,0 -33.355,0 -20.103,0 -4.230,0 Kamu Kesimi Borçlanma Gereği/GSMH (Yüzde) -12,7 -9,4 -4,7 -0,9 Dış Borç Stoku (Milyar Dolar) 130,1 144,9 162,2 171,1 193,6 İç Borç Stoku (Milyar YTL.) 149,9 194,4 224,5 244,8 251,9 Emisyon (Milyon YTL) 7.635,6 10.675,5 13.465,2 19.612,0 22.865,8 Rezerv Para (Milyon YTL) 10.668,3 15.010,4 20.327,9 32.696,4 33.809,8 Para Arzı ( M1) (Milyon YTL) 15.827,6 23.014,3 28.793,4 42.118,8 44.281,4 Para Arzı (M2) (Milyon YTL) 61.879,8 82.713,0 108.539,2 153.453,1 174.826,7 Para Arzı (M2Y) (Milyon YTL) 133.664,5 151.001,0 184.403,6 229.536,4 265.939,7 TEFE (ÜFE) Değişim Yüzdesi (Yıllık ortalama) 50,1 25,6 11,1 5,9 7,06 TEFE (ÜFE) Değişim Yüzdesi (Yıl sonu) TÜFE Değişim Yüzdesi (Yıllık ortalama) 30,8 13,9 13,8 2,7 11,19 45,0 25,3 10,6 8,2 9,05 TÜFE Değişim Yüzdesi (Yıl sonu) 29,7 18,4 9,3 7,7 10,55