III. BÖLÜM 3.KAMBİYO MENKUL KIYMET İŞLEMLERİ VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ

A.KAMBİYO İŞLEMLERİNDE TEMEL KAVRAMLAR 1.Kambiyo Sistemi Kambiyo sistemi, dışarıya karşı ü lke sanayi ve hizmet sekt ö rlerini korumak, ithalatı ve dışarıdan gelecek hizmetleri belli seviyelerde tutarak dış ticareti dengede tutmak ve ihracat gelirlerini izlemek amacıyla kullanılmaktadır. 2.Kambiyo Kambiyo, nakit para veya para yerine ge ç en her t ü rl ü ara ç ve senetlerin alım ve satımını ifade eder. Kambiyo kavramını iki anlamı ile değerlendirmek gerekmektedir. Milli para ve yabancı paraların dolaşımına ilişkin olarak kambiyo; para yerine ge ç en ve ö deme aracı olarak kullanabilen her t ü rl ü bono, ç ek, poli ç e ve diğer menkul kıymetler anlamında kambiyo olarak tanımlanabilir. 3.Kambiyo Mevzuatı Para ve diğer menkul kıymetler ile maden ve taşların i ç piyasada tedav ü l ü ve memleketten ihra ç veya memlekete ithaline ilişkin usul ve esasları d ü zenleyen hukuki metinler b ü t ü n ü ne kambiyo mevzuatı denir. 57

4.Efektif Banknot şeklindeki bütün yabancı ülkeler paralarını ifade eder. 5.Döviz Efektif dâhil yabancı parayla ödemeyi sağlayan her türlü hesap, belge ve diğer ödeme araçlarını ifade eder. 6.Konvertibl Dövizler Uluslar arası para piyasalarında bütün ülkelerce kabul gören ve bu sebeple bir diğer4 ülke parasına serbestçe çevrilme imkânına sahip dövizlerdir. 7.Döviz Alım Belgesi(DAB) İhracat bedellerinin ve ihracatçının bankası tarafından talep edilen banka komisyonlarının alışı yapılırken düzenlenen belgeye denir. 8.Döviz Satım Belgesi(DSB) Dışarıya ödenen ithalat bedelleri, aracı komisyoncunun komisyonları, yurt içindeki bankanın yurt dışındaki muhabir şubelerinin talep ettiği komisyonlar, vb. için düzenlenen belgeye denir. 9.Döviz Tevdiat Hesabı(DTH) Gerek yurt dışında gerek yurt içinde yerleşik gerçek veya tüzel kişilerin serbest tasarruflarında bulunan döviz veya efektiflere banka veya özel finans kurumlarında açtırdıkları tevdiat hesaplarıdır. Bu hesaplardaki dövizlerin kullanımı serbesttir. 58

1.İhraç bedellerinin Yurda Getirilme Zorunluluğu Ticari amaçlarla ihraç edilen malların bedelinin, 32 sayılı karar’da öngörülen haller ve karar’a ilişkin Tebliğ’de belirtilen mücbir sebeplerden kaynaklanan gecikmeler hariç, fiili ihraç tarihinden itibaren en çok 180 gün içinde ihracatçılar tarafından yırda getirilerek bankalara veya özel finans kurumlarına, Türk parası olması halinde belgelendirilmesi, döviz olması halinde ise satılması zorunludur. Ancak ihraç bedeli dövizin %70’inin fiili ihraç tarihinden itibaren 90 gün içerisinde getirilerek bankalara veya özel finans kurumlarına satılması halinde, kalan %30’una karşılık gelen bölüm üzerinde ihracatçılar serbestçe tasarrufta bulunabilirler. Yeni Türk lirası ile tahsil edilecek ihracatta, ihracat bedellerinin tamamının tahsil edilmesi zorunludur. İhracat bedeli konvertibl dövizlerin alışı ihracatçı ile banka arasında anlaşmaya varılan serbest kur üzerinden DAB düzenlenerek yapılır. Fiili ihraçtan sonra ihraç fiyatlarında lehte değişiklik yapılması halinde ihracatçının talebi üzerine bu farkların ihracat bedeli olarak alışının yapılabilmesi için bu farka ilişkin veya bu farkı da içeren fatura ibraz edilmelidir. İhracat bedelinin, en geç bedel getirme süresi sonunda alışı yapılmak kaydıyla ihracatçı adına açılacak döviz tevdiat hesabına alınması ve bu hesapta tutulması mümkün olup, bu hesaptan kısmen veya tamamen ihracat bedeli olarak alış yapılabilir. Ancak işlenmemiş altın ve hizmet(taşıma hizmetleri, sigorta, turizm gelirleri vb.)ihracında ihracat bedellerinin yurda getirilmesi yükümlülüğü aranmaz. 59 B.İHRACAT BEDELLERİNİN TAHSİLİ

2.İhracat Bedellerinin Tahsil Sürelerin Hesaplanması Sürelerin hesaplanmasında, işlemin yapıldığı gün hesaba katılmaz; hesaplama ertesi günden itibaren başlar. İhracat bedellerinin tahsil edildiği tarih döviz alım belgesinin düzenlendiği tarihtir. 3.Peşin Döviz Karşılığı İhracatta Tahsil Süreleri Peşin döviz karşılığında ihracatın 18 ay içinde gerçekleştirilmesi zorunludur. Ancak, gemi inşa ve ihraç(hazır gemi hariç)bedeli olan peşin dövizlerde bu süre 24 aydır. Dahilde işleme İzin belgesi ve vergi, resim, harç İstisna Belgesi kapsamında ihracat, ihracat sayılan satış ve teslimler ve döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetlerle ilgili olarak sağlanan peşin dövizlerin kullanım süresi(ek süreler dahil)kadardır. İade edilen veya süresi içinde ihracatı gerçekleştirilemeyen peşin dövizler prefinansman hükümlerine tabi olur. Prefinansman hükümlerine tabi hale gelen peşin dövizlerin, ihracat taahhüt sürelerinin ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde uzatılması halinde, alıcının muvafakat etmesi kaydıyla kullanım süreleri de verilen ek süre kadar uzatılmış sayılır. 4.Özelliği Olan İhracatta Tahsil Süreleri a)Yurt dışına müteahhit firmalarca yapılacak ihracat ile kitap, gazete, mecmua, pul ihracında bedellerin 365 gün içinde, b)konsinye veya müşterek hesap yoluyla yapılacak ihracatta kesin satışını, c)Uluslar arası fuar, sergi ve haftalara bedelli olarak satılmak üzere gönderilen malların bedellerinin gönderildikleri fuar, sergi veya haftanın bitimi, 60

d)serbest bölgelere veya gümrüksüz antrepolara yapılacak ihracatta mal bedelinin fiili ihracını, izleyen 180 gün içinde, yurda getirilerek bir bankaya veya özel finans kurumuna satılması zorunludur. Ticari geçici ihracata ait hesaplar bankalar veya özel finans kurumlarınca mukabil ithalata ait ithal belgelerine istinaden kapatılır. Yurt dışına ticari geçici ihracı yapılan malların verilen süre veya ek süre içinde yurda getirilmemesi halinde, bedellerinim süre bitiminden itibaren 90 gün içinde yurda getirilerek bir banka veya özel finans kurumuna satılması zorunludur. 5.Kredili veya Kiralama Yolu ile Yapılan İhracatta Tahsil Süreleri Yürürlükteki İhracat Rejimi ve finansal Kiralama(leasing)mevzuatı çerçevesinde kredili veya kiralama yolu ile yapılan ihracatta, ihracat bedelinin satış veya kiralama sözleşmelerinde belirtilen süreleri izleyen 30 gün içinde yurda getirilerek bankalar veya özel finans kurumlarına satılması zorunludur. İhracat bedelinin tahsiline ilişkin usul ve esaslar merkez Bankası’nca belirlenir. 6.Kıymetli Maden ve Taşların İhracı Ziynet ve süs eşyası dışındaki işlenmiş altının geçici ihracı gümrük iadelerine başvurulmak suretiyle gerçekleştirilmektedir. Ziynet ve süs eşyası dışındaki işlenmiş altının geçici ihracı karşılığında işlenmemiş altın ithali talepleri, geçici ihracat yapılan yurt dışındaki ilgili rafineri veya kuruluşun belgesine istinaden gümrük idarelerince sonuçlandırılır. Geçici olarak ihraç edilen ziynet ve süs eşyası dışındaki işlenmiş altının ihraç tarihinden itibaren 180 gün içinde işlenmemiş altın olarak ithal edilmemesi halinde bedelinin genel esaslar dahilinde yurda getirilmesi zorunludur. 61

Kıymetli madenler, taşlar ve eşyaların dış ticaret rejimi esasları dahilinde Türkiye’ye ithali ve ihracı serbesttir. Ancak, işlenmemiş altının ithal ve ihracında gümrük idarelerine beyan verilmesi esas olup, ithalat ve ihracat rejim hükümleri ve ilgili yönetmelik hükümleri uygulanmaz. İşlenmemiş altının ithali, Merkez Bankası ve Altın Borsası Aracılık Belgesi bulunan bankalar tarafından yapılır. Kıymetli madenler, taşlar ve eşyaların yurt içinde alım ve satımı serbesttir. İşlenmemiş altın ihracında, ihracat bedellerinin yurda getirilmesi zorunlu değildir. 7.İhracat Bedellerinin Tahsilinde Ek Süreler Aşağıda belirtilen zorlayıcı neden halleri dışında kalan hakli durumların varlığı hakinde ihracat bedelinin tahsiline ilişkin ek süre taleplerine hazine Müsteşarlığı’na(HM) yapılır.HM uygun görmesi halinde bedellerin tahsil süresini uzatabileceği gibi konvertibl döviz olarak gelen bedellerin alışında uygulanacak kuru da belirleyebilir. Tahsil sürelerinin etkileyen zorlayıcı nedenler şunlardır: 1- İthalatçı veya ihracatçı firmanın infisahı, iflası, ithalatçı firmanın konkordato ilan etmesi ve şahıs şirketlerinde şirket sahibinin ölümü, 2- Grev, lokavt, avarya hali, 3-İthalatçı ülke resmi makamlarının karar ve işlemleri dolayısıyla ihracat bedellerinin gelmemesi, 4- Doğal afet, savaş ve abluka hali, 5- Malların kaybı, hasar uğraması veya yok edilmesi, 6- Uyuşmazlık nedeniyle dava açılması veya tahkime başvurulması. 62

C.YURDA GETİRİLMESİ ZORUNLU İHRACAT BEDELLERİNDEN YAPILABİLECEK TERKİNLER Her bir ihracat partisinde; a)haklı ve zorlayıcı nedenlerin varlığı aranmaksızın, ABD Doları veya eşitine kadar noksanlıklarda aracı bankalar veya özel finans kurumlarınca. b)Yukarıda belirtilen zorlayıcı neden halleri göz önünde bulundurulmak suretiyle ABD Doları veya eşitine kadar noksanlıklarda kambiyo müdürlüklerince, c)İlgili ihracatçının bir önceki takvim yılında veya cari yılda getirdiği döviz tutarının %1’ne kadar noksanlıklarda zorlayıcı nedenlerin varlığı aranmaksızın kambiyo müdürlüklerince, ihracat hesapları kapatılır. Bunun dışında kalan ihracat taahhüt hesabının kapatılmasına ilişkin terkin talepleri, zorlayıcı nedenler ve haklı durumlar göz önünde bulundurulmak suretiyle hazine Müsteşarlığı’nca incelenip sonuçlandırılır. D.YURDA GETİRİLMESİ ZORUNLU İHRACAT BEDELLERİNDEN YAPILABİLECEK İNDİRİMLER İhracatla ilgili navlun, sigorta primi, ardiye, antrepo,gümrük resmi,harç ve factoring masrafları ile uluslar arası para piyasalarında geçerli faiz oranlarını geçmemek üzere ıskonto giderleri gibi masrafların, ticari teamülleri gereği olarak satış akdinde veya akreditiflerde ayrıca kararlaştırılan giderlerin, mal bedelinden mahsubu veya görünmeyen işlemlere ilişkin hükümler çerçevesinde döviz transferi talepleri bankalar veya özel finans kurumlarınca incelenip sonuçlandırılır. 63

Fiili ihraç tarihinden itibaren 180 gün içinde yurda getirilen ihracat bedelleri, bağlı muamele hükümleri saklı kalmak kaydıyla, ihracatçının ithali bedelleri ve görünmeyen işlemlere ilişkin giderleri ile mahsup edilebilir. Dış ticaret mevzuatı hükümleri çerçevesinde gerçekleştirilen mal ihraç ve ithalinde, tarafların aynı kişiler olması ve ihraç bedellerinin yurda getirilme süresi içinde kalınması kaydıyla, mal ihraç ve ithal bedellerinin mahsubu mümkündür. Bunun dışında kalan talepler Hazine Müsteşarlığı’nca incelenip sonuçlandırılır. İhraç bedellerinden mahsubu izin verilen hallerde, ihracat bedelleri süresi içinde yurda getirilmiş sayılır. Mahsuba tabi tutulan kısım için mahsup tarihinde geçerli döviz alış kuru üzerinden döviz alım ve satım belgeleri düzenlenir. E.İHRACAT BEDELLERİNİN SÜRESİ İÇİNDE YURDA GETİRİLMEMESİ İhracat bedeli dövizlerin süresi içinde yurda getirilmemesi nedeniyle Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu’na yatırılması gereken kur farkları bankalar veya özel finans kurumlarınca 10 iş günü içinde Merkez Bankası’na devredilir. Söz konusu 10 günlük sürenin hesaplanmasında işlemin yapıldığı gün hesaba katılmaz. Bu süre içinde devredilmeyen kur farkları ile ilgili olarak gecikme zammı tahsil edilir. F.MAHSUBEN ÖDEME İhracatçının ithalat bedellerinin ve görünmeyen işlemlere ilişkin giderleri ile yurt dışından sağladıkları döviz kredilerinin kısmen veya tamamen mal ve/veya hizmet ihracı bedeli dövizlerle mahsuben ödenmesi mümkündür. 64

G.DÖVİZ TEVDİAT HESABI(DTH) Gerek yurt dışında gerek yurt içinde yerleşik gerçek veya tüzel kişilerin, serbest tasarruflarında bulunan döviz veya efektiflerle, banka veya özel finans kurumlarınca açtırdıkları tevdiat hesaplarıdır. Bu hesaplardaki dövizlerin kullanımı serbesttir. Kural olarak bu hesaplardaki dövizlerin ihracat bedeli olarak alışı yapılamaz. Bir başka ifadeyle ihracatçı, yaptığı ihracat sebebiyle üstlendiği kambiyo taahhüdünü kendisi veya bir üçüncü kişi adına DTH’ deki dövizleri banka sistemine devretmek suretiyle yerine getiremez. Ancak bu kuralın bazı istisnaları da vardır. H. İHRACAT HESABININ KAPATILMASI VE İHBAR Genel olarak yurt dışına ticari amaçla mal ihracında bedelleri yurda getirilme süresi içinde gelen ihracat ile ilgili hesaplar aracı bankalar veya özel finans kurumlarınca kapatılır. Süresi içerisinde kapatılmayan hesaplar aracı bankalar veya özel finans kurumlarınca 10 iş günü içinde muamelenin safhalarını belirten taahhütlü bir mektup göndermek veya makbuz mukabili teslim etmek suretiyle ilgili kambiyo müdürlüğüne ihbar edilir. Kambiyo müdürlüklerince ihbarı müteakip 20 iş günü içerisinde ilgililere ihracat hesaplarının kapatılmasını teminen 90 gün süreli bir ihbarname gönderilir. Bu süre içerisinde hesapların kapatılması veya mücbir sebep halinin belgelendirilmesi gerekir. I.İHRACAT HESABININ KAPATILMASINDA VE BEDELİNİN TAHSİLİNDE SORUMLULUK İhracat bedellerinin tahsilinden ve ihracat hesaplarının bedel getirme süresi içinde(ek süreler dahil)kapatılmasından ihracatçılar(faktoring işlemlerinde faktör kuruluş)sorumludur. 65

İhracata aracılık eden bankalar ihracat bedellerinin tahsilini izlemekle yükümlü olduklarından gerekli tedbirleri almak zorundadırlar. Bir banka ihracata aracılık etme konusunda ihracatçıyla bir hukuki ilişkiye girmemiş olmakla birlikte kendisine gümrüklerce, gümrük beyannamesiyle ilgili bilgi gönderilmemişse bu banka da ihracat hesabının kapatılmasının takibi ile görevli ve sorumludur. DFİF’e prim kesintisi yapılan malların ihracatında, bankalar mal bedellerinin tahsil edilerek alışının yapılması için gerekli tedbirleri almak zorundadırlar. Kambiyo taahhüdünün süresi içinde(ek süreler dahil)yerine getirilmemesi ihracatçılara 1567 Sayılı Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkındaki Kanun’un 3.Maddesinde bazı cezalar öngörülmüştür. İ.YABANCI PARALAR KASASI İŞLEMLERİ VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ Yabancı paralar, 100 Kasa Hesabının alt hesaplarında izlenir. Girişler hesabın borcuna, çıkışlar ise alacağına kaydedilir. Muhasebenin temel kavramlarından, parayla ölçülme kavramı gereğince, muhasebe kayıtları ulusal para birimi cinsinden ifade edilmelidir. Dolayısıyla yabancı paralar Türk Lirasına dönüştürülerek kayıt yapılmalıdır. Dönüştürmede işlem tarihindeki kur dikkate alınır. Kasaya giren yabancı paralar eğer ülke içinde yapılan bir satış karşılığında ise T.C. Merkez Bankası efektif alış kuru esas alınır. Eğer yabancı para bankadan veya diğer finans kurumlarından alınmış ise bankanın veya diğer finans kurumlarının efektif satış kuru ile Türk lirasına çevrilir ve 100 Kasa hesabının alt hesabı olan 100,02.Yabancı Paralar Kasası hesabına borç kaydedilir. Kasadan çıkan yabancı paralar ise eğer bir bankada Türk Lirasına çevriliyorsa o bankanın uyguladığı efektif alış kuru, banka dışında bir yere çıkıyorsa T.C. Merkez Bankası efektif alış kuru esas alınır. 66

Yabancı paralar kasası ile ilgili olarak kayıtlı kur ile işlem tarihindeki kur arasındaki olumlu kur farkları 646 Kambiyo Karları hesabına alacak, olumsuz kur farkları ise 656 Kambiyo Zararı hesabına borç olarak kaydedilir. ÖRNEK: Yurt içine KDV dahil $ karşılığı mal satılmıştır. (KDV %18) $ efektif olarak alınmıştır. Dolar için efektif alış kuru 1,20 TL dir. 100-KASA HESABI yabancı Paralar kasası Dolar 600-YURT İÇİ SATIŞLAR HESABI HESAPLANAN KDV 549 ÖRNEK 2: $ A bankasına bozdurulmuş ve tutarı A bankasındaki TL hesabına yatırılmıştır.doların kayıt tarihindeki kuru 1.20 TL iken, bozdurulduğu günkü kur 1.25 TL dir. 102-BANKALAR HS: A Bankası TL. Hs. 100-KASA HS Yabancı paralar Kasası Dolar 646-KAMBİYO KARLARI HS

J.YABANCI PARALI ALINAN ÇEKLER VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ Yabancı paralı alınan çekler 101 Alınan Çekler HS. Alt hesaplarında izlenir. Gerçek ve tüzel kişiler tarafından işletmeye verilmiş olup, henüz tahsil için bankaya verilmemiş veya ciro edilmemiş olan TL veya döviz ile düzenlenmiş çekleri bu hesapta izlenir. Yabancı paralı alınan çekler alındığında T.C.Merkez Bankası efektif döviz alış kuru üzerinden TL’ye çevrilerek borçlandırılır. Tahsil edildiğinde veya herhangi bir nedenle elden çıkarıldığında (ciro)işlem günündeki T.C. Merkez Bankası döviz alış kuruna göre alacaklandırılacaktır. Eğer yabancı paralı alınan çek bankada TL’ye çevrilirse bankanın uyguladığı döviz alış kuru esas alınır. Yabancı paralı çekler tahsil için verilirse; 101,03. Tahsildeki Yabancı Para Çekler Yardımcı HS. Borçlandırılır.101,02 Yabancı Para Alınan Çekler Yardımcı HS. alacaklandırılır. Eğer tahsildeki yabancı paralı çekler tahsil edilirse 102 Bankalar, Yabancı Paralı HS. Borçlandırılır.101,03. Tahsildeki Yabancı Paralı Çekler HS. T.C. Merkez Bankası döviz alış kuru ile alacaklandırılır. K.YABANCI PARALI BANKALAR HESABI VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ Yabancı paralı bankalar hesabı 102 Bankalar hesabının alt hesaplarında izlenir.bu hesaplara yatırılan dövizler o günkü T.C. Merkez Bankası Alış kuru ile çarpılarak TL’ye dönüştürülür ve bu hesabın borcuna yazılır. Bu hesaplardan çekilen dövizler ve ödemeler ise alacak kaydedilir. 68

Merkez bankası ve bankalar ülkemizde ve yurt dışında yaşayan kişiler adına döviz tevdiat hesapları açılabilir. Hesap sahipleri, hesapları üzerinde serbestçe işlem yapabilir. Kambiyo mevzuatımıza göre ihracatçı işletmeler ihracat bedelini yasal süreler içinde yurda getirmesi ve Türk lirasına çevirmek zorundadır. L.VERİLEN YABANCI PARALI ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ Verilen yabancı paralı çekler ve ödeme emirleri hesabı, 103 Verilen çekler ve Ödeme Emirleri hesabının alt hesabıdır. Bu hesap, işletmenin 3, kişilere olan borçlarına karşılık çek verdiğinde veya bankadaki hesabından ödeme emri verdiğinde ödeme emri gerçekleşene kadar bu hesaba alacak kaydedilir. 71