BÖLÜM 8 ÖĞRETİM ARAÇLARI VE ETKİLİ KULLANIMI

√ Gerçek Eşyalar ve Modeller √ Tepegöz Projektörleri Saydamlarının Hazırlanması Saydamlarının Tasarımı Kullanımına Yönelik Önerlier √ TV ve Video √ Slaytlar ve Film Şeritleri √ Gösteri Tahtaları √ Döner Levhalar √ Basılı Materyaller √ Grafikler ve Şemalar

Öğretim sürecindeki en ilginç ve en önemli aşamalardan biri öğretim araç-gereçlerinin kullanımıdır. Öğretim araç-gereçlerini öğretme-öğrenme sürecini oluşturan diğer unsurlardan bağımsız olarak düşünmek mümkün değildir. Dolayısıyla, bütün öğrenme-öğretme durumlarında kullanılabilecek tek bir araç-gereçten bahsetmekte mümkün değildir.

Özellikle ilköğretimde öğretmenlerin en çok yararlandıkları araçlar gerçek eşyalar ve modellerdir. Örneğin, öğretmenler toplama, çıkarma gibi basit matematik işlemlerinin öğretiminde fasulye, portakal, elma gibi nesnelerden; insan kulağının iç ve dış yapısını göstermek için plastik bir kulak modelinden; resim dersinde çizim alıştırmaları için çiçek, manzara, saksı gibi gerçek eşyalardan; yaratıcı hikayeler yazdırmak için müze veya çevre gezilerinden yararlanırlar. GERÇEK EŞYALAR VE MODELLER

Gerçek eşyalar ve modeller, mesajların sunulmasında üçüncü boyut, şekil, iç yapı, renk ve uygulamanın önemli olduğu durumlarda kullanılır. GERÇEK EŞYALAR VE MODELLER

Gerçek eşyalar ve modeller, mesajların sunulmasında üçüncü boyut, şekil, iç yapı, renk ve uygulamanın önemli olduğu durumlarda kullanılır. Yapılan birçok araştırmada belirli durumlarda bir görseldeki gerçeklik derecesinin ya da ayrıntıların iletilmek istenen mesajın kavranmasını zorlaştırdığı veya engellediği bulunmuştur. GERÇEK EŞYALAR VE MODELLER

Öğretmen, bu tür eşya ve modelleri sınıfta kullanmadan önce nasıl çalıştırıldıklarını, yapılabilecek hata ve meydana gelebilecek aksaklıkların neler olabileceğini bilmelidir.

Özetle, öğretmen Kullanmadan önce eşya veya modeli iyi tanımalı, Nesnelerin görülebilir büyüklükte olmasına dikkat etmeli, Derste nesneleri sadece gerektiği zaman göstermeli, Modelin temsil ettiği nesnenin gerçek boyut, renk ve şeklini belirtmeli ve nesneyi sınıfta elden ele dolaştırmaktan kaçınmamalıdır. GERÇEK EŞYALAR VE MODELLER

TEPEGÖZ PROJEKTÖRLERİ Tepegöz projektörleri metin, çizim, grafik ve resim gibi önceden saydam bir materyal üzerine renkli ya da siyah-beyaz olarak hazırlanmış bilgilerin ekrana büyütülerek yansıtılması için ya da ders sırasında doğrudan üzerine yazılıp çizilerek ve gerektiğinde silinerek saydam bir yazı tahtası gibi kullanılabilen çok yönlü bir araçtır.

Tepegöz Projektörlerinin Temel Yapısı TEPEGÖZ PROJEKTÖRLERİ

Avantajları Yüz Yüze İletişim: Tepegöz projektörlerinin en önemli avantajlarından biri, öğretmene dersini sınıfın karartılmasına gerek kalmadan, yüzü öğrencilere dönük olarak işleyebilmesine imkan tanımasıdır. Kullanım Kolaylığı: Tepegöz, kullanımı önceden öğrenilmiş teknik bilgi ve beceri gerektirmeyen basit bir araçtır. TEPEGÖZ PROJEKTÖRLERİ

Kullanılabilen Materyal Çokluğu: Tepegöz üzerinden çok değişik materyaller yansıtılabilir. Kullanılan Ortam Zenginliği: Tepegöz hemen hemen her türlü ortamda kullanılabilir. Perde olmayan yerlerde beyaz duvarlardan ve yazı tahtalarından yararlanılabilir.

Uyarlanabilirlik: Sunu sırasında saydama yazı yazılıp şekil çizilebilir ve gerektiğinde silinerek değiştirilebilir; saydam üzerindeki önemli noktalar altı çizilerek ya da renklendirilerek vurgulanabilir; saydamların yansıtılma sırası sunu akışına göre önceden ya da sunu esnasında yeniden düzenlenebilirler. Aydınlık Ortam: Kullanım esnasında karartma gerektirmez. Yansıtılan materyaller, çok fazla olmamak koşuluyla, ışıktan etkilenmezler. TEPEGÖZ PROJEKTÖRLERİ

Sınırlıkları Programlanamama: Tepegöz projektörleri kendi kendine sunma biçiminde programlanamazlar. Bireysel Çalışmaya Uygun Değildir: Tepegöz büyük grup sunuları için tasarlanmıştır. Tepegöz ve tepegöz saydamları, bireysel çalışmalar için uygun değildir.

TEPEGÖZ PROJEKTÖRLERİ Üretim Süreci Gerektirmesi: Resim, çizim, metin, grafik vb. bilgileri opak projektörlerde olduğu gibi anında yansıtmak mümkün değildir. Tepegöze Bağlı Kalma: Tepegöz çok yönlü ve etkili bir araç olmakla birlikte, sunuyu yapan kişilerin genellikle saydam üzerindeki bilgiye bağlı kalmaları ve tekdüze (monoton) sunum tekniklerini tercih etmeleri tepegözü bazen sıkıcı bir eğitim aracı durumuna getirebilir.

Tepegöz saydamları, kopya makinaları, bilgisayar veya doğrudan elle hazırlanırlar. Elle saydam hazırlama yönteminde çeşitli yazı ve boya kalemleri ile yapışkan renkli saydam materyaller kullanılır. Tepegöz saydamları piyasada genellikle A4 boyutunda (210 mm x 297 mm) ve rulo halinde satılmaktadır. TEPEGÖZ SAYDAMLARININ TASARIMI

Tepegöz saydamları termal kopya ve fotokopi makinaları ile de üretilebilir. Her iki işlemde de saydam üzerine kopyalanacak materyal önce bir kağıt üzerinde hazırlanır ve bu makinalar kullanılarak ısıya duyarlı özel saydamlara kopyalanır. TEPEGÖZ SAYDAMLARININ TASARIMI

Projektör üzerinde saydam materyalin konulduğu alan genelde yaklaşık 25 x 25 cm, standart tepegöz saydamları ise 21 x 29 cm boyutundadır. Bu ölçü, saydamların yansıtılan alanı tam kaplamadığı anlamına gelir. İzleyenlerin dikkatlerini çekmek açısından renkli görseller kullanılabilir. Bilgiler tepegöz saydamları üzerine, yatay ya da dikey formatta hazırlanabilir.

TEPEGÖZ SAYDAMLARININ TASARIMI Saydam üzerinde yazılar normal okuma biçimine uygun -soldan sağa- yerleştirilmelidir. Birbiri üstüne yığılmış gibi görünen karmaşık, dikey ve süslü yazıları okuması zordur. Bu nedenle ikiden fazla olmayan basit yazı karakterleri (Arial, Times gibi) kullanmalı, eğik ya da süslü yazılar gerekmedikçe (dikkatleri bunlar üzerine çekmek gibi) kullanılmamalıdır.

TEPEGÖZ SAYDAMLARININ TASARIMI Saydamda süslü kenarlar, gereksiz detaylar ve genel olarak üzerinde durulan kavramın açıklığa kavuşmasına yardımcı olmayan öğeler bulundurulmamalıdır. Eğer bir kavram ya da fikirle ilgili çok miktarda bilgi vermek gerekiyorsa bu bilgilerin hepsini tek bir saydamda vermek yerine, iki, üç ya da daha fazla saydam kullanılmalıdır.

Katlama tekniği iki şekilde kullanılabilir. Sabit sıralı katlama tekniğinde çerçeve üzerine sabitleştirilmiş saydamlar üst üste getirilerek kullanılır. TEPEGÖZ SAYDAMLARININ TASARIMI

Mümkünse sözel ve sayısal bilgiler tablo, grafik, şekil gibi görsel formlara dönüştürülerek basitleştirilmelidir. TEPEGÖZ SAYDAMLARININ TASARIMI

Yansıtılan bilgiler, okunabilir büyüklükte olmalıdır. Okunabilirliği, en iyi saydamı yerdeki beyaz bir sayfa üzerine koyarak ölçebilirsiniz. Her satırda en fazla altı kelime ve her saydamda en fazla altı satır bulunmalıdır. Satırlar arasındaki boşluk, araya en az ek bir satır yerleşebilecek genişlikte olmalıdır.

TEPEGÖZ SAYDAMLARININ TASARIMI

Sunulan bilgilerin hatırlanmalarını kolaylaştırmak için tam cümleler yerine anahtar kelimeler kullanılmalıdır. Tepegöz projektörlerinde sadece saydam materyaller kullanılabilir. Doğal boya ve mürekkep gibi saydam ya da yarı saydam renkler, perdeye olduğu gibi yansır. TEPEGÖZ SAYDAMLARININ TASARIMI

TEPEGÖZLERİN KULLANIMINA YÖNELİK ÖNERİLER Tepegöz projektörü, çok yönlü bir araç olmakla birlikte, öğretmene yardımcı bir araçtır. Aşırı kullanılarak öğretmenin yerini almamalıdır.

TEPEGÖZLERİN KULLANIMINA YÖNELİK ÖNERİLER Yüzünüzü perde yerine izleyenlere dönün. Görüntü üzerinde işaret edilmek istenen noktalar perde üzerinde değil, bir kalem ya da işaret çubuğu ile saydam üzerinde gösterilmelidir. Saydamların yansıtılacağı ekran yeterince büyük olmalı ve önceden hazırlanmalıdır.

TEPEGÖZLERİN KULLANIMINA YÖNELİK ÖNERİLER Aktarmak istediğiniz bilginin ayrıntılarını açıklamak için basılı materyal kullanın. Tepegözün yanında durun (ayakta veya oturarak), saydam görüntüsü perdedeyken sınıf içinde dolaşmayın.

TEPEGÖZLERİN KULLANIMINA YÖNELİK ÖNERİLER Kullanmadan önce odak ayarı yapın. Projektörün odak ayarını ekranda yaptıktan sonra, etrafta dolaşarak ekrana bakmaya çalışmayın. Sunuya içeriği gösteren bir taslak yansıtarak başlayın.

TEPEGÖZLERİN KULLANIMINA YÖNELİK ÖNERİLER Sunu hızını kontrol etmek ve izleyenlerin dikkatlerini sadece o anda vurgulanan noktaya çekmek için saydam üzerindeki diğer bilgiler kapatılarak ekrana sadece o anda üzerinde durulan bilgiler yansıtılmalıdır.

Saydamın perdedeki görüntüsü kare şeklinde olmalıdır. TEPEGÖZLERİN KULLANIMINA YÖNELİK ÖNERİLER

Perde, izleyicilerin hepsinin rahatça görebileceği bir yere yerleştirilmelidir. Perde tepegözün konulduğu yerden daha yüksekte olmalıdır. TEPEGÖZLERİN KULLANIMINA YÖNELİK ÖNERİLER

Tepegöz çalışır durumda iken sarsılmamalı, temizlik yapılmamalı, çok kısa mesafeye de olsa taşınmamalıdır. Hazırlanan saydam üzerine sadece o sunu için geçerli yeni bilgi eklemek gerektiğinde, bilgiler bu saydam üzerine boş bir saydam koyarak eklenebilir.

TEPEGÖZLERİN KULLANIMINA YÖNELİK ÖNERİLER Saydam üzerindeki bilgileri doğrudan okumayın. Mesajı özetleyin ya da farklı cümlelerle açıklayın. Yansıtılan materyal, izleyenlerin en az iki kere gözden geçirebileceği kadar kalmalıdır.

SLAYTLAR Slaytlar (dia) 35 mm’lik fotoğraf makinesiyle çekilmiş pozitif filmin banyo edilerek teker teker yansıtılmak üzere kesilip plastik veya karton çerçevelere yerleştirilmesiyle elde edilen küçük, saydam fotoğraflardır.

SLAYTLAR Kullanımı ve Avantajları Yeni konuları tanıtmak, konuyla ilgili ön bilgileri hatırlatmak, konuları gözden geçirmek, ilgi uyandırmak ve dikkat çekmek için kullanılırlar. Bir sürecin aşamalar halinde öğretilmesinde yardımcı olurlar.

SLAYTLAR Küçük cisimlerin büyük olarak, orijinal nesnelerin gerçek görüntü ve doğal renkleriyle incelenmesine imkan sağlar. Küçük ve büyük grup eğitimleri için kullanışlıdır. Üretimi kolay ve maliyeti düşüktür. Öğretmen ve öğrenciler kaliteli bir kamerayla kolayca ve yüksek kalitede kendi slaytlarını üretebilirler.

SLAYTLAR Kolaylıkla taşınır ve saklanabilirler. Özel kutularında saklandığı zaman yıllarca kullanılabilirler. İstenildiğinde çoğaltılabilirler. Slaytlar yeniden düzenlenebilir, yenileri eklenebilir, çıkarılabilir veya güncelleştirilmiş resimlerle değiştirilebilirler.

SLAYTLAR Yansıtma zamanı öğrencilerin algılama hızına ve öğretmenin uyguladığı öğretim yöntemine göre ayarlanabilir. Üretimi, taşınması ve kullanımının kolay olması, farklı ders ve öğretim amaçlarına uygun özel slayt koleksiyonu oluşturulmasını da kolaylaştırmaktadır.

SLAYTLAR Dezavantajları Fotoğrafçılık becerisi gerektirir. Slaytlar toz ve el izlerini kolayca çeker; dikkatsiz saklama ya da elleme slaytlara zarar verebilir.

SLAYTLAR Slaytların Kullanımına Yönelik Öneriler √ Sunuya konuyu özetleyen ve hedefleri gösteren bir başlık slaydıyla başlayın. √ Kısa ve öz olun. Her slaytta bir ana nokta üzerinde durun. √ Zemin ve şekil arasında zıtlık olmalıdır.

SLAYTLAR Görsel çeşitlilik sağlayın. Sözel başlık slaytları kullanarak sunuyu kısımlara ayırın. Eğer önceden teybe kaydedilmemişse, slaytlarla ilgili açıklamaları önceden planlayın ve bunları ezberlemeye çalışın. Eğer slayt programının süresi 20 dakikadan fazla ise izleyicilerin ilgisi dağılabilir. Program 50 slaytı ve 20 dakikayı geçmemelidir.

TELEVİZYON VE VIDEO Avantajları Hareket. Hareketin öğrenme açısından önemli olduğu durumlarda (örneğin bir makinenin çalıştırılması), kavramların öğretilmesi ve öğrenilmesinde hareketli filmler diğer görsel materyallere göre daha etkilidir.

TELEVİZYON VE VIDEO Güvenli Gözlem. Video ve film kayıtları, öğrencilere güneş tutulması, yanardağ ya da savaş gibi doğrudan gözlenmesi tehlikeli ya da mümkün olmayan olayları gözleme imkanı sağlar. Dramatizasyon. Hareketli resimler, insan ilişkilerine yönelik problemleri gözleme ve analiz etme fırsatı tanır.

Problem Çözme. Açık uçlu dramatizasyonlar genelde çözülmeyen çatışmaların farklı yönlerini izleyenler arasında tartışmaya açmak için kullanılır. Ortak Tecrübe Oluşturma. Farklı gruplar film ya da video programlarını birlikte izleyerek, bir sorunu etkili olarak tartışmak için ortak bir tecrübe kazanabilirler. TELEVİZYON VE VIDEO

Sınırlıkları Sabit Adım. Video, izleme sırasında tartışma için durdurulabilir, ancak bu grup gösterimlerinde pek yapılmaz. Hareketsizlik. Film ve video, hareket içeren konuların sunulmasında etkili olmakla birlikte, tek bir görsel (harita, örgüt şeması, diyagram gibi) üzerinde detaylı olarak durulması gereken konular için uygun değildir.

TELEVİZYON VE VIDEO Kullanımı Ön İnceleme: Film ve video kasetler, içerik ve teknik kalitesi yönünden incelenerek seçilmeli ve sınıfta kullanmadan önce kontrol edilmelidir. Çevreyi Düzenleme: Öğrencilerin TV/video sunusundan yararlanabilmeleri açısından öğrencilerin oturma düzeni ve aracın yerleştirileceği konum önemlidir.

TELEVİZYON VE VIDEO Öğrencilerin Hazırlanması: Videoyu kısaca tanıtın. Sonra, neden bu video-teybi seçtiğinizi açıklayın. Sunu: İyi tasarlanmış bir film/video sunusu etkin öğrenci katılımını gerektirir.

Öğrencilerin Katılımını Sağlama. Eğer video/film programı öğrencilerin aktif katılımını gerektirmiyorsa, öğrenci tepkilerini alma işlemini sunu sonrasına bırakmak daha yararlıdır. TELEVİZYON VE VIDEO

GÖSTERİ TAHTALARI Tebeşir tahtası, çok amaçlı tahtalar ve bülten tahtaları yazılı ve görsel materyalleri sergilemek için kullanılır. Sınıflarda en yaygın kullanılan ise, tebeşir tahtalarıdır (yaygın kullanılan adı ile yazı tahtası).

Bülten tahtaları, pratikte üç farklı amaç için kullanılır: Dekorasyon, motivasyon ve öğretim. Öğrenci çalışmalarını sergilemek, bülten tahtalarının motivasyon amacıyla kullanımına bir örnektir. GÖSTERİ TAHTALARI

Yazı Tahtalarının Kullanımına Yönelik Öneriler Kapsamlı çizim ya da yazıları tahtaya dersten önce hazırlayın. Öğrencilerle göz teması önemlidir. Konuşurken sınıfa dönün, yazı tahtasına konuşmayın.

Değişik sunu teknikleri kullanın. Tahtayı fazla kullanmaktan ya da sadece tahtaya bağlı kalmaktan kaçının. Yazı ve çizimler temiz, anlaşılır ve düzenli olmalıdır. 10 metre uzunluğunda bir sınıf için, harfler yaklaşık 5 cm yüksekliğinde ve harfleri oluşturan çizgiler 0.7 cm kalınlığında olmalıdır. Yazı Tahtalarının Kullanımına Yönelik Öneriler

Yazdığınız şeylerin önünü kapamayın. Çizim yaparken zamandan tasarruf sağlamak ve düzgün çizebilmek için pergel, cetvel gibi gereçler kullanın.

DÖNER LEVHALAR

Kullanımı Kullanımı kolay ve çok amaçlıdır. Kağıtlar önceden hazırlanarak sunu sırasında tek tek gösterilebilir. Materyal ileride kullanılmak üzere saklanabilir. DÖNER LEVHALAR

İpuçları ve Teknikler √ Döner levhayı herkesin görebileceği bir açıda yerleştirin. √ Düzgün bir yazı için, levhalar üzerine sadece kendinizin görebileceği yazı yazma satırları çizin. √ Yazı, çizim, sembol ve grafikleri basit tutun.

√ Yüzünüz izleyenlere dönük konuşun, döner levhaya değil. √ Sayfaları, üzerindeki bilgileri tartışmaya hazır olduğunuzda açığa çıkarın. √ Son sayfaya özet ekleyin. Özet yaparken sayfaları teker teker döndürmeyin. DÖNER LEVHALAR

Yandaki posterin bu sayfada tartışılan konu ile bir ilgisi var mı?

FİLM ŞERİTLERİ Slaytlar ve film şeritleri arasındaki temel fark, slaytlar teker teker yansıtılmak üzere tasarlanır ve hazırlanırlar. Film şeritleri ise ilişkili bir dizi hareketsiz resimler içeren 35 mm saydam film ruloları olup, sırasıyla yansıtılmak üzere tasarlanırlar.

YAZILI MATERYALLER Bir yazılı materyalin (ders kitapları, ders notları, kılavuz kitaplar, okul gazetesi, bildiriler, vs.) öğretimsel etkililiği özellikle üç temel değişkene bağlıdır: (1) materyalin okunabilirlik düzeyi, (2) materyalin içeriği ve (3) materyalin tasarımı (düzenlenmesi, dış görünümü).

YAZILI MATERYALLER Tutarlılık Sayfaların biçimleri birbirleriyle tutarlı olmalıdır. Farklı bir sayfa düzeni, yazı boyutu ve yazı tipi kullanmaktan kaçının. Kenar boşlukları, satır aralıkları ile başlıklar ve metin arası boşlukların kullanımında tutarlı olun.

YAZILI MATERYALLER Sayfa Düzeni Bir sayfa üzerinde metinlerin yerleşimi okuyucunun metindeki fikirleri organize etmesine yardımcı olur. Metindeki paragraflar birbirinden kolayca ayırt edilebilmelidir. Farklı içerik unsurlarını görsel olarak ayırın ve sınıflandırın. Metin parçalarını ayırmak için kutular kullanın.

YAZILI MATERYALLER Görsel Materyaller Görselleri basit tutun. Fazla ayrıntı ya da gerçeğe yakınlık görselin anlaşılmasını güçleştirir. Soru türü etkinliklerle dikkatleri görsellere çekin.

YAZILI MATERYALLER Yazı Stili Her yeni bölüm ya da kısmı diğerlerinden ayrı bir şekilde tanıtın. Ana fikri metnin başında belirtin. Her bir paragrafın başına paragraf ana fikri koyun.

Yazı Türü ve Boyutu Yazı boyutu, satır uzunluğu, satırlar arasındaki boşluk miktarı, yazı ve zemin rengi gibi faktörler metnin okunma kolaylılığını etkiler. Basit tasarımlı (süslü ve kenar çıkıntıları olmayan) yazı tiplerini seçin (Helvetica, Times gibi). YAZILI MATERYALLER

Vurgulama Yazılı materyallerde yeni ve önemli kelime ya da cümlelere dikkatleri çekmek için bu kelime ya da cümleler vurgulanır. Yazılı materyallerde dikkatleri çekmek için kullanılabilecek vurgulama araçlarından bazıları şunlardır: Yazı boyutunu değiştirme, yazıyı renklendirme, kalın yazma, italik yapma ve kutu içine alma.

YAZILI MATERYALLER

Başlıklar için farklı bir yazı tipi kullanın. Altını çizme tekniğini vurgulamak amacıyla kullanmayın. Altını çizme, kelimelerin okunmasını güçleştirir.

YAZILI MATERYALLER Vurgulama araçlarının kullanımında aşırıya kaçmayın. Örneğin, herhangi bir paragrafta dikkatleri bir cümle, kavram ya da kelimeye çekmek için hem yazı tipini değiştirmek, hem de yazıyı kalın ya da italik yazmak sayfanın dağınık ve karmaşık görünmesine neden olur.

GRAFİK MATERYALLERİ Grafikler, sayısal verileri görselleştirerek veriler arasındaki ilişkilerin kavranmasını kolaylaştırmak için kullanılır.

UYGUN GRAFİK SEÇİMİ Hangi tür grafiğin kullanılacağı, temsil edilecek sayısal verinin türüne bağlıdır. Pasta (dilim) ve halka grafikleri verinin “miktarı”nı; çizgi ve alan grafikleri verideki “eğilimler” ve “dalgalanmalar”ı göstermek için; sütun, çubuk ve resimli grafikler ise verileri “karşılaştırmak” için kullanılır.

UYGUN GRAFİK SEÇİMİ

Sütun ve Çubuk Grafikleri Sütun ve çubuk grafikleri, en çok kullanılan grafik türleridir. Sayısal değerler yatay ya da dikey biçimde gösterilebilir.

Pasta Grafikleri Pasta grafikleri, her değerin bütün içindeki payını göstermek için kullanılır.

Çizgi Grafikleri Çizgi grafikleri, iki ölçekli grafikler kategorisine girer. Her bir nokta yatay ve dikey ölçek üzerinde bir değere sahiptir.

Resimli Grafikler Resimli grafikler, sayısal değerlerin basit çizimlerle temsil edildiği bir tür çubuk grafiğidir. Grafiklerin açık, anlaşılır ve dikkat çekici olması için, uygun başlık ve etiketler kullanılmalıdır.

Şemalar Şemalar, kronoloji, sayısal veriler ve hiyerarşi gibi soyut bilgileri grafik formunda özetlemek için kullanılır.

Şemalar Örgüt (teşkilat) şemaları, bir şirket, kuruluş, dernek ya da işletmenin organizasyon yapısını gösterir.

Şemalar Akış şemaları, bir sürecin akışını ya da işlemlerin yapılış sırasını gösterir.

Şemalar