ÇEVRE BAŞLIĞI Bülent Topkaya Akdeniz Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü / Çevre Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar2 Kapsam Müzakere süreci hakkında temel bilgiler Çevre faslı başlıkları Önemli sektörler Uygulama takvimi Finansman ihtiyacı

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar3 3 Ekim 2005: Türkiye – AB katılım müzakerelerinin başlaması ve Müzakere Çerçeve Belgesinin yayınlanması Müzakere Çerçeve Belgesi: Müzakerelerin kuralları Müzakerelerin özü Müzakere prosedürü

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar4 Müzakere süreci Aday ülkenin AB müktesebatını Ne şekilde ve hangi takvim çerçevesinde kabul edeceğinin Uygulama için gereken idari yapıyı nasıl oluşturacağının saptandığı ayrıntılı inceleme süreci.

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar5 Müzakere süreci Tarama süreci Müzakere pozisyonlarının hazırlanması Müzakerelerin açılması Müzakerelerin tamamlanması Katılım anlaşmasının onaylanması

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar6 Tarama süreci Görüşme turları şeklinde geçen müzakereler esnasında önce tarama yapılmaktadır. Aday ülkenin yasal ortamının AB müktesebatına göre ne durumda olduğu saptanmakta, eksiklikler, gerekli değişiklikler ve çelişkiler göz önüne serilmektedir. Tarama Süreci’nde AB müktesebatının tamamı değil, sadece AB ile müzakerelerin başlaması için gerekli olan temel düzenlemeleri içeren yaklaşık olarak % 25’lik bölümü gözden geçirilmektedir.

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar7 Müzakere pozisyonları Müzakere pozisyonları, AB’ye aday ülkelerin katılım müzakereleri sürecinde Topluluk müktesebatına uyum açısından pozisyonlarını ortaya koydukları belgelerdir. Müzakere pozisyonunda aday ülkenin ulusal mevzuatını ne şekilde müktesebata uyumlu hale getireceği ve uygulayacağı, bunun yanı sıra uygulama için nasıl bir kurumsal yapı oluşturacağı açıklanmaktadır.

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar8 Müzakerelerin açılması Aday ülke önce AB mevzuatı alanında ilerleme kaydetmek durumundadır. Komisyon yeterli görür ve Konsey onaylarsa müzakere aşamasına geçilmektedir. Aday ülke, her müktesebat başlığı için hazırladığı “Pozisyon Belgesi’ni AB Konseyi Dönem Başkanlığı’na sunmaktadır. AB Dönem Başkanlığı da bu belgeyi AB üye ülkelerine ve AB Komisyonu’na iletmektedir. Uyum tespitinin ardından, AB Bakanlar Konseyi müzakere tutumunu saptamakta, Komisyon buna göre aldığı onay ve görev tanımı ile müzakere başlıklarını değişik zamanlarda açıp Konsey ile birlikte müzakereleri yürütmektedir.

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar9..ve son aşama.. Müzakerelerin tamamlanmasını takiben, ilgili aday ülkenin AB’ye katılım şartlarını ortaya koyan Katılım Antlaşması hazırlanmakta, AB Parlamentosu ve AB Konseyi’nin onayını aldıktan sonra da yürürlüğe girmektedir.

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar10 AB Müktesebatı AB Müktesebatı, AB Hukuk sistemini ifade etmektedir ve dört temel kaynağı vardır: Kurucu antlaşmalar, Mevzuat, Adalet Divani içtihadı ve Uluslararası antlaşmalar. Tüm üye devletler, AB Müktesebatı'nı benimsemek ve egemenlik yetkilerinin bir kısmını AB kurumlarına devretmek durumundadır. Bu Müktesebat, Katılım Müzakere Fasıllarını 35 başlık altında sınıflandırılmıştır:

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar11 Müzakere başlıkları 1) Malların Serbest Dolaşımı 2) İşçilerin Serbest Dolaşımı 3) İş Kurma Hakkı ve Hizmet Sunumu Serbestisi 4) Sermayenin Serbest Dolaşımı 5) Kamu Alımları 6) Şirketler Hukuku 7) Fikri Mülkiyet Hukuku 8) Rekabet Politikası 9) Mali Hizmetler 10) Bilgi Toplumu ve Medya 11) Tarım ve Kırsal Kalkınma 12) Gıda Güvenliği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı 13) Balıkçılık 14) Taşımacılık Politikası 15) Enerji 16) Vergilendirme 17) Ekonomik ve Parasal Politika 18) İstatistik 19) Sosyal Politika ve İstihdam 20) İşletme ve Sanayi Politikası 21) Trans-Avrupa Şebekeleri 22) Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların Koordinasyonu 23) Yargı ve Temel Haklar 24) Adalet, Özgürlük ve Güvenlik 25) Bilim ve Araştırma 26) Eğitim ve Kültür 27) Çevre 28) Tüketicinin ve Sağlığın Korunması 29) Gümrük Birliği 30) Dış İlişkiler 31) Dış, Güvenlik ve Savunma Politikaları 32) Mali Kontrol 33) Mali ve Bütçesel Hükümler 34) Kurumlar 35) Diğer Konular

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar12 Çevre Faslı Tarama toplantısı: 3-11 Nisan 2006 Avrupa Komisyonu: Çevre Faslı tarama sonu raporunu hazırlayıp 2 Temmuz 2007’de ÇOB’na ulaştırdı. Türkiye’nin açılış kriterlerini yerine getirmesi üzerine, 21 Aralık 2009 tarihinde AB Dönem Başkanlığı, Türkiye’nin açılış kriterlerini yerine getirmesi üzerine Çevre Faslı’nın açılmasına karar verilmiştir.

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar13 Açılış kriterlerinin karşılanması Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 69 adet AB mevzuatı için kapsamlı Strateji Belgesi hazırlanmıştır. Strateji Belgesi: Su sektörü Atık sektörü Hava sektörü Endüstriyel kirlilik kontrolü sektörü Gürültü sektörü Kimyasallar ve genetik olarak değiştirilmiş organizmalar sektörü Doğa koruma sektörü Yatay sektör

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar14 Çevre Faslı kapanış kriterleri 1. AB’nin yatay ve çerçeve çevre müktesebatının kabul edilmesi, 2. AB su kalitesi çevre müktesebatının kabul edilmesi ve ilerleme sağlanması, 3. Endüstriyel kirlilik ve risk yönetimi çevre müktesebatının kabul edilmesi, 4. Geri kalan sektörlerde uyumun sürdürülmesi ve katılım tarihinde AB yükümlülüklerini yerine getirmeye hazır olunması 5. İdari kapasite ve koordinasyonu geliştirmeye devam edilmesi, 6. Ek protokol yükümlülüklerinin yerine getirilmesi,

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar15 Ulusal Çevre Stratejisinin Temel İlkeleri Sağlıklı ve Dengeli bir Çevrede Yasama Hakkı Sektörler Arası Entegrasyon Kullanan-Kirleten Öder Kirliliği Önleyici Tedbirlerin Alınması Doğal Kaynakların Korunması Sürdürülebilir Kalkınma Kamu-Özel Sektör İsbirliği Kamuoyunda Çevre Bilincinin Artırılması ve Halkın Katılımı

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar16 Türkiye’nin Çevresel Vizyonu Temel Amaç Ülkemizde ekonomik ve sosyal şartları da dikkate alarak sağlıklı yaşanabilir bir çevre oluşturmak ve bu doğrultuda ulusal çevre mevzuatımızın AB çevre müktesebatı ile uyumlaştırılarak uygulanması ile uygulamanın izlenmesi ve denetlenmesini sağlamaktır

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar17 AB müktesebatı ile uyum sağlanması Mevzuat Uyumu: Türkiye’deki mevcut çevre politikaları, mevzuat ve uygulama ile AB müktesebatının gerekleri arasındaki uyumsuzluklar giderilecektir. Uygulama: Müktesebatın uyumlaştırılmasını müteakip çevre altyapısı ve sanayi üretiminde çevreye duyarlı modern teknolojilerin kullanılması yoluyla tam uyumlaştırmaya yönelik adımlar atılacaktır. İlgili tüm AB gereklerinin yürürlükte bulunan ulusal yasalara tamamıyla yansıtılmasının yanı sıra ulusal yasaların yönetilmesi, etkin ya da pratik uygulama için yeterli bütçeleri olan uygun kurumsal yapılar oluşturulması ve kanunlara tam uyumu sağlamak amacıyla gerekli kontrol ve cezai müeyyidelerin uygulamaya konulması da sağlanacaktır. Yatırım: Yatırımların finansmanı dahil çevresel uyumla ilgili gerekli önlemler alınacaktır.

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar18 Örnek sektörler Su sektörü Atık sektörü Endüstriyel Kirlilik Kontrolü Doğa sektörü

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar19 Su Sektörü Kentsel Atık Suyun Arıtılması Direktifi İçme Suyu Direktifi, Su Çerçeve Direktifi, Suda Tehlikeli Maddeler Direktifi, Nitrat Direktifi ve Yüzme Suyu Direktifine

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar20 Su Sektörü, Amaçlar 1. Yer altı, yüzey ve kıyı sularının kirliliği izlenecek, asgari düzeye indirilecek ve kirlenmesi önlenecektir. 2. Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliğine uygun olarak kanalizasyon sistemleri ve arıtma tesisleri kurulacaktır. 3. Tarımsal kaynaklı nitratın su ve toprakta meydana getirdiği kirlilik izlenecek, asgari düzeye indirilecek ve kirlenme önlenecektir. 4. Doğal su kaynaklarının ve su ekosistemlerinin sürdürülebilir olarak kullanımı sağlanacaktır. Jeotermal suların deşarjından kaynaklanan yüzeysel sulardaki bor kirliliği önlenecek ve sulamadan kaynaklanan drenaj sularının sebep olduğu kirlilik önlenecektir (Kesin geçiş süresi önlemler programının tamamlanmasından sonra belirlenecektir). 5. İçme suyunun sıhhi bir şekilde ve daha fazla kullanıcıya ulaşması sağlanacaktır. 6. Tehlikeli maddelerin suya deşarjından kaynaklanan kirlilik tespit edilecek, önlenecek ve kademeli olarak azaltılacaktır. 7. Yüzme ve rekreasyon amacıyla kullanılan suların basta mikrobiyolojik kirleticiler olmak üzere her türlü kirletici ile kirlenmesi engellenecek, izlenecek, denetlenecek ve raporlanacaktır. 8. Arıtma tesislerinden çıkan çamurların uygun teknolojilerle işlenmesi, toprakta kontrollü kullanımı ve nihai bertarafı sağlanacaktır.

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar21 Atık Sektörü Tehlikeli Atık Direktifi Ambalajlama ve Ambalaj Atıkları Direktifi Atık Yağların Bertaraf Edilmesine İlişkin Direktifi Bazı Tehlikeli Maddeler ihtiva Eden Piller ve Akümülatörlere ilişkin Direktif Atık ile ilgili Çerçeve Direktifi Avrupa Atık Katalogu Düzenli Depolama Direktifi Atıkların Taşımımı Direktifi Atıkların Yakılması Direktifi PCB/PCT Direktifi Hurda Taşıtlar Direktifi Maden Atıklarının Yönetimi Direktifi Titanyumdioksit Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Direktifi Bazı Tehlikeli Maddelerin Elektrikli ve Elektronik Ekipmanlarda Kullanımını Yasaklayan Direktif Atık Elektrikli ve Elektronik Ekipmanlara İlişkin Direktif

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar22 Atık sektörü, amaçlar Katı atık üretimi azaltılacaktır. Uygun yöntemlerin kullanarak katı atıkların geri kazanımını ve düzenli depolanmasını sağlayacak önlemler alınacaktır. Ambalaj ve ambalaj atığının yönetimi konusunda topluluk içindeki rekabet şartları ve iç piyasanın gerekleri dikkate alınarak tedbirler alınacaktır. Tehlikeli atıkların yönetimi sağlanacaktır. Tıbbi ve özel atıkların yönetimi sağlanacaktır. “Kirleten Öder İlkesini” de dikkate alarak atık yönetimi için finansman sistemini oluşturmak.

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar23 Endüstriyel Kirlilik Kontrolü Sektörü Entegre Kirlilik Önleme Kontrol (EKÖK) Büyük Yakma Tesisleri (BYT) Çözücülerden kaynaklanan Uçucu Organik Bileşiklerin Emisyonları Petrol dağıtımından kaynaklanan Uçucu Organik Bileşikler Topluluk eko-yönetim ve denetim programına (EMAS) kuruluşların gönüllü katılımına müsaade eden Tüzük Topluluk eko-etiket Verilmesi Planı Hakkında Tüzük COMAH-Tehlikeli Maddeleri içeren Büyük Endüstriyel Kazaların Zararlarının Kontrolüne iliskin Direktif Kükürt içerikli sıvı yakıtlar Direktifi

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar24 Endüstriyel Kirlilik Kontrolü Sektörü amaçlar Tesislerin yatırım ihtiyaçları ve bu yatırımların gerçekleşme süresi de göz önüne alınarak ilgili direktifler iç mevzuata kazandırılacak ve etkin olarak uygulanacaktır. Tesislere çevreyle ilgili izinlerin tek yetkili otorite tarafından verilmesine ve etkin bir izleme denetim sistemi kurulmasına yönelik yeterli ve gerekli kapasite oluşturulacaktır. Endüstriyel tesislerde ve büyük yakma tesislerinde mevcut en iyi tekniklerin uygulanmasına imkan verecek çalışmaların yapılması, ilgili tüm taraflarca işbirliği içerisinde yürütülecektir. Endüstriyel tesislere ve emisyonlara ilişkin verilerin derlenerek, raporlanmasına, değerlendirilmesine ve halkın bilgiye ulaşımına imkan verecek kurumsal düzenleme ve altyapı oluşturulacaktır. Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi, Büyük Yakma Tesisleri Direktifi ve Seveso II Direktifinin iç mevzuata uyumlaştırılması için ayrıntılı maliyet analizlerini içeren uygulama planları hazırlanacaktır. Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi ile Büyük Yakma Tesisleri Direktifi’nin birbirleriyle uyumlu olarak uyumlaştırma ve uygulanmasına yönelik olarak kurum ve kuruluşların görev, yetki ve sorumlulukları dikkate alınarak ayrıntılı çalışma planları hazırlanacaktır. Seveso II Direktifi çerçevesinde tesisleri isletenler ve yerel merciler tarafından acil durum planları hazırlanacaktır. Çözücü (solvent) kullanılan sanayi sektörlerinde çözücü kullanımının azaltılmasına yönelik çalışmalar ve petrol ürünlerinin depolanmasından kaynaklanan uçucu organik bileşiklerin emisyonlarının sınırlandırılması ile buna ilişkin depolama standartlarının belirlenmesi için uygulama planları hazırlanacaktır. Sanayi tesislerinin, ilgili AB mevzuatının öngördüğü tüm bilgileri içerecek şekilde, sayı ve kapasitelerini belirlemek üzere envanteri hazırlanacaktır.

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar25 Endüstriyel Kirlilik Kontrolü AB çevre mevzuatına uyum sağlanması ve bu mevzuatın uygulanması, Türk sanayisi için zorlu bir süreç olacaktır. Uyum için gerekli yatırımlar özellikle KOBİ düzeyindeki işletmeleri çok ciddi olarak etkileyecektir. Bu direktife uyum sürecinin ilerleyebilmesi için sanayicilerin uyum çalışmalarına katılması ve sürece sahip çıkması şarttır. Zira direktif için gerekli olan yüksek maliyetleri karşılamak durumunda olan sanayinin rekabet gücünü olumsuz etkilemesi söz konusudur.

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar26

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar27 Doğa koruma Sektörü Habitat Direktifi Kus Direktifi CITES Uygulama Yönetmeligi

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar28 Doğa koruma Sektörü, hedefler Mevcut doğa koruma sisteminin güçlendirilmesi için AB Müktesebatına uyum sağlanacaktır. Strateji: Biyoçesitlilik ve Doga Koruma Yasası çalışmaları tamamlanarak yürürlüğe konulması. Biyolojik çeşitliliğe ilişkin danışma görevini yürütecek bilim komitesinin kurulması. Mevcut korunan alanların statülerinin gözden geçirilmesi, korunan alanların biyotop/habitat sınıflandırma ve haritalama çalışmalarının yapılması ve potansiyel Natura 2000 alanlarının değerlendirilmesi. Eğitim ve bilimsel değerlendirme, yönlendirme ve strateji oluşturan ve uygulamanın bilimsel ayağında sorumlu bilimsel mercinin kurulması (eğitim ve araştırma merkezi, doga müzesi dahil). Uygulamaya dönük idari ve kurumsal altyapının güçlendirilmesi kapsamında yeni personel istihdamı ve teknik altyapının geliştirilmesi. İlgi gruplarına yönelik bilgilendirme ve bilinçlendirme kampanyalarının düzenlenmesi. Biyolojik çeşitliliği izleme sistemlerinin kurulması kapsamında gerekli teknik altyapının oluşturulması, izlemeye yönelik indikatörlerin belirlenmesi. Korunan alanların idaresi ile ilgili olarak ilgi grupları arasındaki iletişim, işbirliği ve bilgi akısı/paylaşımı gibi hususların ne şekilde sağlanacağının belirlenmesi, etkin koordinasyonun sağlanması. Habitat yaklaşımı ile doğa koruma gerekliliklerin, üniversitelerin eğitim programlarında (biyoloji,şehir planlama, hukuk vb.) yer almasının sağlanmasına yönelik çalışmalar yapılması. Biyolojik çeşitliliğin azalmasına yol açan etmenlerin belirlenmesi ve azaltılmasına yönelik önlemlerin alınması. Koruma alanlarının yönetimi ile ilgili uygun finans mekanizmalarının oluşturulması. Sektörel bazdaki politika, plan ve projelerle ilgili karar verme mekanizmalarına korunan alanlarla ilgili etki değerlendirmelerinin entegre edilmesi / geliştirilmesi. Biyolojik çeşitliliğin korunmasına yönelik teşvik ve tedbirlerin belirlenerek, uygulamaya geçmesi

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar29 Yatay Sektör: Çevresel Etki Değerlendirmesi Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Stratejik Çevresel Değerlendirme (SÇD)

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar30 Yatay Sektör: Amaçlar Çevre Bilgi Sisteminin oluşturulması ve çevresel bilgiye erişimi sağlamak, ileri seviyede çevre korumayı hedefleyen bir çevre yönetim sisteminin geliştirilmesi amacıyla Türkiye Çevresel Bilgi Değişim ağının oluşturulması ve Çevresel Bilgiye erişimin sağlanması ÇED’nin etkin uygulanmasını sağlamak SÇD’nin uygulanabilirliğini sağlamak.

Geçiş Süreleri ve Finansman ihtiyacı

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar yılından itibaren direktiflere önerilen geçiş süreleri DirektifGeçiş süresi (yıl) Tehlikeli Atıklar Direktifi14 Kentsel Atıksu Arıtma Direktifi10 İçme Suyu Direktifi10 Düzenli Depolama Direktifi9 Endüstriyel Kirlilik Kontrolü Direktifi7 Ambalaj Atıkları Direktifi6 Büyük Yakma Tesisleri Direktifi Su Çerçeve Direktifi

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar33

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar34 Kamu ve özel sektörde gereken AB uyum yatırımları, (milyar Euro) Kamu sektörü İçme suyu ve atıksu Katı atıklar31013 Hava (Büyük yakma tesisleri)112 Özel sektör1718 Endüstriyel atıksu202 Hava kirliliği101 Entegre kirlilik önleme ve kontrol 7714 Çiftlikler101 TOPLAM ’den itibaren Toplam

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar35 KAMU SEKTÖRÜ İÇİN TOPLAM MALİYET,FİNASMAN VE UYUM MALİYETİ (milyon AVRO)

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar36 FİNANSMAN KAYNAKLARI Sadece sermaye harcaması için kullanılabilecek finansman kaynakları; Kamu yatırım bütçesi, Dış yardımlar Krediler; Hem tekrar eden hem de sermaye harcaması için kullanılabilecek finans kaynağı Belediye bütçesi, Kredi, ASKİ, İSKİ gibi kurumların kaynakları Endüstrinin kendi kaynakları; Cari harcamalar için finans kaynakları Kullanıcı ücretleri

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar37 AB hibeleri ile finanse edilmesi beklenen çevre yatırımlarının payı

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar38 Çevre yatırımları için yıllık kişi başına beklenen AB hibe miktarı (EUR)

19 Şubat 2010 AB üyeliğine doğru çevresel adımlar39

Teşekkürler Prof.Dr.Bülent Topkaya Akdeniz Üniversitesi