Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit Project No. TR 06.AI/SV Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response 1 Türkiye’de Avian Influenza Hastalığına karşı Hazırlık ve Kontrol Stratejisi Ragıp BAYRAKTAR Uzman Veteriner Hekim AB projesi Ulusal Veteriner Danışmanı

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 2 Amaç Gelecekte kuş gribi mihraklarına karşı hazırlıklı olma ve müdahale için kısa, orta ve uzun vadede öncelikli eylem planları için bir yol haritası ve zaman çerçevesi sağlamaktır. Strateji üç zaman dilimini kapsamaktadır: –kısa vade (1-3 yıl) –orta vade (4-6 yıl) –uzun vade (7-10 yıl)

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 3

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 4

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 5

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 6 İÇİNDEKİLER 1.GİRİŞ 2.ÖZET 3.KÜRESEL KUŞ GRİBİ DURUM DEĞERLENDİRMESİ 4.TÜRKİYE’DEKİ KUŞ GRİBİ DURUM DEĞERLENDİRMESİ 5.STRATEJİ 6.TÜRKİYE’DEKİ AI KONTROLÜ İÇİN MEVCUT EYLEMLER VE YÖNTEMLER 7.HPAI KONTROLÜNDE KISITLAMALAR VE ZORLUKLAR 8.UYGULAMA (ULUSAL VE ULUSLARARASI KARARLILIK) 9.ULUSAL STRATEJİ İÇİN TEKNİK VE POLİTİK HUSUSLAR 10. İNSAN HASTALIĞI İHTİMALİNİN AZALTILMASI 11. KONTROL ÖNLEMLERİNİ YÖNLENDİRECEK STRATEJİK ARAŞTIRMALAR 12.UYGULANMIŞ ARAŞTIRMALAR 13. SONUÇLAR 14.ETKİLER 15.BAŞLICA ORTAKLAR 16.KAYNAKLAR 17.REFERANS LİSTESİ

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 7 Kısa Vadeli Hedefler Evcil kanatlıları aşılamadan, itlaf, tazminat ödemeleri, biyogüvenlik ve hareket kontrolü gibi klasik kontrol yöntemlerini uygulayarak H5N1 tarafından enfekte olmuş mihraklardan daha ileriye yayılmayı önleyerek insanlar için riski azaltmaktır. Köy tavukçuluğu ile sınırlı kalan HPAI salgınları için aşılama, şu anda Ülkemizde bir seçenek olarak değerlendirilmemektedir. Ülke, enfeksiyondan sonra yapılan hayvan imhasından sonra en kısa zamanda enfeksiyondan ari duruma gelmelidir.

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 8 Orta ve Uzun Vadeli Hedefler Göçmen ve yerleşik yabani kuşlar tarafından hastalığın çok uzak mesafelere bulaştırılması ile ilgili belirsizliğin giderilmesi ve bulaşmanın önlenmesi için daha fazla araştırma yapılması OIE Kodlarında mevcut toplu salgın veya pandemi durumunda aşılamayı, aşılama sonrası gözlemi, bölgelere ve bölümlere ayırmayı da içeren tüm önlemlerin dahil edilmesi HPAI yayılmasını önlemek için alınacak orta ve uzun vadeli önlemlerin, aktif izleme programları ve acil durum hazırlık planlarını içermesi

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 9 Strateji Kararlılık Önlenmesi, kontrolü ve eradikasyonunda güçlü ulusal kararlılık olmalıdır. Çok disiplinlilik teknik, sosyal, siyasal, plan ve düzenleyici konuları birleştirecek çok disiplinli bir yaklaşım gerektirmektedir. Geniş İşbirliği Problemin ele alınmasında çok çeşitli katılımcılar kullanılmalıdır. Uyarlanabilir ve bilgi tabanlı Hastalığın değişen epidemiyolojisine göre yeni bilgi ve teknolojilere sürekli uyarlanmalıdır. Kırsal alana yönelik Kırsal alanda yaşayan fakir insanların geçim koşullarını ve çıkarlarını dikkate almalıdır. Ekonomik olarak sürdürülebilirlilik Hem pazara dayalı ekonomik büyüme, hem de kırsal alanın fayda sağlayacağı eylemlerin birleşimiyle kanatlı hayvancılık sektöründe adil ve eşit büyüme koşullarını teşvik etmektedir.

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 10 Politika geliştirme Acil duruma hazırlıklı olma, Biyogüvenlik, Hayvan hareketlerinin kontrolü, Sınır kontrolü, Tazminatlı itlaf, Karkasların imhası, Tazminat, Kanatlı sanayisinin yeniden yapılandırılması, Bölümlere ve bölgelere ayırma, Aşılama ve kanatlı hayvanlarla ilgili faaliyetlerin yeniden canlandırılması konularıdır.

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 11 Tablo-1: AI kontrol yöntemlerini uygulama rehberi H5 / H7 virüs patojenitesi İndeks olgu sürü Kanatlı sektörüne yayılma bulgusu Bölgedeki Kanatlı yoğunluğu Uygulanabilir Politika HPAI LPAI Köy tavukçuluguHayir Yüksek Düsük Tazminatli itlaf HPAI LPAI Köy tavukçuluguEvet DüsükTazminatli itlaf YüksekAsilama HPAI LPAI Ticari sektörHayirYüksek Düsük Tazminatli itlaf HPAI LPAI Ticari sektörEvet DüsükTazminatli itlaf YüksekAsilama Mücadele Politikası Seçenekleri

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 12 Gözetleme ve erken müdahale Türkiye'de gerek göçmen ve yerleşik yabani kuşlar, gerekse köy ve Ticari kümes hayvanlarını kapsayan programlı aktif ve pasif Surveyler mutlaka yapılmalıdır. Programlı Aktif ve Pasif surveylerin uluslararası kabul edilen standart ve metotlara göre sürdürülebilirliği, Veteriner teşkilatının kapasitesine ve yeterli mali desteğe bağımlıdır. Veteriner teşkilatı tarafından mihrak yönetiminde azami hedef süreler şu şekildedir: Uyarı süresi (köylünün bildirimine bağlı olarak)……..……… 1- 6 saat Müdahale süresi saat Bildirim süresi……… saat Teşhis süresi: İlk araştırma (gerçek zamanlı PCR)……… saat Kesin teşhis (virüs izolasyonu)…….……………………..… saat

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 13 Medya tarafından iletilen abartılı riskleri dengelemek ve AI'nın önlenmesi ve ortadan kaldırılmasının sağlayacağı yararları izah etmek üzere, medya planlarının güncelleştirilmesi gerekmektedir. Bu amaca ulaşmak için iletişim, üç kısımlı olmalıdır: -sağlık ve hazırlık durumuna ilişkin bilgilendirici iletişim; -hastalık ve önlenmesi davranış üzerine öğretici iletişim: -alınan önlemlere uyulması ve yetkililere güven duyulmasını sağlayan güven iletişimi Bilinçlendirme ve iletişim

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 14 Mevcut hazırlıklı olma ve kontrol tedbirlerindeki zayıf taraflar Personel Yetersizliği ve Veteriner Teşkilatındaki düşük maaşlardan ötürü motivasyon yetersizliği Epidemiyoloji ve moleküler biyoloji gibi kilit becerilerde yetersizlik Acil durum fonlarının olmaması, dolayısıyla mali kaynakları harekete geçirmede gecikmeler TKB ve SB'nın acil durum planlarının halen uyumlulaştırılmamış olması Halen gözlem ve izleme kapsamına düşük patojeniteli AI suşlarının dahil edilmemesi Köy tavukçuluğu ve yabani kanatlıların gözlem ve izlenmesinin sistematik olarak yapılamaması ve sonuçların analiz edilememesi

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 15 Mevcut hazırlıklı olma ve kontrol tedbirlerindeki zayıf taraflar Mihraklardaki biyogüvenlik önlemlerinin yetersizliği Ticari ve özellikle yumurtacı çiftliklerdeki biyogüvenlik yetersizliği Veteriner ve beşeri laboratuvarların uygun biyogüvenlik düzeylerine yükseltilmemiş olması Epidemiyolojik verilerin analiz yetersizliği TURKVET'in analiz yetersizliği İtlaf ve karkas imha teçhizatı yetersizliği Köy tavukçuluğunun varlığı

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 16 Hastalık kontrol seçenekleri Erken tespit, teşhis ve bildirim için etkin riske dayalı hastalık gözetimi. İnsan hayatının riske girdiği yer ve zamandaki yeni mihraklarda acil tazminatlı itlaf. Biyo-güvenlikleri arttırılmış kanatlı hayvan çiftlikleri. Enfekte olmuş ve enfekte olmamış bölgelerde kanatlı hayvan ve kanatlı hayvan ürünlerinin hareketlerinin kontrolü. Enfekte olmuş ve yüksek riskteki kanatlıların hızlı, insancıl itlafı ve güvenli karkas ve gübre imhası. Stratejik aşılama. Risk azaltımı için canlı kanatlı hayvan pazarlarını ve çiftlik hijyenini kontrol etmek gibi sanayi uygulamalarında değişiklik. Kanatlı sektöründe bölümlendirme yapılması.

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 17 Ulusal düzeyde HPAI Önleme ve Kontrol Uygulamaları Ülke durumu EylemSağlık önlemleriDestekleyici önlemler Hastalıktan ari durum Hastalığı önleme ve acil durum için hazırlıklı olmak Potansiyel bulaşma yollarının risk değerlendirmesi Veterinerlik hizmetlerinin gerçek kapasitelerine dayalı acil durum planlarının geliştirilmesi Veteriner hizmetlerinin genişletilmesi Veterinerlik hizmetleri ile kamu bilinci ve iletişimi Kanatlı hayvan sayımı ve çiftçilik sistemlerinin tanımlanması ve haritalandırılması Hastalık kontrolünün sosyo-ekonomik yönleri üzerine halk ile görüşmeler (tazminat ve yeniden yapılandırılma) Devlet/özel sektör çalışma grubunun ticaret sektörü için standartları belirlemesi Hastalık gelişimini ve kontrol önlemlerinin etkinliğini tanımlayacak epidemiyolojik araştırmalar İzole edilen mihraklar Acil durum planlarının uygulaması ve hızlı müdahale eylemleri Yukarıdakiler ve bunların yanı sıra: Enfekte olan ve bulaşma riskli sürülerin erken itlafı, imhası ve dezenfeksiyonu Enfekte yerlerin karantinaya alınması Kanatlı ve kanatlı ürünleri hareketlerinin kontrolü Canlı hayvan pazarlarının kontrolü Aşılamaya erken başvurulmasının düşünülmesi

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 18 Ulusal düzeyde HPAI Önleme ve Kontrol Uygulamaları Ülke durumu EylemSağlık önlemleriDestekleyici önlemler Yoğun Görülen Mihraklar Hastalık kontrolü daha çok bölgeye yönelik olur Yukarıdaki genel önlemlerin aynısı: Enfekte olmuş ve yüksek risk taşıyan sürülerin itlafı Enfekte olan yerlerin civarında yayılmayı kontrol için halka aşılaması, tanımlanmış enfekte ve risk altındaki bölgelerde daha geniş, stratejik ve sistematik aşılama Veterinerlik hizmetleri ile kamu bilinci ve iletişimi Kanatlı hayvan sayımı ve çiftçilik sistemlerinin tanımlanması ve haritalandırılması Hastalık kontrolünün sosyo-ekonomik yönleri üzerine halk ile görüşmeler (tazminat ve yeniden yapılandırılma) Devlet/özel sektör çalışma grubunun ticaret sektörü için standartları belirlemesi Hastalık gelişimini ve kontrol önlemlerinin etkinliğini tanımlayacak epidemiyolojik araştırmalar Yaygın Görülen Mihraklar Salgın hastalık kontrolü Yukarıdakilere benzer eylemler ve: Ticari sürülerin bölümlere ayrılması Uzun vadeli stratejik planların geliştirilmesi Stratejik aşılama planının uzatılması

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 19 Aşılama Aşılamanın ek kontrol önlemlerine dahil edilme kararı Bakanlık tarafından aşağıdakiler dikkate alınarak verilecektir. –Kanatlıların aşılanması ve aşılanmış hayvanların ürünlerinin tüketimi ile ilgili insan sağlığı sonuçları bilinmemektedir. –Farklı aşılama stratejileri: avantajlar ve dezavantajlar –Aşılama başlangıç statejisi –Aşılamanın yürütüleceği bölgeler, –Aşılama yapılacak kanatlıların türleri ve kategorileri, –Kullanılacak aşı seçimi (Geleneksel inaktif homolog ve hetorolog veya rekombinant aşılar) –Aşıların yapılması, saklanması ve kullanımını denetleyecek prosedürler, –Aşılamadan çıkış stratejisinin belirlenmesi

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 2020 Aşılamanın uygulanmasındaki düşünceler – ne zaman? Bölge çapında toplu itlafın mümkün olmaması Kanatlı yoğunluğunun çok yüksek olduğu yerler Hastalığın, uygulanan kontrol önlemlerini aşacak boyutta yayıldığı veya geniş bir kesim kampanyasının ekonomik maliyetinin karşılanamadığı zaman Etik yönden itirazların olabileceği zaman Hatırlatmalar: Aşılama HPAI’yı önleme, kontrol ve eradikasyona destek olan bir yöntemdir ve stratejinin bir parçası olmalıdır. Aşı hastalığı önler ve viral çoğalmayı ve saçılmayı azaltır ancak kanatlıları hastalıktan %100 korumaz.

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 2121 AI aşılaması için yeni AB Kuralları AI kontrolü için Toplum önlemleri üzerine Konsey Direktifi 2005/94 EC ve 92/40 EEC’nin feshi -I3 Şubat 2006’dan buyana yürürlükte; -Üye ülkelerce 1 Temmuz 2007’den itibaren uyarlanmakta; DIVA stratejisine göre aşılama (acil durum ve koruyucu aşılamalar)

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 2222 AB’de aşılama Hayvanat bahçesindeki kanatlılar için Koruyucu aşı programları 17 Üye Ülke’de onaylanmıştır; İtalya: Kuzey İtalya’nın belli bölgelerinde devam etmektedir – yumurtacı tavuklar ve hindiler aşılanmaktadır; Fransa: yüksek riskteki bir bölümdeki ördek ve kazların aşılanması; Hollanda: hobi kanatlıları ve organik yumurtacı tavuklar aşılanabilir. Bu kategorilerdeki aşılanmamış kanatlılar belli dönemlerde kapatılabilir; DIVA stratejisi uygulanır; %0.1’den daha az AB kanatlısı aşılanmıştır

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 2323 DIVA konsepti ve aşılama Aşılama enfekte olan ve aşılanan hayvanların ayırt edilmesini sağlamalıdır; Onaylanmış ek test mevcut bulunmalıdır; İzleme programları amaca yönelik tasarlanmalı ve uygulanmalıdır; Enfekte sürüler uygun şekilde idare edilmelidir Ulusal Laboratuvarlar aşılanan hayvanları enfekte hayvanlardan ayıran testleri yapabilmelidir.

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 2424 Kanatlıların HPAI Aşılamasında Uluslar Arası Standartlar ve Talimatlar OIE Karasal Kılavuzu: Bölüm I.1.7: Veteriner Aşı Üretimi İlkeleri Bölüm : Yüksek Patojenli Avian Influenza FAO ile işbirliği içinde: Avian influenza aşılaması üzerine OIE bilgi dokümanı (Mart 2006) HPAI’ya karşı aşılama üzerine OIE talimatları (Mayıs 2007)

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 2525 Hatırlatmalar OIE Kodu aşılama OIE/FAO Talimatlarına uygun olarak yapıldığı takdirde aşılama sonrası uluslar arası ticareti yasaklamamaktadır; OIE, HPAI ile enfekte ülkelerde bölümlendirme ve bölgelendirmeyi teşvik ve müsaade etmektedir;

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 26 BÖLGELENDİRME ve BÖLÜMLENDİRME Bölgelendirme; Uluslararası ticaret amacıyla gerekli survey, kontrol ve biyogüvenlik önlemlerinin uygulandığı özel hastalık veya hastalıklar açısından farklı sağlık statüsüne sahip hayvan alt popülasyonu içeren ülkenin yasal sınırları içinde açık bir şekilde tanımlanmış coğrafik bölgesi anlamına gelmektedir. Bölümlendirme; Uluslararası ticaret amacıyla gerekli survey, kontrol ve biyogüvenlik önlemlerinin uygulandığı özel hastalık veya hastalıklar açısından farklı sağlık statülerine sahip hayvan alt popülasyonu içeren genel biyogüvenlik yönetim sistemi altındaki bir veya birden fazla ticari işletme anlamına gelmektedir.

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 27 Gübre ve Karkas Yönetimi ve İmhası Hastalığın stratejisinde en önemli konulardan birisidir.

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 28

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 29 Enfeksiyonların yayılmasını önlemektir Hayvan hastalık kontrol ve eradikasyonlarında programların gerekli bir parçasıdır Enfekte olmuş hayvanların itlafından sonra mümkün olan en kısa sürede tamamlanmalıdır İmha edilmeyi bekleyen gübre, karkas ve diğer çeşitlerin erişimi ve potansiyel enfekte olmuş materyalleri çıkaran evcil hayvanlar,yabani hayvanlar ve kanatlılardan bulaşmayı engellemek için kontrol altında tutulması gerekmektedir. Gübre ve Karkas Yönetimi ve İmhasının Amacı

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 30 Veteriner hizmetlerinin merkezi seviyede ve Ülke çapında OIE standartlarına uyumlu bir yapılandırma için gerekli Orta ve uzun vadeli planların değerlendirmesi yapılmaktadır OIE tarafından PVS metodu kullanılarak Veteriner hizmetlerinin geliştirilmesi sırasında ele alınması gereken diğer ana konular ise, - biyogüvenliğin arttırılması (biyo dışlama - hastalığın bulaşma riskini azaltan iyi üretim uygulaması ve biyo muhafaza - kanatlı hayvan sektörünün pazarlama sistemlerinin rasyonalizasyonu ile birlikte yeniden yapılandırılması hastalık kontrolünü kolaylaştırılacaktır. Daha uzun vadeli ulusal faaliyetler

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 31 Hedeflenen Sonuçlar İnsanlarda ve kanatlılarda HPAI yayılması kontrol altına alınması İnsan pandemisi riskinin azaltılması Güvenli kanatlı hayvancılık ticaretinin kurulması ve ihracatın desteklenmesi Köy kanatlılarından HPAI’nin eradikasyonu HPAI’nın enfekte olmamış risk altındaki yerlere bulaşması veya endeminin engellenmesi Mevcut acil durum planlarının uyumu Ulusal ve uluslararası politikalar birleştirilmesi Arttırılmış HPAI kontrol kapasitesinin geliştirilmesi Virus epidemiyolojisinin anlaşılması Çevre ve yaban hayatının korunması

Technical Assistance to Avian Influenza Preparedness and Response An EU-funded project managed by the Central Finance & Contracts Unit 32 Dinlediğiniz için Teşekkürler