NİTEL ÇALIŞMALARDA ODAK GRUP GÖRÜŞMELERİ* HÜSEYİN CANERİK DERS ÖDEVİ EYZ 504 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ YARD. DOÇ. DR. ALİ TEMEL Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü EYD Tezli YL Programı İstanbul, Mayıs 2010

 *Bu ödev, Çağdaş Eğitim Dergisi’nin Nisan 2010 tarihli sayısında Orhan Kumral imzasıyla yayımlanan “Nitel Çalışmalarda Odak Grup Görüşmesi” başlıklı makaleden derlenmiştir. Başlıklar, ödevi hazırlayan öğrenciye aittir.

NİTEL ARAŞTIRMAYA NEDEN GEREKSİNİM DUYULMAKTADIR?  Nicel araştırmalarda kullanılan ölçeklerin ‘niçin’ sorusuna yeterince yanıt verememesi, nitel çalışmaların önemini artırmaktadır.

NİCEL ARAŞTIRMALAR ÖNEMİNİ YİTİTRİYOR MU?  Bu konuyla ilgili herhangi bir çalışmaya rastlanmamaktadır. Fakat nicel araştırmalarda kullanılan ölçek sorularına katılımcıların neden belirtmeksizin işaret koymak istemedikleri gözlenmektedir.

NİTEL ARAŞTIRMALARIN ÖNEMİ  Nitel çalışmalar gönüllülük esasına dayandığından katılımcıların daha içten ve doğru bilgiler vermesini sağlamaktadır. Bu da doğal olarak nitel araştırmaların önemini artırmaktadır.

ODAK GRUP GÖRÜŞMESİ  Kumral’ın (2010) bu yazıya dayanak oluşturan makalesinde, nitel veri elde etmek isteyen araştırmacılara odak grup görüşmesi süreci tanıtılmaktadır.

ODAK GRUP GÖRÜŞMESİ  Bu görüşme yöntemi ilk olarak Pazar araştırmalarında, müşterileri ikna etmek amacıyla onların tutum ve davranışlarını ortaya çıkarmak amacıyla kullanılmıştır. Günümüzde sosyal bilimlerde insanların tutum ve davranışlarını ortaya çıkarmada başvurulan yöntemlerden biri olarak kullanılmaktadır.

ODAK GRUP GÖRÜŞMESİ KAÇ KİŞİYLE YAPILIR?  Odak grup görüşmesi, dört ile on iki kişilik küçük gruplara uygulanır. Görüşme, eğitimli araştırmacı ya da yöneticinin yer aldığı (yönetici, araştırmacının yanı sıra profesyonel bir de olabilir), bir ya da iki saatlik süreyi kapsayan, seçilen konu ya da konuların tartışıldığı, korkutucu olmayan bir çevrede katılımcıların algılarını, tutumlarını, duygularını, düşüncelerini, onları cesaretlendirerek almaya çalışan bir grup etkileşimi çalışmasıdır.

ODAK GRUP GÖRÜŞMESİNDE KATILIMCI SAYISI NEDEN SINIRLANDIRILMALIDIR?  Görüşmenin alt sınırıyla grup dinamiği avantajının sağlanması amaçlanmaktadır. Görüşmelere getirilen üst sınırla da yoğun veri girişinin yaratabileceği çözümleme sıkıntısının önlenmesi hedeflenmektedir.

ODAK GRUP GÖRÜŞMESİNDE ÇEVRE DÜZENLEMESİ  Odak grup görüşmesinde çevrenin, katılımcılarda baskı yaratabilecek nitelikte olmamasına özen gösterilmelidir. Ortam gürültüden uzak ve rahat olmalı, seslerin kaliteli alınabilmelidir. Bu konuda önceden deneme yapılmalıdır.

ODAK GRUP GÖRÜŞMESİNİN AŞAMALARI 1.Görüşme sürecine ilişkin kılavuz hazırlanmalıdır. 2.Araştırma soruları açık olmalıdır. 3.Araştırmanın geçerliği ve güvenirliği sağlanmalı, bunun için zaman çizelgesi hazırlanmalıdır. 4.Araştırmaya katılacak kişiler seçilmeli ve tanımlanmalıdır. Araştırmacı kontrol edebileceği kadar katılımcı seçmelidir.

ODAK GRUP GÖRÜŞMESİNİN AŞAMALARI 5. Grup dinamiğine özen gösterilmeli, katılımcılardan bazılarının ön planda olmaması için önlem alınmalıdır. 6. Araştırmacı, soruların anlaşıldığından emin olmalı, gerektiğinde araya girmeli ve özetlemelidir. 7. Görüşmeler kayıt altına alınmalıdır. Görüntü yerine ses kaydedici cihazların kullanılması önerilmektedir.

ODAK GRUP GÖRÜŞMESİNİN AŞAMALARI 8. Verilerin yorumlanmasında katılımcıların üsluplarının benzer olup olmadığı, vurgular, konu ile ilgili olmayan yanlar, tartışmadan önceki konumun değişip değişmediği vb. sorular yanıtlanmalıdır. İstatistiksel analizlerden daha önemli olan kaliteli yanıtların ortaya çıkarılmasıdır.

ODAK GRUP GÖRÜŞMESİNİN AŞAMALARI 9. Odak grup görüşmesi sonucunda rapor yazılırken sistematik bilgiler ile katılımcıların yorumları arasında denge gözetilmelidir. Bu da geçerli bilgileri yakalamaya yönelik bir süreçtir. Rapor taslağı hakkında katılımcılara geri bildirim verilmelidir.

ODAK GRUP GÖRÜŞMESİNDE SORULAR NASIL HAZIRLANMALIDIR?  Sorular üç ya da dördü geçmemeli, kısa, açık uçlu, günlük dilde ve sohbet tarzında olmalıdır. Çok soru, analizde sıkıntılara neden olmaktadır.

ODAK GRUP GÖRÜŞMESİNDE YÖNETİCİ ÖZELLİKLERİ  Tartışmayı teşvik eder, kişilerin ayrıntılı bilgi vermelerini sağlar.  İrdeleyici sorular yöneltir, derinlemesine bilgiye ulaşır.  Her ifadenin ne anlama geldiğini araştırır.  Söylenenleri yineleyerek yanlış anlamları önler.

ODAK GRUP GÖRÜŞMESİNDE YÖNETİCİ ÖZELLİKLERİ  Farklı ifadeler arasındaki ilişkilere dikkat çeker.  Her katılımcının tartışmaya katılmasını sağlar.  Katılımcıları eleştirmez.

ODAK GRUP GÖRÜŞMESİNDE YÖNETİCİ ÖZELLİKLERİ  Hiçbir ifadenin anlamıyla ilgili varsayımda bulunmaz.  Kişisel görüş bildirmez.  Konunun dağılmasına izin vermez.

VERİLERİN ÇÖZÜMLENMESİ  Araştırmacı, katılımcılar tarafından kullanılan sözcüklerin gerçek anlamlarını göz önünde bulundurulmalıdır.  İçeriğin tutarlılığına dikkat edilmelidir.

VERİLERİN ÇÖZÜMLENMESİ  Belirsiz yanıtlar yerine özel ve somut olanlar yeğlenmelidir.  Araştırmacı fikirlerin sayısından çok biçimleri üzerinde kafa yormalıdır.

ODAK GRUP GÖRÜŞMESİNİN GÜÇLÜ VE ZAYIF YANLARI  Katılımcıları cesaretlendirerek ayrıntıların hatırlanması suretiyle veriler sunar.  Konuya yönelik değerli bilgiler verdiği için araştırma sonrası soruların ve hipotezlerin formüle edilmesine olanak sağlar.

ODAK GRUP GÖRÜŞMESİNİN GÜÇLÜ VE ZAYIF YANLARI  Katılımcıların yanıtları gerginliğe yol açabilir.  Pahalıya mal olabilir.

SONUÇ VE ÖNERİLER  Profesyonel bir yönetici kullanılmayacaksa araştırmacının yönetme deneyimi kazanması önerilmektedir.  Görüntü kaydedici cihazlar katılımcılar tarafından uygun görülmediğinden dolayı ses kaydedici cihazlar kullanılmalıdır.

SONUÇ VE ÖNERİLER  Görüşmelerden hemen sonra kayıtlar yazılı hâle getirilmelidir.

KAYNAKÇA*  Kumral, M. (2010). Nitel Çalışmalarda Odak Grup Görüşmesi. Çağdaş Eğitim, Nisan 2010, Sayı: 374.  *Çalışmanın tamamı, yukarıda belirtilen makaleden alınmıştır. Başlıklar ödevi hazırlayan öğrenciye aittir.