TÜRKİYE-AB MALİ İŞBİRLİĞİ SÜRECİ AVRUPA BİRLİĞİ BAKANLIĞI TÜRKİYE-AB MALİ İŞBİRLİĞİ SÜRECİ Derya BALYAN AB İşleri Uzmanı Avrupa Birliği Bakanlığı Mali İşbirliği Başkanlığı 12/05/2015

Türkiye’ye Sağlanan AB Mali Yardımı Mali Protokoller Dönemi (1963-1980) : 3.ülke II. MEDA Programı (1996-2001) : 3.ülke III. Katılım Öncesi Mali Yardım (2002-2006) : Aday Ülke IV. IPA (2007-2013) : Aday Ülke Adaylık Dönemi ile sadece programların adı değişmedi: Öncelikler, strateji belgeleri, kurallar, prosedürler, uygulama mekanizmaları da değişti… 2

KATILIM ÖNCESİ YARDIM ARACI (IPA) (2007-2013) BİLEŞENLERİ Ulusal Katılım Öncesi Yardım Koordinatörü (NIPAC) AB Bakanlığı Ulusal Yetkilendirme Görevlisi (NAO) Hazine Müsteşarlığı Stratejik Koordinatör (SC) (Kalkınma Bakanlığı) Geçiş Dönemi Desteği ve Kurumsal Yapılanma (AB Bakanlığı) -Siyasi kriterler -Müktesebat Uyumu -Sivil Toplum Diyalogu   Sınırötesi İşbirliği (AB Bakanlığı) Bölgesel Kalkınma İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Kırsal Kalkınma Operasyonel Program - Çevre (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı) İnsan Kaynaklarının Geliştirlmesi (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı) Kırsal Kalkınma (Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı- TKDK) Operasyonel Program – Ulaştırma (Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı) Operasyonel Program – Bölgesel Rekabet Edebilirlik (Bilim,Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı)

IPA BİLEŞENLERİ -IPA II: -IPA I : Kamu kurum ve kuruluşları tarafından hazırlanan; -Siyasi kriterler, -Sivil toplum diyaloğu, -AB Müktesebatının uygulamasına yönelik “kurumsal kapasiteyi geliştirme” projeleri. Program kapsamında yer alan illerdeki - yerel yönetimler - meslek teşekkülleri - STK’lar tarafından program belgelerinde belirtilen öncelikler çerçevesinde hazırlanan projeler (hibe programı).

IPA I ÇEVRE ALANINDA YÜRÜTÜLEN PROJELER IPA I Bileşeni altında 2007 yılından bu yana çevre alanında toplam bütçesi 102,7 milyon avro olan 28 adet proje yürütülmüştür. Bu tutarın 92 milyon avrosu AB katkısı, 10 milyon avrosu ise ulusal katkıdan oluşmaktadır. Nehir yatakları yönetim planlarının hazırlanması, emisyon kontrolünün geliştirilmesi ve iklim değişikliği gibi çok farklı pek çok konuda proje finanse edilmiştir.

IPA'nın Bileşenlere Göre Dağılımı (2007-2013) (M€) 2007-2013 YILI BÜTÇE TAHSİSATI IPA'nın Bileşenlere Göre Dağılımı (2007-2013) (M€) Bileşenler 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Toplam I –I.Geçiş Dönemi Desteği ve Kurumsal Yapılanma 256,7 256,1 239,6 217,8 231,2 227,5 238,5 1.667,4 II – Sınır Ötesi İşbirliği 2,1 2,8 3 5,13 2,17 2,21 20,41 III – Bölgesel Kalkınma 167,5 173,8 182,7 238,1 293,4 356,06 366,88 1.778,4 IV – İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi 50,2 52,9 55,6 63,4 77,6 83,1 91,1 473,9 V – Kırsal Kalkınma 20,7 53,0 85,5 131,3 172,5 187,38 204,18 854,5 497,2 538,6 566,4 653,7 779,83 856,2 902,87 4.794,6

MERKEZİ OLMAYAN YAPILANMA (DIS) Yetkili Akreditasyon Görevlisi (CAO) Hazine Müst. sorumlu Başbakan Yardımcısıdır. Yetkili Akreditasyon Görevlisinin sekretarya hizmetleri Hazine Müsteşarlığı tarafından yürütülür. Ulusal IPA Koordinatörü (NIPAC) Avrupa Birliği Bakanlığı Müsteşarı Tüm bileşenlerin genel koordinasyonu, IPA I. bileşenin programlaması, izlenmesi ve değerlendirilmesi. Ulusal Yetkilendirme Görevlisi (NAO) Hazine Müsteşarı AB yardımlarının mali yönetimi (Ulusal Fon aracılığıyla). Ulusal Fon (NF) Hazine Müsteşarlığı IPA çerçevesinde sağlanacak yardımların mali yönetimi. Stratejik Koordinatör Kalkınma Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı IPA III. ve IV. bileşenleri kapsamında sağlanacak yardımların koordinasyonu. Merkezi Finans ve İhale Birimi (MFİB) Projelerin Avrupa Komisyonu tarafından belirlenen usul ve esaslara uygun olarak ihale, sözleşme, ödeme ve raporlama işlemleri. Program Otoritesi IPA III., IV. ve V. bileşenlerin Operasyonel Programlarının hazırlanması ve uygulaması. Denetim Otoritesi (AA) Hazine Kontrolörleri Kurulu IPA’ya ilişkin tüm yönetim ve kontrol sistemlerinin ve faaliyetlerinin denetlenmesi. Yararlanıcı Kurumlar Proje faaliyetlerinin yürütülmesi.

IPA (Katılım Öncesi Yardım Aracı) 2007-2013 için 4,7 milyar avro 2014-2020 için 4,5 milyar avro

IPA II (2014-2020) IPA II (2014-2020) Sektörel stratejik yaklaşım Daha az sayıda sektör/proje Kapsamlı sektörel programlar Endikatif Strateji Belgesi (CSP) 2014-2020 http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2014/20140919-csp-turkey.pdf

IPA-II Dönemi Temel Belgeler IPA-II TEMEL TÜZÜK (IPA-II Regulation) IPA UYGULAMA TÜZÜĞÜ (IPA Implementing Regulation) ÇERÇEVE ANLAŞMA (Framework Agreement) STRATEJİ BELGELERİ (CSP) YILLIK/ÇOK YILLIK PROGRAMLAR

IPA-II Dönemi Temel Belgeler TÜZÜK IPA UYGULAMA TÜZÜĞÜ ÇERÇEVE ANLAŞMA STRATEJİK BELGELER (CSP) YILLIK/ÇOK YILLIK PROGRAMLAR

IPA-II Dönemi Temel Belgeler IPA - I DÖNEMİ IPA - II DÖNEMİ (2007-2013) (2014-2020) IPA Temel Tüzük ====== IPA Temel Tüzük (1085/2006) IPA Uygulama Tüzüğü ====== IPA Uygulama Tüzüğü (718/2007) Çerçeve Anlaşma ====== Çerçeve Anlaşma MIPD + Stratejik Uyum ====== CSP Yıllık / Çok Yıllık ====== Aksiyon Programları Programlar

IPA Finansman Öncelikleri Ulusal IPA Koordinatörü (NIPAC) Avrupa Birliği Bakanlığı Birlik Üyeliğine Hazırlık için Reformlar Demokrasi ve Yönetişim Sivil Toplum Birlik Programları Hukukun Üstünlüğü ve Temel Haklar İçişleri Yargı ve Temel Haklar Yargı Temel Haklar Bölgesel Kalkınma Rekabet ve Yenilikçilik Enerji Ulaştırma Çevre İstihdam, Eğitim ve Sosyal Politikalar Tarım ve Kırsal Kalkınma Bölgesel ve Sınır Ötesi İşbirliği

Bölgesel Rekabet Edebilirlik Programı (2007-2013) Toplam Bütçesi: 565 milyon avro (480 milyonu AB Fonu) İş ortamının iyileştirilmesi (480 m. Avro) -Sanayi altyapısının geliştirilmesi -Finansal araçların oluşturulması ve geliştirilmesi -Ar-ge, inovasyon, teknoloji ve bilgi iletişim -Turizm altyapısı, tanıtım ve pazarlama İşletme kapasitesinin arttırılması (58,7 m. Avro) -İşletmelere temel bilgi ve danışmanlık desteği -Sanayi alanında işbirliğinin güçlendirilmesi

Bölgesel Rekabet Edebilirlik Programı (2007-2013) Hedef bölge: Kişi başına düşen milli geliri Türkiye ortalamasının % 75’inin altında kalan bölgelere odaklanılmaktadır. Hedef kitle: Kamu kurumları/ajansları, iş ve işletme destekleme kuruluşları/merkezleri, OSB’lerin yönetici otoriteleri, ulusal ve yerel sanayi ve ticaret odaları , birlikler, dernekler vs.

Büyüyen Anadolu’ya Kredi Kolaylıkları Projesi Proje Örnekleri Büyüyen Anadolu’ya Kredi Kolaylıkları Projesi Toplam Bütçesi 61,4 milyon avrodur. KOBİ’lerin finansmana erişim imkanları artırılmıştır. 1083 adet mikro işletmeye 23 Milyon Avro tutarında mikro kredi verilmiştir. 7326 adet KOBİ’ye sağlanan krediler vasıtasıyla 534 Milyon Avro tutarında kredi hacmi yaratılmıştır. KOBİ’lere yönelik eğitimler ile danışmanlık hizmetleri ise sürmektedir. Proje sonunda, 9000 adet girişime 40,5 Milyon Avro tutarında kredi verilecek ve toplamda 1 Milyon Avro tutarında kredi hacmi oluşturulacaktır.

Rekabet Edebilirlik ve Yenilikçilik Programı (2014-2020) Toplam AB Fonu: 344,4 milyon avro - Özel Sektör Gelişimi İmalat Sanayi Hizmet & Yaratıcı Sanayiler - Bilim, Teknoloji ve Yenilikçilik Araştırma ve Geliştirme Teknoloji Transferi ve Ticarileştirme Hedef bölge: Tüm Türkiye Hedef kitle: Kamu kurumları/ajansları, iş ve işletme destekleme kuruluşları/merkezleri, OSB’lerin yönetici otoriteleri , ulusal ve yerel sanayi ve ticaret odaları , birlikler, dernekler vs. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı vasıtasıyla yapılacak başvuru çağrıları takip edilerek proje teklifleri yapılabilecektir.

Enerji Programı (2014-2020) Toplam AB Fonu: 95,50 milyon avro Piyasa Entegrasyonu ve Altyapıların güçlendirilmesi Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliğinin desteklenmesi Hedef bölge: Tüm Türkiye Hedef kitle: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, TEİAS, BOTAŞ, Belediyeler, Üniversiteler

Ulaştırma Programı (2007-2013) Toplam Bütçesi: 687,9 milyon avro (584,7 milyonu AB Fonu) Demiryolu altyapısının güçlendirilmesi Hedef kitle: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, (Tüm Türkiye) Demiryolu altyapısının inşası veya rehabilitasyonundan sorumlu kamu kurumları • Demiryolları, Limanlar ve Havaalanları İnşaatı Genel Müdürlüğü • Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü

Proje Örnekleri Ankara-İstanbul Yüksek Hızlı Tren Projesi Köseköy – Gebze Kesiminin Rehabilitasyonu ve Yeniden İnşası Projesi Toplam Bütçesi 200,9 milyon avrodur. Ankara – İstanbul Yüksek Hızlı Tren Projesinin 56 km.lik kısmının rehabilitasyonu ile yeniden inşasına yöneliktir. Proje uygulama aşamasındadır. Söz konusu proje vasıtasıyla Ankara – İstanbul arası yolculuk süresi 3 saate inecek ve bu güzergahtaki yolcu taşımacılığında %10 olan demiryolu payı %78’e çıkacaktır.

Ulaştırma Programı (2014-2020) Toplam Bütçesi: 520,9 milyon avro (442,8 milyonu AB Fonu) Sürdürülebilir ve güvenli taşımacılık Etkili taşımacılık Erişilebilir ve kapsayıcı taşımacılık Müktesebat uyumu ve AB ile entegrasyon Hedef kitle: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı ilgili birimleri Demiryolu altyapısının inşası veya rehabilitasyonundan sorumlu kamu kurumları (Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü vs..) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı Milli Eğitim Bakanlığı , Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Belediyeler

Çevre Programı (2007-2013) Toplam Bütçesi: 802,9 milyon avro (682,5 milyonu AB Fonu) Su temini, kanalizasyon ve atık su arıtımının iyileştirilmesi - İçme suyu temini ve alıcı ortam kalitesinin iyileştirilmesi Entegre katı atık yönetiminin iyileştirilmesi - Katı atık geri dönüşümü miktarının ve depolama sistemlerinin iyileştirilmesi Hedef kitle: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Belediyeler (Tüm Türkiye)

Proje Örnekleri Ordu Atıksu Arıtma Tesisi İnşaatı ve Kumbaşı Atıksu Arıtma Tesisi İyileştirilmesi Projesi Toplam Bütçesi 28,9 milyon avrodur. - Ordu Atık Su Arıtma Tesisi’nin yapımı ve işletmeye alınması - Kumbaşı Mahallesindeki mevcut Atık Su Arıtma Tesisi’nin rehabilitasyonu - Atık su pompalama istasyonları ve kanallarının yapımı Yapım işi 25 Eylül 2013’te tamamlanan proje kapsamında, Ordu Büyükşehir Belediyesi bünyesinde bulunan 731 bin kişilik nüfusun %34’ünün yanı sıra ilave 200 bin kişinin daha iyileştirilmiş atık su hizmetlerinden faydalanması sağlanmıştır. Arıtılan yıllık atık su miktarı ise, 0,125 Milyar m3’ e ulaşmıştır.

Konya Katı Atık Yönetimi Projesi Proje Örnekleri Konya Katı Atık Yönetimi Projesi Toplam Bütçesi 22.2 milyon avrodur. 14 Ekim 2014 tarihinde yapım sözleşmesi imzalanan proje; 1 adet katı atık sahası, 1 adet transfer istasyonu ve 1’er adet atık ayırma, dönüştürme ve ön arıtma tesisi içermektedir. Halihazırda uygulama aşamasında olan proje ile eski çöp depolama alanlarının kapatılması ve rehabilitasyonu öngörülmektedir.

Çevre ve İklim Değişikliği Programı (2014-2020) Toplam AB Fonu: 644,6 milyon avro Su Atık Sürdürülebilir Kalkınma İçin Çevresel Yönetim alanlarındaki müktesebat uyumu ve altyapı yatırımlarını konu alan projelere fon aktarılacaktır. Hedef kitle: Orman Ve Su İşleri Bakanlığı, DSI, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Yerel Yönetimler, belediyeler, Sivil Toplum Kuruluşları. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı vasıtasıyla yapılacak başvuru duyuruları takip edilerek proje teklifi yapılabilecektir.

IPA Finansman Öncelikleri Ulusal IPA Koordinatörü (NIPAC) Avrupa Birliği Bakanlığı Birlik Üyeliğine Hazırlık için Reformlar Demokrasi ve Yönetişim Sivil Toplum Birlik Programları Hukukun Üstünlüğü ve Temel Haklar İçişleri Yargı ve Temel Haklar Yargı Temel Haklar Bölgesel Kalkınma Rekabet ve Yenilikçilik Enerji Ulaştırma Çevre İstihdam, Eğitim ve Sosyal Politikalar Tarım ve Kırsal Kalkınma Bölgesel ve Sınır Ötesi İşbirliği

İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı (2007-2013) Toplam Bütçesi: 557,5 milyon avro (473,9 milyonu AB Fonu) Temel amaç, Türkiye’nin etkin bir şekilde işleyen bir işgücü piyasasına sahip olmasıdır. Bunu sağlamak için; eğitim ve işgücü arasındaki bağın kuvvetlendirilmesi, işsizlik oranının düşürülmesi, kadınların, gençlerin, engellilerin iş gücü piyasası içerisindeki durumlarını iyileştirilmesi gibi öncelikler üzerinde çalışılmıştır. Hedef kitle: kamu kurumları, belediyeler, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ve sendikalar. Program, ilk yıllarda kişi başına milli gelirleri Türkiye ortalamasının % 75’inin altında kalan 12 Düzey II bölgelerinde (43 ilde) uygulanmış, daha sonra uygulama alanı tüm Türkiye olarak genişletilmiştir.

Kadın İstihdamının Desteklenmesi Hibe Programı Programın Amacı Özellikle kadınların iş gücü piyasasına katılım oranlarını artırmak, istihdamda kalıcı olmalarını sağlamak ve bu yöntemle genel istihdam oranlarını yükseltmek amaçlanmıştır. Bu kapsamda kadınların iş gücü piyasasına girişlerinin önündeki engellerle mücadele edilmesi ve bu alanda kurulacak işbirliklerinin desteklenmesi hedeflenmiştir. Program Sonuçları 23,9 milyon avro tutarında bir bütçeyle 131 adet hibe projesi yürütülmüştür. 9856 kadın kursiyere eğitim sağlanmış, 9557 kadına mesleki sertifika verilmiş, 1134’ü istihdama kazandırılmış, 118’i kendi işini kurmuş, 112’si ev ve bahçe eksenli üretime başlamıştır.

Özellikle Kız Çocuklarının Okullulaşma Oranının Artırılması Hibe Programı Programın Amacı: Eğitimin kalitesinin artırılması yoluyla kız çocuklarının eğitime katılımlarının artırılması, eğitim hakkından mahrum kalan veya çeşitli sebeplerle okulu terk eden kız çocuklarını yeniden okula yönlendirilmesi hedeflenmiştir. Program Sonuçları: 16 ilde 160 pilot okulda öğrenci destek programı uygulanmıştır. 3 bin 828 ev ziyareti gerçekleştirilmiştir. 1390 kız çocuğunun ilköğretime, bin 403 kız çocuğunun liseye, 294 kız öğrencinin meslek lisesine devam etmesi sağlanmıştır. 218 kız çocuğu ilköğretime kaydedilmiştir. 2 bin 270 kız çocuğu açık liseye kaydedilmiştir. 1462 kız çocuğu/kadın meslek ve meslek geliştirme eğitimleri almıştır. 36 meslek okulu ve yurtlarına donanım sağlanmıştır.

Sosyal Politikalar Programı (2014-2020) İstihdam, Eğitim ve Sosyal Politikalar Programı (2014-2020) Toplam Bütçesi 435 Milyon Avrodur. Temel amaç, Türkiye’nin etkin bir şekilde işleyen bir işgücü piyasasına sahip olmasıdır. - İstihdam - Eğitim - Sosyal Politika ve İçerme Hedef kitle: kamu kurumları, belediyeler, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ve sendikalar.(Tüm Türkiye)

IPA Finansman Öncelikleri Ulusal IPA Koordinatörü (NIPAC) Avrupa Birliği Bakanlığı Birlik Üyeliğine Hazırlık için Reformlar Demokrasi ve Yönetişim Sivil Toplum Birlik Programları Hukukun Üstünlüğü ve Temel Haklar İçişleri Yargı ve Temel Haklar Yargı Temel Haklar Bölgesel Kalkınma Rekabet ve Yenilikçilik Enerji Ulaştırma Çevre İstihdam, Eğitim ve Sosyal Politikalar Tarım ve Kırsal Kalkınma Bölgesel ve Sınır Ötesi İşbirliği

Kırsal Kalkınma Programı (IPARD) (2007-2013) Toplam Bütçesi: 854 milyon avrodur. Tarım, hayvancılık, gıda, balıkçılık ve alternatif tarım alanlarında faaliyet gösteren işletmelere, üretici bireylere, kooperatiflere ve üretici birliklerine Hibe Programları aracılığı ile finansman desteği sağlanması. Tarımsal işletmelerin (süt ve et üreten) yeniden yapılandırılması ve AB standartlarına ulaştırılmasına yönelik yatırımlar, Tarım (süt ve süt  ürünleri/ et ve et ürünleri, meyve ve sebze) ve balıkçılık ürünlerinin işlenmesi ve pazarlanmasının yeniden yapılandırılması ve AB standartlarına ulaştırılmasına yönelik yatırımlar,  Kırsal Ekonomik Faaliyetlerin Çeşitlendirilmesi ve Geliştirilmesi

Kırsal Kalkınma Programı (IPARD) IPA Bileşenleri IPA-V Kırsal Kalkınma Programı (IPARD) IPARD uygulama alanı öncelikli il olarak seçilen 42 il ile sınırlandırılmıştır. Bu çerçevede, Programın ilk aşaması öncelikle aşağıda haritada mavi ile görülen 20 ilde uygulanmış, ardından Programın ikinci aşamasında yer alan 22 il uygulamaya dahil edilmiştir. Böylece programın uygulandığı il sayısı 42’ye çıkmıştır. 33

SÜT ÜRETİM TESİSİ YAPIM PROJESİ Proje Bilgileri: Toplam Yatırım: 1.021.625,77 TL IPARD Desteği: 279.858,88 TL Balıkesir ilinde gerçekleştirilen proje kapsamında 13,5 dönüm arazi üzerine kurulmuş olan işletmede saanen keçisinden süt üretimi sağlanmaktadır. IPARD Programından alınan destek ile otomatik süt sağım sistemi, süt soğutma ve depolama tankı, yem ezme ve karma makinaları gibi ekipmanlar alınarak AB standartlarında bir işletme kurulmuştur. 2012 yılı sonunda tamamlanan yatırım ile işletme tam kapasiteyle sağlıklı süt üretimine devam etmektedir.

Tarım ve Kırsal Kalkınma Sektörü (2014-2020) Toplam Bütçesi: 912 milyon avro IPARD-II Programı ile birlikte ilk dönemde uygulanan Programdaki önceliklere ek olarak kırsal altyapının geliştirilmesine dönük yatırımlar, yumurta sektörüne yönelik yatırımlar, tarım-çevre, iklim ve organik tarım faaliyetleri ve yerel kalkınma stratejilerinin uygulanması gibi konularında da destek sağlanacaktır. 2023 yılına dek uygulaması devam edecek olan yeni Program 27 Ocak 2015 tarihinde Avrupa Komisyonu tarafından resmen onaylanmıştır. - Müktesebat Uyumu ve kurumsal kapasite geliştirme (Tarım, Balıkçılık, Gıda Güv.) (112 milyon avro) Diğer sektörlerden farklı olarak bu sektörde çalışmalar Avrupa Komisyonunun DG AGRI Genel Müdürlüğü ile yürütülmektedir.

Endikatif Strateji Belgesi (2014-2020) 2014 – 2020 yılları arasında sektörel bütçe dağılımı (Milyon Avro) SEKTÖR 2014 2015 2016 2017 2018-2020 Toplam 2014-2020 Demokrasi & Yönetişim 540 416 962 Hukukun Üstünlüğü ve Temel Haklar 389 236 625 Çevre 297 348 645 Ulaştırma 386 57 443 Enerji 59 34 94 Rekabet Edebilirlik ve Yenilikçilik 188 157 344 Eğitim, İstihdam, Sosyal Politika 37 63 66 69 200 435 Tarım ve Kırsal Kalkınma 72 101 77 158 504 912 TOPLAM 620 626 631 636 1940 4454

Teşekkürler...