İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HUKUKU Arş. Gör. Yusuf GÜLEŞCİ Arş. Gör.İlayda GÜLLÜ

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMI İş Sağlığı: Bütün mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyilik hallerinin en üstün düzeyde tutulması, sürdürülmesi ve geliştirilmesi çalışmalarıdır. İş Güvenliği: Çalışanların işte karşılaştıkları tehlikelerin ortadan kaldırılması veya azaltılması için getirilmiş yükümlülüklere ait teknik kurallarının bütününü anlatır. İş güvenliği daha çok işçinin yaşamına ve vücut bütünlüğüne yönelik tehlikelerin ortadan kaldırılmasını hedef alır

İSG GELİŞİMİ Yaşama hakkı en temel hak. Çalışma hakkı yaşamın bütünü içinde yer alan haklardan bir tanesi. Sanayi devrimi ile birlikte fabrikalar kurulmuş çalışma hayatında önemli değişiklikler meydana gelmiştir. İşçiler makineye ve fabrikalara bağlı olarak çalışmaya başlamışlar ve çalışma hayatı daha karmaşık hale gelmiştir. Kadınların çalışma hayatına girmesi de iş kazalarında büyük artışlara neden olmuştur. İşçilerin örgütlü mücadeleye gitmesi Sosyal devlet düşüncesi

İşçi sağlığı ve iş güvenliği kavramından iş sağlığı ve güvenliği kavramına doğru bir eğilim yöneliş olmuştur. Dar anlamda İSG: işyerinde işin yapılması sırasında ya da iş ortamı veya çalışma koşulları nedeniyle işçilerin karşılaştıkları bütün risklerin ortadan kaldırılması veya azaltılması için alınması gereken önlemlere yönelik sistemli çalışmalardır.

Geniş anlamda İSG: işyeri ve işçi ile sınırlı kalmaksızın, bir işletmenin gerçekleştirdiği faaliyetlerden etkilenen tüm insanların sağlığına ve güvenliğine etki eden tehlikelerin ve tehlikeleri doğuran etkenlerin ortadan kaldırılması veya azaltılması çalışmalarıdır. İşyerinde iş kazası ve meslek hastalıkları dahil olmak üzere çalışanları her türlü riske karşı koruyacak uygun bir iş ortamı oluşturmak. İşin yürütümü nedeniyle oluşan tehlikeler ve sağlığa zarar veren koşullardan çevredekileri de dahil ederek korumak. Alınan önlemler ile aynı zamanda işletmenin ve üretimin güvenliğini de sağlamak.

ILO ve WHO tarafından yapılan iş sağlığı tanımı: "her türlü işte çalışanların çalışanların fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik durumlarının korunması ve geliştirilmesi, çalışma şartlarından ötürü çalışanların sağlıklarının yitirilmesinin önlenmesi, çalışma sırasında sağlıklarını olumsuz yönde etkileyecek faktörlerden korunmaları, onların fizyolojik ve psikolojik yapılarına uygun bir işe yerleştirilmesi ve bunun sürdürülmesini, özetle işin çalışana, çalışanın da işe uygunluğunun sağlanmasını amaçlar»

İSG Önlemlerinin Amacı Kişisel ve toplumsal huzurun sağlanması Herkese tanınmış olan yaşama, çalışma ve sağlık hakkını en yüksek düzeyde garanti altına alacak hukuki, teknik ve tıbbi önlemlerin alınması. İşten kaynaklı tehlikelerin önlenmesi İşin çalışanlara uygun hale getirilmesi İş kazası ve meslek hastalıklarından korunmayı sağlamak.

İş Kazası ve Meslek Hastalıkları Kavramları İSG temel hedefi İKSM korunmayı sağlamaktır. İş Kazası kavramı: İş kazasına ilişkin düzenlemelere 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda (SSGSSK) hem de 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda (İSGK) yer verilmiştir.

5510 sayılı SSGSSK’nın 13. maddesinde iş kazası şöyle tanımlanmaktadır 5510 sayılı SSGSSK’nın 13. maddesinde iş kazası şöyle tanımlanmaktadır. “İş kazası; a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle, c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,

d) Bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olaydır”. 6331 sayılı İSGK m. 3’te de iş kazasının tanımı yapılmıştır. Buna göre “İş kazası: İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen özre uğratan olayı” ifade etmektedir (m. 3/g).

İş Kazasının unsurları: a. Kişi unsuru: İş kazasından bahsedilebilmesi için, 5510 sayılı SSGSSK ve 6331 sayılı İSGK kapsamında olan kişinin kazaya maruz kalması gerekmektedir. b. Kazaya uğrama: İş kazasından bahsedebilmemiz için, kapsamda olan kişinin bir “kazaya uğramış olması” gerekmektedir. c. Uygun illiyet bağı: 5510 sayılı Kanun anlamında “sigortalının”; 6331 sayılı Kanun anlamında “çalışanın” geçirmiş olduğu her kaza iş kazası sayılmaz. Bir olayın iş kazası olarak değerlendirilebilmesi için uygun illiyet bağının bulunması gerekmektedir . Zira sigortalının uğramış olduğu zarar; olayların doğal akışına göre, faaliyetin beklenilmeyecek bir sonucu ise, o durumda uygun nedensellik bağından söz edilemez

d. Zarar meydana gelmesi: Bir olayın iş kazası sayılabilmesi için, o olay sonucu kişinin bedence veya ruhça bir zarara uğramış olması gerekmektedir . Meydana gelen zarar; yaralanma gibi dış organlarda meydana gelen bir arızalanma olabileceği gibi, iç kanama gibi iç organlarda meydana gelen bir arızalanma da olabilir.

Meslek Hastalığı 5510 sayılı SSGSSK m. 14’e göre “meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir”. 6331 sayılı İSGK’na göre “meslek hastalığı, mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalığı” ifade etmektedir (m. 3/1-l).

Unsurları a. Kişi unsuru: Meslek hastalığından bahsedilebilmesi için, 5510 sayılı SSGSSK ve 6331 sayılı İSGK kapsamında olan kişinin meslek hastalığına maruz kalması gerekmektedir. b. Meslek hastalığına maruz kalma: Meslek hastalığı, iş kazasından farklı olarak tamamen mesleki nitelikteki bir rahatsızlıktır. Bir diğer ifade ile iş kazası çalışılan işle ilgisinin bulunması şart olmamasına rağmen; meslek hastalığının yapılan işin sonucu olarak ortaya çıkması zorunludur c. Belirli bir zaman parçası içerisinde meydana gelmesi: İş kazası ani gelişen bir olay sonucunda meydana gelirken; meslek hastalığı, işin nitelik ve yürütüm şartları ya da çalışma yerinin durumu sonucunda dolayısıyla yavaş yavaş ortaya çıkan sağlık bozulmasıdır

d. Hastalığın Yönetmelikte yer alması ve belirtilen süre içinde meydana gelmesi: 5510 sayılı Kanun’un 14. maddesinin son fıkrasına göre “Hangi hallerin meslek hastalığı sayılacağı, iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesinin şekli ve içeriği, verilme usûlü ile bu maddenin uygulanmasına ilişkin diğer usûl ve esaslar, Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikte düzenlenir”. Maddede belirtilen yönetmelik Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği’dir

e. Hastalığın Kurum Sağlık Kurulu raporu ile saptanması: 5510 sayılı SSGSSK’ya göre “Sigortalının çalıştığı işten dolayı meslek hastalığına tutulduğunun; Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucuları tarafından usûlüne uygun olarak düzenlenen sağlık kurulu raporu ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi ve Kurumca gerekli görüldüğü hallerde, işyerindeki çalışma şartlarını ve buna bağlı tıbbî sonuçlarını ortaya koyan denetim raporları ve gerekli diğer belgelerin incelenmesi, sonucu Kurum Sağlık Kurulu tarafından tespit edilmesi zorunludur”. f. Zarar meydana gelmesi: İş kazasında olduğu gibi, meslek hastalığında da kişinin bedenen veya ruhen bir hastalık ya da sakatlığa maruz kalması yani bir zarara uğramış olması gerekmektedir

İSG Temel İlkeleri İSG tüm çalışanlar için bir haktır. İSG politikaları oluşturulmalıdır. İSG’ne yönelik politika ve programların amacı önleme ve koruma olmalıdır. İş kazasına maruz kalan veya meslek hastalığına yakalan çalışanlar için tazminat, rehabilitasyon, tedavi hizmetleri sağlanmalı. Eğitim ve öğretim önemli unsurlardır. Çalışanların, işverenlerin ve yetkili birimlerin görevleri, sorumlulukları ve yükümlülükleri vardır. Denetim mekanizmaları oluşturuşturulmalıdır.

İSG Önemi ILO’ya göre dünyada her gün 6.300 ve her yıl 2.3 milyondan fazla çalışan İKM dolayı hayatını kaybetmektedir. Yıllık İK sayısı 317 milyondur. Türkiye’de 2012 yılında 74.871 çalışan iş kazasına, 395 kişi meslek hastalığına maruz kalmış. İş kazası nedeniyle 2.036 ve meslek hastalığı nedeniyle 173 kişi olmak üzere 2.029 kişi çalışamaz olmuştur. 745 kişi hayatını kaybetmiştir.