Nicel Araştırmaların Türleri Değişkenler arasındaki ilişkinin incelendiği nicel araştırmalar ikiye ayrılır: Deneysel araştırmalar (Experimental): Ölçümler yapılır, ölçümlere müdahale edilir ve daha sonra tekrar ölçümler yapılır. Deneysel olmayan araştırmalar (Non- experimental): Descriptive (tanımlayıcı-gözlem) araştırmalar olarak da bilinirler. Mevcut durumun, hiçbir müdahale yapılmadan, ortaya konulduğu araştırmalardır.

Deneysel Olmayan Araştırma Türleri Betimleyici/betimsel (descriptive) araştırmalar Korelasyon (Correlational) araştırmaları Örnek olay (Case study) araştırmaları Ex post facto (önceki olaylara uyarlanabilen) araştırmalar Anket (Survey) araştırmaları Delphi araştırmaları

DENEYSEL ARAŞTIRMALAR: İncelenen bir özelliği, çeşitli işlemlerden geçirerek değişim miktarını belirleme çalışmalarıdır (McMillan, 2000). Bir araştırmada, değişkenleri ölçebilmek ve bu değişkenler arasındaki sebep-sonuç ilişkilerini ortaya çıkarabilmek için genelde deneysel yöntem kullanılır (Çepni, 2005). Deneysel araştırmalar daha çok fen bilimlerinde yapılır. Örneğin; içeriğine farklı maddeler ilave edilen bir sıvının kaynama sıcaklığının değişip değişmediği, yeni üretilen bir ilacın bir hastalığı tedavi etmede ne ölçüde etkili olduğu ancak deneysel çalışmalarla belirlenir. Eğitimde de son yıllarda oldukça popüler olan bu çalışmalarda, öğrencilerin farklı yöntem, teknik veya araç-gereçlerle ne kadar öğrenebildikleri incelenmektedir (Arıkan, 2000). Bu çalışmalarda izlenen yol kısaca şöyledir:

Bu çalışmalarda izlenen yol kısaca şöyledir: Öğrencilerin bir konudaki önbilgileri veya hazır bulunuşluk düzeyleri öntest yapılarak belirlenir Uygun şartlar oluşturulduktan sonra belirlenen konu çeşitli yöntem, teknik veya araç-gereçlerle işlenir Uygulama sonunda öğrencilerin bilgi ve becerilerinin ne kadar değişim gösterdiği sontest yapılarak belirlenir Öntest ile sontest arasındaki puan farkı ne kadar fazla olursa, kullanılan yöntem, teknik veya araç-gereçlerle o kadar etkili olduğu ortaya çıkar

Örneğin; proje tabanlı öğrenme yaklaşımının öğrencilerin “Atmosferin Yapısı” konusundaki akademik başarılarını geliştirmedeki etkisinin araştırıldığı bir çalışma yapılmak istenmektedir. İlk olarak öğrencilerin Atmosferin Yapısı konusunda ne bildikleri (önbilgileri veya hazır bulunuşluk düzeyleri) öntest yapılarak belirlenir. Daha sonra proje tabanlı öğrenme yaklaşımına uygun etkinlik ve çalışmalar yapılır. Son olarak ise öğrencilere Atmosferin Yapısı konusu ile ilgili çeşitli sorular (sontest) yöneltilir. Öğrencilerin ilk testten aldıkları puanlar ile sontestten aldıkları puanlar arasında büyük farklılık olduğunda, proje tabanlı öğrenme yaklaşımının akademik başarıyı geliştirmede etkili olduğu belirlenmiştir. Buna ek olarak öğrencilerin öğrendikleri bilgilerin anlamlı olarak öğrenilip öğrenilmediğini belirlemek için uygulama bittikten belirli bir süre sonra kalıcılık testi uygulanır. Öğrenciler bu testten yüksek puan alırlarsa, uygulanan yöntemin etkili olduğu belirtilir.

Deneysel araştırmaların birçok avantajları olduğundan bu yönteme göre birçok çalışma yapılmaktadır. Bu avantajlardan bazıları şunlardır: Deney ortamı araştırmacı tarafından oluşturulabilir Araştırmada istenmeyen durumlar kontrol altına alınabilir Bütün hazırlıklar önceden yapıldığından, çalışma sürecine etki edebilecek olumsuzluklar anında önlenebilir Yeterli zaman olduğunda, deney istenildiği kadar fazla tekrar edilebilir. Böylece araştırmacı amacına ulaşana kadar işlemi sürdürebilir Bazı olayları gerçek ortamında incelemek mümkün olmadığında, laboratuvar koşullarında bu olaylar yapay olarak hazırlanabilir.

Bu olumlu yönlerinin yanında deneysel araştırmalarda çalışılan ortamın yapay olarak oluşturulması, ulaşılan sonuçların gerçek yaşama uygunluğunu tartışılır hale getirmektedir. Özellikle sosyal ve eğitim alanlardaki çalışmaların deneysel yönteme göre incelenmesi oldukça zordur. Çünkü sosyal bilimlerde incelenen en önemli unsur insanın kendisidir. İnsan davranışları birçok dış ve iç etkenden etkilendiğinden, laboratuvar koşullarında kontrol altına alınmazlar. Bu nedenle bu tür araştırmalarda tam deneysel yerine yarı-deneysel araştırmalar tercih edilmektedir.

Deneysel Araştırma Türleri Tam deneysel araştırma Yarı deneysel araştırma Ön deneysel araştırma Tam deneysel araştırmalar: Mutlaka deney ve kontrol gruplarının olduğu ve bu iki grubun karşılaştırılmasının yapıldığı araştırmalardır. Her iki grupta da işlem sonrasında ne gibi değişimlerin meydana geldiği araştırılır. Tam deneysel araştırmalarda, çalışmaya etkisi olabilecek her türlü değişken kontrol altına alınmaya çalışılır veya bu değişkenlerin etkisinin ne olduğu tam olarak belirlenir. Çünkü yapılan çalışma ile değişkenlerde meydana gelen değişikliklerin hangi nedenlerden kaynaklandığının belirlenmesi gerekmektedir. Kısaca kontrol altına alınamayan değişkenlerin olmadığı durumlar, tam deneysel çalışmalardır. Bu araştırmalar daha çok bazı durumlarda olay ve olgular arasındaki ilişkilerin etkisini ve sebeplerini ortaya çıkarmak amacıyla yapılır.

Deneysel Araştırmaların Basamakları Amacın belirlenmesi Literatürün taranması Araştırma sorularının ve hipotezlerin araştırılması Uygun yöntem ve tenkiklerin seçilmesi Toplanan verilerin geçerlik ve güvenirliklerinin belirlenmesi Verilerin uygun istatistiksel analizlerle çözümlenmesi

Deneysel Araştırmaların Basamakları

TAM DENEYSEL ARAŞTIRMA TÜRLERİ: a) Sontest Denk Gruplar Dizaynı: Bu araştırmalarda hem deney hem de kontrol grupları random olarak seçilir ve çalışma öncesinde kontrol edilir. Hem deney hem de kontrol grubunun seçiminde seçme ve işaretleme rastgele yapılmaktadır. Böylece grupların denkliği sağlanmış olur. Uygulanan sontestler, deney ve kontrol grubu arasında bir farklılık olup olmadığı yönünden analiz edilir. Bu yöntemde öntest uygulanmaması önemli bir sınırlılık olarak görülmektedir. Çünkü her ne kadar gruplar rastgele seçilse bile, grupların oluşmasında bazı durumlar istemeden de olsa süreci etkileyebilmektedir. Bu dizayn aşağıdaki gibi gösterilmektedir. Deney grubu = R  X  ST Kontrol grubu = R  X  ST R; grupların random oluştuğunu, ST; her iki gruba da sontest uygulandığını X; her iki gruba da işlem yapıldığını göstermektedir.

b) Öntest-Sontest Denk Gruplar Dizaynı: Yukarıdaki dizaynda grupların seçiminde karşılaşılan sınırlılığı ortadan kaldırmak için kullanılan bir dizayndır. Bu dizaynda hem deney hem de kontrol gruplarına öntest uygulanarak çalışma öncesinde ne ölçüde denk oldukları belirlenmeye çalışılır. Eğer bu gruplar arasında farklılık varsa gruplar denkleştirilinceye kadar random atamalar devam eder. Bu dizayna katılan öğrenciler ilk olarak rastgele seçilirler. Daha sonra seçilen bu bütün içinden deney ve kontrol gruplarında yer alan öğrenciler tekrar random olarak belirlenirler. Denkliği sağlanmış deney ve kontrol gruplarına bazı işlemler uygulandıktan sonra sontestler uygulanır ve elde edilen veriler karşılaştırılır. Deney grubu = R  ÖT  X  ST Kontrol grubu = R  ÖT  X  ST R; grupların random oluştuğunu, ÖT; her iki gruba da öntest uygulandığını, ST; her iki gruba da sontest uygulandığını X; her iki gruba da işlem yapıldığını göstermektedir.

c) Solomon (Dört Gruplu Öntest-Sontest ve Yalnızca Sontest) Dizaynı: Bu dizaynda random olarak seçilmiş iki deney iki de kontrol grupları vardır. Bu gruplardan birer tanesine hem öntest hem de sontest uygulanır. Deney grubuna deneysel işlem uygulanır, kontrol grubuna bir işlem yapılmaz. Kalan diğer deney ve kontrol gruplarından yalnızca deney grubuna öntest yapılmadan deneysel işlem uygulanır. Kontrol grubuna ise yalnızca sontest uygulanır. Bu dizayn iki gruplu öntest-sontest dizayndan daha kuvvetlidir. Çünkü bu dizaynda birçok faktör kontrol altına alınmış olmaktadır. Sadece öntestlerin değil aynı zamanda deneysel işlemlerin de etkisi belirlenmiş olur. Araştırmacılar bu dizaynı kullanarak birçok dışsal tehditi kontrol altına alabilirler. Deney grubu 1 = R  ÖT  X  ST Kontrol grubu 1 = R  ÖT  ST Deney grubu 2 = R  X  ST Kontrol grubu 2 = R  ST R; grupların random oluştuğunu, ÖT; hangi gruba öntest uygulandığını, ST; her dört gruba da sontest uygulandığını X; hangi gruba işlem yapıldığını göstermektedir.

YARI DENEYSEL ARAŞTIRMA TÜRLERİ: Yarı deneysel dizaynlar, farklı gruplardan toplanan verileri karşılaştırmada ön deneysel araştırmalardan daha etkili sonuçlar verir. a) Öntest-Sontest Denk Olmayan Gruplar Dizaynı: Bu dizaynda hem deney hem de kontrol grupları karşılaştırılır. Ayrıca bu grupların oluşturulmasında random seçimden daha çok uygunluğa göre hareket edilir. Bu dizaynlar, random seçimin zor olduğu ve grupların oluşturulmasında sıkıntı yaşanan durumlarda kullanılır. Önemli bir şart olara, deney veya kontrol grubundaki öğrencilerin bu çalışmalarda yer değiştirmemesidir. Bu dizaynda hem deney hem de kontrol gruplarına öntestler yapılır, çeşitli işlemler uygulanır ve son olarak sontestler uygulanır. Deney grubu = ÖT  X  ST Kontrol grubu = ÖT  X  ST ÖT; her iki gruba da öntest uygulandığını, ST; her iki gruba da sontest uygulandığını X; her iki gruba da işlem yapıldığını göstermektedir.

b) Zaman Serili Dizayn: Bu dizany bir konuda tek bir gruba farklı zamanlarda uygulanan birden fazla öntest ve sontestlerinin karşılaştırılmasıdır. Amacı; uygulanan işlemin uzun dönemli etkisini ortaya çıkarmaktır. Bu nedenle öntest ve sontest sayıları birden fazladır. Bazı durumlarda, belirli zaman periyotlarında yapılan işlemin etkisini ortaya koymak için testler arasında kesiklikler oluşturulabilir. Grup = ÖT1 + ÖT2  X  ST1 + ST2 ÖT1; gruba birinci öntestin uygulandığını, ÖT2; gruba ikinci öntestin uygulandığını, X; her iki gruba da işlem yapıldığını, ST1; gruba birinci sontestin uygulandığını, ST2; gruba ikinci sontestin uygulandığını göstermektedir.

c) Eşit Olmayan Önce-Sonra Dizaynı: Bu dizayn, çalışma başlamadan önce farklılık olabilecek iki grubu karşılaştırmak gerektiğinde kullanılır. Örneğin; farklı psikolojik rahatsızlıkları olan insanlara yeni bir tedavinin nasıl etki ettiğini belirlemek istediğimizde, bu rahatsızlıklara göre iki veya daha çok denk olmayan gruplar oluşturabiliriz. Bu dizaynda öntest sontest sayıları, çoğu zaman birden fazla olabilmektedir. Grup 1 = ÖT1 + ÖT2  X  ST1 + ST2 Grup 2 = ÖT1 + ÖT2  X  ST1 + ST2 ÖT1; gruba birinci öntestin uygulandığını, ÖT2; gruba ikinci öntestin uygulandığını, X; her iki gruba da işlem yapıldığını, ST1; gruba birinci sontestin uygulandığını, ST2; gruba ikinci sontestin uygulandığını göstermektedir.

ÖN DENEYSEL ARAŞTIRMA TÜRLERİ Ön deneysel dizaynlar, deneysel araştırmaların en basiti olmasının yanında kontrol grubu yönünden zayıftır. Bazı durumlarda kontrol grubu kullanılmasına rağmen bu gruba hiçbir deneysel işlem yapılmadığından karşılaştırma amacı ile kullanılmaz. a) Bir Gruplu Olay Çalışması Dizaynı: Bu dizaynda bir gruba bir deneysel işlem uygulanır. Bütün deneysel dizaynlarda olduğu gibi, bu tasarımda da çalışmanın grup üzerindeki etkisi incelenir. Bu sonuçların karşılaştırılacağı bir grup olmadığı için elde edilen sonuçlar yalnızca grup içi karşılaştırmalarla değerlendirilir. Öntest olmadığı için, sontestte elde edilen veriler grup içindeki değişimlerin tanımlanması ile mümkün olabilir. Grup = X  ST ST; gruba sontest uygulandığını, X; gruba işlem yapıldığını göstermektedir.

b) Bir Gruplu Öntest-Sontest Dizaynı: Bu dizaynın bir önceki dizayna göre en önemli yararı, elde edilen sonuçları karşılaştırmak için öntest sonuçlarının olmasıdır. Böylece çalışma bittikten sonra puanlardaki değişim olup olmadığının belirlenmesi mümkün olacaktır. Öğrencilerin bağımlı değişkene ilişkin puanları önteste göre değişip değişmediği bu dizaynla mümkün olabilmektedir. Bu dizaynın önemli bir sınırlılığı ise değişimin kaynağının belirlenememesidir. Öntest ve sontest puanları, sontest lehine farklılaşmış olsa bile, bu farklılığın uygulanan deneysel işlemden kaynaklanıp kaynaklanmadığı tam olarak söylenemez. Bu değişim zaman bağlı olarak öğrencilerin deneyim kazanmalarından veya bazı dış etkenlerden kaynaklanmış olabilir. Yani bu dizaynda kontrol grubu olmadığından değişimin bağımsız değişkenden kaynaklandığını ifade etmek mümkün olmaz. Grup = ÖT  X  ST ÖT; her iki gruba da öntest uygulandığını, ST; gruba sontest uygulandığını, X; gruba işlem yapıldığını göstermektedir.

c) Statik Gruplu Karşılaştırma Dizaynı: Bu dizayn kontrol grubu eksikliğini biraz da olsa ortadan kaldırmasına rağmen meydana gelen değişimleri göstermek için yeterli bilgiyi sunmaz. Bu dizaynda iki grup seçilir, bu gruplardan birine deneysel işlem uygulanırken diğerine herhangi bir işlem uygulanmaz. Deneysel işlemlerden sonra sontestler uygulanır ve farklılığın yönü belirlenmeye çalışılır. Bu dizaynda herhangi bir öntest uygulanmaz. Bu nedenle çalışma öncesinde bu iki grup arasında herhangi bir farklılık olup olmadığı belirlenemez. Deney grubu = X  ST Kontrol grubu = ST ST; her iki gruba da sontest uygulandığını, X; gruba deneysel işlem yapıldığını göstermektedir.

DENEYSEL OLMAYAN ARAŞTIRMALAR Survey (Alan) Araştırma Yöntemleri: Tarama, survey, alan veya saha çalışmaları olarak da bilinen bu araştırmalarda, çeşitli konularda birinci elden veriler toplanır ve yorumlanır. Alan araştırmalarında anket veya gözlem formlarının hazırlanması, ölçme araçlarının uygulanacağı örneklemin seçilmesi ve ölçme araçlarının uygulanması en önemi aşamalardır (Fink, 2003). Nüfus sayımları, öğretmen-öğrenci özellikleri, seçim anketleri, sağlık taramaları, çevre sorunlarına ilişkin kamuoyu araştırmaları, insanların ilgi gösterdikleri hizmet ürünleri vb. bu araştırmalarla ortaya çıkarılmaktadır.

SURVEY ARAŞTIRMA DİZAYN TÜRLERİ Boylamasına (Longitudinal) Dizayn birden fazla zamanda toplanan veri ile gerçekleşir. Enlemesine (Cross-Sectional) Dizayn verilerin tek bir zaman diliminde toplanması ile gerçekleşir. 1. Boylamasına (Longitudinal) Araştırma Dizayn Bir topluluğa ilişkin ele alınan değişkenin veya özelliğin farklı zamanlarda elde edilen veriler ile irdelenmesi şeklinde olur. Daha çok trend araştırmaları şeklinde yapılır. Genellikle insanlarda yaşa bağlı gelişimsel değişimleri belirlemek amacıyla yapılır. Bu araştırmada ölçümler belli aralıklarla (altı ayda v eya yılda bir, beş yılda bir vb. gibi) yapılır. Bu çalışmada zamanın, bağımlı değişkenler üzerindeki etkileri incelenir. Çevresel etkenlerin bilişsel gelişim üzerindeki etkisini incelemek amacıyla farklı sosyo-ekonomik gruplardan bir dizi çocuğun birkaç yıl boyunca incelenmesi buna bir örnek verilebilir (URL4). Örnek; Öğrencilerin okula yönelik tutumlarını incelemek isteyen bir araştırmacı, bir grup öğrenciyi seçer. Birinci sınıfa yeni başlayan öğrencilerin okula yönelik tutumlarını belirlemek amacıyla anket uygulanır. Aynı öğrenciler 2. sınıfa, 3. sınıfa ve 4. sınıfa geçtiklerinde bu anket tekrar uygulanır. Böylece bir grup öğrencinin dört yıl boyunca tutumlarındaki değişiklikler net olarak ortaya çıkar. Bu tür desenlere, boylamasına araştırma deseni denir.

2. Enlemesine (Cross-Sectional) Araştırma Dizayn Bir zaman akışı içinde değil, belli bir anda yapılan ve bu nedenle zamana bağlı değişmeleri veya gelişmeleri incelemeyen araştırma dizaynlarıdır. Ancak bu araştırmalarda, örneğin her yaş grubundan örneklerin seçilmesi, araştırmaya konu değişkenlerin yaşlara göre dağılımı vb. konularında karşılaştırmalı bilgiler sağlanır (URL4, 2008). Genel olarak bu araştırmalarda, toplumdan seçilen bir örnek grupta kesitsel bir tarama yapılarak, aynı anda bağımsız değişkenle karşılaştırma yapılır. Boylamasına incelemeye göre daha çok elemanı araştırmaya dahil etme imkanı vardır. Örnekler daha fazla olduğu için sonuçları evrene genellemek daha kolaydır. Yani bu araştırmalarda dış gerçekliliğin daha yüksek olduğu söylenebilir. Fakat bu araştırma, uzunlamasına surveylerde olduğu gibi çok sayıda değişkeni aynı anda ele alabilme ve gözleyebilme şansını azaltır.

İnsanın gelişiminin doğasını keşfetme, özellik ve yasaları çıkarma, tüm gelişimi zaman dilimi içinde izleyen bu iki tekniğin de kendine özgü kuvvetli ve zayıf yönleri vardır. Enlemesine olan yöntem daha çok kullanılmaktadır. Çünkü daha az zaman ve paraya gereksinim duyar. Ayrıca boylamasına araştırmaların evreni temsil etme yeteneği düşüktür. Örnek; öğretmenlerin kıdemlerine göre kullandıkları değerlendirme araçlarının bir ilişkisi olup olmadığını incelemek isteyen bir araştırmacı, ilk olarak evrenini belirler. Daha sonra evrenine uygun örneklemini seçer. Seçtiği bu örneklemde farklı mesleki kıdemlerden öğretmenler bulunur. Bu öğretmenlere hangi değerlendirme araçlarını kullandıkları sorular yöneltilir. Öğretmenlerin verdikleri cevaplara göre, kıdemin kullanılan değerlendirme aracı ile bir ilişkisi veya farklılığı olup olmadığı tespit edilmiş olur. Böylece birden fazla gruba bir defa kullanılan bir ölçme aracı ile ilgili konuda çok fazla veri toplanmış olur. Araştırmacı bu topladığı verileri analiz ederek, öğretmenlerin kullandıkları değerlendirme yöntemlerinin kıdemlerine göre değişip değişmediğini belirler ve bu sonuçları evrenine genelleyebilir.