Soğan Yetiştiriciliği

... konulu sunumlar: "Soğan Yetiştiriciliği"— Sunum transkripti:

1 Soğan Yetiştiriciliği
Amaryllidaceae Allium cepa L.

2 Ekonomik önemi Dünya Soğan Üretim Durumu Kuru soğan (ton)
Yeşil soğan (ton) Dünya Çin Hindistan ABD Türkiye Ülkemizin her tarafında soğan yetiştirilmektedir. Yoğunlaştığı bölgeler; Trakya Bölgesi, Balıkesir, Bursa, Bandırma Amasya, Çorum, Tokat, Kastamonu, Hatay, Adana, Kilis, Denizli..

3 Ana vatanı Soğan bir Batı Asya bitkisidir.
Belucistan, Afganistan, Türkistan, İran ve Doğu Anadolu ana vatanı olarak kabul edilmektedir. Akdeniz ülkelerinden çıkarak dünyaya yayılmıştır.

4 Üretilen türler Allium cepa (kuru-taze kültür soğanı) (Kültürü yapılan soğan türüdür ve generatif yolla çoğaltılmaktadır) Allium cepa var. viviporum (gal soğanı Hindistan ve Pakistan) (Apomiksis yolu ile çoğaltılır. Çiçeklerde döllenme olmaksızın tohum oluşur ve bununla çoğaltılır) Allium fistulosum (Japon soğanı-taze) (Çin ve diğer uzak doğu ükelrinde yeşil soğan olarak üretilmektedir. Baş oluşturmuyor) Allium shenopraseum (Çok yıllık yaprak soğanı) (Çok yıllık yeşil soğan amaçlı üretilen bir türdür. Hasat edildikçe yaprak verir. Yıl içinde 1’den fazla hasad edilebiilr. Allium ascalonicum (Şalot) (Kuru soğana benzeyen, fazla acı olmayan ve sarımsak gibi 3-5 adet diş oluşturan bir tür. Kokusu da azdır)

5 Besin değeri Tüketim şekli: Taze olarak (baş, yeşil), pişirilerek
Taze olarak tüketilenlerde % 8-10, muhafaza edilenlerde %10-12 KM bulunmaktadır. %1-1.5 protein, % 0.3 yağ içermektedir. 10-15 mg C vitamini içermektedir B komplex vit. Zengin Na, Fe, P, K içermektedir. Allyl sülfit (Acılık ve koku veren madde)

6 Botanik özellikleri İki yıllık bir bitki:
Vegetatif gelişme…….. Vernelizasyon ……çiçek ve meyve Kökler: Yüzlek saçak köklü bir türdür. Kökler gövdeden tek tek çıkarlar ve dallanmazlar. Köklerin % 75’i cm bulunur. Kökler nadiren 50 cm’yi geçerler. Kökler yanlara doğru fazla yayılmazlar toprağa dike yakın bir açı ile girerler Gövde: Soğanda gövde köklerin çıktığı yer ile etli yaprakların çıktıkları yerin arasıdır. 1-4 mm kalınlığında ve 6-12 mm genişliğindedir. Soğan iriliği ile gövde üzerindeki büyüme noktası sayısı arasında pozitif korelasyon vardır. Gerçek gövde, kın gövde (Yalancı gövde) ve çiçek durumunu taşıyan gövde

7

8

9 Yaprak: Yapraklar ilk oluştukları dönemde gerçek gövde üzerinden çıkan içiçe girmiş borular dibidir. Kın gövdeyi oluşturan kısım açık yeşil, beyaz yada mor renklidir. Kın gövdeden sonra yapraklar ayrılarak büyümelerine devam ederler. Bitki boyu çeşide ve çevre şartlarına bağlıdır (20-30 cm cm). Yapraklar ilk aşamada dik duruken, yaşlandıkça yere doğru sarkarlar. Yaprak rengi yeşil ve grimtrak yeşil olmaktadır. Gri rengi yaprak yüzeyindeki mumsu tabaka vermektedir. Mor renkli soğanlarda kın gövde mor renkli olmaktadır. Yapraklar tam geliştikten sonra yaprakların gerçek gövde ile birleştiği yerde besin maddeleri depolanarak soğan oluşur. Her sürgün ucunu etrafında ayrı ayrı gruplanır. Depo yaprakların et kalınlığı içe doğru gidildikçe artar. Soğan depo maddesi olarak Nişasta değil şeker depolar. Soğanda dış yapraklar incelmiş ve soğanı koruyacak şekilde değişmiştir. Dış yaprakların sayısı ve rengi çeşide göre değişmektedir. Kuru soğanlarda koruyucu yaprak daha fazladır. Taze tüketilen soğanlarda depo yaprak sayısı daha azadır.

10

11

12 Çiçek: 6+6+6+1(3) şeklinde organlara sahiptir
Soğan çiçekleri generatif fazda her büyüme noktasından birer tane çıkarak alt tarafı daha geniş çiçeklerin bulunduğu yer ise daha dar olan ve yapraklara göre daha kalın duvarlı ve dayanıklı olan çiçek sapını ucunda bulunur. Çiçek sapı üzerinde yaprak yoktur. Çiçek taslakları bir zar tarafından örtülmüş durumdadır. Sonra bu zar yırtılır ve 2-3 cm sapları olan çiçekler çıkar cm çapında bir top şeklindedir ve çiçeklenme ve tohumların olgunlaşması üst kısımdan alta doğru olur. Çiçeklenme 1 haftalık bir süre alabilir. Çiçeklerde protoandry hakimdir. Tohum olgunlaşması aşamalıdır. Aşırı olgunlukta ilk olgunlaşan tohumlar dökülebilir. Soğanlarda üretim şekline göre 2. yada 3. yılda çiçeklenme olur. Doğrudan tohum ekiminde 2. yılda , arpacıktan üretimde ise arpacığın büyüklüğüne ve arpacığın deplama sıcaklığına bağlı olarak 2. yada 3. yılda çiçeklenebilir. Çapları 1.5 cm den daha büyük arpacıklar 2. yılda, yine arpacıklar 13 oC civarında depolanırsa 2. yılda çiçeklenme oluşur. Soğan çiçeklerinde dişicik borusu çok kısa ve nazik yapılıdır. Kuru rüzgardan ve sıcak havadan olumsuz etkilenir. Çiçek: (3) şeklinde organlara sahiptir

13 Soğanlarda Erkek Kısırlık (male sterility)
Soğanlarda erkek kısırlık: Genik ve stoplazmik organ kısırlığı şeklindedir. Hem stoplazmik hem de erkek organ kısırlığı bakımından homozigot steril olanlar dölleme yeteneğine sahip değildir. S msms Kısır S MsMs----- Fertil S Msms Kısır F MsMs Fetil F Msms Fertil F msms Fertil

14

15

16 Meyve Tohum ve Çimlenme Özellikleri
Meyve üç gözlü (karpelli) olup altı adet tohum taslağı bulundurur. Bulunan 6 tohum taslağından 2-3 tanesi gelişerek tohum oluşturur. Tohum, sert-siyah parlak bir kabuk ile örtülüdür. Tohum üç köşeli bir yapıya sahiptir. Bazen buruşuk ta olabilmektedir. Bin dane ağırlığı: g Çimlenme güçleri: 2-3 yıl koruyabilirler Çimlenme; 20 oC’de 2 gün, düşük sıcaklılarda 4-5 hafta Tohumdan hasada kadar gün süre alır.

17 Soğan Şekilleri Çok basık Basık Basık yuvarlak Yuvarlak Uzun yuvarlak
Silindirik Topaç Konik Dış Renkleri: Kahverengi, mor, kırmızı, sarı, beyaz, yeşilimsi beyaz İç Rengi: Beyaz, kırmızı, mor, açık mor İç kısmı beyaz dış kısmı farklı renklerde de olabilmektedir. Baş Büyüklükleri: Küçük: mm çap Orta: mm Büyük: mm Çok büyük: 71> TSE

18 Çok Basık

19 Yuvarlak

20 Basık yuvarlak

21

22

23

24

25

26

27 Yetiştirme İstekleri İklim İstekleri: Soğan gündüzleri sıcak, geceleri serin ve ilkbaharda yağışlı bir mevsim ister. Çimlenme: 5 oC’de başlar, oC opt Rozet yaprak oluşturma dönemi: oC Baş bağlama ve geliştirme dönemi: oC Soğan olgunlaştırma dönemi: oC Soğanlarda kuruma döneminde kurak ve sıcak istenir. -8 oC’ye kadar düşük sıcaklıklara toleranttır. Ancak genç bitki döneminde zararlanır. 30 oC’nin üzerinde de çıkış, genç bitki, tozlanan çiçek ve baş bağlama olumsuz etkilenir. Çiçeklenme için soğanlar vernelize olmalıdır ve belli bir gün uzunluğunu ulaşılmalıdır.

28 Baş bağlama ve gün uzunluğu
Kısa gün çeşitleri: saat ışık/gün Orta gün çeşitleri: 14 saat ışık /gün Uzun gün çeşitleri: saat ışık /gün Kısa gün çeşitleri: Aki F1, Texas Early Grano, ContesF1, Violet F1 Uzun gün çeşitleri: Çorum, Kantartopu, Karacabey, Akgün, Valencia, Sulov F1, Zenith F1, Savarona F1

29 Toprak İstekleri Soğan toprak bakımından çok seçici değildir. Humusca zengin, derin, kaymak tabakası bağlamayan, killi kumlu, kumlu-killi, tınlı kumlu topraklar ideal topraklardır. Hafif çakıllı topraklar da özellikle erkenci yetiştiricilikte uygundur. Erkenci yetiştiricilikte alüviyal topraklar tercih edilmelidir. Kışlık soğan yetiştirilecek topraklar P ve K’ca zengin olmalıdır. Taban suyu yüksek ve ağır bünyeli topraklarda yetiştiricilik uygun değildir. Asit karakterli topraklarda iyi sonuç vermez pH arasında olmalıdır. OM sever, ancak aynı yetiştiricilik döneminde verilmesi uygun değildir.

30 Yetişirme Şekli Soğan 4 şekilde yetiştirilmektedir
Doğrudan tohumla üretim Arpacık (kıska) ile üretim Fide ile üretim Tepe soğanı ile üretim

31 Doğrudan tohumla üretim
Toprak cm derinlikte işlenir, İkinci bir toprak işleme ile toprak inceltilir ve taban gübresi verilir (toprağın yeterince inceltilmesi gerekir). Toprak sürgü çekilerek kısmen sıkıştırılır. Ekime hazır hale gelmiş toprak 2-3 ekilmeden bekletilir (topraktaki nem homojen hale gelir). Dekara g olacak şekilde mibzerle tohum ekilir. Ekim mesafeleri: cm SA, 2-3 cm SÜ ve cm Derinlik Ekim dönemleri: İç Bölgelerimizde: Mart-Nisan (Ağustos-Eylül) Ege Bölgesi: Ocak –Şubat (Mayıs-Haziran) Akdeniz Sahil: Ağustos Eylül (Nisan- Mayıs) Doğrudan tohum ekiminde ekimden sonra topraktaki su durumuna ve kaymak tabakası oluşumuna dikkat edilmeli. Ayrıca yabancı ot mücadelesi de önemlidir.

32

33 Kıska (Arpacık-Göğer) ile üretim
Arpacık: Küçük soğancık Arpacık üretimi: Arpacık üretimi için hafif bünyeli, BBM fakir (özellikle N, hafifi bünyeli topraklarda K ve P desteği yapılabilir) ve yabancı ot sorunu az olan tarlalar tercih edilmelidir. Toprak cm derinlikte işlenir. Toprağı inceltmek ve YO mücadelesi için yüzeysel olarak birkaç sefer daha toprak işlenebilir. Ekim düze yada tahtalara (Tercihli) yapılabilir. Tahtalar 120 cm genişliğinde hazırlanır ve üst kısım birazcık bastırılır. Tohum serpme olarak ekilir. Üzeri 1 cm kapama materyal ile kapatılır ve sulanır (mini spring veya süzek) Haziran- Temmuz aylarında kuruyan bitkiler sökülür ve gölge bir yerde kurutulur. Yapraklar ayrılır ve gölge bir yerde oda oC de depolanır. (20 oC altındaki muhafaza koşulları soğan üretiminde erken çiçeklenmeye sebep olabilir) 12-18 mm caplı arpacıklar ideal büyüklük. 2 cm den daha büyük çaplı arpacıklar da erken çiçeklenirler, bu arpacıklar daha çok yeşil soğan üretiminde kullanılırlar. Soğan üretiminde cm lik kısım OM ve BBM zengin olmalıdır. Dekara 2-3 ton ÇG 2-3 ay önceden verilir. İnorganik gübreler de dikimden önce 10 cm derinliğe karıştırılmalıdır. SA 25 cm SÜ: 8 cm arpacıkların ucu dışarıda kalacak şekilde dikilir. Dekara kg arpacık kullanılır. Soğanlar daha homojen olur, üretim erkencidir, çimlenme riski yoktur,  Arpacık bedeli, dikim masrafı 

34 Fide ile yemeklik soğan üretimi
Daha çok iklim koşullarını olumsuz olduğu ve tohum çimlenme ve çıkışta sorun yaşanan durumlarda dar alanlarda uygulanabilir. Kıska yetiştiriciliğinde olduğu gibi fideleri yetiştirilir ve cm boyundaki fideler sökülür ve üretim yerine dikim yapılır. Dikim sıklığı baş büyüklüğüne göre değişir. Güney ve Güneydoğu Asya ülkelerinde uygulaması vardır. Ülkemizde bazen büyük başlı yazlık soğan yetiştiriciliğinde dar alanlarda görülebilir. Tepe soğanı ile üretim Bazı türlerde ve bazen de çok sıcak koşullarda çiçek demetinin uç kısmında apomitik olarak küçük soğanlar oluşur. Bunlarla yapılan üretimdir. Yaygın değildir. Bilimsel çalışmalarda bazı soğan türlerinde kullanılmaktadır.

35 Yeşil Soğan Üretimi Yeşil soğan üretimi kuru soğan üretiminden farklıdır. Kıska (büyük) veya soğanlar ile üretimi yapılabilir Yeşil soğan tercihen tahtaya veya düze dikim yapılarak yapılır. Mesafeler kuru soğan üretimine göre dar tutulur. Büyük kıskalarda 5*5 veya 6*6 cm, büyük soğanlarda 10*12 cm mesafelerle dikimler yapılır. Büyük soğanlar, arpacıklara göre daha erkecidir. Arpacıkla yapılan üretim ise geçci ama kalitelidir. Soğanla üretimde bir soğanda birden fazla bitki çıkabilir. Soğanlar şişkinleşmeye başlamadan hemen önce hasat edilir ve sararmış dış yapraklar soyularak demetler halinde pazara sunulur.

36

37 Kültürel İşlemler Yabancı ot mücadelesi:
(Yabancı ot sorunu olmayan yada az olan tarlalar tercih edilebilir) Tohum ekiminden önce toprağı tavında işleyerek çimlenmiş yabancı otlar öldürülerek kısmen mücadele yapılabilir. Geniş alanlarda yabancı ot mücadelesi ekimden sonra selektif herbisitler ile yapılmaktadır. Küçük alanlarda yapılan yetiştiricilikte veya yeşil soğan üretiminde YO kontrolü elle veya çapa ile yapılabilir.

38 Sulama Direkt tohumdan üretimde sulama çok önemlidir.
Toprakta düzenli su bulunmalı ( su sıkıntısı fazla su  ). Soğan için topraktaki suyu % 70 civarında tutulmalı ve % 50’ye düştüğünde sulama yapılmalıdır. Sulama sistemi olarak yağmurlama sulama kullanılmaktadır. (Salma sulamada yapılabilir) Akdeniz Bölgesinde ekimler sıcak dönemde ekildiği için çimlenme, çıkış ve genç bitki döneminde sulamaya dikkat edilmelidir. Yağmurlar başladıktan sonra sulama yapılmaz. Orta Anadolu ve Marmara Bölgelerinde ise bitki gelişme döneminde suya gereksinim gösterir. Hasattan 1 ay kadar önce sulama işlemi bitirilmeli. Yağışın fazla ve drenajın sorun olduğu alanlarda tahtalarda yetiştiricilik yapılmalıdır.

39 Mineral gübre miktarı GÜBRELEME
Kuru soğan yetiştiriciliğinde ahır gübresine dikkat edilmeli, olgunlaşmamış gübre verilmemelidir ve bir önceki ürüne verilerek toprağa iyice karıştırılmalıdır. Mineral gübre miktarı N ve K bir kısmı ile P’un tamamı taban gübresi olarak verilir. N ve K kalan kısmı 2’ye bölünerek üst gübre olarak verilir. N (kg/da) P2O5 (kg/da) K2O (kg/da) Tohumdan 8-12 8-10 12-15 Kıskadan 10-12 Tohum üretimi 12-14

40 Olgunluk hasat ve depolama
Taze sofralık üretimde ve kışlık kuru soğan üretiminde hasat kriterleri farklıdır. Sofralık Taze Soğan: Güney bölgelerimizde soğan başları çeşide has büyüklüğü aldığında ve dış yapraklar kurumaya başladığı zaman hasada başlanabilir. İlkbaharda yapılan yetiştiricilikte soğanların kurumları beklenilmeden paketlenir ve pazara gönderilir. Yeşil Soğanda kın gövde çapları cm olduğunda pazar durumuna göre hasat yapılabilir. Kışlık Kuru Soğan: Soğanlar çeşide has büyüklüğü alıdığı yapraklar kurumaya başladığında hasat yapılabilir. Kışlık soğanlarda dış yaprakların iyice kuruması istenir ve dış kabuk renginin koyulaşması istenir. Hasat edilen soğanlar gölge bir yerde yada üzeri örtülerek kurutulur, depoya yada pazara gönderilir. Soğanlarda soğanlar çeşide has büyüklüğü alınca sap kırma işlemi yapılır ve yapraklar ile soğanın bağlantısı kesilir, ve soğanları kuruması beklenir. Verim: Kuru soğan: 4-7 ton /da Yeşil soğan: 2-6 ton/da

41

42

43

44 Hastalık ve Zararlılar
Hastalıklar Mildiyö Pass Pembe kök Beyaz çürüklük Kuru çürüklük Soğan rastığı Yumuşak çürüklükler (Pseudomonas ve Erwinia türleri Zararlılar Soğan sineği Soğan sak nematodu

45 Peronospora destructor

46 Pembe kök Phoma terrestris

47 Sklerotonia veya bakteriler sebep olabilir
Boyun çürüklüğü Sklerotonia veya bakteriler sebep olabilir

48 Kuru çürüklük Fusarium f sp. cepae

49 Beyaz çürüklük Sclerotium cepivorum

50 Soğan rastığı Urocystis cepulae

51 Pseudomonas ve Erwinia spp
Yumuşak çürüklükler

52 Tohum üretimi Tohum- Soğan-Tohum Tohum - Tohum Standart tohum üretimi:
Çeşit özelliklerini taşımayan bitkiler hasattan önce veya hasattan sonra seçilir ve soğukta muhafaza edilir. Dikime kadar soğanların kök ve sürgün oluşturmayacak şekilde muhafaza edilmelidir. Hakim ve güçlü rüzgarları almayan (Çiçek saplarının kırılması ve dişicik tepesinin kuruması) soğan yetiştiriciliği için uygun olan bir tarla seçilir ve ilkbaharda 80 cm aralıklarla 40 cm genişliğinde yapılan sırtlara *20 cm aralıklar ile soğanlar dikilir. Çiçek salkımlarının yere düşmemesi için ızgara yapılabilir. Bakım işlemleri yetiştiricilikle aynıdır. Tohumlar çatlamaya başladığında dökülmeden çiçek topları kesilerek toplanır ve kurutulur. Hasat kademeli yada 1 defada yapılabilir. Başarılı bir yetiştiricilikte kg /da tohum alınabilir

53 Hibrit Tohum Üretimi Tohum ömrünü etkileyen iki faktör
Ebeveyn hatların geliştirilmesi Soğanda erkek kısırlık var ve melez tohum üretiminde kullanılmaktadır. Üç tane hat oluşturulmalıdır. A (Smsms) erkek kısır ana ebeveyn ( tohumlar bu hattan hasat edilir. B (Nmsms) heterozigot fertil birey. Erkek kısır birey üretmede kullanılır. (A ve B çok yakın İzogenik hatlar sadece kısırlık bakımından fark vardır) C erkek ebeveyn ve fertil A ve B yanyana ekilir/dikilir ve tohumlar A hattından toplanır. Üretim tekniğine göre soğanlarda yada tarlada tip dışı bitkilerin seçilmesi çok önemlidir Hibrit tohum üretiminde 9-12 ana ebeveyn için 1 sıra tozlayıcı baba ebeveynden bulundurulmalıdır. Tohum ömrünü etkileyen iki faktör Nem içeriği ve depolama sıcaklığı Nem %6 dan az, düşük sıcaklık ve nem geçirmeyen paketlerde saklanmalı

54 Çiçeklerde heterojen açma

55 Fertil Kısır

56 Erek kısır ve fertil olanların seçilmesi

57 Kafesler ile bitkilerin izolasyonu
Ticari tohum üretiminde en az 2 km en uygun 5 km mesafe olmalıdır

58

59

60 Depolama Hevenk halinde muhafaza Lodalarda muhafaza Basit muhafaza
(Bu yöntem yazlık soğanlarda uygulanır ve tam kurumamış soğanlar başlar dışarı gelecek şekilde örülür (8-10 kg) serin ve havadar yerleri asılarak saklanır. Saklama süresi 2-4 ay, kayıplar % 40-60) Lodalarda muhafaza (İç bölgelerimizde uygulanır. Tarlanın su basma riski olmayan bir yerine, yerden 20-30cm yüksekte ızgara şeklinde ağaçtan palet oluşturulur. Üzerine buğday sapı serilir, sonra 2-3 sıra soğan serilir, sonra buğday sapı serilir ve m kadar yüseltilir. Lodanın üstü su geçirmeyecek bir materyal ile yanlar açık kalcak şekilde örtülür. 6-8 ay muhafaza, kayıp % 40-60) Basit muhafaza ( Sıcaklık ve nem kontrolü olmayan basit yapılarda yapılan muhafazadır. Havlandırılabilen nemden korunmuş yapılar kullanılmaktadır. 8 ay muhafaza, %30-40 kayıp) Atmosfer kontrollü depolarda muhafaza (Kontrollü koşullarda yapılan muhafazadır. 8-9 ay muhafaza edilebilir. 1-2 oC ‘de oransal nemde muhafaza yapılmaktadır. Kayıplar % 5 civarındadır. Soğanlarda çimlenmeyi önlemek ve depolama süresini uzatmak için hasattan gün önce ppm dozunda Maleik Hidrazid uygulanabilir.