ÇEVRE SAĞLIĞI Tacettin İNANDI Mustafa Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı.

... konulu sunumlar: "ÇEVRE SAĞLIĞI Tacettin İNANDI Mustafa Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı."— Sunum transkripti:

1 ÇEVRE SAĞLIĞI Tacettin İNANDI Mustafa Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı

2 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 2 İÇERİK Çevrenin tanımı Çevre sağlığının tanımı Ekoloji, çevre ve sağlığa ilişkin temel bilgiler Sorunların nedenine yönelik, eleştirel bir yorum Bölgemizde ve dünyadaki başlıca sorunlar Çözüm önerileri

3 Ekoloji Çevre Sağlık T İnandı-Antakya-2007 Çevresel Sorunlar Depremler Nükleer kazalar Tsunami Hortum, fırtına Volkanik patlamalar Petrol kazaları Yangın Sel Hava su toprak kirliliği

4 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 4 Çevre Bireyin çevresini oluşturan canlı ve cansız varlıkların tümüne çevre denir 1. Fizik çevre; hava, su, toprak, ışık, ses vb. 2. Biyolojik çevre; Hayvanlar, mikro- organizmalar, besinler 3. Sosyal çevre; aile, arkadaş grupları, okul, iş

5 Çevre Kirliliği Çevre kirliliği ise insanı ve diğer canlıları olumsuz yönde etkileyecek ve/veya yok edecek çevre koşullar 1-Hava Kirliliği 2-Toprak Kirliliği 3-Su Kirliliği 4-Gürültü Kirliliği Ekoloji Çevre Sağlık T İnandı-Antakya-2007

6 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 6 SOSYAL SAĞLIK PSİKOLOJİK BİYOLOJİK

7 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 7 Çevre ve Sağlık BULAŞICI HASTALIKLAR BİYOLOJİK ÇEVRE fizik çevre, sosyal çevre DEPRESYON SOSYAL EKONOMİK ÇEVRE FİZİK ÇEVRE KANSERLER FİZİK, BİYOLOJİK, SOSYO KÜLTÜREL ÇEVRE

8 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 8 ÇEVRE VE SAĞLIK 1. Çevre doğrudan hastalık nedeni olabilir Kimyasal etkenler; kuşun, civa, gürültü 2. Hastalıkların yayılmasına neden olabilir Olumsuz çevre koşulları, ishaller 3. Hastalıkların sonuçlarını etkileyebilir Yanlış tutum ve inanışlar; ishal

9 Çevre Sağlığı Faaliyetleri 1.Hastalık etkenlerinin oluşumunu önlemek; a)Kanser yapıcı maddeleri kontrol altına almak ve kullanılmasını önlemek, b) Olumsuz fizik etmenlerini en aza indirmek (radyasyon), c) Sosyal çevrede olumsuz koşulları ortaya çıkarmak (AIDS, Verem vb.) ve kontrol altına almak. Ekoloji Çevre Sağlık T İnandı-Antakya-2007

10 2. Hastalık sebeplerini çevre sağlığı bakımından zararsız hale getirmek, çevresel sağlık sakıncalarını en aza indirmek; a)Atıkların kontrolü yönünde gerekli her türlü tedbirlerin alınması, b)kanalizasyon sistemlerinin bütün konut alanlarını kapsaması, düzenli çalışması ve arıtma tesisleri ile sonlanması c)çöplerin uygun biçimde toplanması, uygun alanlarda depolanması ve bertaraf edilmesi, d)endüstriyel atıklar için toplama-arıtma tesisleri kurulması Ekoloji Çevre Sağlık T İnandı-Antakya-2007

11 3. Hastalıkların yayılmasını önlemek; a. Kirli suların arıtılması (dezenfeksiyon), b. Besinlerin arıtılması (pastörizasyon), c. Hastalık taşıyıcı karasinek, sivrisinek gibi haşerelerle mücadele, d. Hastalık aracı olan hayvanlar ile savaş (veba, kuduz vb.), Ekoloji Çevre Sağlık T İnandı-Antakya-2007

12 4. Sağlık yönünden risk altında olan kişi, grup ya da kitlelerin eğitimi vb. Hızlı kentleşmeyle birlikte artan kentli nüfusun birinci basamak sağlık hizmeti talebini karşılayacak etkin bir model geliştirilerek etkin bir sağlık sistemi kurulmalıdır. Çevresel risk faktörlerinin azaltılması için sektörler arasında işbirliği programları geliştirilmeli yerel yönetimler tarafından çevre sağlığı hizmetleri yeterince güçlendirilmelidir. Sağlık hizmetlerinin yürütülmesi; sebep-sonuç ilişkileri bakımından dikkate alındığında, kirlenen ve bozulan ekolojik çevre şartlarının toplum sağlığı sorunlarının temelini oluşturduğu görülmektedir. Bu nedenlerle sosyal ve ekolojik çevrenin korunması, düzenlenmesi ve geliştirilmesi tüm sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesinde hayati önem taşımaktadır. Ekoloji Çevre Sağlık T İnandı-Antakya-2007

13 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 13 Çevresel sorunların ortak yönü Üretim ve tüketimle ilgili olması İnsan, akıl ve teknoloji ile yakından ilgili

14 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 14 Üretim ve tüketim Tüm canlı varlıklara özgü bir durumdur Aslında bir çeşit iştir Bir açıdan enerji transferidir Bir açıdan maddelerin transferidir

15 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 15 Ekoloji Canlıların hem kendi aralarındaki hem de çevreleriyle olan ilişkilerini tek tek veya birlikte inceleyen bilim dalı

16 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 16 Ekolojinin Amacı Doğanın anlaşılmasını ve yapılacak müdahalelerin etkilerini tahmin etmeye çalışmak

17 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 17 Büyük ekosistemler 1. Karasal ekosistemler Ormanlar Çöller Step ve savanlar Tundralar 2. Sucul ekosistemler Okyanuslar Denizler Akarsular Göller Yer altı suları Buzullar 3. Kentsel ekosistemler

18 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 18 Ekolojik kurallar Doğa bir bütündür Doğadaki her şey sınırlıdır Doğada bir denetim ve denge vardır Doğada çeşitlilik vardır Var olan bir şey yok olmaz Doğa tepki gösterir

19 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 19 Doğa tepki gösterir

20 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 20 EKOLOJİK DÖNGÜ Maddelerin ekosistem içinde canlılar ile cansız çevre arasında alınıp verilmesiyle oluşan dolaşıma ekolojik döngüler veya çevrimler denir

21 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 21 Ekolojik döngünün önemi Önemli çevre sorunlarının hepsi bu döngülerin bozulmasına neden olur

22 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 22 ENERJİ Ekoloji bilimi açısından temel enerji kaynağı güneştir. Fosil yakıtlar dahil, rüzgar, hidroelektrik, biyogaz, alkol, deniz, termik, dalga gibi tüm enerji kaynakları, güneş enerjisinin türevleridir Canlı, cansız herhangi bir maddenin bir noktadan bir başka noktaya hareketi ya da fiziksel, kimyasal olarak bir şekilden başka bir şekle dönüşmesi bir iştir ve enerji kullanımını gerektirir Bütün işler enerjinin bir türden bir başka türe çevrilmesi ile olur

23 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2011 23 BAKTERİLER ETOBURLAR OTOBURLAR BİTKİLER BESİN ZİNCİRİ

24 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 24 EKOSİSTEM CANLI VARLIKLAR CANSIZ VARLIKLAR CANLI VE CANSIZ VARLIKLAR ARASINDA SÜREKLİ BİR MADDE VE ENERJİ AKIŞI GÖRÜLÜR

25 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 25 EKOLOJİK FAKTÖR Canlı organizmayı yaşamının herhangi bir döneminde etkileyen faktörlere denir 1. Abiyotik faktörler: ısı, ışık, nem vb. 2. Biyolojik faktörler: Besinler, diğer canlılar

26 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 26 Ekolojik faktörlerin önemine örnek Bir dağın kuzey ve güneyinde bitki ve hayvan türleri farklılık gösterir Hatta bir kaya kütlesinin kuzey ve güneyinde canlı türleri önemli farklılıklar gösterir

27 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 27 Isı artışı Yerkürede son yıllarda önemli ölçüde ısı atışı olmuştur Bu durum beklentilerden çok fazladır

28 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 28 Tür içi ve türler arası ilişkiler 1. Yarışma: Tür içi ve türler arası 2. Mutualizm: Karşılıklı yarar 3. Kommensalizm: Bir taraf yarar diğer tarafın bir kazanç ya da kaybı yok 4. Parazitlik: Biri yarar diğeri zarar

29 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 29 Üretim ve tüketim Tüm canlılara özgü Doğal bir olay Öyle ise sorun nedir?

30 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 30 Sorun anlayışta ya da kurallarda mı? Üretirken ve tüketirken kullandığımız tür içi yada türler arası ilişki türü nedir? YARIŞMA Sorun bununla ilgili olabilir mi?

31 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 31 Yarışma? Türler arası ve tür içinde görülebilen bir ilişki İnsanlar arasında da görülmektedir Yarış da doğal bir ilişki türü ise neden çevresel sorunlar hızla artıyor?

32 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 32 Yarışma Doğal bir ilişki türü ancak, insanın yarattığı günümüz dünyasının yarışı başka hangi canlı türleri arasında var bir düşünelim

33 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 33 Bir yarışma örneği 8 dakikada 69 hamburger yiyen 26 yaşındaki Japon, kendi dünya rekorunu kırdı Tabak kırma yarışları

34 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 34 Günümüz üretim ve tüketim anlayışı: Yarışma Üretebildiğin kadar üret, tüketebildiğin kadar tüket Acımasız, amansız bir yarış Yarışlar ölüm kalım mücadelesi Kaybetmek suçtur Kaybedenin yaşama hakkı yoktur, başka şansı yoktur Sanki bir kıtlık yaşanmaktadır dünyanın en zengin ülkesinde bile (Kyoto protokolü) İnsanlar müthiş birer tüketici

35 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 35 Burada yaşanan sorun: Aşırılık? Aşırı üretim ve aşırı tüketim Tüketim toplumu Üretebildiğin kadar üret, tüketebildiğin kadar tüket Yarışta aşırılık, üretim ve tüketimde aşırılık,

36 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 36 Aşırı üretim ve tüketim baskısı? Yarışma ve dayanışma arasındaki denge önemli ölçüde yarışma lehine bozulmuştur Bunun bir başka yansıması “Birey mi toplum mu” tartışmasında varsa da yoksa da ben, önce ben sonra yine ben Bireylerin sanal ihtiyaçları doğmuş, yetinen toplumdan doymayan topluma dönüşülmüştür Temel ahlak kuralları zarar görmüştür

37 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 37 Amansız Yarış Sonucu Çevresel kaynakların tükenmesi, kirlilik Biyo-çeşitliliğin azalması Türlerin yok olma tehlikesi Hastalıklar, sağlık düzeyinde bozulma Yalnızlık, insanın insandan uzaklaşması

38 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 38 Aşırı üretim ve tüketim çalışanlar üzerine etkisi Uzun süre çalışma saatleri Uygun olmayan çalışma koşulları Aşırı tüketmenin doğurduğu sağlık sorunları; obesite, kalp damar hast, diabet,

39 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 39 Teknoloji çevre ve ekoloji Teknoloji güç sağlar Uygun teknoloji kriterlerinden biri çevreye en az zarar veren olmalıdır En yeni teknoloji en uygun teknoloji olmayabilir Teknoloji dikkatli kullanılmadığında felaketlerin oluşmasına katkı sağlar; örneğin depremlerin felakete dönüşümü

40 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 40 Bölgede Başlıca Sorunlar İskenderun körfezi Payas hava kirliliği Asi nehrinin sorunları Amik gölünün kurutulması Termik santraller

41 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 41

42 Ekoloji Çevre Sağlık T İnandı-Antakya-2007 İskenderun körfezinde batan gemide CR6 zehirlenmesi

43 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 43

44 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 44

45 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 45 Yeni Köprü

46 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 46 Dünyada Çevresel Sorunlar Ozon tabakasının incelmesi, buna bağlı kanserler Karbondioksit artışı ve sera etkisi nedeni ile küresel ısınma, iklim değişiklikleri, buzulların erimesi Nüfus artışı, çarpık kentleşme, açlık, yoksulluk Toprak kirliliği, erozyon Biyolojik çeşitliliğin yok olması

47 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 47

48 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 48

49 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 49 ÇÖZÜM 1. DAHA SAĞLIKLI BİR YARIŞ 2. DAYANIŞMA; TÜR İÇİ VE TÜRLER ARASI 3. SAYGI: CANLI VE CANSIZ VARLIKLARA

50 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 50 Çözüm; Sürdürülebilir kalkınma Sürdürülebilir kalkınma, ekonomik kalkınmanın çevreye zarar vermeden sağlanması gerektiğine dikkat çeken bir kavramdır Bu kavramın temelleri 1987 yılında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu’nun hazırladığı Ortak Geleceğimiz Raporu’nda atılmıştır

51 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 51 Sürdürülebilir kalkınma Bugünkü nesillerin ihtiyaçlarını, gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmelerini tehlikeye sokmaksızın karşılayabilen kalkınmadır

52 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 52 Kısaca Üretim ve tüketimde sınırsız, kuralsız acımasız bir yarış yerine Kuralları olan, çevreye duyarlı, çevreye zarar vermeyen ya da en az zararı veren yöntemlerle üretim ve tüketim İhtiyacın kadar üret ve tüket

53 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 53 Korumak daha önemli Bozulmuş bir çevreyi düzeltmek, çevreyi korumaktan daha zordur Kimi zaman zararın telafisi olanaklı değildir Yok olan türler geri getirilemez Yok olan ekosistemler kurulamaz Toprak elde edilemez

54 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 54 ÖZETLE EKOLOJİK SORUNLAR HIZLA ARTMAKTADIR İNSAN DA DAHİL TÜM CANLILARIN GELECEĞİ TEHLİKE ALTINDADIR SORUN DA ÇÖZÜM DE İNSANLA İLGİLİDİR SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA ÇOK ÖNEM TAŞIMAKTADIR

55 Ekoloji Çevre Sağlık T İnandı-Antakya-2007 Çevresel Etki Değerlendirmesi Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED), belirli bir proje veya gelişmenin, çevre üzerindeki önemli etkilerinin belirlendiği bir süreç Bu süreç, kendi başına bir karar verme süreci değildir; karar verme süreci ile birlikte gelişen ve onu destekleyen bir süreç, Yeni proje ve gelişmelerin çevreye olabilecek sürekli veya geçici potansiyel etkilerinin sosyal sonuçlarını ve alternatif çözümlerini de içine alacak şekilde analizi ve değerlendirilmesidir.

56 Ekoloji Çevre Sağlık T İnandı-Antakya-2007 Akkuyu Nükleer Santralı Soğutma Sistemi ve Çevresel Sorunlar Bugüne kadar nükleer santralların tasarımı sırasında hep normal çalışma sırasında veya kaza anında çevreye yayılacak radyasyon ön planda tutularak önlemler alınması düşünüldü. Oysa ki bir nükleer reaktörün soğutma sistemlerinde kullanılan “tek-yön-soğutma” ve “kapalı devre soğutma” teknolojisinin çevresel etkileri ihmal edildi. ABD’de elektrik enerjisi üreten, özellikle Kaliforniya Eyaleti’nin kıyılarında son 30 yılda kurulmuş olan 22 adet nükleer satnralın hergün ortalama 86 milyar deniz suyunu reaktörlerin soğutma sisteminde sirküle ettikten sonra denize deşarj ediyor.

57 Ekoloji Çevre Sağlık T İnandı-Antakya-2007

58 Ekoloji Çevre Sağlık T İnandı-Antakya-2007

59 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 59 Çevre Hem atalarımızın mirası, Hem de gelecek kuşakların emaneti

60 Ekoloji Çevre Sağlık T İnandı-Antakya-2007 Kyoto Protokolü Kyoto Protokolü küresel ısınma ve iklim değişikliği konusunda mücadeleyi sağlamaya yönelik uluslararası tek çerçeve. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve SözleşmesiBirleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi içinde imzalanmıştır. Bu protokolü imzalayan ülkeler, karbon dioksit ve sera etkisine neden olan diğer beş gazın salınımını azaltmaya veya bunu yapamıyorlarsa salınım ticareti yoluyla haklarını arttırmaya söz vermişlerdirkarbon dioksitsera etkisine

61 Ekoloji Çevre SağlıkT İnandı-Antakya-2007 61 TEŞEKKÜRLER