1 Prof.Dr.Selma SÜER GÖKMEN T.Ü. Tıp Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı.

... konulu sunumlar: "1 Prof.Dr.Selma SÜER GÖKMEN T.Ü. Tıp Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı."— Sunum transkripti:

1 1 Prof.Dr.Selma SÜER GÖKMEN T.Ü. Tıp Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı

2 2 Deney hayvanlarında biyokimyasal analizin temel özelliklerini tanıtmaktır AMAÇ

3 3 SUNU AKIŞI KAN ÖRNEĞİNİN TOPLANMASI ANALİT ve YÖNTEM SEÇİMİ İDRAR ÖRNEĞİNİN TOPLANMASI İDRARIN FİZİKSEL/BİYOKİMYASAL/ MİKROSKOPİK DEĞERLENDİRMESİ * Karbonhidrat metabolizması * Lipit metabolizması * Karaciğer fonksiyonu * Böbrek fonksiyonu

4 4 ANALİZ NASIL YAPILIR?

5 5 BİYOLOJİK ÖRNEK (Kan, idrar, doku, diğer vücut sıvıları) ANALİZ ANALİT (düzeyi bilinmeyen) ANALİT DÜZEYİ BULUNUR

6 6 Hangi biyolojik örneği, nereden, ne zaman ve nasıl almalıyım? Örneği analize nasıl hazırlamalıyım? Örneği nasıl transport etmeliyim ve depolamalıyım ? Hangi hayvanda hangi analiti ölçmeliyim? Seçtiğim analit ne zaman hayvanın durumunu en iyi yansıtır? Hangi analitik yöntemi seçmeliyim? Seçtiğim yöntem analite, seçtiğim biyolojik örneğe ve tayin amacıma uygun mudur? DOĞRU/GÜVENİLİR ANALİZ NASIL YAPILIR?

7 7 GİDECEĞİNİZ YERİ BİLMİYORSANIZ, VARDIĞINIZ YERİN ÖNEMİ YOKTUR. PETER F. DRUCKER

8 8 YAPILMASI GEREKENİ BİLMİYORSANIZ, YAPTIKLARINIZIN DA ÖNEMİ YOKTUR

9 ANALİT SEÇİMİ DOĞRU/GÜVENİLİR ANALİZ İÇİN 9 YÖNTEM SEÇİMİ ÖRNEK TOPLAMA

10 10

11 11 *Alınacak kan miktarı *Kan alma metodu/bölgesi/hızı *Kullanılan anestezikler *Açlık süresi *Serum/plazma tercihi *Serum fizyolojik enjeksiyonu *Hayvan/örnek transportu *Siklik biyoritm KAN ANALİT DÜZEYİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

12 ALINACAK KAN MİKTARI 12 KAN ANALİT DÜZEYİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Vücut ağırlığının %1’i (Kan hacminin %10’u) BİR DEFADA ÇEKİLEBİLECEK KAN HACMİ *Kanın yerine konması  24 saat *Kandaki bileşenlerin normale dönmesi  2 hafta

13 13 TAVŞANDAN, 44 mL kan örneği alınmasını takiben, hayvan kanındaki TÜM ANALİTLER ARTAR FAZLA KAN ALINIRSA Kan ANALİT düzeyleri değişir Hipovolemik şok

14 14 KAN ALMA METODU/BÖLGESİ/HIZI TÜRSEÇİLECEK DAMAR RATJUGULAR VEN FAREKUYRUK VENİ TAVŞANKULAK VENİ FARE, HAMSTER, KOBAYAORT FARE, HAMSTER, KOBAYVENA CAVA FARE, HAMSTER, KOBAYKALP FARE, HAMSTER, KOBAYRETROORBİTAL SİNUS Kreatin kinaz  Minimal doku travması KAN ANALİT DÜZEYİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Kardiyak enzimler seruma daha fazla geçer

15 15 Hızlı bir biçimde 0.4 mL kan çekilen farede ALT, AST ve LDH düzeyleri belirgin olarak artar (48 saat sürer) DOKU TRAVMASI KAN ALMA HIZI KAN ANALİT DÜZEYİNİ DEĞİŞTİREBİLİR

16 16 ANESTEZİKLER LÖKOSİT SAYISI  *METOKSİFLURAN *PENTOBARBİTAL *KETAMİN-XYLAZİN *KARBONDİOKSİT KAN ANALİT DÜZEYİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

17 17 AÇLIK SÜRESİ BİR GECE AÇLIK SONRASI ALP ve ALBUMİN AZALIR SERBEST YAĞ ASİTLERİ, BİLİRUBİN, SAFRA ASİTLERİ ARTAR RATLARDA KAN ANALİT DÜZEYİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER KEMİRGENLER GECE BESLENİR!

18 18 TAVŞANDA 16 SAAT AÇLIKTAN SONRA GLUKOZ ve İNSULİN AZALIR GLUKAGON ve YAĞ ASİTLERİ ARTAR

19 19 SERUM/PLAZMA TERCİHİ KAN ANALİT DÜZEYİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER *Kan gazları *Amonyak TAM KANDA ÇALIŞILMASI GEREKEN ANALİTLER SERUM TERCİH EDİLİR

20 20 KAN kuru tübe alınır Oda sıcaklığında 20-30 dk bekletilir, FİBRİNOJEN çöker SERUM Tübün ağzı kapatılarak 1000g →10 dk santrifüjlenir, üstteki sıvı alınır KAN antikoagülanlı tübe alınır PLAZMA (Fibrinojen içerir) Tübün ağzı kapatılarak 1000g→10 dk santrifüjlenir, üstteki sıvı alınır SERUM/PLAZMA HAZIRLANMASI

21 21 PLAZMA HAZIRLAMAK İÇİN KAN, ALINDIKTAN EN GEÇ 2 SAAT İÇİNDE SANTRİFÜJLENMELİ KAN, ALINDIKTAN EN GEÇ 1 SAAT İÇİNDE SANTRİFÜJLENMELİ SERUM HAZIRLAMAK İÇİN SERUM/PLAZMA HAZIRLANMASI

22 22 SERUM/PLAZMA * 0-4 0 C’ta → 24-48 saat * -20 0 C’ta → 3 ay * -70 0 C’ta → 1 yıl veya daha fazla LDH dondurulduğunda bozulur Hemen kullanılmalı (20 0 C’ta 4 saatten fazla bekletilmemeli)

23 23 SERUM ve PLAZMA PLAZMA ’da GLOBULİN ve TOTAL PROTEİN 0.5 g/dL daha yüksek (Fibrinojen nedeniyle)  Aynı miktarda analit içerir

24 24 SERUM ANALİT DÜZEYİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER HEMOLİZ LİPEMİ GEÇ SANTRİFÜJLEME

25 25 HEMOLİZ Eritrositlerin parçalanması http://www.cdha.nshealth.ca/pathology-laboratory-medicine/clinical- chemistry/hemolysis Pembe-kırmızı renkte HEMOLİZLİ SERUM Hemoliz sonrası eritrosit içindeki maddeler seruma geçer

26 26 HEMOLİZ NEDENLERİ SICAK KAN ALMADAKİ HATALAR *Santrifüjlemeden önce pıhtılaşma için en az 10-20 dk beklenmeli *Tam kan halinde 2 saatten fazla bekletilmemeli *Kan alma bölgesi kuru olmalı *Hematomlu bölgeden kan alınmamalı *Kan alma sırasında iğne ucu ven içinde oynatılmamalı *İğne çok ince uçlu olmamalı *İğne enjektörün ucundayken kan tübe boşaltılmamalı ERKEN/GEÇ/YETERSİZ SANTRİFÜJLEME

27 27 *Aldolaz *Asit fosfataz *Potasyum *Magnezyum *İnorganik fosfor Glukoz HEMOLİZDEN DÜZEYİ ETKİLENEN ANALİTLER AZALIRARTAR

28 28 LİPEMİ Kanda aşırı düzeyde lipit bulunması http://medtekipedia.wikispaces.com/Lipemi+(som+ preanalytisk+feilkilde) Bulanık Lipemik serum Kan, tokluk sonrası alınmışsa serum lipemik olur

29 29 *Glukoz *Trigliserit *Alkali fosfataz *Üre *Amonyak *Ürik asit LİPEMİDEN DÜZEYİ ETKİLENEN ANALİTLER LİPEMİYİ GİDERMEK İÇİN POLİETİLEN GLİKOL 6000 Serumdaki lipoproteinleri çöktürür

30 30 2 SAAT İÇİNDE SANTRİFÜJLENMEYEN ÖRNEKLERDE DÜZEYİ ETKİLENEN ANALİTLER *GLUKOZ *POTASYUM *FOSFOR *KREATİNİN *AST *ALT Santrifüjleme 2 saatten önce yapılamayacaksa KAN, ODA TEMPERATÜRÜNDE BEKLETİLMELİ (Soğuk, hemolizi artırır) GEÇ SANTRİFÜJLEME

31 31 ANTİKOAGÜLAN LİTYUM HEPARİN (en uygun) İNORGANİK FOSFOR düzeylerinde artışa neden olabilir *EDTA *SİTRAT KALSİYUMU BAĞLAR PLAZMA ANALİT DÜZEYİNİ ETKİLEYEN FAKTÖR ENZİM DÜZEYLERİ ETKİLENİR

32 32 TAVŞAN KANI çok hızlı pıhtılaşır (Kan kalsiyum düzeyi yüksek) Plazma toplarken, daha çok antikoagülan gerekebilir KOBAY KANI plastik tüpte yavaş pıhtılaşır (oda ısısında bekleme süresi uzar) Cam tüp tercih edilmeli

33 33

34 34 SERUM GLUKOZ DÜZEYİNDE ARTIŞA NEDEN OLUR SERUM FİZYOLOJİK ENJEKSİYONU KAN ANALİT DÜZEYİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

35 35 TAVŞANLAR TRANPORT EDİLDİĞİNDE SERUMDA GLUKOZ/YAĞ ASİTLERİ ARTAR (2 saat süre ile) HAYVAN/ÖRNEK TRANSPORTU KAN ANALİT DÜZEYİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

36 36 ÖRNEK TRANSPORTU SIRASINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR *Kan tüplerinin kapağı ile kanın temasından kaçınmalı *Hemolize neden olabilecek sarsıntılar önlenmeli *Kan ışıktan korunmalı *Isıya dayanıksız analitler için soğukta transport sağlanmalı

37 37 BİYORİTM GÜNLÜK (SİRKADİEN) IŞIK-KARANLIK MEVSİMSEL SICAK-SOĞUK Kan analit düzeylerinde DÖNGÜSEL DEĞİŞİKLİKLER oluşabilir KAN ANALİT DÜZEYİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

38 38 KORTİKOSTERON daha yüksek Hamster KARANLIK PERYOD KORTİZOL/KORTİKOSTERON eşit ve en yüksek düzeyde IŞIK PERYODU GÜNLÜK DEĞİŞİM

39 39 ACTH/ KORTİKOSTERON ORTASINDA EN YÜKSEK KARANLIK PERYOD EN DÜŞÜK BAŞINDA Rat Fare GÜNLÜK DEĞİŞİM

40 40 TAVŞAN EKİM’de en yüksek KASIM/ARALIK’ta en düşük TESTOSTERON MEVSİMSEL DEĞİŞİM

41 41

42 42

43 43 ANALİT İNCELENEN METABOLİZMAYI YANSITMA YAPI YARILANMA ÖMRÜ HAYVAN TÜRÜNE GÖRE DEĞİŞİKLİK GÖSTEREBİLİR Kobay  KORTİZOL Rat  KORTİKOSTERON Protein yapılı analitler (İmmunoassay)

44 44 * Karbonhidrat metabolizması * Lipit metabolizması * Karaciğer fonksiyonu * Böbrek fonksiyonu * Enzimler * Elektrolitler * Hormonlar DENEY HAYVANLARINDA EN ÇOK İNCELENEN METABOLİZMA VE FONKSİYONLAR

45 45

46 46 GLUKOZ KARBONHİDRAT METABOLİZMASININ GÖSTERGESİ HbA1c (GLİKOZİLLENMİŞ HEMOGLOBİN) Kan glukoz düzeylerinin uzun süre yüksek kalması hemoglobinin glikasyonuna yol açar 3-4 aylık ortalama kan glukoz değerlerini yansıtır

47 47 *Hemoliz *Bekletme *Açlık-Tokluk *Hormonlar *Kış uykusu *Stres *Anestezi KAN GLUKOZ DÜZEYİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER 20 0 C’ta 1 saat bekletilen serumda GLUKOZ %7  Hemolizli kanda GLUKOZ  TİMOL veya FLOR ilave edilmeli *Urethane *Halothane *İsoflurane GLUKOZ 

48 48 * Kan glukoz düzeyinde artış * Kan HbA1c düzeyinde artış * İdrarda glukoz GLUKOZ  YAŞ ARTIŞI İLE İNSULİN ÜRETİMİ  FARE/RAT Diyabet modelini kanıtlamak için kullanılır

49 49 *Akut intestinal tıkanma *Mukoid enteropati *hipovolemik şok *Travmatik şok *Soğuk stres *Hipertermi TAVŞANDA KAN GLUKOZ DÜZEYİ *Uzamış açlık *Hepatik lipidoz *Akut sepsis *Terminal mukoid enteropati *Karaciğer yetmezliği *Diğer kronik hastalıklar *Akraba olmayan tavşanlar ile barındırılma ARTAR AZALIR

50 50 *Glukoz oksidaz/peroksidaz içeren kromojenik yöntem *Hekzokinaz aktivitesini ölçen yöntem GLUKOZ ÖLÇÜM YÖNTEMİ SPEKTROFOTOMETRİK

51 51 GLUKOZ DÜZEYLERİ (mg/dL) RABBİT75-155 GUİNEA PİG60-130 HAMSTER37-198 COTTON RAT115-216 FARE62-175 RAT50-160 Washington IM, Hoosier GV. Clinical Biochemistry and Hematology. In: The Laboratory Rabbit, Guinea Pig, Hamster, and Other Rodents. Suckow MA, Stevens KA, Wilson RP. (Editors). First Edition. Elsevier, USA. 2012:57-113. http://en.wikivet.net/Mouse_Biochemistry http://en.wikivet.net/Rat_Biochemistry

52 52

53 53 *Total Kolesterol *Trigliserit *Yağ asitleri *Fosfolipitler *Lipoproteinler LİPİT METABOLİZMASININ GÖSTERGESİ HDL LDL IDL VLDL ŞİLOMİKRONLAR HDL KOLESTEROL LDL KOLESTEROL VLDL KOLESTEROL

54 54 SERUMDA *Kolesterol  *Trigliserit  *LDL kolesterol  *HDL kolesterol  Ateroskleroz modelini kanıtlamak için kullanılır

55 55 *Yaş *Cinsiyet (dişilerde yüksek) *Kanın alınma zamanı (gün sonunda yüksek) TOTAL KOLESTEROL DÜZEYLERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

56 56 HİPERKOLESTEROLEMİ VE ATREOSKLEROZ MODELİ İÇİN EN UYGUN TAVŞAN Lipoprotein profili insana benzer Watanabe heritable hiperlipemik tavşan (WHHL) SERUMDA, *TOTAL KOLESTEROL  (8-14 kat) *LDL KOLESTEROL  *HDL KOLESTEROL 

57 57 TOTAL KOLESTEROL  HDL KOLESTEROL  RAT HİPERLİPİDEMİ VE ATEROSKLEROZA DİRENÇLİ İNSANLARA GÖRE *KOLİK ASİT *VİTAMİN D 3 ATEROSKLEROZU KOLAYLAŞTIRIR KOLESTEROL DİYETİ

58 58 Zucker Fatty Rat (fa/fa) Lipit bozuklukları ve ateroskleroz çalışmak için EN İYİ MODEL İNSAN APOPROTEİNLERİNİ EKSPRESE EDEN TRANSGENİK KEMİRGENLER KOLESTEROL/TRİGLİSERİT  (Wistar ratların üç katı)

59 59 Kolesterol esteraz–kolesterol oksidaz kullanan peroksidaz– kromojen metodu KOLESTEROL KOLESTEROL/ TRİGLİSERİT ÖLÇÜM YÖNTEMİ Lipaz-gliserol kinaz-gliserol-3-fosfat oksidaz kullanan peroksidaz- kromojen metodu TRİGLİSERİT SPEKTROFOTOMETRİK

60 60 LİPİT DÜZEYLERİ TOTAL KOLESTEROL (mg/dL) TRİGLİSERİT (mg/dL) TOTAL LİPİT (mg/dL) RABBİT10-8015-160150-400 GUİNEA PİG20-8010-70 HAMSTER112-21072-350224-466 FARE26-80 RAT40-130 *Washington IM, Hoosier GV. Clinical Biochemistry and Hematology. In: The Laboratory Rabbit, Guinea Pig, Hamster, and Other Rodents. Suckow MA, Stevens KA, Wilson RP. (Editors). First Edition. Elsevier, USA. 2012:57-113. *http://en.wikivet.net/Mouse_Biochemistry *http://en.wikivet.net/Rat_Biochemistry

61 61

62 62 ANALİTANALİZ YÖNTEMİ ENZİMLER (ALT, AST, LDH, SDH) Spektrofotometrik TOTAL BİLİRUBİN Diazo yöntemi-kolorimetrik SAFRA ASİTLERİ Gaz/likit kromatografi-mass spektrometri ALBUMİN İmmunolojik, nefelometrik GLOBULİNLER İmmunolojik, nefelometrik TOTAL PROTEİN Biüret yöntemi Işıktan ve dondurmadan etkilenir KARACİĞER FONKSİYONUNU GÖSTEREN ANALİTLER

63 63 KARACİĞER FONKSİYONU TOTAL BİLİRUBİN (mg/dL) SAFRA ASİTLERİ (mmol/L) TOTAL PROTEİN (g/dL) ALBUMİN (g/dL) GLOBULİNLER (g/dL) RABBİT0-0.80-405.4-8.32.4-4.61.5-2.8 GUİNEA PİG0-14-72-52-4 HAMSTER0.1-0.95.2-7.03.5-4.92.7-4.2 DEER MOUSE6.3-6.94.1-4.7 COTTON RAT6.1-6.94.2-5.21.4-2.2 FARE0.1-0.93.5 - 7.22.5 - 3.0 RAT0.2-0.55.6-7.63.8-4.8 *Washington IM, Hoosier GV. Clinical Biochemistry and Hematology. In: The Laboratory Rabbit, Guinea Pig, Hamster, and Other Rodents. Suckow MA, Stevens KA, Wilson RP. (Editors). First Edition. Elsevier, USA. 2012:57-113. *http://en.wikivet.net/Mouse_Biochemistry *http://en.wikivet.net/Rat_Biochemistry *Bornova Vet.Araşt. Enst

64 64

65 65 ANALİTANALİZ YÖNTEMİ KAN ÜRE AZOTU (BUN) Üreaz metodu-kolorimetrik KREATİNİN Jaffe reaksiyonu-kolorimetrik BUN: Blood Urea Nitrogen BUN x 2.14 = ÜRE BÖBREK FONKSİYONUNU GÖSTEREN ANALİTLER

66 66 *Sirkadien ritm *Diyet *Karaciğer fonksiyonu *Hidrasyon *Barsak absorpsiyonu *Aşırı ekzersiz Yüksek protein diyeti BUN artışına neden olur BUN DÜZEYİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

67 67 KREATİNİN Renal fonksiyonun daha güvenilir göstergesi Diyet ve diğer faktörlerden daha az etkilenir Glomerular filtrasyon bozulduğunda serum kreatinin düzeyi artar Kanda BİLİRUBİN ve KETON artışı Kreatinin değerlerinin yüksek çıkmasına neden olur

68 68 Serum BUN ve KREATİNİN normal kalır BİRÇOK HAYVANDA Renal fonksiyonun %50-75’i kaybolana kadar

69 69 BÖBREK FONKSİYONU BUN (mg/dL) Kreatinin (mg/dL) RABBİT10-300.5-2.5 GUİNEA PİG9-320.6-2.2 HAMSTER12-260.4-1.0 KANGAROO RAT30 COTTON RAT13-140.9-1.5 FARE8-330.2-0.9 RAT10-210.5-1.0 *Washington IM, Hoosier GV. Clinical Biochemistry and Hematology. In: The Laboratory Rabbit, Guinea Pig, Hamster, and Other Rodents. Suckow MA, Stevens KA, Wilson RP. (Editors). First Edition. Elsevier, USA. 2012:57-113. *http://en.wikivet.net/Mouse_Biochemistry *http://en.wikivet.net/Rat_Biochemistry

70 70 ENZİM DÜZEYLERİ (U/L) ALPALTASTLDHCKSDHAMİLAZGDH RABBİT10-14014-8014-11330-140150-1000170-17720-5006-39 GUİNEA PİG80-35010-90 20-12050-150995-1239 HAMSTER50-18620-12820-150100-30023154-196 DEER MOUSE6-7 COTTON RAT10-14 FARE 35-9617-7754-298 RAT 56.8- 128 17.5- 30.2 45.7-80.8 *Washington IM, Hoosier GV. Clinical Biochemistry and Hematology. In: The Laboratory Rabbit, Guinea Pig, Hamster, and Other Rodents. Suckow MA, Stevens KA, Wilson RP. (Editors). First Edition. Elsevier, USA. 2012:57-113. *http://en.wikivet.net/Mouse_Biochemistry *Michell MA, Tully TN. Manual of exotic pet practise. St Lous, Missouri: Saunders Elsevier, 2009.

71 71 ELEKTROLİTLER HCO 3 - (mEq/L) Ca 2+ (mg/dL) Cl - (mEq/L) Mg 2+ (mg/dL) P (mg/dL) K + (mEq/L) Na + (mEq/L) RABBİT 16.2-38.05.6-1792-1202.0-5.42.3-6.73.5-6.9131-155 GUİNEA PİG 5.3-1290-1153.5-4.13.0-124.0-8.0120-150 HAMSTER 5.3-1293-1103.0-9.93.9-6.0128-150 COTTON RAT 12.6-15.96.0-7.9 FARE 7.1-10.188-1105.7-9.25.0-7.5140-160 RAT 8-1395-1155.3-8.34.3-5.6140-150 *Washington IM, Hoosier GV. Clinical Biochemistry and Hematology. In: The Laboratory Rabbit, Guinea Pig, Hamster, and Other Rodents. Suckow MA, Stevens KA, Wilson RP. (Editors). First Edition. Elsevier, USA. 2012:57-113. *http://en.wikivet.net/Mouse_Biochemistry *http://en.wikivet.net/Rat_Biochemistry

72 72 HORMON DÜZEYLERİ Kortizol (  g/dL) C’steron (  g/dL) T3 (ng/dL) T4 (ng/dL) LH (ng/mL) FSH (ng/mL) Estradiol (pg/mL) Testosteron (pg/mL) RABBİT2.6-3.81.54130-1431.7-2.410-1002-4.533-5 GUİNEA PİG5-30_22-562.3-3.55-55100-20030_ HAMSTER2.3-3.25.5-9.330-803-720-40100-3005-101.5-2 KANGAROO RAT ___0.48-1.92____ Washington IM, Hoosier GV. Clinical Biochemistry and Hematology. In: The Laboratory Rabbit, Guinea Pig, Hamster, and Other Rodents. Suckow MA, Stevens KA, Wilson RP. (Editors). First Edition. Elsevier, USA. 2012:57-113.

73 73

74 74 İDRAR TOPLAMA YÖNTEMLERİ 24 SAATLİK İDRAR TOPLAMA SPONTAN İDRAR TOPLAMA İdrar günün herhangi bir zamanı alınır ZAMANLI İDRAR TOPLAMA İdrar belli zaman aralıkları ile toplanır

75 75 İDRAR TOPLAMA TEKNİKLERİ *Spontan urinasyon *Manuel idrar kesesi ekspresyonu *Sistosentez * Kateterizasyon Metabolik kafes *Sık aralıklarla idrar toplanacaksa *24 saatlik idrar toplanacaksa

76 76 İDRAR ÖRNEĞİ TAZE OLMALI İDRAR ANALİZİ İÇİN Alındıktan sonra en çok 2 saat içinde incelenmeli Toplama peryodu boyunca İDRAR ÖRNEĞİ SOĞUKTA TUTULMALI

77 77 ODA ISISINDA BEKLETİLEN İDRARDA GÖRÜLEN DEĞİŞİKLİKLER *pH→ alkali olur *Glukoz azalır *Nitrit artar *Eritrositler hemolize uğrar *Dismorfik eritrosit oluşur *Kristaller bozulur *Silendirler  *Hücreler  *Keton  *Bilirubin  *Ürobilinojen  AŞIRI SOĞUKTA BEKLETİLEN İDRARDA İçindeki maddeler kristalleşip çöker İdrar örneğinde bakteri varsa

78 78 AĞZI KAPATILIR (Kapaklı kap veya parafilmle ağzı kapatılmış tüp) İDRAR 2 SAAT İÇİNDE İNCELENEMEYECEK İSE KORUYUCU EKLENİR SOĞUTULUR (+4 0 C) 24 SAATLİK İDRAR TOPLANIYORSA İDRAR +4 0 C’ta en çok 48 saat saklanabilir

79 79 İDRAR ANALİZİ FİZİKSEL BİYOKİMYASAL MİKROSKOPİK *RENK *GÖRÜNÜM *KOKU *SPESİFİK GRAVİTE *pH *GLUKOZ *PROTEİN *KETON CİSİMCİKLERİ *BİLİRUBİN *ÜROBİLİNOJEN *KAN *LÖKOSİT ESTERAZ *NİTRİT *HÜCRELER *KRİSTALLER *SİLENDİRLER *ARTEFAKTLAR

80 80

81 81 *İdrar iyi karıştırılmalı *idrarın konulduğu tüp temiz olmalı RENK VE GÖRÜNÜMÜ DEĞERLENDİRMEK İÇİN

82 82 NORMAL İDRAR DEĞERLERİ PARAMETRESONUÇ RENKSarı GÖRÜNÜMBerrak/Bulanık TORTUyok pH5-9 SPESİFİK GRAVİTE (dansite) 1.010-1.025 GLUKOZ(─) Negatif KETON CİSİMCİKLERİ(─) Negatif NORMAL İDRAR DEĞERLERİ PARAMETRESONUÇ PROTEİN(─) Negatif veya iz BİLİRUBİN(─) Negatif ÜROBİLİNOJENNormal KAN(─) Negatif NİTRİT(─) Negatif LÖKOSİT ESTERAZ(─) Negatif

83 83 İDRARDA RENK DEĞİŞİMİ YAPAN NEDENLER RENKNEDEN RENKSİZ, AÇIK SARIAşırı sıvı alımı, diabetes mellitus AMBER SARISIBilirubin, ilaçlar SARI YEŞİL-SARI KAHVEBilirubin→Biliverdin YEŞİL MAVİ-YEŞİLPsödomonas enfeksiyonu PEMBE-KIRMIZIEritrosit, hemoglobin, miyoglobin, porfiriler KAHVERENGİ-SİYAH*Eritrosit→methemoglobin *Homogentisik asit İDRARDA BULANIKLIK YAPAN NEDENLER PATOLOJİK NEDENLER NON-PATOLOJİK NEDENLER EritrositMukus LökositAmorf fosfat, karbonat, ürat BakteriSemen MantarGaita bulaşığı Aşırı kristal Lenf sıvısı Lipitler

84 84 İDRARDA pH DEĞİŞİMİ YAPAN NEDENLER ASİDİK İDRARALKALİ İDRAR Diabetes mellitusHiperventilasyon AçlıkKusma DehidratasyonRenal tübüler asidoz DehidratasyonÜreaz üreten bakteri DiyareBeklemiş örnek İDRARDA KOKU DEĞİŞİMİ YAPAN NEDENLER KOKUNEDEN AMONYAKBakteri enfeksiyonu ASETONUzun süren açlık, şiddetli kusma İDRARDA SPESİFİK GRAVİTE DEĞİŞİMİ YAPAN NEDENLER *Böbrek yetersizliği *Hidrasyon *Dehidrasyon

85 85 Strip üzerinde her analiz için özel bantlar var İDRARIN STRİP ANALİZİ

86 86 İDRARIN STRİP ANALİZİ STRİBİ BOZAN FAKTÖRLER *Nem *Uçucu kimyasallar *Isı *Işık Oda ısısında saklanmalı Kutu açılınca 6 ay içinde tüketilmeli Strip üzerindeki batlara dokunulmamalı

87 87 Strip idrara batırılır (1 sn) İDRARIN STRİP ANALİZİ Stripteki bantlar, renk skalası ile karşılaştırılır Bantlarda renk değişimi olur (1-2 dk)

88 88 *Buzdolabında bekletilmiş idrar, oda ısısına getirilmeli *Stribin yan kenarı, kurutma kağıdına değdirilerek fazla idrar uzaklaştırılmalı *Strip yere paralel tutulmalı İDRARIN STRİP ANALİZİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

89 89 İDRARDAKİ ANALİTHASTALIK PROTEİNBöbrek hastalıkları GLUKOZDiabetes mellitus KETONDiabetik ketoasidoz BİLİRUBİNKaraciğer hasarı, safra yolu tıkanıklığı ÜROBİLİNOJENHemolitik hastalıklar, karaciğer hasarı KANRenal taş, hemolitik anemi, kas travması LÖKOSİT ESTERAZÜriner enfeksiyon NİTRİT Üriner enfeksiyon

90 90

91 91 İDRAR SEDİMENTİNİN HAZIRLANMASI 1-2 mL İDRAR (10 000g x 10 dk) Santrifüjlenir İDRAR SEDİMENTİ Mikroskopik inceleme *Hücreler *Bakteriler *Kristaller Çökelti alınır

92 92 İDRAR SEDİMENTİNDE Pamuk iplikleri Nişasta Yağ damlacıkarı Hava kabarcığı HÜCRELER KRİSTALLER SİLENDİRLER ARTEFAKTLAR Böbrek hasarı Epitel hücresi Eritrosit Lökosit Bakteri, maya

93 93 TAVŞAN NORMAL TAVŞAN İDRARI GLUKOZÜRİ*Strese bağlı PROTEİNÜRİ ANORMAL TAVŞAN İDRARI GERÇEK GLUKOZÜRİ *Hepatik lipidoz *Diabetes mellitus KETONÜRİ *Anoreksi *Hepatik lipidoz *Diabetes mellitus *Gebelik toksemisi PROTEİNÜRİ (düşük dansite ile birlikte ise) *Böbrek hastalığı

94 94 İDRAR ÖZELLİKLERİ HacimpH Spesifik gravite RenkBulanıklık Protein (mg/hf) HücreKristaller TAVŞAN 20-75 (mL/kg/gün) 7.6-8.8 1.003- 1.036 Sarı/ saman Bulanıkİz RBC WBC Triplefosfat CaCO 3 KOBAY_8-9_ Sarı/ Kehribar Opak__ CaCO 3 HAMSTER7 (mL/gün) 5.1-8.4__Bulanık10_Triplefosfat CaCO 3 hf: hafta

95 95 SONUÇ OLARAK,

96 96 YANLIŞ DOĞRU

97 97 DOĞRU/ GÜVENİLİR ANALİZ ÖRNEK TOPLAMA ANALİT SEÇİMİ YÖNTEM SEÇİMİ

98 KAYNAKLAR 1. Washington IM, Hoosier GV. Clinical Biochemistry and Hematology. In: The Laboratory Rabbit, Guinea Pig, Hamster, and Other Rodents. Suckow MA, Stevens KA, Wilson RP. (Editors). First Edition. Elsevier, USA. 2012:57-113. 2. Loeb WF. Clinical Biochemistry of Laboratory Rodents and Rabbits. Kaneko JJ, Harvey JV, Bruss ML (Eds). In:Clinical Biochemistry of Domestic Animals. Chapter 29. Elsevier Inc. 1997: 845-55. 3. Caisey JD, King DJ. Clinical Chemical Values for Some Common Laboratory Animals. Clin Chem 1980; 26/13:1877-1879. 4. Altuğ T, Taşkın Eİ, Bayrak İ, Karaca Ç, Güler Z, Uğurlu SDeney Hayvanları Pratik Ders Notları, İstanbul, 2004.. 5. Bornova Veterinerlik Araştırma Enstitüsü Notları. 6. http://en.wikivet.net/Mouse_Biochemistry 7. http://en.wikivet.net/Rat_Biochemistry 8. http://en.wikivet.net/Guinea_Pig_Biochemistry Burtis CA, Ashwood ER, editors. Tietz Book of Clinical Chemistry. 2nd ed. Philadelphia: WB Saunders Company, 1994. Henry JB, editor. Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods.19.ed. Philadelphia: WB Saunders Company, 1996. 98