Kooperatifler Hukuku Doç. Dr. Mübariz YOLÇİYEV Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku ABD © myolcu.

... konulu sunumlar: "Kooperatifler Hukuku Doç. Dr. Mübariz YOLÇİYEV Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku ABD © myolcu."— Sunum transkripti:

1 Kooperatifler Hukuku Doç. Dr. Mübariz YOLÇİYEV Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku ABD © myolcu

2 Giriş I. Kavram Şirektlerin amacı: kar elde etmek ve paylaşmak Dernek ve vakıfların amacı: sosyal daynışama, bilimsel gelişemeye ve saire hizmet etmek Koop`in amacı: kişilerin ekonomik ihtiyaçlarını gidermektir. kişinin ekonomisini geliştirmek acıların çocuğudur koopertif © myolcu

3 Giriş II. Tarihi Gelişimi A. Genel olarak - İlk çağlarda kaynağı bulunmakta - Bu günkü anlamda 19. YY`da ortaya çıkmıştır. - İlk koop. modelinin 1824`te Londra`da Robert Owen tarafından kurulduğu söylenir. © myolcu

4 Giriş II.Tarihi Gelişimi B. Türkiye`de - Mithat Paşa 1867 «Memleket Sandıkları Nizamnamesi» Bu sandıklar Zıraat Bankasının temelini oluşturmuş. - Atatürk 1920`lerden vefatine kadar koop-çiliğe destek olmuş - Koop`lerle ilgili hükümler ilk kez 1850`de Ticareti Beriyye Kanunun 15. maddesine 5.01.1924`te eklenmiştir. - 1926 tarihli TTK m.121`de Koop`ler tanımlandı. 478-502 Koop`lere ilişkin düzenlemeler getirdi - 1950 sonrası özel teşübbüsün gelişmesi koop`lerin nispi gerilmesine sebep oldu - 1961 Anayasasında (m.51) koop`leri destekleme görevi devlete yüklendi © myolcu

5 Giriş B. Türkiye`de 24.4.1969 tarihinde 1163 sayılı Koo.K`nu kabul edilmiştir Bu kanun 102 maddeden ve 9 bölümden oluşmaktadır. BİRİNCİ BÖLÜM :Kooperatif ve Kuruluşu İKİNCİ BÖLÜM :Ortaklık Sıfatının Kazanılması ve Kaybedilmesi ÜÇÜNCÜ BÖLÜM :Ortakların Hak ve Ödevleri DÖRDÜNCÜ BÖLÜM:Kooperatif Hesapları BEŞİNCİ BÖLÜM:Kooperatif Organları ALTINCI BÖLÜM:Kooperatif Birlikleri, Kooperatifler Merkez Birlikleri, Türkiye Milli Kooperatifler Birliği ve Danışma Kurulu YEDİNCİ BÖLÜM:Kooperatiflerin Dağılması SEKİZİNCİ BÖLÜM:Ticaret Bakanlığının Görev ve Yetkileri DOKUZUNCU BÖLÜM:Çeşitli Hükümler Bu kanunda değişik tarihlerde eklemeler ve değişiklikler yapılmıştır. Son değişiklik tarihi: 3/6/2010 Son Eklme tarihi: 12/4/2011 © myolcu

6 Giriş III. Koopertifin Tanımı ve Unsurları A. Tanım Doktrindeki değişik tanımlar Kooperatif, insan ihtiyaçlarının karşılıklı yardımlaşma yoluyla giderilmesini sağlamak ve ortakların çıkarlarını korumak amacıyla oluşturulan ekonomik kuruluştur. Kooperatif, insan ihtiyaçlarının karşılıklı yardımlaşma yoluyla giderilmesini sağlamak ve ortakların çıkarlarını korumak amacıyla oluşturulan ekonomik kuruluştur. Kooperatifler insanların ihtiyaçlarını karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle ve en az maliyetle karşılamak amacıyla kurulan tüzel kişilerdir. Kooperatifler hem kişilerin tek başlarına yapmaya güçlerinin yetmediği işleri bir araya gelerek yapmaları sağlayan hem de toplumun kalkınmasına katkıda bulunan kurumlardır. © myolcu

7 Giriş A. Tanım Yasal Tanım Koop K.m.1 Tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklara kooperatif denir. TTK.m.43 (1) TTK.m.43 (1) Anonim, limited ve kooperatif şirketler, işletme konusu gösterilmek ve 46. madde hükmü saklı kalmak şartıyla, ticaret unvanlarını serbestçe seçebilirler. TTK.m.124 (1) Ticaret şirketleri; kollektif, komandit, anonim, limited ve kooperatif şirketlerden ibarettir. TTK.m.16/1 Ticaret şirketleri..,.... tacir sayılırlar (TTK.m.16/1). © myolcu

8 Giriş III. Koopertifin Tanımı ve Unsurları A. Tanım Kanımızca Yasal tanımı ve doktrindeki değişik tanımları da dikkate alarak Koop`ler le ilgili olarak şöyle bir tanım yapılabilir Bir ticaret unvanı altında, ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli tüzel kişilere kooperatif denir © myolcu

9 Giriş B. Unsurları 1) Amaç unsuru 2) Araç unsuru: 3) Kişi unsuru 4) Değişir ortaklılık ve değişir sermayelik unsuru 5) Tüzel kişilik unsuru 6) Ticaret unvanı unsuru © myolcu

10 Giriş B. Unsurları 1) Amaç unsuru Koop`lerin amacı ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarının sağlanıp korunmasıdır. Ticari olmayan bir amaç Ekonomiklik, Koop`le ilgil olmayıp ortaklarla ilgilidir. Ortakların, Belirli ekonomik menfaetlerine Meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarının sağlanıp korunması © myolcu

11 Giriş B. Unsurları 2) Araç unsuru: Koop`ler amaca ulaşmak için işgücü ve para ile birlikte karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet araçlarını da kullanır Karşılıklı yardım Dayanışma Karşılıklı kefalet © myolcu

12 Giriş B. Unsurları 3) Kişi unsuru Tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklara kooperatif denir (m.1). Koop`lere gerçek ve tüzel kişiler ortak veya kurucu olabilir. Gerçek kişiler: Kooperatif ortaklığına girmek için gerçek kişilerin medeni hakları kullanma yeterliliğine sahip olmaları gerekir (m.8/1). Tüzel kişiler: Kamu ve özel hukuk tüzel kişileri amaçları bakımından ilgilendikleri kooperatiflerin kuruluşlarına yardımcı olabilir, önderlik edebilir ve ortak olabilirler (m.9/1). © myolcu

13 Giriş B. Unsurları 4) Değişir ortaklılık ve değişir sermayelik unsuru Tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklara kooperatif denir (m.1). Sermaye miktarı sınırlandırılarak kooperatif kurulamaz (m.2/3). Koop`ler değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklardır. Kollektif ve Komandit ortaklıklar sabit ortaklı LtdŞ`lerde pay ortağa bağlı AŞ`ler pay sabittir, pay sahibi ise değişebilir. Koop`lerde ne pay, ne de pay sahipliği sabit değildir. © myolcu

14 Giriş B. Unsurları 5) Tüzel kişilik unsuru Tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklara kooperatif denir (m.1). KoopK.m.7 Kooperatif ticaret siciline tescil ile tüzel kişilik kazanır. Tescilden önce kooperatif namına işlem yapanlar bunlardan şahsan ve zincirleme olarak sorumludur. © myolcu

15 Giriş B. Unsurları 6) Ticaret unvanı unsuru TTK.m.43 (1) TTK.m.43 (1) Anonim, limited ve kooperatif şirketler, işletme konusu gösterilmek ve 46. madde hükmü saklı kalmak şartıyla, ticaret unvanlarını serbestçe seçebilirler. TU`da “kooperatif”,...... kelimesinin bulunması şarttır (TTK.m.43/2,c.1). Örneğin: Telavi Pancar Kooperatifi Telavi Pancar Koop (veya Koop.O veya Koop.Şti) TU`da Gerçek Kişi Adı ve Soyadı bulunsa, Bu şirketlerin TU`ında, gerçek bir kişinin adı veya soyadı yer aldığı takdirde, şirket türünü gösteren ibareler, baş harflerle veya başka bir şekilde kısaltma yapılarak yazılamaz (TTK.m.43/2,c.2). Ekler: Eklerle ilgili kurallar (m.45 ve 46) burada da geçerlidir. Kooperatifler ve üst kuruluşlarının unvanlarında, kamu kurum ve kuruluşlarının isimlerine yer verilemez (Koop.K.m.2/4). © myolcu

16 Giriş IV. Kooperatifçilik İlkeleri: Kooperatifçilik ilkeleri ilk olarak 1937 yılında Uluslararası Kooperatifler Birliği (International Cooperative Alliance-ICA) tarafından mutlak ve ikinci derece ilkeler olarak saptanmış. Birlik tarafından mutlak ilkelerin (serbest giriş, demokratik yönetim, işletme fazlalarının oranlı olarak dağıtılması) zorunlu hale getirilmiştir. Birliğinin 23 Eylül 1995 tarihinde İngiltere’nin Manchester kentinde toplanan 31. Uluslararası Kooperatifler Birliği Kongresi’nde günümüzde uygulanan 7 ilke onaylanmıştır. Bu ilkeler şunlardır: - Gönüllü ve serbest giriş - Ortağın demokratik yönetimi - Ortağın ekonomik katılımı - Özerklik ve bağımsızlık - Eğitim, öğretim ve bilgilendirme - Kooperatifler arası işbirliği - Toplumsal sorumluluk © myolcu

17 Giriş IV. Kooperatifçilik İlkeleri: 3.1. Gönüllü ve Serbest Giriş: 3.1. Gönüllü ve Serbest Giriş: Gerçek ve tüzel kişiler ortak olarak, kendi hür iradeleriyle girebilirler. Ortak alımlarında cinsiyet, dil, din, ırk, siyaset ve sosyal ayrımlar yapılamaz. Fakat, her isteyenin her istediği kooperatife üye olabilemez. Kooperatifler tabi oldukları yasaları dikkate alarak kooperatifin amacı, çalışma konusu, ortaklık sıfatını kazandıran ya da kaybettiren durum ve koşullar vb. hükümleri kuruluş aşamasında bir ana sözleşme hazırlayarak belirtir. © myolcu

18 Giriş IV. Kooperatifçilik İlkeleri: 3.2. Ortağın Demokratik Yönetimi: 3.2. Ortağın Demokratik Yönetimi: Kooperatiflerde her ortak eşit oy hakkına sahiptir. Kooperatifte yönetim organları ortaklar arasında yapılan oylama ile seçilir. Kooperatif ortakları seçilmiş yöneticileri eleştirebilir, değiştirebilir. Gerek ortakların yönetim ve denetim kurullarını seçmesi, gerekse onları eleştirmesi hatta değiştirme yetkisinin olması kooperatiflerin demokratik yönetiminin bir sonucudur. © myolcu

19 Giriş IV. Kooperatifçilik İlkeleri: 3.3. Ortağın Ekonomik Katılımı: IV. Kooperatifçilik İlkeleri: 3.3. Ortağın Ekonomik Katılımı: Bu ilke gereğince, Koop`ler ortaklarının prasal, işgücü katılımıyla kurulabildiği ve ayakta kalabildiği gibi, yıllkı faaliyyet sonucunda Koop`lerin edindikleri gelir gider fazlalığın da ortakların eşit katılımı sağlanmaktadır. Zira, ortaklar veya 3. kişilerle yapılan muamelelerden bir yıllık faaliyet sonunda elde edilen hasıla gelir gider farkı (risturn) adlanır. Yani, Koop`in 1 yıllık faaliyetinin olumlu sonucu (gelir) risturndür. Bu rüsturnun nasıl kullanılacağını aşağıdaki örneklerde görebiliriz. © myolcu

20 Giriş 3.3.1. Gelir fazlasının ortaklara dağıtılması : 3.3.1. Gelir fazlasının ortaklara dağıtılması : KoopK.m.38/1 ve 2 Anasözleşmede aksine hüküm bulunmadığı takdirde ortaklarla yapılan muamelelerden bir yıllık faaliyet sonunda elde edilen hasılanın tamamı gelir gider farkı olarak kooperatifin yedek akçelerine eklenir. Gelir gider farkının ortaklar arasında bölüşülmesi Ana sözleşmede öngörülmüş ise bu bölünme ortakların muameleleri oranında yapılır. KoopK.m.38/4 Ortak dışı işlemlerden elde edilen hasılanın ortaklara sermaye payları oranında dağıtılabileceği anasözleşmede hükme bağlanabilir. KoopK.m.38/5 ve 6 Bir yıllık faaliyet neticeleri menfi olduğu takdirde açık, yedek akçelerden ve bunların kafi gelmemesi halinde ek ödemelerle veya ortak sermaye paylariyle karşılanır. Menfi neticeler ortadan kaldırılmadıkça gelir gider farkı ve faiz dağıtımı yapılamaz. Menfi neticeler ortadan kaldırılmadıkça gelir gider farkı ve faiz dağıtımı yapılamaz. © myolcu

21 Giriş 3.3.2. Gelir fazlasından ortakların sermaye paylarına faiz verilmesi: 3.3.2. Gelir fazlasından ortakların sermaye paylarına faiz verilmesi: Koop.K.m.38 Gelir-gider farkının en az %50’si ortaklara dağıtıldıktan sonra, ortakların sermaye paylarına genel kurul kararı ile devlet tahvillerine verilen en yüksek faiz haddini geçmemek üzere faiz ödenebileceği ana sözleşme ile hükme bağlanabilir. © myolcu

22 Giriş 3.3.3. Gelir fazlasından yedek akçelerin ayrılması: 3.3.3. Gelir fazlasından yedek akçelerin ayrılması: KoopK.m.38/1 Anasözleşmede aksine hüküm bulunmadığı takdirde ortaklarla yapılan muamelelerden bir yıllık faaliyet sonunda elde edilen hasılanın tamamı gelir gider farkı olarak kooperatifin yedek akçelerine eklenir. KoopK.m.38/5 ve 6 Bir yıllık faaliyet neticeleri menfi olduğu takdirde açık, yedek akçelerden ve bunların kafi gelmemesi halinde ek ödemelerle veya ortak sermaye paylariyle karşılanır. Menfi neticeler ortadan kaldırılmadıkça gelir gider farkı ve faiz dağıtımı yapılamaz. © myolcu

23 Giriş 3.3.4. Gelir fazlasından özel fonun ayrılması: 3.3.4. Gelir fazlasından özel fonun ayrılması: KoopK.m.38/4 Ortak dışı işlemlerden elde edilen hasılanın ortaklara sermaye payları oranında dağıtılabileceği anasözleşmede hükme bağlanabilir. Dağıtılmadığı takdirde, bunlar kooperatifin gelişmesine yarayacak işlerde kullanılmak üzere özel bir fonda toplanır. Ana sözleşmede yer verilmek suretiyle gerek kooperatifin memurları ile işçileri, gerekse kooperatifin ortakları için yardım kuruluşları oluşturmak ve bunları işletmek amacı ile yardım fonları kurulabilir. © myolcu

24 Giriş 3.3.5. Tasfiyye durmunda tasfiye payının ortaklara verilmesi KoopK.m.83 Tasfiye haline giren kooperatifin bütün borçları ödendikten ve ortak pay bedelleri geri verildikten sonra kalan mallar ancak Anasözleşmede bu husus öngörülmüş olduğu takdirde, ortaklar arasında paylaştırılır. Anasözleşmede başka bir hal tarzı kabul edilmiş olmadıkça paylaştırma, dağılma anında kayıtlı ortaklar veya hukuki halefleri arasında eşit olarak yapılır. Anasözleşmede başka bir hal tarzı kabul edilmiş olmadıkça paylaştırma, dağılma anında kayıtlı ortaklar veya hukuki halefleri arasında eşit olarak yapılır. Ortaklara paylaştırma yapılacağına dair Anasözleşmede açıklama olmadığı takdirde tasfiye neticesinden arta kalan miktar, kooperatifleşme amacına uygun olarak harcanmak üzere Türkiye Milli Kooperatifler Birliğine bırakılır. © myolcu

25 Giriş IV. Kooperatifçilik İlkeleri: 3.4. Özerklik ve Bağımsızlık: IV. Kooperatifçilik İlkeleri: 3.4. Özerklik ve Bağımsızlık: Kooperatifler kendine özgü bir yasası (1163 Nu.lu Kooperatifler Kanunu) olması itibariyle özerk kuruluşlardır. Bazı durumlarda (TTK) ve Vergi Usul Kanunu (VUK)’nun bazı hükümleri uygulansa da kooperatiflerin kuruluşlarından dağılmalarına kadar tüm işlemler KoopK’nda belirtilmiştir; bu da kooperatiflere özerklik kazandırmaktadır. Kooperatiflerin yönetim ve denetimlerinin ana sözleşmelerinde belirlenen hükümler dahilinde karşılıklı yardım ve dayanışma içerisinde yürütülmesi bağımsız bir kuruluş olduğunun göstergesidir. Bununla Birlikte KK.m.98 tartışmaları da beraberinde getirmiştir Buna göre, KK`da aksine açıklama olmıyan hususlarda Türk Ticaret Kanunundaki Anonim şirketlere ait hükümler uygulanır. © myolcu

26 Giriş IV. Kooperatifçilik İlkeleri: 3.5. Eğitim Öğretim ve Bilgilendirme: IV. Kooperatifçilik İlkeleri: 3.5. Eğitim Öğretim ve Bilgilendirme: Kooperatiflerin başarıya ulaşması için kooperatifi yönetenlerin, ortaklarının ve halkın kooperatifçilik hakkında bilgili olmaları gerekir. Oy kullanacak, kooperatif yöneticilerini seçecek, yeri geldiğinde eleştirecek, hatta değiştirecek ve fikir verecek olan ortakların tüm bunları yerine getirebilmeleri için kooperatifçilik hakkında yeterli bilgi ve beceriye sahip olmaları gerekir. Kooperatiflerin yönetim organlarının, yükümlükülerinin ve görevlerinin neler olduğu bilindiği sürece fayda sağlanabilir. Bu nedenle ortakların ve halkın kooperatifçilik hakkında bilgilendirilmesi ekonomiye büyük katkı sağlayacaktır. © myolcu

27 Giriş IV. Kooperatifçilik İlkeleri: 3.6. Kooperatifler Arası İş Birliği: IV. Kooperatifçilik İlkeleri: 3.6. Kooperatifler Arası İş Birliği: Kooperatifler kendi aralarında yardımlaşmak amacıyla örgütlenebilirler. Ülkemizdeki kooperatifler Türkeyi Kooperatifler Birliği Merkezi çatısı altında toplanmıştır. Aynı konu üzerinde çalışan kooperatifler kendi aralarında kooperatifler birliğini oluşturabilirler. Bu sayede kooperatifler, ortaklarına daha fazla ve daha etkili hizmet sağlayacak aynı zamanda da ulusal ve uluslararası düzeyde kooperatifçilik hareketinin güçlenmesine katkıda bulunacaklardır. Kooperatifler, iş birliği yaparak ulusal düzeyde büyük aracı, tefeci, sanayici ve holdinglerle; uluslararası düzeyde ise çok uluslu şirketlerle rekabet edebilir. © myolcu

28 Giriş IV. Kooperatifçilik İlkeleri: 3.7. Toplumsal Sorumluluk: 3.7. Toplumsal Sorumluluk: Kooperatifler, ortaklarının gereksinimlerini ön planda tutarken diğer yandan da içinde bulundukları toplumun çıkarlarını gözetmelidir. Ayrıca kooperatifler, çevrenin korunması için de gereken önlemleri almakla sorumludur. Bu ilkenin bir gereği olarak kooperatifler, toplumların ekonomik, sosyal ve kültürel yönden kalkınmalarını sağlamak ve korumak için de çalışmalıdırlar. © myolcu

29 Giriş V. Kooperatif Çeşitleri: Kooperatiflerin kuruluş amaçları birbirinden farklı olduğundan çeşitleri de bir hayli fazladır. Kooperatifleri birçok kritere göre sınıflandırmak mümkündür. Örneğin 1) Konu açısından sınıflandırma 2) Yer aldıkları yasal kaynak açısından sınıflandırma 3) Ölçek açısından sınıflandırma 4) Gerçek veya görünüşte olma açısından sınıflandırma 5) Sınırlı veya sınırsız sorumlu olma açısından sınıflandırma © myolcu

30 Giriş V. Kooperatif Çeşitleri: A. Konu açısından sınıflandırma 1. Tarımsal Kooperatifler 2. Tarım dışı Kooperatifler © myolcu

31 Giriş 1. Tarımsal Kooperatifler: 1. Tarımsal Kooperatifler: Tarımsal kooperatifler ortaklarının, tarımsal üretim için ihtiyaç duydukları tohum, gübre, zirai ilaç, zirai araç gibi materyalleri ucuz ve kredili olarak temin ettiği gibi, ortaklarının ürettikleri malların saklanması ve pazarlanmasını da sağlar. Bu kooperatifler ihtiyaç duydukları zirai bilgilerin temininde ortaklarına yardımcı olur. Ayrıca ortakları olan çiftçilerin teknoloji, tohum ve ilaçlardaki son gelişmelerden haberdar olmalarını sağlayarak, üretimin, veriminin ve kalitesinin artmasına katkıda bulunur. Tarımsal kooperatifler çok çeşitlilik göstermektedir. © myolcu

32 Giriş 1.1. Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri: 1.1. Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri: Bu kooperatifler ortaklarının; - Her türlü bitkisel, hayvancılık, ormancılık konularındaki üretimini geliştirmek, - İhtiyaçlarını temin ve tedarik etmek; ortaklarının ekonomik ve sosyal yönden gelişmelerine yardımcı olmak, - İş sahası temin etmek, - Ortaklarının ekonomik gücünü arttırmak için tabi kaynaklardan faydalanmak, - El ve ev sanatları ile tarımsal sanayinin gelişmesini sağlayıcı tedbirler almak gibi temel amaçları gerçekleştirmek için faaliyette bulunur. © myolcu

33 Giriş 1.2. Tarım Kredi Kooperatifleri: 1.2. Tarım Kredi Kooperatifleri: Bu kooperatiflerin amacı, tarımsal üretimde kullanılmak üzere ortaklarına olabildiğine ucuz ve yeterli kredi sağlamaktır. Bu kooperatiflerin ortakları genelde küçük çiftçilerdir. Türkiye’de 1929 yılına kadar çiftçilerin kredi gereksinimi, T.C Ziraat Bankası tarafından karşılanırken, 1929 yılından sonra tarım kredi kooperatifleri kurulmaya başlanmış ve böylelikle çiftçilerin kredi ihtiyaçları bu kooperatifler aracılığıyla giderilmeye başlanmıştır. © myolcu

34 Giriş 1.3. Tarım Satış Kooperatifleri: 1.3. Tarım Satış Kooperatifleri: Çiftçilerin, özellikle de küçük çiftçilerin en büyük sorunlarından biri ürettikleri ürünleri pazarlama aşamasında ortaya çıkmaktadır. Ürünün birden fazla el değiştirmesi engelenerek birim fiyatın düşmesi sağlanır. Ayrıca ürününü pazar fiyatının çok altında satan çiftçi de elde ettiği gelir ile çoğu kez üretim giderlerini ancak karşılar. Tarım satış kooperatiflerinin en önemli amacı, ortakları olan çiftçilerin ürünlerini en iyi biçimde değerlendirmek, iç ve dış pazarlarda piyasa fiyatından satışını gerçekleştirmektir. © myolcu

35 Giriş 1.4. Sulama Kooperatifleri: Sulama kooperatifleri kurak ve yeterli su kaynağı olmayan yerlerde zirai sulama tesislerini kurarak tarımda verimin arttırılması için büyük ihtiyaç olan su problemini çözmeyi amaçlar. Bu amaçla çiftçilerin kullanacağı su miktarını ve sırasını düzenlerler. Bu kooperatifler ayrıca kurulmuş olan sulama tesislerinin bakımını yapma görevini de üstlenir. © myolcu

36 Giriş 1.5. Su Ürünleri Kooperatifleri: 1.5. Su Ürünleri Kooperatifleri: Bu kooperatifler her türlü su ürünlerinin üretimi, işlenmesi, depolanması ve pazarlanması konularında ortaklarına hizmet vermek ve ortaklarının ihtiyacı olan av araç gereçlerini ve donatımlarını temin etmek amacıyla kurulur ve faaliyet gösterir. 4.1.6. Pancar Ekicileri Kooperatifleri: 4.1.6. Pancar Ekicileri Kooperatifleri: Pancar ekicileri kooperatifleri; üretim esnasında ortaya çıkan toprak hazırlığı, ekim işleri, pancar ve diğer tarım ürünlerinin yetiştirilmesi, korunması, dekar veriminin artırılması konularında gerekli tedbirleri almak ve ortaklarının yararlı bilgiler edinmesine yardımcı olmak amacıyla kurulur. © myolcu

37 Giriş 2. Tarım Dışı Kooperatifler: 2. Tarım Dışı Kooperatifler: Tarım dışı kooperatifler ortaklarının ihtiyaçlarını karşılamak ve dayanışmayı sağlamak amacıyla kurulan kooperatiflerdir. Bu kooperatifler ortaklarının küçük tasarrufları ve devletten alınan kredi olanaklarıyla onların ihtiyaçlarını kolay yoldan ve daha ucuza karşılamaya çalışır. Bu gruba giren kooperatifler şunlardır: © myolcu

38 Giriş 2.1. Tüketim Kooperatifleri: 2.1. Tüketim Kooperatifleri: Tüketim kooperatiflerinin temel amacı ortaklarının tüketim ihtiyaçlarını, aracıları ortadan kaldırarak veya onların kâr düzeylerini en düşük seviyeye indirerek daha ucuza karşılamaktadır. Örneğin ortaklarının ihtiyacı olan şekeri çuval olarak toptancıdan satın alarak, ortaklarının şeker ihtiyaçlarını market fiyatının altında bir fiyatla karşılar. © myolcu

39 Giriş 2.2. Konut Kooperatifleri: 2.2. Konut Kooperatifleri: İnsanların zorunlu ihtiyaçları arasında yer alan barınma ihtiyacının karşılanması amacıyla kurulan bu tür kooperatifler, özelliklede dar ve orta gelirli ailelerin konut sahibi olmasında aktif rol oynar. Bu tür kooperatifler sayesinde kişilerin küçük birikimleri bir araya getirilip, gerekli durumlarda banka kredilerinden de yararlanılarak, üyelerin konut ihtiyaçları karşılanır. Ülkemizde bu tür kooperatiflere yaygın olarak rastlanmaktadır. © myolcu

40 Giriş 2.3. Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri: 2.3. Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri: Bu kooperatiflerin amacı, kooperatife ortak olan esnaf ve sanatkarlara mesleki faaliyetleri için gerekli krediyi sağlamak veya kredi ve banka teminat mektubu almak üzere kefil olmaktır. Türkiye’de ilk esnaf ve kefalet kooperatifi Türkiye Halk Bankasının da teşvikiyle 1951 yılında Ankara’da kurulmuş olup, sayıları her geçen gün hızla artmaktadır. © myolcu

41 Giriş 2.4. Tarım Dışı Hizmet Kooperatifleri: 2.4. Tarım Dışı Hizmet Kooperatifleri: Tarım dışı alanda kurulan ve çalışma konusu hizmet üretimi olan kooperatiflerin genel adı Tarım Dışı Hizmet Kooperatifleri olup bu grupta aşağıdaki kooperatif türleri yer alır. 2.4.1. Taşıma Kooperatifleri: 2.4.1. Taşıma Kooperatifleri: Taşıma sektöründe faaliyet gösteren kişilerin kurdukları kooperatiflerdir. Bu kooperatifler; ortaklarına iş bulma, sözleşme yapma, yük bulma sorununu çözme, yükleme istasyonları kurma, yakıt, lastik, yedek parça alma, bakım onarım gibi konularda kolaylık sağlamaktadır. Ülkemizde bu alanda özelliklede motorlu taşıyıcılar adı altında çok sayıda kooperatif bulunmaktadır. © myolcu

42 Giriş 2.4.2. Küçük Sanat Kooperatifleri: 2.4.2. Küçük Sanat Kooperatifleri: Küçük sanatkarların mesleki faaliyetlerini sürdürmeleri için ihtiyaç duydukları her türlü ham maddenin sağlanması ve aynı zamanda ürünlerinin satışının yapılması amacıyla kurulur. Türkiye’de marangozluk, ayakkabı imalatı, leblebicilik, lüle taşı işletmeciliği,dokumacılık, kilimcilik, halıcılık, deri imalatı, battaniyecilik, av tüfeği imalatı, tabakçılık,fırıncılık vb. alanlarda faaliyet gösteren küçük sanatkarların kurdukları kooperatifler mevcut olup bu tür kooperatifler Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından desteklenmektedir. Bu kooperatiflerden dış satıma yönelik olanlarına ise Türkiye Halk Bankası aracılığıyla tesis ve işletme kredisi verilmektedir. © myolcu

43 Giriş 2.4.3. Ecza Kooperatifleri: 2.4.3. Ecza Kooperatifleri: Eczacılık alanında faaliyet gösteren ortaklarına ilaç temin etmek, ilaçların dağıtılması ve gerektiğinde üretilmesi gibi temel amaçları gerçekleştirmek için kurulur. 1970’li yıllarında ilaç deposu işletmelerinin keyfi bir uygulama sonucu istedikleri eczanelere ilaç verip istediklerine vermemesi birçok eczanenin kapanma tehlikesi ile karşı karşıya kalmasına yol açmış ve bu durum eczacıları kooperatif kurmaya yöneltmiştir. © myolcu

44 Giriş 2.4.4. İş Yeri Yapı Kooperatifleri: 2.4.4. İş Yeri Yapı Kooperatifleri: Küçük zanaatkar ve küçük sanayicilerin iş yeri sahibi olmalarını kolaylaştırmak amacıyla kurulan kooperatiflerdir. Bu tür kooperatiflerin bir amacı da küçük iş yeri siteleri oluşturmaktır. İş yeri yapı kooperatifleri, ülkemizde çok fazla ilgi gören ve kurulan bir kooperatif türü olmasına rağmen; kooperatif ortaklığına iş yeri mevcut olanlarında kooperatifi yanıltarak girmesi ve kooperatif yoluyla elde ettiği iş yerini elde ediliş değerinin üstünde bir fiyatla satması haksız kazançlara neden olmakta ve böylelikle kooperatif amacından uzaklaşmaktadır. © myolcu

45 Giriş 2.4.5. Turizm Kooperatifleri: 2.4.5. Turizm Kooperatifleri: Turizm alanında faaliyet gösteren işletme sahiplerinin bir araya gelerek kurdukları kooperatiflerdir. Örneğin; turistlik yerlerde faaliyet gösteren otel sahipleri kendilerini iç ve dış pazarda en iyi biçimde tanıtmak amacıyla turizm kooperatifleri kurarak hizmetlerini en iyi biçimde pazarlar. Türkiye’de 1980’den beri, turizm alanında kooperatifler kurulmaya başlanmıştır. turizm alanında kooperatifler kurulmaya başlanmıştır. © myolcu

46 Giriş V. Kooperatif Çeşitleri: B. Yer aldıkları yasal kaynak açısından sınıflandırma 1. KK`na tabi olan koop`ler 2. Özel kanunlara tabi olan koop`ler KK.m.96. 2834 sayılı Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu ile 2836 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri Kanunu hükümleri ve 7116 sayılı Kanunun yapı kooperatiflerine ait hükümleri saklıdır. Şu kadar ki, yukarıda zikredilen kanunlarda açıklık olmayan hallerde KK`nu hükümleri uygulanır. © myolcu

47 Giriş C. Ölçek açısından sınıflandırma 1. Büyük Koop`ler KK.m.49/2 Üye sayısı 1000` in üstünde olan kooperatiflerde anasözleşme ile her ortağın en çok 9 olmak üzere birden fazla başka ortağı temsil edebileceği öngörülebilir. KK.m.54/1 Ortak sayısı 1000 den fazla olan kooperatiflerde, anasözleşmelerine kayıt konulmak suretiyle: 1. Genel Kurula ait kararlardan, hepsinin veya bir kısmının ortakların oylarını mektupla bildirmeleri suretiyle verilmesi, 2. Ortakların gruplara ayrılarak verecekleri kararlarla tespit edecekleri talimat gereğince oy vermek üzere kendi aralarından seçecekleri temsilciler topluluğu, 2. Ortakların gruplara ayrılarak verecekleri kararlarla tespit edecekleri talimat gereğince oy vermek üzere kendi aralarından seçecekleri temsilciler topluluğu, Genel Kurul sayılabilir. Genel Kurul sayılabilir. 2. Küçük (Yığın) Koop`ler © myolcu

48 Giriş V. Kooperatif Çeşitleri: D. Gerçek veya görünüşte olma açısından sınıflandırma 1. Gerçek Koop`ler Sosyoloji ve hukuki açıdan kooperatiftir 2. Gerçek olmayan Koop`ler Sosyoloji ve hukuki açıdan kooperatif değil, fakat koop. gibi işlem yapmaktadır © myolcu

49 Giriş E. Sınırlı veya sınırsız sorumlu olma açısından sınıflandırma 1. Sınırlı sorumlu Koop`ler Anasözleşmede aksine hüküm olmadıkça kooperatif, alacaklılarına karşı yalnız mamelekiyle sorumludur (m.28). Anasözleşmeye, kooperatif borçları için her ortağın kendi payından fazla olarak şahsan ve belirli bir miktara kadar kooperatiften sonra sorumlu olacakları hususunda bir hüküm konabilir. Ortakların tek başına sorumlu olacakları miktar kooperatifteki paylarının tutarı ile orantılı olarak da gösterilebilir (m.30/1). İflasın sonuna kadar bu sorumluluk iflas idaresi tarafından ileri sürülür (m.30/2). © myolcu

50 Giriş E. Sınırlı veya sınırsız sorumlu olma açısından sınıflandırma 2. Sınırsız sorumlu Koop`ler Anasözleşme, kooperatifin varlığı borçlarını karşılamaya yetmediği hallerde, ortaklarının da şahsan ve sınırsız olarak sorumlu tutulacaklarını hüküm altına alabilir (m.29/1). Bu takdirde alacaklılar kooperatifin iflası veya diğer sebeplerle dağılması halinde alacaklarını tamamen sağlıyamazlarsa, kooperatifin borçlarından dolayı, kooperatif ortakları zincirleme ve bütün varlıklariyle sorumlu olurlar (m.29/2). © myolcu

51 Giriş VI. Kooperatiflerin ortak özellikleri: - Kooperatifler, üyelerinin ortak ihtiyaçlarını veya meslekleri ile ilgili gereksinimlerini en az maliyetle karşılamak amacıyla kurulur. - Kooperatiflerde sermayenin üst sınır yoktur. Kooperatifin ortak sayısı arttıkça sermayesi de artar. - Kooperatiflerde sermaye olarak ayni sermaye konulması veya başka bir işletmenin kooperatife devredilmesi ancak ana sözleşmede belirtilmiş olmakla mümkündür. - Gerçek veya tüzel kişiler kooperatife üye olabilirler. Her ortağın ortaklık haklarının, ada yazılı ortaklık senedi ile temsil edilmesi gerekir. - Kooperatiflerde ortaklıktan çıkış, ancak hesap döneminin sonunda ve en az 6 ay önceden haber vermek şartıyla yapılır. Ancak ana sözleşmeye ortaklıktan çıkış ile ilgili bir hüküm konmuşsa bu hüküm bağlayıcıdır. © myolcu

52 Giriş VI. Kooperatiflerin ortak özellikleri: - Kooperatiflerde ortakların en az bir ortaklık payları vardır. - Kooperatiflerde her ortak bir oy hakkına sahip olup, ortak isterse oyunu başka bir kişiye de kullandırabilir. - Kooperatiflerin sorumluluğu ana sözleşmede aksi bir hüküm yoksa mal varlığıyla sınırlıdır. Ortaklar ise sermaye payları ile sorumludur. © myolcu

53 Giriş VII. Koop`lerde Ehliyyet Sorunu Soru 1: Amacı, ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını sağlayıp korumak olan Koop`lerin bu amaca yönelik olan çalışma konuları nasıl tespit edilcektir? Cevap: KK.m.4/2`ye göre, Kooperatif anasözleşmesinde «Kooperatifin amacı ve çalışma konularının» da yer alması gerektir. KK.m.5`e göre, Anasözleşme ayrıca «Kooperatifin çalışma şekline dair esaslar (b.2)»; gibi hususları da kapsıyabilir. KK.m.6`ya göre, KK.m.5/2`de yazılı hususlar hakkında anasözleşmede hüküm olmadığı takdirde Kooperatifin faaliyeti; kooperatifin amacı ve çalışma konusuyle sınırlı olacaktır. © myolcu

54 Giriş VII. Koop`lerde Ehliyyet Sorunu Kanaatimizce, Kural olarak, Koop`in faaliyeti onun amacı ve çalışma konuları ile sınırlıdır (6/2). Yani, Koop`in hak ehliyeti onun amacı ile sınırlı olacaktır. Bu amaç ve konular dışında koop`in yaptığı işlemler yok hükmünde, yani ulturavirestir. Bununla birlikte, Koop. Ortakları anasözleşmeye koyacakları hükümlerle amacı aşmamak kaydıyıla konuyu diledikleri gibi geniş tutabilirler. Yani, Koop`ler amacı aşmamak şartıyla anasözlüşmede belirtilmiş konulardaki tüm işlemleri yapabilirler © myolcu

55 Giriş VII. Koop`lerde Ehliyyet Sorunu Soru 2: TTK`nun AŞ`lerde ulturavires ilkesini kaldıran m.317/2, Koop`lere de KoopK.m.98 gereğince kıyasen uygulanabilirmi? Zira TTK.m.371/2`ye göre Temsile yetkili olanların, üçüncü kişilerle, işletme konusu dışında yaptığı işlemler de şirketi bağlar; meğerki, üçüncü kişinin, işlemin işletme konusu dışında bulunduğunu bildiği veya durumun gereğinden, bilebilecek durumda bulunduğu ispat edilsin. Şirket esas sözleşmesinin ilan edilmiş olması, bu hususun ispatı açısından, tek başına yeterli delil değildir. KoopK.m.98`e göre, KoopK`da da aksine açıklama olmıyan hususlarda TTK`undaki Anonim şirketlere ait hükümler uygulanır. © myolcu

56 Giriş VII. Koop`lerde Ehliyyet Sorunu Soru 2: TTK`nun AŞ`lerde ulturavires ilkesini kaldıran m.317/2, Koop`lere de KoopK.m.98 gereğince kıyasen uygulanabilirmi? Cevap:Kannatimizce, TTK.m.317/2`nin kıyasen Koop`lere uygulmak mümkün değildir. Zira bu hükmün uygulanması için KK`da bir boşluğun olması gerekir, KK.m.4, 5 ve 6 sebebiyle bu şekilde bir boşluk oluşmamıştır. Bundan başka, Koop`ler ile AŞ`nin amaçları birbirinden köklü şekilde farklı olduğu için KK.m.98 gereğince TTK.m.317`nin burada uygulanması mümkün olmaycaktır. Tüm bunlara rağmen, TTK.m.317`nin Koop`lere de uygulanacağını kabul edersek bile, «acıların çocuğu» olarak kabul edilen koop`lerin yöneticileri tarafından sui istimal etme imkanları daha da kolaylaşacaktır. Başka bir ifade ile koop. ortaklarının korunmağa değer çıkarları Yöneticilerin çok ağır ve esasende telafisi mümükün olmayan oldu-bittilere maruz bırakılabilecektir. © myolcu

57 Giriş VIII. Koop`lerde ortak dışı işlemler Kural: Koop`ler niteliğinin doğal sonucu olarak kural olarak ortakları ile işlem yaparlar İstisna: 1) Amacı gerçekleştirmek için zorunlu olma Taşıma anlaşmaları, tesislerin kiralanması, kredilerin çekilmesi.. 2) Anasözleşme ile müsade edilme Ölüçüyü ve amacı aşmamak kaydıyla müsade edilebilir. Tüketim koop`inin ortağı olmayan kişiye de ürün satması 3) Kanun ve uygulama gereği yapılan çeşitli işlemler Yeni ortakların alınması, deneme, özendirme işlemleri, 4) Çaresizlikten doğan işlemler Ürünlerin bunları değerlendirecek 3. kişilere satılması, © myolcu

58 Ortak Dışı İşlemler Kural: ORTAK DIŞI İŞLEM YAPMAK YASAKTIR. Kooperatifler içe dönük bir kişi birliğidir. Amacı ortakların ekonomilerini geliştirmektir. Onun için kooperatif tüzel kişiliği üçüncü kişilerle değil, kendi ortakları ile işlem yapar. Ortak dışı işlemlere müsaade etmek, kooperatifi kâr amacına yöneltir ve ortaya görünüşte kooperatifler çıkabilir. ÖNEMLİ: Ortak dışı işlemler ile kooperatifin amacına ulaşması için yapması zorunlu olduğu işlemleri birbirine karıştırmamak gerekmektedir. © myolcu

59 İstisna: Ortak dışı işlemlere istisnai olarak izin verilebilir. Hatta bazı durumlarda zorunlu olarak ortak dışı işlem yapılması gerekebilir. 1. Ortak dışı işlemlere, ortak sayısını artırmak ve kooperatifi geliştirmek için müsaade edilmelidir. Mesela deneme ve özendirme işlemleri gibi. 2. Bazı durumlarda ise ortak dışı işlem yapmak zorunluluktan veya çaresizlikten kaynaklanmaktadır. Mesela çürük malların acilen elden çıkarılması gibi. Aksi halde kooperatif zarara uğrama tehlikesi ile karşı karşıyadır. © myolcu

60 Ortaklık Senedi KoopK. m. 18, c. son «…Ortaklık senetleri kıymetli evrak niteliğinde olmayıp sadece beyyine vesikası hükmündedir.» Kooperatifler ortaklarına, kooperatifin unvanını, sahibinin adını ve soyadını, iş ve konut adresini, kooperatife girdiği tarihi içeren bir ortaklık senedi verir. Söz konusu bu senede ilişkin düzenleme KoopK. m.18 ve 19 hükmünde düzenlenmiştir. Ortaklık payının itibari değeri… © myolcu

61 Kooperatif Payı ve Kooperatif Üyeliği Bu iki kavram da birbirinden farklıdır. Bir kişi, kooperatifte -LO’nun aksine- birden fazla paya sahip olabilir (KoopK. m.3.5, 4.4 ve özellikle 19). Kooperatif ortaklığı (üyeliği), bir ortağın kooperatifte sahip olduğu ve ortaklık mevkiinin adıdır ve ortağın sahip bulunduğu kooperatif paylarının tümünden ve ortağın ödediği paraların sağladığı haklardan oluşur ve bir bütün teşkil eder. Üyelik senedine kooperatif paylarının tümü yazılarak «kooperatif ortaklığı»nın paylardan oluştuğu gösterilir. © myolcu

62 Kooperatifler kanunu, kooperatif ortaklığının devrine cevaz vermiştir. Kooperatifler Kanunu m.14, f.3, payın devrine izin vermiştir. Bu madde uyarınca paylardan herhangi biri veya bazıları devredilebilir. Paylarının tümün devredilmesi şart değildir. Ancak payın kısmen devri ise geçersizdir. © myolcu

63 GirişTeşekkürler...