TÜRKİYE EKONOMİSİ VE TÜRKİYE’NİN JEOPOLİTİK - JEOSTRATEJİK ÖNEMİ Prof.Dr. Hüseyin Mualla YÜCEOL Mersin Üniversitesi İİBF Mersin, 2014.

... konulu sunumlar: "TÜRKİYE EKONOMİSİ VE TÜRKİYE’NİN JEOPOLİTİK - JEOSTRATEJİK ÖNEMİ Prof.Dr. Hüseyin Mualla YÜCEOL Mersin Üniversitesi İİBF Mersin, 2014."— Sunum transkripti:

1 TÜRKİYE EKONOMİSİ VE TÜRKİYE’NİN JEOPOLİTİK - JEOSTRATEJİK ÖNEMİ Prof.Dr. Hüseyin Mualla YÜCEOL Mersin Üniversitesi İİBF Mersin, 2014.

2 TÜRKİYE’NİN JEPOLİTİK VE JEOSTRATEJİK ÖNEMİ Türkiye, 192 dünya ülkesi içinde (BM’ye üye) nüfus itibarıyla 16'ncı, toprak büyüklüğü itibarıyla 37'nci ve ekonomik gücü itibarıyla 16'ncı sırada olan bir dünya devletidir. Türkiye, jeopolitik ve jeostratejik mevkii itibarıyla; - Dünyanın en önemli petrol rezervlerine sahip Orta Doğu ve Hazar Havzası, - Önemli deniz ulaştırma yollarının kavşağı durumunda bulunan Akdeniz Havzası, - Tarihte her zaman önemini sürdürmüş olan Karadeniz Havzası ve Türk Boğazları, - SSCB ve Yugoslavya'nın dağılması sonucu yapısal değişikliklere uğrayan Balkanlar, - Etnik çatışmalar yanında, zengin tabiî kaynaklara sahip Kafkasya ve bunun daha ötesinde Orta Asya'nın oluşturduğu coğrafyanın merkezinde etkili bir konumda bulunmaktadır.

3 TÜRKİYE’NİN JEPOLİTİK VE JEOSTRATEJİK ÖNEMİ Üç kıtayı birbirine bağlayan ve çok önemli bir jeostratejik konuma sahip olan Türkiye, aynı anda bir Avrupa, Asya, Balkan, Kafkas, Ortadoğu, Akdeniz ve Karadeniz ülkesidir. Kısacası Türkiye bir Avrasya ülkesidir. Türkiye'nin jeostratejik önemini pekiştiren diğer özellikleri ise; - Demokratik, lâik, sosyal hukuk devletine sahip ve piyasa ekonomisini kabul etmiş bir ülke olarak batı sistemlerini uygulaması ve batının tüm kurumlarıyla bütünleşmeyi benimsemiş olması, - 1990'lı yıllardan itibaren büyük değişmelere sahne olan Balkanlar, Ortadoğu, Kafkasya ve Orta Asya ülkeleriyle tarihten gelen kültür birliğine ve gelişen olumlu ilişkilere sahip olması, - Kafkasya ve Orta Asya petrol ve doğal gazının batıya ulaştırılması için belirlenen güzergâhlardan birini ve en önemlisini ihtiva etmesi, - BM ve NATO'nun barışı koruma, bölgesel güvenlik ve istikrara yönelik girişimlerine iştirakleri ve bazılarında üstlendiği öncü rol ile Avrupa Güvenlik Mimarîsi üzerinde tartışılmaz bir ağırlığa sahip olması ve nitelik ve nicelik olarak Avrupa'da ve bölgesinde güçlü bir Silâhlı Kuvvetlere sahip olmasıdır.

4

5 TUSİD (2014), Türkiye Ekonomisi: 2014, Ekonomik Araştırmalar Bölümü, Aralık.

6

7 OSMANLIDAN KALAN: YOK EKONOMİSİ Para yok, silah yok, cephane yok, ordu yok, yol yok, fabrika yok, sanayi yok, teknoloji yok, tarım yok, hayvancılık yok, üretim yok, ihracat yok… Yok, yok, yok!..Yok oğlu yok! (1)

8 16. YÜZYIL SONRASI OSMANLI EKONOMİK DÜZENİ Üretemeyen, kazanamayan, zenginleşemeyen azınlıklar karşısında ezilen yoksul bir halk, 1838 Baltalimanı Anlaşmasıyla dışarıya bağlanan, ithalatı arttıran ihracatı azalttıran ekonomi (II Mahmut) Körü körüne Batılılaşmaya odaklanan Tanzimat Fermanı (Abdülmecit) 1854-56 Kırım Savaşı; Duyun-u Umumiyye (1881-1939) Osmanlı İmparatorluğunun borçlarını denetleyen kurum. Turan hayalleri peşinde koşmak uğruna Alman emperyalizmine teslim olma, I.Dünya Savaşı’ndan 1 gün önce Almanya’dan alınan 5 milyon altın borç almak üzere yapılan anlaşma.

9 ATATÜRK DÖNEMİ EKONOMİ MODELİ  Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyet’in ilanından önce 17.2 – 4.3. 1923 tarihinde ülkenin gerçek kurtuluşu için iktisadi egemenliğin önemini vurgular: “Siyasal, askersel yengiler ne denli büyük olurlarsa olsunlar, iktisadi yengilerle taçlandırılmazlarsa, devamlı olamaz, az zamanda söner”.  Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasında Tekalif-i Milliye (Milli Yükümlülükler) önemli rol oynamıştır. “Kurtuluş Savaşı padişahın altınlarıyla değil Anadolu insanının kağnılarıyla kazanılmıştır”. Sinan Meydan

10

11 ATATÜRK DÖNEMİ EKONOMİ MODELİ Atatürk’ün ekonomi planları, kapitalizmi ve sosyalizmi aşan, halkçı, dolayıs ı yla demokrasiye uygun, mazlum milletlerin kurtuluşunu sağlayacak, bağımsızlığı esas alan bir model geliştirmeye yöne l iktir. Atatürk bu modeli “mutedil (ılımlı) devletçilik” belirler. Bunu belirlemeden önce, ABD’de özel teşebbüse dayanan liberal ekonomi rejimini, Rusya’nın 1917 İhtilâli sonrasında uyguladığı komünist rejimi ve Hitler ile Mussolini’nin uyguladığı nasyonel sosyalist ve faşist rejimleri incelemiştir.

12 ATATÜRK DÖNEMİ EKONOMİ MODELİ “…Kemalizm, Kuzey Amerika ve Batı Avrupa düzenlerinde (kapitalizmde) bulunmayan nitelikleriyle Marksizm’in gerçek seçeneğidir. Marksizm uygulamasına girmek istemeyen ülkeler, Batı demokrasisinde gördükleri yetersizliklere çözüm getiren Kemalist düzeni tercih edebilirler... (1950’lilerde Prof.Dr. Maurice Duverger)

13 ATATÜRK DÖNEMİ EKONOMİ MODELİ “Atatürk’ün ekonomi politikası, çok sevdiği ulusunun çağdaş uygarlık düzeyine ulaştırılması hedefine yöneliktir. Bu uygarlık düzeyi zamanın Batı Avrupa toplumlarında örnekleri görülen bir ekonomik refah düzeyidir. Ancak, bu Kemalist ekonomik kalkınma modeli, dünyanın ezilen uluslarına örnek teşkil edecek özellikler taşımaktadır. Aynen siyasal bağımsızlık konusunda dünyanın ezilen uluslarına verdiği örnek gibi… (Prof.Dr. Özer Ozankaya)

14 ATATÜRK DÖNEMİ EKONOMİ MODELİ “Devrimimizin ekonomi alanındaki anlam genişliği üzerinde duralım: Kapitülasyonların kaldırılması Düyun-u Umumiye İdaresi’nin kaldırılması, gümrük bağımsızlığının sağlanması, yeni Türkiye devletiyle ilgili dış devletler arasındaki savaşın zaferidir. (Vedat Nedim Tör, Kadro Dergisi)

15 1923-1938 Döneminin İktisadi Özellikleri Sistem üç temel üzerine inşa edilmiştir:  Devlet Bütçesi denk olmalı,  Dış ödemelerde ihracat ithalata denk olmalı,  Bölgeler arasında dengeli kalkınma gerçekleştirilmeli.

16 Sistemin ayrıntılarında ise şunlar yer almıştır:  Enflasyon ve devalüasyona sapmayan bir para politikası, itibarlı ve güçlü bir para,  Yabancı yardımlara-dış borçlanmaya dayanmayan bir büyüme ve kalkınma,  Gelir arttıkça vergilerde indirim sağlayan bir vergi sistemi,  Devletin meslek grupları arasındaki ekonomik ilişkileri koordine edici ve işbirliğini sağlayıcı milli bir ekonomik model.

17 Sonuç olarak sistemin iktisadi ve sosyal açıdan hedefleri:  İmtiyazsız ve sınıfsız bir biçimde topyekün halkın refahını yükseltme,  Ulusal birliğin sağlanması noktasında, gelir dağılımında adaleti sağlama, Çağdaş uygarlık düzeyine ulaşma,  ATATÜRK’ün ifadeleriyle: “Ekonomimizi dayayacağımız kurallar, doğrudan doğruya memleketimiz topraklarını koklayarak ve bu topraklarda bizzat çalışan insanların sözlerini işiterek oluşturma”.

18 1923-1938 Yılları Arasında Türkiye’de Kurulan Belli Başlı Fabrikalar 1)Ankara Fişek Fabrikası (1934) 2)Gölcük Tersanesi (1924) 3)Şakir Zümre Fabrikası (1925) 4)Eskişehir Hava Tamirhanesi (1925) 5)Alpullu Şeker Fabrikası (1926) 6)Uşak Şeker Fabrikası (1926) 7)Kayseri Uçak Fabrikası (1926) 8)Kırıkkkale Muhimmat Fabrikası (1927) 9)Bünyan Dokuma Fabrikası (1927) 10)Eskişehir Kiremit Fabrikası (1927) 11)Kırıkkkale Elektrik Santrali ve Çelik Fabrikası (1928) 12)Ankara Çimento Fabrikası (1928) 13)Ankara Havagazı Fabrikası (1929) 14)İstanbul Otomobil (Fort) Montaj Fabrikası (1929’da anlaşma onaylandı)

19 15) Kayaş Kapsul Fabrikası (1930) 16) Nuri Killigil Tabanca, Hayvan ve Muhimmat Üretim Tesisleri (1930) 17) Eskişehir Şeker Fabrikası (1934) 18) Turhal Şeker Fabrikaları (1934) 19) Konya Ereğlisi Bez Fabrikası (1934) 20) Bakırköy Bez Fabrikası (1934) 21) Bursa Süt Fabrikası (1934) 22) İzmit Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası (1934 temel atma) 23) Zonguldak Antresit Fabrikası (1934 temel atma) 24) Zonguldak Kömür Yıkama Fabrikası (1934) 25) Keçiborlu Kükürt Fabrikası (1934) 26) Isparta Gülyağı Fabrikası (1934) 27) Ankara-Konya-Eskişehir ve Sivas Buğday Filoları (1934 Meclis Onayı) 28) Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası (1935) 29) Kayseri Bez Fabrikası (1934 temel atma) 30) Nazilli Basma Fabrikası (1935 temel atma) 31) Bursa Merinos Fabrikası (1935 temel atma)

20 32) Gemlik Suni İpek Fabrikası (1935 temel atma) 33) Ankara Çubuk Barajı (1936) 34) Zonguldak Taşkömürü Fabrikası (1936) 35) Barut, Tüfek ve Top Fabrikaları (1936) 36) Nuri Demirağ Uçak Fabrikası (1936) 37) Malatya Sigara Fabrikası (1936) 38) Bitlis Sigara Fabrikası (1936) 39) Malatya Bez Fabrikası (1937 temel atma) 40) İzmit Kağıt ve Karton Fabrikası (1ük Demir-Çelik Fabrikası (1934 temel atma) 41)Karabük Demir-Çelik Fabrikası (1937 Temel atma) 42) Divriği Demir Ocakları (1938) 43) İzmir Klor Fabrikası (1938 temel atma) 44) Sivas Çimento Fabrikası (1938 temel atma)

21 CUMHURİYET DÖNEMİ EKONOMİ MODELİNDEN KOPUŞ VE EMPERYALİST KUŞATMA 7 Eylül 1946’da devalüasyonu, Stalin’in 17 Ağustos 1946’da Boğazlar Statüsünün yeniden görüşülmesini istemesi,. Türkiye’nin Bretton Woods kararları çerçevesinde kurulan IMF’ye 1947’de üye olması. Truman doktrini, Marshall yardımları. NATO’ya üyelik, 1952. Atlantik Sistemine bağlanma. 24 Ocak 1980 Kararları – 12 Eylül Askeri Darbesi ve 12 Eylül Hukuku 32 Sayılı Karar, 1989 – Yükselen piyasa ekonomisi statüsüne geçen Türkiye’nin uluslararası sermayenin beklentilerine bağımlı gelmesi; 1994 ve 2001 ekonomik krizlerinin yapısal koşullarının hazırlanması; düşük kur yüksek faiz politikası. “Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun”, 2002 – Düyunu Umumiye İdaresinin kurulmasından 120 yıl sonra konuyla ilgili tüm yetkiler Hazine’den sorumlu Devlet Bakanına (Kemal Derviş) devrediliyor 12 Eylül 2010 Referandumu – Yargı’nın tektipleştirilmesi, teslimiyetçi ekonomi sürecinin ileri aşamaları.

22 KÜRESELLEŞME

23 Borçkrasi – Debtocracy : Yunansitan Örneği

24 1985 - 2012 DÖNEMİ GERÇEKLEŞTİRİLEN ÖZELLEŞTİRME İŞLEMLERİ 1985 – 2010 2011 2012 TOPLAM ($) - Blok Satış 20.257.066.639 0 186.520.000 20.443.586.639 - Tesis/Varlık Satışı 12.429.720.087 1.351.960.629 311.729.725 14.093.410.441 - Halka Arz 7.053.283.819 0 2.509.480.259 9.562.764.078 - İMKB'de Satış 1.261.053.768 0 0 - Yarım Kalmış Tesis Satışı 4.368.792 0 0 - Bedelli Devirler 713.797.924 6.457.498 175.290 720.430.712 TOPLAM 41.719.291.029 1.358.418.127 3.007.905.273 46.085.614.429 * 1995 uygulamalarına METAŞ'ın rehinli hisse satışı olan 57.900.000 $ dahildir. * Tablolarda yeralan rakamlar, ilgili yılda gerçekleştirilen uygulama tutarlarını gösteren satış miktarıdır.

25 YILLAR İTİBARİYLE ÖZELLEŞTİRME İŞLEMLERİ 1) Kaynak: T.C. Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı 2) 1986-2002 Dönemi: 8.053 milyon $ 2003-2012 Dönemi: 38.031 milyon $

26

27

28 20102011201220132014 GSYİH (Milyar USD) (OVP)732774786823867 Kişi Başına GSYİH (USD) (OVP)10.07910.04410.49710.80711.277 GSYİH Büyümesi (%) (OVP; 2014 II.Çeyrek)9,28,82,24.02.1 İşsizlik oranı (%) (Haziran)10,59.28,08,89.1 Yİ-ÜFE (Yılsonu) (%) (Ağustos)8,8713,332,456,979,88 TÜFE (Yılsonu) (%) (Ağustos)6,4010,456,167,409,54 USD Kuru (Yılsonu) (TL) (Eylül)1.551,911,782,132,20 Gösterge Tahvil Faizi (Yılsonu) (%) (Eylül)7,111,06,210,19,17 Bütçe Giderleri (Milyar TL)293,6313,3360,5407,9213,9 Bütçe Gelirleri (Milyar TL)254,0295,9331,7389,4210,5 Bütçe Dengesi (Milyar TL)-39,6-17,4-28,8-18,5-3,4 Bütçe Dengesi/GSYİH (%)-3,6-1,3-2,2-1,2-0,2 Merkezi Yönetim İç Borç Stoku (Milyar TL)352,8368,8386,5403,0408,2 Merkezi Yönetim Dış Borç Stoku (Milyar USD)78,179,281,785,687,0 Kamu+Özel Kesim Dış Borç Stoku (Milyar USD)291,9304,4339,0388,2386,8 İhracat (FOB) (Milyar USD)120,9143,3163,2163,4100,9 İthalat (FOB) (Milyar USD)-177,3-232,5-228,6-243,2-135,2 Dış Ticaret Dengesi (Milyar USD)-56,4-89,1-65,3-79,9-34,3 Cari İşlemler Dengesi (Milyar USD)-45,4-75,1-48,5-64,9-26,8 12 Aylık Cari Denge/GSYİH (%)-6,2-9,7-6,0-7,9-5,6 Kredi Stoku (Milyar TL)532,3689,8802,41.058,61.152,9 Kredi/Mevduat Oranı (%)82,096,9101,2107,1112,2 Döviz (Milyar USD)80,778,8105,5104,6112,9 Altın (Milyar USD)5,39,919,919,621,2 Tablo 1: Türkiye Ekonomisinde Temel Makro Ekonomik Göstergeler

29

30 Küreselleşme, Krizler ve Türkiye Ekonomisinin Gerçekleri  Gelir dağılımı büyük ölçüde bozuldu, iç borç faizi ödemeleriyle şekillenen bu paylaşım modeli hem gelir dağılımının bozulmasına hem de sosyal devlet hizmetlerinin gerilemesine yol açtı.  Küresel ekonomik modelin pazarlayıcıları olan IMF ve Dünya Bankası reçeteleri sonucu üretim sektörü ve yatırımlar durma noktasına geldi. Dev sanayi şirketleri yabancı ortaklarıyla birlikte süt, yoğurt, su satmaya başladı, marketçilik yapmaya başladı.  Üniversitelerin hangi bölümlerine ne için girdiğini bilmeyen gençler çoğaldı, işsizlik arttı; göç devam etti, bölgesel eşitsizlikler derinleşti.  Türk milleti birbirinden uzaklaşan kamplara bölünmeye başladı; gelir dağılımı uçurumları toplumsal bütünlüğü ulusal birliği zedeledi; sistemin taşeronları ve medya unsurları marifetiyle bir gündem mühendisliği geliştirildi ve halkın kafası karıştırıldı; ekonomik, sosyal ve siyasal gerçekler gündemler ve ayrıntılar arasına gizlendi.  Üniversiteler, bilimin, sanatın, edebiyatın, felsefenin yeşerdiği özgün kurumlar olmaktan uzaklaştırıldı ve uluslararası finans dünyasının ve ulus ötesi tekellerin stratejik sorunlarına yanıt arayan okullara dönüştürüldü. 2002’de 76 üniversite 1..8 milyon öğrenci varken 2011’de 172 üniversite 3.8 milyon öğrenci oldu; böylece yaklaşık 4 milyon genç işgücü piyasasından çekilmiş oldu.

31 Kamu yatırımları öncülüğünde belirli ölçülerde ithal ikameci sanayileşme politikaları uygulanmalıdır. Enerji, elektrik ve kömürle enerji ihtiyacımızın % 20’sini karşılayabildiğimize göre; rüzgar, su, güneş ve jeotermal açıdan zengin Türkiye bu bağımlılıktan kurtarılmalıdır. Bütün üretim girdilerinin % 80’i ithal edilmektedir. Devletin stratejik bir plan çerçevesinde, normal kur şartlarında hangi sektörlerde rekabetçi olduğu tespit edilmelidir. ABD dahil bütün ülkeler tarım ve sanayisini nasıl koruyorsa, Türkiye ve benzeri ülkelere salık verilen serbest ticaret yaklaşımları denetlenmelidir. Gelir dağılımındaki ve vergi dağıtımındaki adaletsizlikler ortadan kaldırılmalıdır. Demokratik ve laik modern bir ülke olmanın, sosyal devlet olmanın ve hukuk devleti olmanın erdemleri öğretilmelidir.