OĞUZ TÜRKYILMAZ TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI ENERJİ ÇALIŞMA GRUBU BAŞKANI DÜNYA ENERJİ KONSEYİ TÜRK MİLLİ KOMİTESİ YÖNETİM KURULU ÜYESİ.

... konulu sunumlar: "OĞUZ TÜRKYILMAZ TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI ENERJİ ÇALIŞMA GRUBU BAŞKANI DÜNYA ENERJİ KONSEYİ TÜRK MİLLİ KOMİTESİ YÖNETİM KURULU ÜYESİ."— Sunum transkripti:

1 OĞUZ TÜRKYILMAZ TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI ENERJİ ÇALIŞMA GRUBU BAŞKANI DÜNYA ENERJİ KONSEYİ TÜRK MİLLİ KOMİTESİ YÖNETİM KURULU ÜYESİ

2 Tanımlar  Birincil Enerji: Petrol, doğal gaz, kömür, odun gibi doğrudan tüketilebilen enerji kaynakları  İkincil Enerji: Birincil kaynaklardan kullanılabilir formlara dönüştüren elektrik, fuel oil, mazot gibi enerji tipleri. Bu kaynaklar elde edilirken termik santraller, rafineriler gibi tesislerde dönüşüm kayıpları oluşmaktadır. Bu nedenle ikincil kaynaklar birincil kaynaklara göre çok daha pahalıdır 2

3 Dünya Birincil Enerji Arzının Kaynaklara Göre Dağılımı 6.115 MTEP 12.267 MTEP IEA 2010

4 Dünya Birincil Enerji Tüketimi Kaynaklar Bazında (%), 2009 sonu Kaynak: BP Statistical World Review of Energy, Haziran 2010 Birincil enerji tüketimi: 12,3 milyar TEP (IEA) Türkiye 103,5 milyon TEP enerji tüketimi ile Dünyadaki enerji tüketimi en yüksek 24. ülke 3 fosil yakıt: % 87.9

5 Dünya Elektrik Üretiminin Kaynaklara Göre Dağılımı 6.116 TWh 20.181 TWh IEA 2010

6 Fosil Kaynakların Kalan Ömürleri Petrol 42 yıl Kömür 122 yıl Doğal Gaz 60 yıl Kaynak: BP 2009

7 Türkiye’nin Enerji Talebindeki Gelişmeler Türkiye yüzölçümü ve nüfusu itibariyle dünya üzerinde kayda değer bir duruma sahiptir. Ülkenüfusu 72,5 milyon dolayındadır. 2009'da milli geliri 618 milyar dolar olarak gerçekleşmiş, kişi başına geliri de 2008'deki 10 bin dolardan 8 bin 500 dolara düşmüştür. 2010 için kişi başına milli gelir 10 bin dolar olarak tahmin edilmektedir. Milli gelirinde tarımın payı yüzde 8, sanayinin payı yüzde 23 (inşaat dahil) ve ticaret-hizmetin payı yüzde 69'a yakın olarak gerçekleşmiştir.

8 Enerji, özellikle de elektrik enerjisi, insan yaşamında tartışmasız bir önceliğe sahiptir. Enerjisiz bir yaşam, günümüz koşullarında neredeyse olası değildir. Gelişen teknoloji ve artan enerji açığı bütün ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de yeni enerji kaynakları üzerinde daha fazla düşünülmesini ve hızlı bir şekilde alternatiflerin üretilmesini gerekli hale getirmiştir. ETKB verilerine göre “1990-2008 döneminde ülkemizde birincil enerji talebi artış hızı aynı dönemde dünya ortalamasının 3 katı olarak yüzde 4,3 düzeyinde gerçekleşmiştir. Türkiye, OECD ülkeleri içerisinde geçtiğimiz 10 yıllık dönemde enerji talep artışının en hızlı gerçekleştiği ülke durumundadır. Aynı şekilde ülkemiz, dünyada 2000 yılından bu yana elektrik ve doğal gazda Çin’den sonra en fazla talep artışına sahip ikinci büyük ekonomi konumunda olmuştur.”

9 Türkiye Birincil Enerji Tüketimi 2009 yılı itibariyle gerçekleşen Türkiye toplam birincil enerji tüketimi 103.499 ktep Tüketimin %91’i fosil yakıtlardır.

10 Türkiye Birincil Enerji Tüketimi 2010 yılı Türkiye toplam birincil enerji tüketimi gerçekleşme tahmini 108.200 ktep Tüketimin %91’i fosil yakıtlardır.

11 Türkiye Birincil Enerji Tüketimi 2011 yılı Türkiye toplam birincil enerji tüketimi program hedefi 114.300 ktep Tüketimin %91’i fosil yakıtlardır.

12 Türkiye Birincil Enerji Tüketimi TaşkömürüLinyitPetrolDoğal GazHidrolik Rüzgar- Güneş Odun-ÇöpToplam 1980 8,913,250,50,13,30,024,1100,0 1990 11,718,845,35,94,60,113,7100,0 2000 12,615,941,117,54,30,38,2100,0 2008 15,214,329,931,83,80,54,5100,0 200915,814,827,931,63,02,24,6 100,0 201014,712,528,832,84,22,54,4 100,0 201114,112,229,733,34,12,54,1 100,0 MTEP

13 Birincil Enerji Tüketimi ve Kaynakların Oranı (Birim: Bin TEP) 20092010 (1)2011 (2) MiktarPay (%)MiktarPay (%)MiktarPay (%) TİCARİ ENERJİ98.68595,3103.39095,6109.56095,9 Taş Kömürü16.39515,815.96014,816.16014,1 Linyit 15.37614,913.58012,613.97012,2 Petrol Ürünleri 28.88027,931.20928,833.92529,7 Doğal Gaz 32.77531,735.50032,838.05733,3 Hidrolik Enerji 3.0923,04.5584,24.6444,1 Yenilenebilir Enerji 2.2302,22.6952,52.8902,5 Elektrik İthalatı (İhracatı) -63-0,1-112-0,1-86-0,1 GAYRİ-TİCARİ ENERJİ 4.8144,74.8104,44.7404,1 Odun (T) 3.6803,63.6803,43.6403,2 Hayvan ve Bitki Atıkları (T) 1.1341,11.1301,01.1001,0 TOPLAM 103.499100,0108.200100,0114.300100,0 Kişi Başına Tüketim (KEP) 1.4401.4881.555 T = Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tahmini tüketim değerleri (1) Gerçekleşme Tahmini (2) Tahmin

14 Elektrik Enerjisinde Yakıt Cinslerine Göre Kurulu Güç, Üretim Kapasitesi ve Üretim Değerleri Güç: MW, Üretim: GWh 20092010 (1)2011 (2) Kurulu Güç Ortalama Üretim Fiili Üretim % Kurulu Güç Ortalama Üretim Fiili Üretim % Kurulu Güç Ortalama Üretim Fiili Üretim % Yakıt Cinsleri Taş Kömürü2.25616.92316.1488,32.41618.12016.4007,82.42018.15016.4007,4 Linyit8.24552.77039.53720,38.27552.96036.70017,58.27552.96040.00018,0 Fuel-Oil1.5419.2454.4402,31.5519.3054.9002,31.2517.5053.0001,4 Motorin, LPG, Nafta483403640,2433106000,3403106000,3 Doğal Gaz14.555109.16096.09549,315.400115.50095.00045,216.400123.000104.00046,8 Çok Yakıtlı (*)2.61318.290 0,02.68018.760 0,02.70018.900 0,0 Biyogaz-atık814053400,2904503500,21005004000,2 TERMİK29.339207.133156.92480,630.455215.405153.95073,331.186221.325164.40074,0 HİDROLİK14.55352.23035.95818,515.20054.45053.00025,216.00057.20054.00024,3 Jeotermal775004360,2956156000,3956156000,3 Rüzgar7922.7101.4950,81.2004.1002.4501,21.5005.1203.2001,4 TOPLAM44.761262.573194.813100,046.950274.570210.000100,048.781284.260222.200100,0 (*) Fiili üretim yakıt oranlarına göre dağıtılmıştır. (1) Gerçekleşme Tahmini (2) Tahmin

15 Elektrik Enerjisi Tüketiminin Kullanıcı Gruplarına Göre Dağılımı 20092010 (1)2011 (2) GWhPay (%)GWhPay (%)GWhPay (%) Konutlar39.14720,240.20019,342.00019,0 Ticarethaneler25.01912,926.80012,828.50012,9 Resmi Daire6.9903,67.1003,47.5003,4 Genel Aydınlatma3.8452,04.0001,94.2001,9 Sanayi70.47036,376.80036,882.00037,1 Diğer11.4235,912.4005,912.7005,7 NET TOPLAM156.89480,8167.30080,2176.90080,0 İç Tükteim ve Kayıp37.18519,241.40019,844.30020,0 BRÜT TOPLAM194.079100,0208.700100,0221.200100,0 Kişi Başına Net Tüketim (kWh)2.182 2.301 2.407 Kişi Başına Brüt Tüketim (kWh)2.699 2.871 3.010 (1) Gerçekleşme Tahmini (2) Tahmin

16 Enerji Üretim ve Tüketiminde Gelişmeler 20002005200820092010 (1)2011 (2) BİRİNCİL ENERJİ ÜretimBTEP27.62126.28530.30030.56030.80031.600 TüketimBTEP81.19390.077108.360103.500108.200114.300 Kişi Başına TüketimKEP1.2641.3131.5251.4401.4881.555 ELEKTRİK ENERJİSİ Kurulu Güç MW27.26428.84341.81844.76146.95048.781 Termik (*)MW16.07025.91727.62529.41630.55031.281 Hidrolik (**)MW11.19412.92614.19315.34516.40017.500 Üretim GWh124.922161.956198.418194.813210.000222.200 Termik (*)GWh94.010122.336164.301157.360154.550165.000 Hidrolik (**)GWh30.91239.62034.11737.45355.45057.200 İthalatGWh3.7866367898129001.000 İhracatGWh4131.7981.1221.5462.2002.000 TüketimGWh128.295160.794198.085194.079208.700221.200 Kişi Başına TüketimkWh1.9972.3452.7872.6992.8713.010 (*) Jeotermal dahil, (**) Rüzgar Dahil (1) Gerçekleşme Tahmini (2) Tahmin

17 (1) Gerçekleşme Tahmini, (2) Tahmin BTEP Birincil Enerji Üretimi

18 (1) Gerçekleşme Tahmini, (2) Tahmin BTEP Birincil Enerji Tüketimi

19 (1) Gerçekleşme Tahmini, (2) Tahmin KEP Birincil Enerji – Kişi Başına Tüketim

20 (1) Gerçekleşme Tahmini, (2) Tahmin GWh Elektrik Enerjisi Üretimi

21 (1) Gerçekleşme Tahmini, (2) Tahmin GWh Elektrik Enerjisi Tüketimi

22 (1) Gerçekleşme Tahmini, (2) Tahmin GWh Elektrik Enerjisi – Kişi Başına Tüketim

23 Elektrik Enerjisi Üretiminin Enerji Kaynaklarına Göre Dağılımı

24 Türkiye’de kişi başına elektrik enerjisi tüketimi 2009’da 2.699 kWh (brüt) seviyesinde olmuştur. 2010 Gerçekleşme Tahmini ise 2.871 kWh’dir. Bu değerler 8.900 kWh’lik gelişmiş ülkeler ortalamasının üçte birinin altındadır. Kişi Başına Yıllık Elektrik Enerjisi Tüketimi ÜlkelerKişi Başına Tüketim (kWh) Dünya Ortalaması2.600 Gelişmiş Ülkeler Ort.8.900 ABD12.322 Türkiye2.871

25 Enerji Arz ve Talebinin Gelişimi

26 Birincil Enerji Tüketiminin Yerli Üretimle Karşılanan Oranı (%)

27 Türkiye’nin Toplam İthalatı ve Enerji Hammaddeleri İthalatı 1996-2009 Milyon Dolar 199619971998199920002001200220032004200520062007200820092010 Maden Kömürü, Linyit ve Turb 5815614643116153006899291.2221.5791.9782.5703.3153.0553.225 Hampetrol ve Doğalgaz 4.2524.2642.9623.7036.1966.0766.1937.7669.36614.14019.22021.78431.10916.37821.439 Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri 1.0691.1529671.2842.5871.7992.1912.8333.7975.5077.6319.49213.82910.43713.798 Enerji İthalatı5.9025.9774.3935.2989.3988.1759.074 11.52814.384 21.22628.82833.84648.25229.87038.462 Toplam İthalat 43.62748.55945.921 40.67141.39951.55469.34097.540116.774139.576170.063201.964140.775185.497 Enerji İthalat Payı, % 13,512,39,611,523,119,717,616,614,718,220,719,923,921,220,7

28 Türkiye Elektrik Üretimi ve Tüketimi Brüt Üretim (Milyon kWh) Önceki Yıla Göre Artış Yüzdesi (%) Tüketim (Milyon kWh) Önceki Yıla Göre Artış Yüzdesi (%) 199586.247-85.552- 199694.8629,9994.78910,80 1997103.2968,89105.51711,32 1998111.0227,48114.0238,06 1999116.4404,88118.4853,91 2000124.9227,28128.2768,26 2001122.725-1,76126.871-1,10 2002129.4005,44132.5534,48 2003140.5818,64141.1516,49 2004150.6987,20150.0186,28 2005161.9567,47160.7947,18 2006176.3008,86174.6378,61 2007191.5588,65190.0008,80 2008198.4183,58198.0584,24 2009194.112-2,17193.472-2,32 2010210.0008,18208.7007,87

29 Türkiye Elektrik Tüketiminin Yıllara Göre Yüzdesel Değişimi

30 Kaynak: ETKB GSYİH – Elektrik Enerjisi Talebi ilişkisi

31 Revize Elektrik Talebi: 2009  % -2,0 2010  % 7,7 2011  % 5,0 2012*  % 6,7 - 7,5 2013*  % 6,7 - 7,5 Revize GSYİH**: 2009  % -4,7 2010  % 6,8 2011  % 4,5 2012  % 5,0 2013  % 5,5 **: Orta Vadeli Program (2010-2013) *: Düşük ve Yüksek senaryo Revize Büyüme ve Elektrik Talep Projeksiyonu

32 Türkiye 2010 Elektrik Üretiminin Kuruluşlara Göre Dağılımı KuruluşGWh% EÜAŞ95.366,6245,39 Yap İşlet45.219,6121,52 Serbest Üretici39.844,2418,96 Yap İşlet Devret13.557,846,45 Otoprodüktör11.807,825,62 İşletme Devri Hakkı4.323,632,06 Toplam210.119,76100,00

33 Kurulu Güç 1 Mart 2011 Kaynak Türü Kurulu Güç (MW) Kurulu Güç Payı (%) Doğal Gaz16.221,532 Hidrolik16.159,132 Linyit8.173,217 İthal Kömür3.281,07 Sıvı Yakıt1.475,33 Rüzgar1.358,03 Diğer3.034,66 Toplam50.004,2100

34 2010 Elektrik Üretiminin Kaynaklara Göre Dağılımı KaynakGWh% Doğal Gaz96.474,4545,91 Hidrolik51.504,5724,51 Yerli Kömür37.698,7517,94 İthal Kömür14.490,956,90 Sıvı Yakıt4.956,992,36 Rüzgar2.832,781,35 Jeotermal584,320,28 Diğer1.576,950,75 Toplam210.119,76100,00

35 Lisanslar Halen işlemleri devam eden üretim ve otoprodüktör lisansı başvurularının dağılımı şu şekildedir: Yakıt / Kaynak Tipi Başvuru İnceleme- Değerlendirme Uygun BulunanlarTOPLAM Adet Kurulu Güç (MW) Adet Kurulu Güç (MW) Adet Kurulu Güç (MW) Adet Kurulu Güç (MW) Rüzgar15525,263128.733,33441.949,5069031.208,03 Taşkömürü11,552335 3336,55 Doğal Gaz2711.254,57326.467,57123.626,637121.348,77 Hidrolik1212.583,421752.430,882833251,35798.265,60 Fuel Oil 00 Jeotermal390364,91257179,9 Biyokütle 15,661429,66 Biyogaz510,14410,0911,91022,13 Çöp Gazı14,02 1 TOPLAM17314.468,9084838.047,433428.858,33136361.374,66

36 EPDK Döneminde İşletmeye Geçen Kurulu Güç Lisans verilmiş özel sektör tesislerinden geçici kabulü yapılarak işletmeye alınanların yıllara ve yakıt/kaynak tiplerine göre dağılımı şu şekildedir: Toplam İlave Kurulu Güç (MW) Yılı Genel Toplam Yakıt Cinsi20032004200520062007200820092010 Asfaltit 135 ATIK ISI 11,5 Biogaz 0,8 6,31,48,5 Buhar Türbini 39,2 Çöp Gazı 5,21,41715,6 54,7 DG179329977,14612293641.415,901.667,705.622,20 DG/N43,2 Diğer 16,4 FO87,968,36,8 29,614,8 207,3 HES58,366,745,610531,5327465,8834,71.935,10 Jeotermal 8 6,947,41779,2 Linyit20 16 3066 LPG 10,4 NAFTA 49,8 RES 1,238,976,4217438,64741.246,20 İthal Kömür 45141 2707601.216,00 DG/FO 10 Genel Toplam3885691.183,106193849632.833,703.810,3010.750,60

37 EPDK’dan Lisans Alan Enerji Yatırımlarının Gerçekleşme Oranları Ocak 2011 Yakıt/Kaynak Türü İO Bilgisi Yok* 0>İO<1010<İO<3535<İO<70İO>70 Genel Toplam Payı % Asfaltit 553,75 1,82 Biyogaz7,94 1,802,5112,250,04 Biyokütle1,5014,41 1,4517,360,06 Çöp Gazı (LFG) 13,7515,6529,400,10 Diğer Kömür1.093,001.930,001.214,71 607,914.845,6215,89 Diğer Termik1,50 16,20 17,700,06 Doğal Gaz184,742.170,42825,581.174,82525,814.881,3716,01 Fuel Oil71,52 865,20 936,723,07 Hidrolik1.012,497.094,022.161,162.329,791.455,1014.052,5646,08 Jeotermal9,5014,3594,00 117,850,39 Linyit 917,20810,12 2,201.729,525,67 Rüzgâr78,001.365,75324,35196,85170,402.135,357,00 Taş Kömürü 1.168,05 3,83 Genel Toplam2.460,1915.227,955.446,124.582,212.781,0330.497,50100,00 %8,0749,9317,8615,029,12100,00 (*) OCAK 2011 döneminde ilerleme raporu sunulmayan veya sunulan ilerleme raporunda ilerleme oranları belirtilmeyen projeler.

38 Yüksek kapasitede yeni ithal kömür ve doğal gaz santralleri başvuruları, özel olarak elektrik üretiminde ve genel olarak enerji üretiminde, dışa bağımlılığın hangi noktalara varabileceğini göstermektedir. Bu nedenledir ki; Strateji Belgesinde belirtilen hedeflere ulaşılabilmesi için kamu kesimin planlayıcı, yol gösterici, denetletici ve yatırımcı olarak süreçte yer alması zorunludur.

39 Enerji Sektöründe Yasal Düzenlemeler Türkiye’de enerji sektörü aşağıda listesi verilen kanunlar ve kanunların çok sayıdaki yönetmelikleri ile düzenlenmektedir.  4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu - 20 Şubat 2001  4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu -2 Mayıs 2001  5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu - 20Aralık 2003  5307 sayılı Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Piyasası Kanunu - 02 Mart 2005  5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun - 18 Mayıs 2005- 6094 sayılı Kanun 8 Ocak 2011 değiştirildi  5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu -2 Mayıs 2007  Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu - 13 Haziran 2007  5710 Sayılı Nükleer Güç Santrallerinin Kurulması ve İşletilmesi ile Enerji Satışına İlişkin Kanun - 21 Kasım 2007

40 Kaynak: http://www.oib.gov.tr/program/uygulamalar/yillara_gore.htm 1986 - 2010 Dönemi Gerçekleştirilen Özelleştirme İşlemleri ( $ ) Özelleştirme Yöntemi 1986-200820092010Toplam Blok Satış20.257.066.63900 Tesis/Varlık Satışı7.077.423.8632.270.728.8952.374.511.86011.722.664.618 Halka Arz7.091.202.61000 İMKB'de Satış1.261.053.76800 Yarım Kalmış Tesis Satışı4.368.79200 Bedelli Devirler705.653.7564.256.2643.218.018713.128.038 TOPLAM36.396.769.4282.274.985.1592.377.729.87841.049.484.465 Yıllar İtibariyle Özelleştirme İşlemleri

41 Devri gerçekleşmiş (Toplam 53 il) Hakkında mahkeme iptal kararı bulunan Aras EDAŞ (Toplam 7 il) Devir aşamasında olanlar (Toplam 21 il)

42 EDAŞLARKapsadığı İllerİhale TarihiDevir TarihiAlıcı FirmaFiyat (dolar) Başkent Ankara, Çankırı, Kırıkkale, Karabük, Zonguldak, Kastamonu, Bartın 01.Tem.0828.Oca.09 Sabancı-Verbund (ENERJİSA-% 50/50) 1.225.000.000 Sakarya Sakarya, Bolu, Düzce, Kocaeli 01.Tem.0811.Şub.09 Akkök, Akenerji, CEZ (AKCEZ Enerji-Akkök Sanayi (% 27.49), CEZ (%27.5), Akenerji (%45)) 600.000.000 MenderesAydın, Denizli, Muğla*15.Ağu.08 AYDEM (Saldanlı, Elsan, Tümaş, ali Yağlı, Mehmet Akif Gül, Küre İletişim) 110.000.000 Meram Konya, Karaman, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir 25.Eyl.0830.Eki.09 Alcen (Alsim Alarko %51-Cengiz İnşaat %49) 440.000.000 Yeşilırmak Amasya, Çorum, Ordu, Samsun, Sinop 06.Kas.0929.Ara.10Çalık Enerji441.500.000 Çoruh Artvin, Giresun, Gümüşhane, Rize, Trabzon 06.Kas.0901.Eki.10Aksa Elektrik227.000.000 Osmangazi Afyonkarahisar, Bilecik, Eskişehir, Kütahya, Uşak 06.Kas.0902.Haz.10Eti Gümüş485.000.000 Fırat Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli 18.Şub.1006.Oca.11Aksa Elektrik230.000.000 ÇamlıbelSivas, Tokat, Yozgat19.Şub.1003.Eyl.10Kolin İnşaat258.000.000 Uludağ Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Yalova 20.Şub.1003.Eyl.10Limak İnşaat940.000.000 GöksuKahramanmaraş, Adıyaman**31.Ara.10Akedaş60.000.000 * 9 Ekim 1991 tarihli, 91-2325 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla yapılan görevlendirme işlemine dayanılarak devir yapılmıştır. ** 27 Mayıs 1998 tarih ve 98/11222 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla yapılan görevlendirme işlemine dayanılarak devir yapılmıştır.

43 EDAŞLARKapsadığı İllerİhale TarihiDevir TarihiAlıcı FirmaFiyat (dolar) Vangölü Bitlis, Hakkari, Muş, Van 21.Şub.10- Aksa Elektrik Perakende Satış A.Ş 100.100.000 Boğaziçi İstanbul Avrupa Yakası 09.Ağu.10 İş-Kaya İnşaat Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti-MMEKA Makine İthalat Pazarlama ve Ticaret A.Ş Ortak Girişim Grubu 2.990.000.000 Gedizİzmir, Manisa09.Ağu.10 İş-Kaya İnşaat Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti-MMEKA Makine İthalat Pazarlama ve Ticaret A.Ş Ortak Girişim Grubu 1.920.000.000 Dicle Diyarbakır, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Batman, Şırnak 09.Ağu.10 Karavil Dayanıklı Tüketim Malları İnşaat Otom. Pet. Ürün Paz. Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti.- Ceylan İnşaat ve Ticaret A.Ş. Ortak Girişim Grubu 228.000.000 Trakya Edirne, Kırklareli, Tekirdağ 09.Ağu.10 Aksa Elektrik Perakende Satış A.Ş. 622.000.000 Ayedaş İstanbul Anadolu Yakası 07.Ara.10 MMEKA Makine İthalat Pazarlama ve Ticarat A.Ş. Ortak Girişim Grubu 1.813.000.000 Toroslar Adana, Gaziantep, Hatay, Kilis, Mersin, Osmaniye 07.Ara.10 Yıldızlar SSS Holding2.075.000.000 Akdeniz Antalya, Burdur, Isparta 07.Ara.10 Park Holding1.165.000.000 Kayseri ***- Kayseri ve Civarı Elektrik A.Ş.- Aras Erzincan, Erzurum, Bayburt, Kars, Ardahan, Iğdır, Ağrı 25.Eyl.08 İdari Yargı Tarafından İptal Edildi Kiler Alışveriş128.500.000 *** 1989 yılında alınan Bakanlar Kurulu Kararıyla görevlendirilmiştir.

44 Özelleştirilen Dağıtım Şirketleri (1) EDAŞLARKapsadığı İller İhale Tarihi Devir Tarihi Alıcı FirmaFiyat ($) 2008 Tüketim Miktarı (MWh) Dava Açıklaması Başkent Ankara, Çankırı, Kırıkkale, Karabük, Zonguldak, Kastamonu, Bartın 01.Tem.0828.Oca.09 Sabancı-Verbund (ENERJİSA-% 50/50) 1.225.000.00011.161.478,40 Temyiz aşamasında SakaryaSakarya, Bolu, Düzce, Kocaeli01.Tem.0811.Şub.09 Akkök, Akenerji, CEZ (AKCEZ Enerji-Akkök Sanayi (% 27.49), CEZ (%27.5), Akenerji (%45)) 600.000.0008.760.455,40 Temyiz aşamasında MenderesAydın, Denizli, Muğla*15.Ağu.08 AYDEM (Saldanlı, Elsan, Tümaş, ali Yağlı, Mehmet Akif Gül, Küre İletişim) 110.000.0005.626.091,80 Esastan görüşülüyor Meram Konya, Karaman, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir 25.Eyl.0830.Eki.09 Alcen (Alsim Alarko %51- Cengiz İnşaat %49) 440.000.0005.858.905,20 Temyiz aşamasında Aras Erzincan, Erzurum, Bayburt, Kars, Ardahan, Iğdır, Ağrı 25.Eyl.08 Kiler Alışveriş128.500.0001.655.806,00 Temyiz aşamasında Yeşilırmak Amasya, Çorum, Ordu, Samsun, Sinop 06.Kas.09 Çalık Enerji441.500.0004.062.656,40 Esastan görüşülüyor

45 EDAŞLARKapsadığı İller İhale Tarihi Devir Tarihi Alıcı FirmaFiyat ($) 2008 Tüketim Miktarı (MWh) Dava Açıklama sı Çoruh Artvin, Giresun, Gümüşhane, Rize, Trabzon 06.Kas.09 Aksa Elektrik227.000.0002.267.747,6 Esastan görüşülüyor Osmangazi Afyonkarahisar, Bilecik, Eskişehir, Kütahya, Uşak 06.Kas.0902.Haz.10Eti Gümüş485.000.0005.041.687,0 Esastan görüşülüyor FıratBingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli18.Şub.10 Aksa Elektrik230.000.0002.145.245,9 Esastan görüşülüyor ÇamlıbelSivas, Tokat, Yozgat19.Şub.10 Kolin İnşaat258.000.0002.087.932,8 Esastan görüşülüyor Uludağ Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Yalova 20.Şub.10 Limak İnşaat 10.940.534,7 Esastan görüşülüyor VangölüBitlis, Hakkari, Muş, Van21.Şub.10 Aksa Elektrik Perakende Satış A.Ş 100.100.0001.137.226,5 Esastan görüşülüyor Boğaziçiİstanbul Avrupa Yakası09.Ağu.10 İş-Kaya İnşaat Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti-MMEKA Makine İthalat Pazarlama ve Ticaret A.Ş Ortak Girişim Grubu 2.990.000.00018.947.581,0Dava açıldı Özelleştirilen Dağıtım Şirketleri (2)

46 EDAŞLARKapsadığı İller İhale Tarihi Devir Tarihi Alıcı FirmaFiyat ($) 2008 Tüketim Miktarı (MWh) Dava Açıklama sı Gedizİzmir, Manisa09.Ağu.10 İş-Kaya İnşaat Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti-MMEKA Makine İthalat Pazarlama ve Ticaret A.Ş Ortak Girişim Grubu 1.920.000.00013.861.921,0Dava açıldı Dicle Diyarbakır, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Batman, Şırnak 09.Ağu.10 Karavil Dayanıklı Tüketim Malları İnşaat Otom. Pet. Ürün Paz. Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti.- Ceylan İnşaat ve Ticaret A.Ş. Ortak Girişim Grubu 228.000.0005.213.990,0Dava açıldı TrakyaEdirne, Kırklareli, Tekirdağ09.Ağu.10 Aksa Elektrik Perakende Satış A.Ş. 622.000.0005.473.201,0Dava açıldı Özelleştirilen Dağıtım Şirketleri (3)

47 Kurulu güçleri toplamı 141,1 MW olan EÜAŞ’a ait 52 adet santralın işletme hakkının devrini ihale etmek amacıyla, Özelleştirme İdaresi Başkanlığınca oluşturulan 19 gruptan 18 adetinin ihale işlemleri tamamlanmış, 27.08.2010 gün ve 27685 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Özelleştirme Yüksek Kurulu (ÖYK) kararı ile özel sektöre devir aşamasına gelinmiş olup, bazı santraller devredilmiştir. HES’lerde Son Durum

48 Özelleştirilmesi Öngörülen Kamu Santralleri TekHamitabatDoğal gazKırklareli1.120 TekSoma A-BLinyitManisa1.034 TekÇanLinyitÇanakkale320 TekSeyitömerLinyitKütahya600 Portföy 1 Elbistan ALinyitK.Maraş1.355 Elbistan BLinyitK.Maraş1.440 Portföy 2 Ambarlı D.GazDoğal gazİstanbul1.351 Ambarlı fueloilFueloilİstanbul630 Portföy 3 AliağaDoğal gazBursa180 KangalLinyitBursa457 TunçbilekLinyitKütahya365 ÇatalağzıTaş kömürüZonguldak300 Portföy 4 Bursa doğal gazDoğal gazBursa1.432 OrhaneliLinyitBursa210 3 HidroelektrikHidroelektrikSakarya476 Portföy 5 YatağanLinyitMuğla630 KemerköyLinyitMuğla630 YeniköyLinyitMuğla420 5 HidroelektrikHidroelektrik 370

49 PERAKENDE ENERJİ SATIŞ TARİFESİ PERAKENDE SATIŞ HİZMETİ TARİFESİ DAĞITIM SİSTEMİ KULLANIM TARİFESİ İLETİM BEDELİ -Serbest Olmayan Tüketicilere Satılan Enerjinin Maliyetini -Enerji Satışına İlişkin İşletme Maliyetlerini -Serbest Piyasadaki Risklerden Kaynaklı Maliyetleri -Tüketicilerin Sayaç Endekslerinin Okunması Maliyetini -Tüketimlerin Faturalandırılmasının Maliyetini -Dağıtım Şebekesinin İşletmesi ile Bakım / Onarım Giderlerini -Yeni Dağıtım Tesislerinin Kurulması Maliyetlerini -İletim Sisteminin Kullanımı ile İlgili Maliyetleri VERGİLERVERGİLER FATURA Temel Tarife Bileşenleri

50 Aralık 2007-Mayıs 2010 arası konutlarda tüketicinin kullandığı elektriğin fiyat artış oranı: %72.3. Elektriğin fiyatı tüketim çıplak satış fiyatı, perakende satış hizmet bedeli, iletim sistem kullanım bedeli, dağıtım bedeli, enerji fonu, TRT payı, belediye tüketim vergisi gibi unsurlardan oluşuyor. Tüketicinin Elektrik Fiyat Artış Oranı

51 Fiyat Artışları Konut Kullanıcısının Faturasına Yansıyan 1 kilovat saat Elektrik Fiyatındaki Artışlar (Fon, vergi, hizmet bedelleri dahil) Tarife dönemleriKuruşYüzde Aralık 200715,81 Ocak 200818,9019,5 Temmuz 200822,8721,0 Ekim 200824,697,9 Ocak 200924,931,0 Nisan 200924,53-1,6 Ekim 200926,939,8 Ocak 201027,241,1 2 Yıllık Kümülatif Zam Oranı (%) 72,3

52 Konut Elektrik Fiyat Gelişimi Aralık 2007-Ocak 2007

53 FONSUZ (Fon ve vergi kesintileri hariç) Dönemsel Artışlar (%) Toplam Artış (2007'ye Göre) % Ocak 2008 Temmuz 2008 Ekim 2008 Ocak 2009 Ocak 2010 1. Grup Sanayi1025,7210,7-1,57 53,09 2. Grup Sanayi-Çift Terimli10,3123,9110,08-1,48 50,47 Sanayi-Tek Terimli10,2624,1910,18-1,49 50,85 3. Grup Sanayi-Çift Terimli13,5423,029,770,87 53,33 Sanayi-Tek Terimli13,422,89,70,72 52,76 4. Grup Sanayi-Çift Terimli12,2322,399,56 50,49 Sanayi-Tek Terimli Orta Gerilim12,0321,959,41-0,46 49,47 Alçak Gerilim14,221,569,271,16 51,69 Bütün Tarife Türlerine Göre 1 Kilovat Saat Elektrik Fiyat Artışları

54 Yapılan Zamların Nedenleri (1) Yerli kaynak potansiyeli yeterince değerlendirilmezken, 2009 yılında elektriğin yüzde 48,5’i doğalgazla üretilmiştir. İthal kömür, fueloil ve LPG ile yapılan üretim de dahil edildiğinde elektriğin yüzde 58,4’ü dış kaynaklardan üretilmiştir. Küresel kriz öncesinde; kamuya yatırım yapması yasaklanırken, şirketlerin de beklenen yatırımları gerçekleştirmemeleri sonucunda arz açığı yaratılarak, borsa sisteminde fiyatların yükselmesine yol açılmıştır.

55 Yapılan Zamların Nedenleri (2) Elektrik üreticileri için adeta karaborsa yaratılmış, şirketlerin yüksek kar esaslı satışları teşvik edilmiştir. DUY sisteminde elektrik üreticileri yüksek fiyatlar teklif etmekte ve satmaktadır. DUY borsasında oluşan yüksek fiyattan satın alınan elektrik nedeniyle dağıtım şirketlerinin kabaran faturası kullanıcılara yansıtılmaktadır.

56 Yapılan Zamların Nedenleri (3) Kriz sonrasında elektrik talebi azalmış olmasına rağmen, kamu santrallerinin kapasitesinin düşürülürken, DUY pazarının elektrik alış-satış payı korunmuştur. 2009 yılında kamu santrallerinin elektrik üretimi yüzde 9 civarında azalırken, serbest üretici şirketlerin üretimleri yüzde 21 oranında artmıştır.

57 Yapılan Zamların Nedenleri (4) Elektrik üretiminde piyasa mantığının egemen kılınması ve dağıtım hizmetinin de özelleştirilmeye başlanmasıyla hizmet ve satış bedelleri artmıştır. Ocak 2010 zammı dağıtım şirketlerine kar sağlama arayışının sonucudur. Dağıtım şirketlerine her türlü kar garantisi sağlanırken, bu bedellerin tümü fatura yoluyla sanayi de dahil kullanıcılara kesilmektedir.

58 Yapılan Zamların Nedenleri (5) Dağıtıcı şirketler için yapılan zamlar elektrik birim fiyatındaki indirimi ve TEİAŞ’ın iletim hizmet bedelindeki indirimi yok ettiği gibi faturalarda kullanıcıların ödeyeceği zam ortaya çıkarmıştır. Eğer Ocak 2010 itibariyle dağıtım ve perakende satış hizmet bedellerinde zam yapılmayıp aynı düzeyde tutulsaydı bile çıplak elektrik fiyatındaki yüzde 1,7 ve iletim hizmet bedelindeki yüzde 4,3’lük indirimler, faturada yüzde 1,5’lik düşüş sağlayacaktı

59 ÖTV Miktarları (TL / lt) (25.02.2011 itibari ile) TL

60 Kişi Başına Milli Gelir ve Benzin Fiyatları

61 Toplam Vergi Gelirleri ve Akaryakıt Vergileri (Milyar TL) Toplam Vergi Geliri Toplam ÖTV Geliri Akaryakıt ÖTV'si ÖTV'nin KDV'si Diğer KDV Akaryakıt Vergileri Toplamı Akaryakıt Vergi / Toplam Vergi (%) 200715339,122,14,02,628,718.76 200816841,823,94,32,831,018.45 200917243,627,95,03,336,220.05 201019354,630,75,53,639,820.60 Kaynak:www.muhasebat.gov.tr

62 Türkiye’nin 2023 Enerji Hedefleri “Strateji Belgesinde Kaynak Bazında Hedefler” Elektrik enerjisi üretiminde yerli kaynakların payının artırılması öncelikli hedef (teşvikler ve teknolojik gelişmelerle yönlendirilecek) Bilinen linyit kaynakları ve taşkömürü kaynakları 2023 yılına kadar değerlendirilmiş olacaktır. o Linyitten elde edilebilecek elektrik enerjisi üretim potansiyeli toplam 120 milyar kWh/yıl potansiyelin % 44’ü değerlendirilmiş. o Taşkömürünün 11 milyar kWh/yıl potansiyelin in % 32’lik kısmı değerlendirilmiş. Elektrik enerjisi ihtiyacının karşılanmasında yerli ve yenilenebilir kaynaklar öncelikli olup, bu kaynakların kullanımı konusundaki gelişmeler ve arz güvenliği dikkate alınarak kaliteli ithal kömüre dayalı santrallerden de yararlanılacaktır. Yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı için alınacak tedbirler sonucunda, elektrik üretiminde doğal gazın payının %30’un altına düşürülmesi hedeflenecektir. Elektrik üretiminde nükleer santrallerin payının 2020 yılına kadar en az %5 seviyesine ulaşması ve uzun dönemde daha da artırılması hedeflenmektedir. (5000 MW)

63 Türkiye’nin 2023 Enerji Hedefleri “ Elektrik Enerjisi Sektöründe Beyan Edilen Öncelikler ”  Ulusal Bildirimdeki değerler ve önlemler:  Referans Senaryo: 2020 de 604 Milyon Ton CO2 emisyonu  Talep Tarafı Yönetimi - Verimlilik: Talep tarafı yönetimi ile elektrik, sanayi ve mesken sektörlerinde enerji tasarrufu önlemleri alınarak 2020 yılı için 75 milyon ton CO 2 tasarrufu (%12) yapılabileceği, tahmin edilmiştir.  Yenilenebilir kaynakların daha fazla Kullanımı  (20.000 MW rüzgar, fosil yakıt kullanımına göre CO2 emisyonunda azaltma.  Hidroelektrik Kaynakların kullanımı: (referans senaryoda var, ilave azaltma yok)  Nükleer: 2020 sonrası için önemli  Yerli Kömür kullanımından vazgeçmeden emisyon sınırlaması- MALİYET?  Temiz Kömür Teknolojilerini Uygulamak  Karbon Yakalama ve Depolama - Gazlaştırma

64 2002 - 2009 Dönemi Doğalgaz Üretimi 2009 yılı itibariyle doğal gaz üretimimiz 725 milyon m 3, ortalama günlük üretim 2 milyon m 3 olarak gerçekleşmiştir, üretimin tüketimi karşılama oranı %2’dir.

65 1987 - 2009 Doğal Gaz İthalatı YılMiktarYılMiktar 1987433199912.358 1988 1.136 200014.822 19892.986200116.368 19903.246200217.624 19914.031200321.188 19924.430200422.174 19934.952200527.028 19945.375200630.741 19956.858200736.450 19968.040200837.793 19979.874200935.856 199810.233

66 Gaz Temini (Rusya, Cezayir, Nijerya, İran, Azerbaycan ve diğer) Üretim Şirketleri Doğal Gaz Ticaret ve Taahhüt A.Ş. BOTAŞ Boru Hatları ile Taşıma A.Ş Taşıma Şirketleri İthalat Şirketleri Toptan Satış Şirketleri Dağıtım Şirketleri Serbest Tüketiciler BOTAŞ’ın Mevcut Müşterileri GAZ TEDARİĞİTOPTAN SATIŞTAŞIMATÜKETİM İhracat (Yunanistan, v.b.) Öngörülen Doğal Gaz Piyasa Yapısı (Taslak)

67 Doğal Gaz Fiyatları 2009’da özel sektörün LNG ithalatıyla toplam ithalat 35.856.000.000 m 3. 2007-2008 döneminde doğal gaz fiyat artışları %81’i aşmışken, Şubat ve Mayıs 2009’da yapılan indirimlerle artış oranı %38-40 aralığına çekildi.

68 Kentsel Doğal Gaz Dağıtım Lisans sahibi özel şirketlerin Birim Hizmet Amortisman Bedeli artış talebi var. EPDK’nın yeni tarife düzenlemesiyle bu istek karşılanır ise, Birim Hizmet Amortisman Bedellerinin 8-10 Dolar cent, bugünkü kurla 12-15 kuruşa yükselmesi hâlinde, mevcut gaz fiyatlarının %17-21 artması söz konusu olabilir. Doğal Gaz Fiyatları

69 2002 - 2009 Dönemi Ham Petrol Üretimi Kaynak: PİGM 2009 yılı sonu itibariyle ham petrol üretimimiz 2,4 milyon ton, ortalama günlük üretim 45,5 bin varil olup, üretimin tüketimi karşılama oranı %8’dir.

70 Brent Ham Petrol Fiyatlarının Yıllar İtibariyle Ortalama Seyri Bir varil brent ham petrolün fiyatı 2008 Temmuz ayında 147 Doları görerek, tarihinin en yüksek seviyesine ulaşmıştır. 9 Mart 2011

71 Petrol ve Doğalgazın Arandığı Alanlar Bugüne kadar karaların %20’si, denizlerin ise %1’i sondajlı olarak aranabilmiştir. Bu aramaların %75’i Güneydoğu Anadolu’da, %17’si Trakya’da, %8’i ise diğer bölgelerde gerçekleştirilmiştir.

72 Afşin- Elbistan Havzasının rezervi ve santral potansiyeline genel olarak bakacak olursak: TKİ’nin yaptığı çalışmalar ve MTA’nın son yıllarda yaptığı ayrıntılı inceleme ve sondajlar sonunda Havzanın toplam üretilebilir rezervi en az 4,35 milyar ton olacağı söylenebilir. Afşin – Elbistan havzasının mevcut 2.800 MW santrallere ait rezervler dışında, yaklaşık 3,3 milyar ton üretilebilir rezervi bulunmaktadır. Ortalama AID: 1120 kcal/kg Bu rezerv; ile kurulacak 7200 MW ilave Santralların 6.500h/yıl çalışması ve termik verim %39 olmak koşuluyla en az 36 yıl yetmektedir. Böylece mevcut 2.800MW kurulu gücündeki A ve B santralleriyle birlikte havzanın toplam santral potansiyeli 10.000 MW olmaktadır. Üretim planlaması yapılırken bu dikkate alınmalıdır.

73 Doğal Gaz Faturası Azaltılabilir 1 ton Afşin-Elbistan linyitinin doğalgaz eşdeğeri: 1.000 kg x (1.100 kcal/kg / 8.250 kcal/m 3 ) / (1,5 x 1,23) = 72 m 3 doğal gaz olmaktadır. 1 ton Afşin-Elbistan kömürünün doğalgaz eşdeğeri olarak parasal değeri ise: 72 m 3 x ( 300 $ /1.000 m 3 ) = 21,6 $ Afşin-Elbistan Havzası kömürlerine dayalı kurulacak her 1.000 MW gücündeki santral için verilecek kömürün doğalgaz eşdeğeri yıllık parasal değeri: 1.000.000 kW x 6.500 h/yıl x 2.400 kcal/kWh / 1.100 kcal/kg x 21,6 $/ton = 306.300.000$ olacaktır. Böylece ilave 7.200 MW kapasite tesis edildiğinde doğal gaz ithalatını 2,2 milyar azaltmak mümkün olabilecektir.

74 Afşin-Elbistan Linyit Rezervinin Elektrik Üretimi Bakımından Değerlendirilmesinin Yaratacağı İstihdam İmkanları Elbistan’da yapılacak 3.000 MW kurulu gücündeki santrallerle en az 3.900 kişiye istihdam sağlanırken, 3.000 MW’lık nükleer santrallerle 900 kişiye, 3.000 MW’lık doğal gaz santralleriyle 390 kişiye istihdam sağlanmaktadır.

75 Hidroelektrik Üretimin Toplam Elektrik Üretimi İçerisindeki Payı 20012002200320042005200620072008200920102011 Toplam Elektrik Üretimi 122.725129.400140.581150.698161.956176.300191.558198.418194.112210.000222.200 Hidrolik Üretimi 24.01033.68435.33046.08439.56144.24435.85133.27035.90553.00054.000 Hidroelektrik Üretim Payı (%) 19,62625,130,624,425,118,716,818,525,224,3

76 Türkiye Teknik ve Ekonomik HES Potansiyeli Durumu (2010) (DEK-TMK) HES Dağılım Kurulu Güç- MW (2009) Kurulu Güç- MW (2010) Üretim Kapasitesi İşletmede14.25416.40049.700 İnşaatı Devam Eden8.04612.84118.300 Programda22.70015.70972.000 Toplam45.000 140.000

77 Türkiye Rüzgar Potansiyeli Rüzgar Kaynak Derecesi Rüzgar Sınıfı 50 m’de Rüzgar Gücü Yoğ. (W/m 2 ) 50 m’de Rüzgar Hızı (m/s) Toplam Alan (km 2 ) Rüzgarlı Arazi Yüzdesi (%) Toplam Kurulu Güç (MW) Orta3300 – 4006,5 – 7,016 781,392,2783,906 İyi4400 – 5007,0 – 7,55 851,870,7929.259,36 Harika5500 – 6007,5 – 8,02 598,860,3512.994,32 Mükemmel6600 – 8008,0 – 9,01 079,980,155.399,92 Sıradışı7 > 800> 9.039,170,01195,84 Toplam 26.351,283,57131.756,40

78 Potansiyelin ne kadarını kullanabiliriz ? (*) (*) : PROJE ENERJİ 2.000’den fazla yapılan mülkiyet ve fiziksel koşul incelemesinde ± 1/3 yanılma payı gözlenmiştir. (11.351 km 2 ) Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyeli 1 MW için 20 dönüm Kurulu Güç (MW) Dönüm (1 dönüm = 1000 m 2 ) Saha Adedi Toplam Saha Büyüklüğü (Dönüm) <10<15028.4671.281.128 10-50150-7505.0771.606.095 50-100750-1500847883.769 100-2001500-3000445937.045 >200>30004936.643.312 TOPLAM35.32911.351.349

79 Mevcut Uygun Sahalar (Tüm TR 38.5 paralel ve altı, toplam yaklaşık 11.000 km2 alan) En düşük beklentileri varsayalım : 1 MW e GES 20 dönüm araziye kurulabilsin (567 bin MW K.Güç) Alanın %40’ına panel/Toplayıcı konsun, paneller yere yatay, sabit olsun. Yatay sabit panellere gelen güneş enerjisinin ortalama %10’u sayaçtan geçen elektrik enerjisine dönüştürülsün, Bu sahaların sadece yarısını kullanalım, Tüm sahaların global güneş enerjisi potansiyeli 1.600 kWh/m 2 -Yıl olsun Bu sahalarda yılda en az 363 TWh elektrik enerjisi üretilir, toplam 287.500 MW kurulu güçte GES kurulabilir. + Bahçe/Çatı türü lisanssız uygulamaları ~%10 ek üretim imkanı düşünülürse: = 400 TWh Bu miktar Türkiye’nin 2010 Yılı toplam elektrik tüketiminin 2 katından fazladır…. Potansiyelin Ne Kadarını Kullanabiliriz?

80 GES yatırımı itibariyle tümü aynı paralel bandındadır. Türkiye en az İspanya kadar güneş enerjisi girdisine sahiptir (kWh/m 2 -Yıl) İspanya ve ABD’de ~ 36,2 – 38,5 paralelleri arasındaki uygulamalar Türkiye için referans teşkil eder niteliktedir (Seville, Las Vegas, Denver, Sacramento, San Jose, … v.s). ABD 2008 GES Kurulu Gücü 1.100 MW PV 418 MW CSP 2009- İnşa Halinde: 3.525 MW PV 8.420 MW CSP (Kaynak: SEIA) Türkiye, İspanya, A.B.D.

81 OG (< 36 kV) : YG (154 kV ) : 2009 yılı sonuna göre, MEVCUT TEİAŞ TM’lerin kısa devre gücünün %5’i dahi tahsis edilse : TR 3.400 MW 21.700 MW Şebeke (Hat ve Trafo Bağlantı Kapasitemiz)

82 Çözüm Önerisi: Güneş Enerjisini ne kadar çok kullanırsak, arz güvenliğimiz de o kadar çok artar. Maliyetlere bakalım Konu: Elektrik tüketimimizi (yarın - bu yıl - 2 -15 yıl) hangi kaynaklarla karşılayalım? Güneşi nereye oturtacağız ? Bu sorunun cevaplanmasında çokça tartışılan karar faktörleri Enerji kaynağının Arz Güvenliği Tedarik güvenliği (alım fiyatı, süreklilik) Kaynağın sahipliği ve büyüklüğü (potansiyel) Şebeke kısıtları Tüketiciye Maliyeti: Satış Fiyatı, İlk Yatırım, Enerji Girdisi, Bakım/İşletme Maliyetleri, Dengeleme Maliyeti (Piyasa fiyatları) Uluslararası siyasi ilişkiler Çevreye etkisi Diğer... (Dolaylı getiriler götürüler)

83 Değerlendirmeyi Bekleyen Yenilenebilir Enerji Potansiyeli Hidroelektrik:90-100 Milyar kWs Rüzgar:120 Milyar kWs Jeotermal: 5-16 Milyar kWs Güneş: 380 Milyar kWs Yerli Linyit: 84-96 Milyar kWs

84 YEK Kanunu Değişikliği 6094 sayılı Kanun 8 Ocak 2011 tarihli Resmi Gazete’de yayınlandı. Teşvikli Fiyatlar YE ve yerli imalatı destekleme Kaynaklara göre göre farklı fiyat :  Rüzgar: 7.3 $ cent/kWs,  HES: 7.3 $ cent/kWs  Jeotermal : 10.5 € cent/kWs,  Biyokütle: 13.3 $ cent/kWs,  Güneş: 13.3 $ cent/kWs Teşvikli alım fiyatı 31.12.2015 yılına kadar devreye girecek YEK-e için geçerli Nihai tüketicilere elektrik sağlayan tedarikçiye alım yükümlüğü. Alım yükümlüğü oranı fatura dönemleri için Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi tarafından belirlenecek. Yerli üretim katkı oranına göre verilecek ilave teşvikler Kanuna aykırı davranan üreticilere uygulanacak cezalar artırılıyor.

85 Bazı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının MW Yatırım Maliyetleri (x 1.000 USD) Dünya Türkiye Asgari-AzamiOrtalama Hidrolik 1.970-2.6001.450-2.3001,7 Rüzgar 1,770-19601.760-2.1001,9 Jeotermal 3.470-4.0601.950-2.4502,2 Kaynak: IEA / TKB

86 Bazı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının MW Yatırım Maliyetlerinin Dağılımı (x 1.000 USD) Kaynaklar Yapım Makina- Ekipman Diğer Topla m $/kW% % % Hidrolik 950566203613081,7 Rüzgar 14071,658711061,9 Jeotermal 836381,07849286132,2 Kaynak: TKB

87 Levelized Cost = Net Cost to install a renewable energy system divided by its expected life-time energy output Teknoloji Bazında 2016 için Tahmini Enerji Yatırım maliyetleri

88 Enerji Verimliliği; belirli bir hizmet (ısıtma, soğutma gibi) veya üretim için harcanan enerji miktarının, teknolojik uygulamalar veya teknik olmayan (daha iyi organizasyon ve yönetim, davranış değişiklikleri gibi) önlemlerle azaltılmasıdır. Enerji Verimliliği, harcanan her birim enerjinin daha çok hizmet ve ürüne dönüşmesidir. Enerji Verimliliği

89 Türkiye ekonomisi enerji yoğun bir ekonomidir  Türkiye’de kişi başına düşen toplam birincil enerji arzı düşük olmasına rağmen —TEP - Türkiye ekonomisi nispeten enerji yoğundur. 2008 yılında, ekonomi GSYİH’nın her 1.000 ABD$’ı (2000 ABD$ bazında) için 0,26 TEP enerjiye ihtiyaç duymuştur – bu rakam 0,18 olan OECD ortalamasının üzerindedir.  AB ile kıyaslandığında GSYİH’nın her 1.000 € sı için 151 KGEP yerine Türkiye’nin 251 KGEP ile AB’nin gelişmiş ülkelerinin oldukça üstündedir.

90 Enerji Tasarrufu Potansiyeli EİE Genel Müdürlüğü tarafından açıklanan Kasım 2009 tarihli “Enerji Verimliliği, Statüsü ve Gelecek Planlaması” konulu dokümanda o Sanayide %15 o İnşaat sektöründe %35 o Ulaşım sektöründe %15 asgari enerji tasarrufu potansiyelinin var olduğu belirtilmiştir. 2020 yılı için talep tahmini %20 oranında azaltılabilir (45 MTEP). Bu miktar, yerel ve yenilenebilir enerji kaynaklarıyla üretilenin ve 30 milyon yerleşim birimi için yıllık enerji talebinin 2,5 katı daha fazla enerji anlamına gelmektedir. Kaynak: EİE

91 Enerji Tasarrufu Potansiyeli Tasarruf Potansiyeli, % Tasarruf Potansiyeli ElektrikYakıt1.000 TEP/ yıl Sanayi25%8.015 Demir-Çelik21191.402 Çimento25291.124 Cam1034261 Kağıt2221206 Tekstil57301.097 Gıda1832891 Kimyasal18642.283 DiğerYok 729 Bina30%7.160 Konut29465.655 Kamu ve Ticari29201.505 Toplam27%15.152

92 Bazı Sanayi Kollarında Toplam Üretim Maliyetleri İçinde Enerji Maliyetlerinin Oranı (%) Kaynak: EİE

93 Sanayide Enerji Verimliliği  Sanayide enerji yoğun endüstriyel alt sektörler hakimdir — enerji maliyetleri toplam üretim maliyetlerinin yüzde 20 ile 50 arasında bir oranını oluşturmaktadır.  Sanayi sektöründe, Türkiye yıllık 3,0 milyar ABD$ civarında bir enerji tasarruf potansiyeline sahiptir; bu potansiyel sanayide yıllık yaklaşık 8,0 milyon TEP enerjiye veya sektörde 2007 yılındaki enerji tüketim seviyesinin yüzde 25’ine karşılık gelmektedir.

94 Sanayide Enerji Verimliliği  Sanayi ve bina sektörleri, yıllık 15 milyon TEP’lik elektrik tüketiminin üzerinde veya toplam tüketimin yüzde 14’ü kadar toplam enerji tasarrufu potansiyeli sunuyor.

95 Türkiye İçin Enerji Tasarrufu Önerileri o Enerji politikalarındaki arz yanlı bakış açısı değişmelidir. o CO2 emisyonlarının azaltılması senaryoları, enerji verimliliği artışları ile ilişkilendirilmelidir. o Enerji verimliliği hedefleri ve stratejiler belirlenmelidir. o Enerji verimliliğinin teşvik edilmelidir. o Fabrika, bina, ticari sektörler dahil bütün ekonomik sektörlerde enerji verimliliğinin önemi somut örneklerle vurgulanmalıdır.

96 Türkiye İçin Enerji Tasarrufu Önerileri o Danışmanlık şirketlerinin rolü önemli etkinleştirilmeli, bu yapılar güçlendirilmelidir. o Türkiye’nin enerji yoğun yapısı, daha az enerji yoğun imalat tipi ürünlerine değiştirilmelidir. o Ülke çapında gerçek potansiyel tasarrufları ortaya çıkartılmalıdır. o Kamu alımlarında yüksek enerji verimi olan araçların, malzemelerin ve ekipmanlara öncelik verilmelidir. o Kamu binaları enerji verimliliğine örnek olmalıdır. o Elektrik iletim ve dağıtımında teknik kayıplar azaltılmalıdır. o Mevcut binaların iyileştirilmesi önemli bir hedef olmalıdır. o Belediyeler kapsamlı enerji verimliliği örnek projeleri uygulamalıdır. o Ülke çapında kapsamlı eğitim programlarının uygulanmalıdır.

97 Türkiye İçin Enerji Tasarrufu Önerileri o Yerel verimlilik merkezleri/temsilcilikleri tesis edilmelidir. o Yerel yönetimlerin yapı denetim kadroları güçlendirilmelidir. o Tüketici bilinçlendirme ve danışma merkezleri kurulmalıdır. o Kentsel alanlardaki otomobile dönük ulaşım yatırımları yerine toplu taşım yatırımlarına öncelik ve ağırlık verilmelidir. o Hafif raylı sistemlere ve bisiklet yollarına öncelik verilmelidir. o Yerel yönetim yasalarında gerekli değişiklikler yapılmalıdır.

98 ÖNERİ - 1 Enerjiden yararlanmak çağdaş bir insan hakkıdır. Bu nedenle, enerjinin tüm tüketicilere yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve sürdürülebilir bir şekilde sunulması temel bir enerji politikası olmalıdır.

99 ÖNERİ - 2 Enerji üretiminde ağırlık; yerli, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarına verilmelidir. Enerji planlamaları, ulusal ve kamusal çıkarların korunmasına ve toplumsal yararın arttırılmasını, yurttaşları ucuz, sürekli ve güvenilir enerjiye kolaylıkla erişebilmesini hedeflemelidir.

100 ÖNERİ - 3 Ülkemizde enerji sektöründe 1980’lerden bu yana uygulanan politikalarla toplumsal ihtiyaçlar ve bunların karşılanabilirliliği arasındaki açı her geçen gün daha da artmaktadır. Enerji politikaları üretimden tüketime bir bütündür, bu nedenle bütüncül bir yaklaşım esas olmalıdır. Ülkemiz gerçekleri de göz önüne alınmak şartıyla, enerji sektörünün gerek stratejik önemi, gerekse kaynakların rasyonel kullanımı ve düzenleme, planlama, eşgüdüm ve denetleme faaliyetlerinin koordinasyonu açısından merkezi bir yapıya ihtiyaç vardır.

101 ÖNERİ - 4 ETKB, ülke, halk ve kamu, kısaca toplum çıkarları doğrultusunda temel stratejileri ve politikaları geliştirmek ve uygulamakla yükümlüdür. ETKB güçlendirilmeli, uzman ve liyakatli kadrolar istihdam etmelidir. Güçlü bir ETKB’nin ülke çıkarlarına uygun politikalar geliştirmesi ve uygulaması sağlanmalıdır.

102 ÖNERİ – 5/1 Tüm enerji sektörleri, petrol, doğal gaz, kömür, hidrolik, jeotermal, rüzgar, güneş, biyoyakıt vb. için Strateji Belgeleri hazırlanmalıdır. Daha sonra bütün bu alt sektör strateji belgelerini dikkate alan Yenilenebilir Enerji Stratejisi ve Faaliyet Planı ve Türkiye Genel Enerji Strateji Belgesi ve Faaliyet Planı oluşturulmalıdır. Bu strateji belgelerinin hazırlık çalışmalarına üniversiteler, bilimsel araştırma kurumları, meslek odaları ve uzmanlık derneklerinin katılım ve katkıları sağlanmalıdır.

103 ÖNERİ – 5/2 Bu amaçla, genel olarak enerji planlaması, özel olarak elektrik enerjisi ve doğal gaz, kömür, petrol vb. enerji kaynaklarının üretimi ile tüketim planlamasında, strateji, politika ve önceliklerin tartışılıp, yeniden belirleneceği, toplumun tüm kesimlerinin ve konunun tüm taraflarının görüşlerini ifade edebileceği geniş katılımlı bir “ULUSAL ENERJİ PLATFORMU” oluşturulmalıdır. Ayrıca ETKB bünyesinde, bu platformla eşgüdüm içinde olacak bir “ULUSAL ENERJİ STRATEJİ MERKEZİ” kurulmalıdır. Bu merkezde yerli kaynaklar ve yenilenebilir enerji kaynakları dikkate alınarak enerji yatırımlarına yön verecek enerji arz talep projeksiyonları hazırlanıp sektöre sunulmalıdır.

104 ÖNERİ - 6 Özelleştirmeler durdurulmalıdır. Plansız, çevre ve toplumla uyumsuz projelerden vaz geçilmelidir. Enerji girdileri ve ürünlerindeki yüksek vergiler düşürülmelidir.

105 Sunum Teknik Hazırlıklarına destek olan Oda Teknik Görevlileri Mak. Yük. Müh. Koray TUNCER ve Mak. Müh. Can ÖZGİRESUN ve çalışmalarını bizimle paylaşan MMO Enerji Verimliliği Danışmanı Tülin Keskin, Endüstri Mühendisi Şenol TUNÇ, Maden Yük. Mühendisi Dr. Nejat TAMZOK, Elektrik Mühendisi Olgun SAKARYA, Jeofizik Mühendisi Çetin KOÇAK, Yöneylem Araştırmacısı Ülker AYDIN’a Teşekkürler…

106 Dinlediğiniz İçin Teşekkür Ederim. Oğuz TÜRKYILMAZ TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI ENERJİ ÇALIŞMA GRUBU BAŞKANI DÜNYA ENERJİ KONSEYİ TÜRK MİLLİ KOMİTESİ YÖNETİM KURULU ÜYESİ oguz.turkyilmaz@mmo.org.tr