Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Su Kalitesi Yönetimi Dairesi Başkanlığı Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik Özgür GÜNHAN Orman ve Su İşleri Uzman Yardımcısı

İçerik -AB’nin YAS Yönetim Yaklaşımı -Ülkemizin YAS Yönetimi İle İlgili İlk Mevzuatı Neden Yeni Bir Yönetmeliğe İhtiyaç Duyuldu? Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik Yönetmelik Doğrultusunda Yapılan ve Planlanan Çalışmalar

İlk Mevzuat Yaklaşımları Ülkemizde yürürlüğe girmiş bazı genelge, tebliğ, talimatname ya da yönetmelikleri saymazsak, yeraltı sularını doğrudan ya da dolaylı olarak ilgilendiren, temel nitelikte olan, 3 yasal doküman bulunmaktaydı İlk Mevzuat Yaklaşımları Yeraltı Suları Hakkında Kanun Çevre Kanunu Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği

Yeraltı Suları Hakkında Kanun “Yeraltı Suları Hakkında Kanun” (Kanun No:167, Yayımlanma Tarihi: 23/12/1960) ülkemizin yeraltı sularına ilişkin ilk yasal dökümanıdır. Yeraltı suları ile ilgili faaliyetler Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Söz konusu kanun, yeraltı sularının araştırılması, kullanılması, korunması ve tescili ile ilgili hükümleri içermektedir. Yeraltı suyu temin etmek üzere yapılacak herhangi bir faaliyet için DSİ’ den yeraltı suyu arama ve kullanma izinlerinin alınması gerekmektedir. Söz konusu izinlerin verilmesinde, iznin verileceği kişi ya da kurum, suyun kullanım amacı ve kullanılması öngörülen su miktarları dikkate alınmaktadır. Kanun genel anlamda yeraltı sularının miktarına ilişkin hususları içermektedir.

Çevre Kanunu 09.08.1983 tarih ve 2872 sayılı “Çevre Kanunu” ülke genelinde çevreyi korumanın esaslarını düzenlemektedir. Kanunun temel olarak “kirleten öder” prensibinden hareket etmektedir. Her ne kadar Yeraltı Suları Hakkında Kanun gibi doğrudan yeraltı sularıyla ilgili olmasa da, Çevre Kanunu da yeraltı suları ile ilgili bazı hükümler içermektedir. Ülkenin deniz, yeraltı ve yerüstü su kaynaklarının ve su ürünleri istihsal alanlarının korunarak kullanılmasının sağlanması ve kirlenmeye karşı korunması esastır. (Madde 9-h) Yeraltı sularına yapılan boşaltımlara cezai yaptırımlar uygulanır. (Madde 20(4)-n)

Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Ülkemizin suyla ilgili temel dokümanlarından olan ve halihazırda üzerinde revizyon çalışmalarının yapıldığı Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği yeraltı sularının kirletilmesine ve korunmasına karşı önemli hükümler içermekte idi. “Arıtılmış olsa dahi atıksuların yeraltı suyuna doğrudan deşarjı yasaktır “ ya da kıyı akiflerinin kalitesinin korunması için emniyetli rezerv miktarını aşacak miktarda su çekilmemesi şeklinde özetlenebilecek, YAS kirliliğinin önlenmesine ya da sınırlandırılmasına ilişkin hususlar yer almaktaydı. “Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik” in 07.04.2012 tarih ve 28257 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmesi ile SKKY’de yer alan yeraltı suları ile ilgili hükümler kaldırılarak, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği revizyon çalışmalarında anılan yönetmeliğin ilgili maddelerinde “Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik”e atıfta bulunulmuştur.

Avrupa Birliği’nde YAS Yönetimi 7/28

AB’nin Yeraltı Suyuyla İlişkili Direktifleri AB’nin YAS ile ilişkili 3 direktifi bulunmaktadır: Yeraltı Suyu Direktifi (80/68/EEC) Su Çerçeve Direktifi (2000/60/EC) “Yeni” Yeraltı Suyu Direktifi (2006/118/EC)

Yeraltı Suyu Direktifi (80/68/EEC) Yeraltı suyu kirliliğinin önlenmesini amaçlayan ilk direktif olan “Bazı Tehlikeli Maddelerden Kaynaklanan Kirliliğe Karşı Yeraltı Sularının Korunmasına Dair Konsey Direktifi (80/68/EEC)” 1980 yılında yürürlüğe girmiştir. Direktifte yeraltı sularının kirliliğinin önlenmesi amacıyla iki adet kirletici listesi (öncelikli kirleticiler ve diğer kirleticiler) yer almıştır. Direktifin ekinde yer alan, söz konusu listelerdeki kirleticilerin ve kirletici gruplarının yeraltı suyuna doğrudan ve/veya dolaylı deşarjlarının engellenmesi, sınırlandırılması veya gerekli önlemlerin alınması hükme bağlanmıştır. Söz konusu direktif, 2013 yılı itibariyle yürürlükten kalkacaktır.

Su Çerçeve Direktifi (2000/60/EC) SÇD Avrupa Komisyonu’nun sürdürebilir su yönetimine ilişkin olarak hazırladığı bu en kapsamlı ve temel direktif Aralık 2000’de yayımlanmış olup Avrupa’daki tüm su kaynaklarının (kıta içi yüzeysel sular, geçiş suları, kıyı suları ve yeraltı suları) korunması, iyileştirilmesi ve sürdürülebilir kullanımı için genel bir çerçeve oluşturmaktadır.. Direktifin ana hedefi, nehir havzası bazında yönetimin yaygınlaştırılarak bütün su kaynaklarının 2015 yılına kadar miktar ve kalite açısından iyi duruma getirilmesidir. SÇD sadece yeraltı sularına ilişkin bir direktif olmamasına rağmen, yeraltı suyu yönetimi ile ilgili birçok husus içermekte olup yeraltı sularının yönetimine ilişkin genel bir çerçeve sunmaktadır. SÇD’nin yeraltı suları ile ilgili hükümleri genel olarak yeraltı suyunun kimyasal ve miktar bakımından iyi duruma getirilmesini kapsamaktadır

Su Çerçeve Direktifi (2000/60/EC) SÇD Yeraltı suyu kütlelerinin tanımlaması ve insan aktivitelerinin bu kütleler üzerindeki baskı ve etkilerinin tespit edilerek çevresel hedeflere ulaşamama riskini taşıyan su kütlelerinin belirlenmesi, Koruma alanlarının envanterinin oluşturulması, Yapılan karakterizasyonun ve risk değerlendirmesinin neticesine göre bir izleme ağıyla yeraltı sularının izlenerek kimyasal ve miktar durumlarının bütüncül bir şekilde ortaya konması, Yeraltı suyu kütlelerindeki önemli ve sürekli olarak artan kirlilik eğilimlerinin tespit edilerek bu eğilimlerin tersine çevrilmesi için gerekli önlemlerin alınması, Yeraltı suyu ile ilgili yapılan çalışmaların NHYP’lerde yer alması, 2015 yılında SÇD’nin çevresel hedeflerine ulaşılabilmesi için önlemler programının (kirleticilerin yeraltı suyuna girişinin önlenmesi vb.) oluşturulması, vb.

“Yeni” Yeraltı Suyu Direktifi (2006/118/EEC) Yeni YAS Direktifi (2006/118/EEC) Hâlihazırda AB’nin yeraltı sularıyla ilgili en önemli dökümanı olan Yeraltı Suyunun Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Direktifi (2006/118/EC) 12 Aralık 2006 yılında yayımlanmıştır. YAS kimyasal durum kriterleri karmaşık olup, Su Çerçeve Direktifi’nin kabul edildiği tarihte tam olarak çözüme kavuşturulamamış hususlar içermekte idi. Bu nedenle Avrupa Parlamentosu ve Konseyi, Komisyondan iyi kimyasal durum kriterlerini, kirlilik eğilimlerinin tanımlanması ve tersine çevrilmesine yönelik ayrıntıları açıklayan “kardeş” bir direktif önerisi geliştirmesini talep etmiştir. Kalite durumun tanımlanmasında kriterlere, kalite standartları ve eşik değerlere ilişkin hususlara yer verilmesi ve bir çok yeni tanım içermesi suretiyle, YAS yönetimiyle ilgili en önemli Direktif durumuna gelmiştir.

Neden Yeni Bir Yönetmelik ? Neden Yeni Bir Yönetmeliğe İhtiyaç Duyuldu Yasal Boşluklar, AB Gereksinimleri AB’den Bağımsız Olarak, İlk Yaklaşımda Yer Alan Eksiklikler

Yasal Boşluklar, AB Gereksinimleri Ülkemizde yeraltı suyu yönetiminde yeni yaklaşımlara ihtiyaç duyulmasının nedenlerinden birincisi yasal zorunluluklardır. AB’nin suyla ilgili mevzuatları, bir aday ülke olarak, ülkemizi önemli ölçüde ilgilendirmekte ve bağlamaktadır. AB yasal çerçevesine göre, Üye Ülkeler ve aday ülkeler, var olan direktifleri kendi ülkelerine uyumlaştırmak ve doğru bir şekilde uygulamakla doğrudan/dolaylı bir biçimde yükümlüdür. Ülkemizin de bir aday ülke niteliği taşıması bu gerekliliklerin ülkemizce de yerine getirilmesi hususunu beraberinde getirmektedir SÇD ve YSD, ülkemiz mevzuatına göre, yeraltı sularının kalitesinin değerlendirilmesine ilişkin çok daha detaylı bir yapıya sahipti. Yine bu direktifler, ülkemiz yeraltı suyu mevzuatı açısından, özellikle YAS kalite yönetimine ilişkin bir çok yeni tanım içermekteydi. “YAS Kütlesi”, “Eşik Değer”, “İyileştirmeye Başlangıç Boktası”, “Sürekli ve Önemli Ölçüde Artan Kirlilik Eğilimi”, “Kalite Standardı” vb. temel tanımlar ülkemiz yeraltı suyu mevzuatında yer almamaktaydı.

AB’den Bağımsız Olarak, İlk Yaklaşımda Yer Alan Eksiklikler Ülkemizde, yeraltı suyu yönetimi konusunda yeni yaklaşıma ihtiyaç duyulmasının nedenleri içerisinde ele alınması gereken ikinci bir husus ise, AB mevzuatından bağımsız olarak, ulusal mevzuatımızda ve yaklaşımlarımızda yer alan eksiklikleridir. Ülkemizin yeraltı sularını ele alan kanun ve yönetmelikleri bulunmasına rağmen söz konusu mevzuat yeraltı sularının kalite ve miktar olarak korunması ve yönetimi açısından bütüncül bir yaklaşımından uzaktı. YAS kalite yönetimine ilişkin çok az husus bulunmaktaydı.

Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik 16/28

Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nın kurulmasını müteakiben, AB’nin su yönetimine ilişkin direktiflerini, ulusal mevzuatımıza uyumlaştırma çalışmalarına hız verilmiş ve yeraltı suyunun miktar ve kalitesinin entegre bir şekilde yönetimini sağlamak maksadıyla “Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik” hazırlanarak 07.04.2012 tarih ve 28257 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik” 5 bölüm (19 madde, 4 geçici madde) ve 9 ekten oluşmaktadır. Maksadı; Yeraltı sularının kirlenmesinin ve bozulmasının önlenmesi iyi durumda olan yeraltı sularının mevcut durumunun korunması, kötü durumda olan yeraltı sularının iyileştirilmesi için gerekli esasların belirlenmesidir. Görev Paylaşımı Kalite SYGM Miktar DSİ

Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik Yeraltı suyu kütlelerinin belirlenmesi ve karakterizasyonu Yeraltı suyu iyi kimyasal durumu ve yeterli miktar durumunun belirlenmesi ilkeleri ve eşik değerlerin belirlenmesi Yeraltı suyu kalitesinin izlenmesi Önemli ve sürekli artan kirlilik eğilimlerinin tespiti İyileştirmeye başlama noktasının belirlenmesi Tedbirler Programı’nın oluşturulması Yaptırımlar ve idari cezalar Yeraltı suyu koruma alanlarının oluşturulması

Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik Yönetmelik yeraltı sularının kalite ve miktar açısından koruma-kullanma dengesi içerisinde sürdürülebilir kullanımını ve entegre bir şekilde yönetimi hususunda mevzuat boşluğunu gidermiştir.   Bu yönetmelik ile özellikle yeraltı sularının kalitesinin değerlendirilmesi ve korunması açısından var olan eksikliklerin giderildiği düşünülmektedir Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik’le beraber AB’nin ilgili direktifleri ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılmıştır. Bu yönetmelikle birlikte ülkemiz yeraltı suyu yönetimine ilişkin mevzuata “eşik değer”, “yeraltı suyu kütlesi”, “eğilimin tersine çevrilmesi” ve “kalite standartları” gibi birçok yeni kavram yer almıştır.

Uygulama Adımları ve Süreçleri YERALTI SULARININ KİRLENMEYE VE BOZULMAYA KARŞI KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK SÜREÇLER İZLEME İzleme çalışmalarına başlanması 2015 İzleme alt yapısının yönetmeliğe uygun hale getirilmesi 2017 YERALTI SUYU KÜTLELERİNİN BELİRLENMESİ VE KARAKTERİZASYON ÇALIŞMALARI Yeraltı suyu kütlelerinin belirlenmesi Yeraltı suyu kütlelerinin karakterizasyonu Yeraltı suyu kütlelerine insan aktivitelerinin etkilerinin değerlendirilmesi Risk altında olan yeraltı suyu kütlelerinin belirlenmesi 2017 den sonra 2020 den önce Yeraltı suyu kütlesi bazında kirleticilerin ve tehlikeli maddelerin belirlenmesi  2022

Uygulama Adımları ve Süreçleri YERALTI SUYU İZLEME VERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Yeraltı suyu miktar izleme verilerinin değerlendirilmesi 2022 Yeraltı suyunun kimyasal durumu konusundaki izleme verilerinin değerlendirilmesi KİMYASAL DURUM KONUSUNDAKİ İZLEME VERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Eşik değerlerin belirlenmesi Önemli ve sürekli artan kirlilik eğilimlerinin tespiti  İyileştirmeye başlama noktalarının tespiti  Yeraltı suyu miktar ve kimyasal durum değerlendirme raporunun yayımlanması 2023 ÖNLEM PROGRAMLARI Önlem programlarının oluşturulması 2024

Görev, Yetki ve Sorumluluk Paylaşımı YERALTI SULARININ KİRLENMEYE VE BOZULMAYA KARŞI KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK Yönetmelik Konuları Görev paylaşımı Yeraltı suyu kütlelerinin belirlenmesi DSİ  Yeraltı suyunun karakterizasyonu SYGM koordinasyonunda, ilgili diğer kuruluşların görüşleri alınarak DSİ tarafından yapılacaktır. Yeraltı suyu kütlelerine insan aktivitelerinin etkisinin değerlendirilmesi SYGM tarafından gerekli tüm bilgi, belge ve envanter ilgili kurumlardan sağlanarak hazırlanır/hazırlatılır. YAS seviyelerindeki değişikliklerin etkilerinin değerlendirilmesi DSİ Risk altında olan yeraltı suyu kütlelerinin belirlenmesi SYGM ve DSİ Kütle bazında kirleticilerin ve tehlikeli maddelerin tanımlanması SYGM

Görev, Yetki ve Sorumluluk Paylaşımı YERALTI SULARININ KİRLENMEYE VE BOZULMAYA KARŞI KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK Yönetmelik Konuları Görev paylaşımı İzleme programlarının yapılması SYGM’ nin görüşünü alarak  DSİ tarafından yapılacaktır. Yeraltı suyunun miktar ve kalite açısından izlenmesi DSİ Yeraltı suyunun miktar konusundaki izleme verilerinin değerlendirilmesi ve SYGM’ye bildirilmesi Yeraltı suyunun kimyasal durumu konusundaki izleme verilerinin değerlendirilmesi ve değerlendirme raporunun yayımlanması SYGM tarafından DSİ’ nin görüşü alınarak yapılacaktır. Eşik değerlerin belirlenmesi SYGM   Yeraltı suyunun artan kimyasal durum bozulmasının tespit edilmesi SYGM Önemli ve artan kirlilik eğilimlerinin tespiti

Görev, Yetki ve Sorumluluk Paylaşımı YERALTI SULARININ KİRLENMEYE VE BOZULMAYA KARŞI KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK Yönetmelik Konuları Görev paylaşımı İyileştirmeye başlama noktalarının tespiti SYGM Yeraltı suyu koruma alanlarının belirlenmesi; Kuyu, pınar, kaynak, kaptaj, tünel, galeri, vb. bazında koruma alanlarının belirlenmesi DSİ Koruma Alanı ve Özel Planlama Esaslarının Belirlenmesi Yeraltı suyu kirliliğinin kontrolü ve önlenmesi için stratejilerin geliştirilmesi Önlem programlarının belirlenmesi ve uygulanması SYGM koordinasyonunda, ilgili kurum ve kuruluşların katılımı ile yapılacaktır. Denetim ve Yaptırım Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve DSİ

Uygulamaya İlişkin Yürütülen ve Planlanan Çalışmalar 25/28

Eylem Planı Yönlendirme Grubu Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik Yönlendirme Grubu -Yönetmelikte yer alan işlerin koordinasyonu, yer alan süreçlerin planlanması ve disipline edilmesi -6 Toplantı -SYGM,DSİ, GTHB, ÇŞB, MTA.. Eylem Planı -Yapılan toplantılar ve makam talimatı sonucunda bir “Eylem Planı” hazırlanmasına karar verildi. -Eylem Planı, Yönetmelikte yer alan iş ve süreçleri havzalar ölçeğinde programladı. Havzaları önceliklendirdi.

Eylem Planı- Örnek 1 DSİ Genel Müdürlüğü’nün yeraltı suyu miktar ve kalite izleme alt yapısının gözden geçirilmesi Öncelikli Havza Durumu SÜREÇ (2013) Büyük Menderes, Konya Kapalı, Sakarya, Susurluk, Akarçay, Meriç-Ergene Havzaları 2013 – I-II. çeyrek Gediz, Kızılırmak, Yeşilırmak, Antalya, Marmara, Küçük Menderes Havzaları 2013 – II-III. çeyrek Batı Akdeniz, Doğu Akdeniz, Kuzey Ege, Seyhan, Ceyhan, Asi Havzaları 2013 – III-IV. çeyrek Doğu Karadeniz, Batı Karadeniz, Burdur Göller, Aras, Çoruh, Fırat-Dicle, Van Gölü Havzaları 2013 - IV. çeyrek

Eylem Planı- Örnek 2 Yeraltı suyu kütlelerinin belirlenmesi Öncelikli Havza Durumu SÜREÇ (2013-2017) Büyük Menderes, Konya Kapalı, Sakarya, Susurluk, Akarçay, Meriç-Ergene Havzaları 2013-2014 Gediz, Kızılırmak, Yeşilırmak, Antalya, Marmara, Küçük Menderes Havzaları 2014-2015 Batı Akdeniz, Doğu Akdeniz, Kuzey Ege, Seyhan, Ceyhan, Asi Havzaları 2015-2016 Doğu Karadeniz, Batı Karadeniz, Burdur Göller, Aras, Çoruh, Fırat-Dicle, Van Gölü Havzaları 2016-2017

Türkiye’de Yeraltı Suyu Yönetimi Kapasitesinin Geliştirilmesi Projesi Türkiye’de, Yeraltı suyu Direktifi (2006/118/EC) ve Su Çerçeve Direktifi’nin yeraltı suyu ile ilgili konuları hakkında ilk uygulama adımlarının uygulanması amaçlı kapasite geliştirilmesi Türkiye’de Yeraltı Suyu Yönetimi Kapasitesinin Geliştirilmesi Projesi

Capacity Building Support to Turkey on Groundwater Management Türkiye’de Yeraltı Suyu Yönetimi Kapasitesinin Geliştirilmesi Projesi Türkiye’de, Yeraltı suyu Direktifi (2006/118/EC) ve Su Çerçeve Direktifi’nin yeraltı suyu ile ilgili konuları hakkında ilk uygulama adımlarının uygulanması amaçlı kapasite geliştirilmesi Proje Akarçay ve Sakarya Havzalarında, TA (Technical Assistance) bileşeni olarak uygulanacaktır. Direktiflerin uygulanmasına ek olarak, kurumların mevcut kapasitelerinin analizinin yapılmasına ve bunların güçlendirilmesine de olanak sağlayacaktır. Proje 2014-2016 aralığında olmak üzere 2 yıl sürecektir.

Arz ederİM