Abbasiler (750-1258)

Tarihçe

Abbasiler (Kısaca) Abbâsîler Emevî hanedanından sonra başa gelerek İslam Devleti'nin yönetimini ve halifeliği beş asırdan daha uzun bir süre elinde tutan hanedan.

İslam Abbâsî Halifeliği Muhammed'in ölümünden (632) sonra, İslam dünyasını Hulefa-yı Raşidin denilen dört halife ve ardından da Emevîler (661-750) yönetti. Emevîler, Ali’nin öldürülmesinin ardından yerine Muaviye halife oldu. Muaviye'nin de ölümünün ardından hakkı olmamasına rağmen oğlu Yezid hilafeti ele geçirdi. Yezid'in hilafette hakkı yoktu çünkü babası Muaviye zamanında Hasan ile bir anlaşma yapılmış ve bu anlaşmada hilafetin saltanata dönüştürülmemesi istenmişti. Aynı zamanda sahabe olan babası Muaviye, oğlunun anlaşmayı bozmamasını vasiyet etmişti. Lakin Yezid anlaşmaya uymayarak babası ölünce hilafeti ele geçirdi ve böylece hilafet saltanata dönüşmüş oldu. Emevîlerin iktidarı Muhammed'in amcası Abbas bin Abdülmuttalip'ın soyundan gelen Abbâsîlerin, Emevî yönetimine karşı ayaklanarak 750'de halifeliği ve iktidarı ele geçirmesiyle son buldu. Bu tarihten başlayarak Abbâsîler 1258'e kadar İslam dünyasının büyük bölümüne egemen oldular.

İslam Abbâsî Halifeliği İlk Abbâsî halifesi Ebu'l-Abbas Seffah (750-754) idi. 754'te kardeşi Mansur (754-775) onun yerine geçti. Bu iki halife döneminde orduda Türk ve İran kökenliler önemli görevler üstlendiler.Mansur, 762’de başkenti Şam’dan Bağdat'a taşıdı. Mansur'dan sonra sıra ile Mehdi (775-785) ve Hadi (785-786) halife oldular. Abbâsî Devleti Mansur'un torunu Harun Reşid (786-809) döneminde en geniş sınırlarına ulaştı. Harun Reşid, Binbir Gece Masalları’na konu olan görkemli saltanatını Bermeki ailesine borçluydu. Bu aileden Yahya Bermeki ve iki oğlu, vezir olarak Abbâsî Devleti’ni 17 yıl boyunca fiilen yönettiler.

İslam Abbâsî Halifeliği Harun Reşid’in oğulları Emin (809-813), Memun (813-833) ve Mutasım (833-842) babalarının politikalarını sürdürdüler. Annesi Harun Reşid'in Türk asıllı bir cariyesinden olan Mutasım Türklerden özel bir askerî güç kurmuştur, Türk unsurları yönetimde önemli görevlere getirmiştir. Daha sonra bu askeri gücün Bağdat'taki varlığı bazı huzursuzluklara neden olduğundan Samarra adıyla yeni bir kent kurdurarak devlet merkezini oraya taşıdı. 838 yılında Mutasım Anadolu'ya Bizans üzerine bir sefer düzenlemiş, ordusunun bir kolu Bizans imparatoru Theofilos ve ordusunu "Anzin Savaşı" adı verilen bir çarpışmada büyük yenilgiye uğratmış, Bizans'ın ikinci büyük kenti Amorium'u kuşatıp eline geçirmiş ve Abbâsî orduları İznik kentinin yakınlarına kadar ilerlemiştir.

İslam Abbâsî Halifeliği Yerine geçen oğlu Vâsık (842-847) döneminde Türk emirleri askerî işlerin yanı sıra yönetsel konularda daha etkili oldular. Vâsık'ın ölümünden sonra Abbâsî Devleti parçalanma sürecine girdi. Abbâsî toprakları üzerinde Büveyhîler, Tâhirîler, Samânîler, Şirvânîler, Saffârîler, Hamdânîler, Mervânîler, Mirdâsîler, Ukâyliler, Zengîler, Karahanlılar, Tolunoğulları, Ihşidîler, İdrisîler, Murabıtlar, Muvahhidler, Hafsîler, Aglebîler ve Fâtımîler gibi bağımsız devlet ve beylikler kuruldu. İran'da hüküm süren Büveyhiler, 945'te Bağdat'a egemen oldular. Bundan sonra Abbâsî halifeleri Büveyhilerin izniyle başta kalabildiler. Halife Kâim'in (1031-1075) çağrısı üzerine Büyük Selçuklu Devleti Hükümdarı Tuğrul, 1031 yılında Büveyhileri Bağdat'tan çıkardı ve Abbâsîlere yeniden saygınlık kazandırdı.

İslam Abbâsî Halifeliği Ne var ki Abbâsîler bu tarihten sonra hiçbir zaman eski askeri güçlerine ulaşamadılar ve Mustazhir dönemindeki Haçlı Seferleri karşı başarılı olamadılar. Büyük Selçuklu Devleti'nin parçalanmasıyla birlikte Abbâsîler yeniden gücünü yitirdi. Cengiz Han'ın torunu Hulagu'nun yönetimindeki İlhanlılar 1258'de Bağdat'ı yakıp yıktılar, Halife Mustasım'ı ve yakaladıkları hanedan üyelerini öldürdüler. Böylece 508 yıllık Abbâsî Devleti son buldu. İlhanlı hükümdarı Hulagu Han Bağdat'ta içlerinde on binlerce yazma kitap olan kütüphaneleri yakıp yıktırmıştır. Geri kalan kitapları da Dicle Nehrine attırmıştır. Eserlerin mürekkebi suya karışmış ve Dicle Nehri günlerce bulanık akmıştır.

İslam Abbâsî Halifeliği Halife Zâhir'in oğlu Ahmed Mısır'a kaçtı ve orada Memlûk Sultanı Baybars’ın koruması altında Mustansır adıyla halife ilan edildi (1261). Mısır Abbâsî halifeliği, siyasal ve askeri yetkiden yoksun, yalnız dinsel otoritesi olan bir kurumdu. Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim 1517'de Mısır topraklarına girerek, halifenin yetkileri ile Kutsal Emanetler'i devraldı ve Mısır Abbâsî halifeliğine son verdi.Abbâsîlerde devlet örgütlenmesi, "Divan" adı verilen ve değişik alanlarda görevler üstlenen resmi kurullara dayanıyordu. Maliyesinin ana gelir kaynağı ise toprak vergisiydi. Halktan toplanan zekât da önemli bir gelir kaynağıydı. Vergi gelirlerinin büyük bölümü orduya ve bayındırlık işlerine ayrılırdı. Halife Ömer döneminde kurulan divanı geliştirdiler. Divanı, devlet yönetiminde en etkili kurum haline getirdiler. Devlet ve memleket sorunları, önce divanda görüşülerek divanın önerdiği çözümleri uygularlardı.

Abbâsî Sanatı Abbasiler bilimin geliştirilmesine ve bayındırlığa büyük önem verdiler. Samarra Camisi ile Kudüs'teki Kubbetü's-Sahra ve Mescid-i Aksa gibi büyük yapılar, yeni yollar, han ve kervansaraylar yaptırdılar. Harun Reşid ve oğlu Memun döneminde, Bağdat kenti bir bilim ve kültür merkezi durumuna geldi. Uzmanlık kütüphaneleri, medreseler ve gözlemevleri kuruldu. Matematik, astronomi, tıp ve botanik alanlarında önemli gelişmeler sağlandı. Başta Bağdat olmak üzere pek çok kentde çok sayıda yapıt, Yunanca ve Latince’den Süryanice'ye, Farsça'ya ve Arapça'ya çevrildi. Eski Yunan metinlerinin daha sonra Arapça’dan Latince’ye çevrilmesi Avrupa’da bilimin canlanmasına katkıda bulundu. Birçok Abbasi halifesinin edebiyata ve güzel sanatlara düşkün olması bu alanlarda da gelişmelere yol açtı. Bazı tarihçiler bu kültürel hareketliliği, Rönesans'tan yüzyıllar önce, bir Doğu Rönesansı'nın doğuşu olarak kabul eder. Ne var ki Moğol istilası, bu kültürel parlamayı söndürmüştür.

Abbâsîler Hakkında Görseller Harun Reşid'in Şarlman'ın elçilerini kabul etmesi Tarihi Katalan Haritasına Göre Abbasi Bayrağı Abbâsîler Dönemi'nden bir Kur'an sayfası. Sayfada Hac suresinden bazı ayetler bulunmaktadır. Samara Ulu Camii minaresi.

Abbâsîler hakkında Görseller 9. yüzyılda Abbâsî topraklarında de facto bağımsız ülkeler Abbasi Minyatürü Abbasi Minyatürü Tolunoğlu Ahmet Camisi

Abbasi Halifeleri

Seffah Doğum: 721 Hüküm süresi: 750 – 10 Haziran 754 Ölüm: 10 Haziran 754 Emevî hanedanının yıkılmasına neden olup Abbâsîler devletinin kurulmasıyla 750-754 döneminde ilk Abbâsî hâlifesi olarak hüküm sürmüştür. "Seffah" kendine verilen bir lakap olup Arapça'da "kan dökücü" anlamına gelmektedir.

Mansur Doğum: 7 Ekim 714 Hüküm süresi: 754 - 775 Ölüm: 775 İkinci Abbasi halifesidir. 754 ile 775 döneminde arasında halifelik yapmıştır.

Mehdi Doğum: 746 Hüküm süresi: 775 - 785 Ölüm: 4 Ağustos 785 Üçüncü Abbasiler halifesidir. Babası Mansur öldüğünde, 775'te, Abbasi Halifesi olmuş ve 775-785 döneminde on yıl halifelik yapmıştır.

Hadi Doğum: ? Hüküm süresi: 785 - 786 Ölüm: 14 Eylül 786 Dördüncü Abbasiler halifesidir. Babası Mehdi öldüğünde, 785'te, Abbasi Halifesi olmuş ve iki yıl, 785-786, halifelik yapmıştır. Kısa halifelik döneminde idare ettiği imparatorluğun çeşitli bölgelerinde askerî mücadeleler yapılması gerekmiştir.

Harun Reşid Doğum: 17 Mart 763 Hüküm süresi: 786 - 809 Ölüm: 24 Mart 809 (46 yaşında) Beşinci ve en tanınmış Abbasi halifesi. 763de babası Mehdi'nin o zaman bulunduğu İran'da (modern Tahran yakınlarında) bulunan Rey şehrinde doğdu. 786'da halife olan kardeşi Hadi'nin ölmesi üzerine Halifeliğe geçti. Hayatının çoğunu Bağdat'ta ve hilafetinin sonlarında yerleştiği Rakka şehrinde geçirdi. 24 Mart 809'da Horasan'da Tus şehrinde öldü ve orada toprağa verildi. Harun Reşid'in halifelik döneminde Abbasiler çok büyük askerî, siyasal, kültürel ve bilimsel gelişmeler kaydettiler.

Emin Doğum: 787 Hüküm süresi: 809-813 Ölüm: 1 Eylül 813 Altıncı Abbasi halifesidir. Babası Harun Reşid öldüğünde, 809'da, Abbasi Halifesi olmuş; kendi halifeliğini ilan etmiş olan kardeşi Memun ile bir iç savaştan sonra 813'te idam edilip öldürülmesine kadar, 809-813 döneminde dört yıl sekiz ay halifelik yapmıştır.

Memun Doğum: 14 Eylül 786 Hüküm süresi: 813 - 833 Ölüm: 9 Ağustos 833 813-833 arasında Abbasi halifesi.

Mutasım Doğum: 794 Hüküm süresi: 833 – 842 Ölüm: 5 Ocak 842 Sekizinci Abbasi halifesi. Harun Reşid'in küçük oğluydu ve annesi Harun Reşid'in Türk asıllı bir cariyesi idi. 833'te kardeşi Memun'un yerine tahta geçti.

Vasık Doğum: 812 Hüküm süresi: 842-847 Ölüm: 10 Ağustos 847 Dokuzuncu Abbasi halifesi olarak 842 (hicri 227) ile 847 (hicri 232) döneminde hüküm sürmüştür.

Mütevekkil Doğum: Mart 822 Hüküm süresi: 847 – 861 Ölüm: Aralık 861 Onuncu Abbasi Halifesi (847-861).

Muntasır Doğum: ? Hüküm süresi: 861 – 862 Ölüm: 8 Haziran 862 861-862 döneminde beş kusur ay süren hükümdarlık yapan onbirinci Abbasi halifesi.

Mustain Doğum: 836 Hüküm süresi: 862 – 866 Ölüm: 866 862-866 döneminde hükümdarlık yapan onikinci Abbasi halifesi.

Mutaz Doğum: 847 Hüküm süresi: 866 – 869 Ölüm: Temmuz/Ağustos 869 Halife Mütevekkil'in ikinci oğlu olarak Samarra'da doğmuştur ve annesi Rum asıllı cariye olan "Kabiha" idi. 866'da kuzeni halife olan Mustain'in tahttan feragat edip öldürülmesiyle Abbası halifesi olmuştur. 866-869 döneminde hükümdarlık yapan on üçüncü Abbasi halifesidir.

Muhtedi Doğum: ? Hüküm süresi: 869–870 Ölüm: 21 Haziran 870 869-870 döneminde sadece bir yıl dönemle hükümdarlık yapan ondördüncü Abbasi halifesi olmuştur.

Mutemid Doğum: 844 Hüküm süresi: 870–892 Ölüm: Ekim 892 870-892 döneminde hükümdarlık yapan 15. Abbasi halifesi. Halifelik mevkiinde 22 yıl kalmakla beraber bu dönemde gerçek iktidar gücü kendi elinde bulunmamıştır.

Mutezid Doğum: 857 Hüküm süresi: 892–902 Ölüm: Ekim 902 892-902 döneminde hükümdarlık yapan onaltıncı Abbasi halifesidir. Ekim 892'de amcası Halife Mutemid'in ölmesi ile halife olmuş; 10 yıl kadar süren bir halifelikten sonra 902'de ölmüştür. Yerine bir Türk asıllı cariyeden olan oğlu Muktefi Abbasi halifesi olarak tahta geçmiştir.

Muktefi Doğum: ? Hüküm süresi: 902-908 Ölüm: 907 Abbasi halifelerinin onyedincisidir. 902 senesinde halife oldu ve 908’de vefat etti. Abbasi hakimiyetindeki geniş topraklarda parçalanmalar başlamış ve eyalet valileri birer birer bağımsızlıklarını ilan etmeğe başlamışlardı. Muktefi, bu parçalanmayı durdurdu ve Abbasi hakimiyetini yeniden tesis etti.

Muktedir Doğum: ? Hüküm süresi: 908-932 Ölüm: 32 Ekim 932 Onsekizinci Abbasî halifesi ve halifelerin otuzaltıncısıdır. 908-929 ile 929-932 dönemlerinde iki kez halife olmuştur. 25 yıl kadar süren halifeliği döneminde Abbâsî halifeliğinin karakteri değişmistir.

Kahir Doğum: ? Hüküm süresi: 929-934 Ölüm: 950 929'da ve 932-934 döneminde iki kez halifelik yapmış ondokuzuncu Abbasi halifesi ve halifelerin otuzyedincisidir.

Radi Doğum: ? Hüküm süresi: 934-940 Ölüm: 23 Aralık 940 934–940 döneminde halifelik yapmış yirminci Abbasi halifesi ve halifelerin otuzsekizincisidir.

Muttaki Doğum: 908 Hüküm süresi: 940-944 Ölüm: 3 Temmuz 968 940-944 doneminde Bagdad'da hukum suren Abbâsî Hâlifelerinin yirmibirincisidir.

Mustekfi Doğum: 905 Hüküm süresi: 944-946 Ölüm: Eylül/Ekim 949 943-946 döneminde Bağdad merkezli Abbâsî Hâlifelerinin yirmiikincisidir.

Muti Doğum: 914 Hüküm süresi: 946-974 Ölüm: Ekim 974 Abbasi halifelerinin yirmiüçüncüsüdür.

Tai Doğum: 932 Hüküm süresi: 974-991 Ölüm: 3 Ağustos 1001 Abbâsî Hâlifelerinin yirmidördüncüsüdür.

Kadir Doğum: 947 Hüküm süresi: 991-1031 Ölüm: 29 Kasım 1031 Bağdad Abbâsî Hâlifelerinin yirmibeşincisidir.

Kaim Doğum: 1001 Hüküm süresi: 1031-1075 Ölüm: 1075 Yirmi altıncı Abbasi halifesi.

Muktadi Doğum: 1056 Hüküm süresi: 1075-1094 Ölüm: Şubat 1094 Bağdad Abbâsî Hâlifelerinin yirmiyedincisidir.

Mustazhir Doğum: 1078 Hüküm süresi: 1094-1118 Ölüm: 6 Ağustos 1118 1094–1118 döneminde hüküm süren Bağdad Abbâsî Hâlifelerinin yirmisekizincisidir.

Mustarşid Doğum: 1092 Hüküm süresi: 1118-1135 Ölüm: 29 Ağustos 1135 Abbâsî Hâlifelerinin yirmidokuzuncusudur. 1118–1135 döneminde Bağdad'da Abbasi halifesi olarak hüküm sürmüştür.

Raşid Doğum: 1109 Hüküm süresi: 1135-1136 Ölüm: 6 Haziran 1138 1135–1136 döneminde hüküm süren Bağdad Abbâsî Hâlifelerinin otuzuncusudur.

Muktafi Doğum: 1096 Hüküm süresi: 1136-1160 Ölüm: 12 Mart 1160 Abbasi halifelerinin otuzbirincisidir.

Mustencid Doğum: 1124 Hüküm süresi: 1160-1170 Ölüm: 20 Aralık 1170 1160 - 1170 tarihleri arasında Bağdat hüküm süren otuzikinci Abbâsî Hâlifesi, ve otuzbirinci Hâlife Muktafi'nin oğlu. Devrinde 262 yıllık Fâtımîler Hâlifeliği sona erdi.

Mustadhi Doğum: 23 Mart 1142 Hüküm süresi: 1170-1180 Ölüm: 30 Mart 1180 Otuzüçüncü Abbâsî Hâlifesi.

Nasır Doğum: 1158 Hüküm süresi: 1180-1225 Ölüm: 6 Ekim 1225 Bağdat'taki otuz dördüncü Abbâsî Hâlifesi, Mûstadhî’nin oğlu ve Mûstencid’nin torunu.

Zahir Doğum: ? Hüküm süresi: 1225-1226 Ölüm: 10 Temmuz 1226 Abbasi halifelerinin otuzbeşincisidir.

Mustansır Doğum: 1192 Hüküm süresi: 1226-1242 Ölüm: 5 Aralık 1242 1226-1242 döneminde Bağdad'da hükümdarlık yapan Abbasi halifesi.

Mustasım Billah Doğum: ? Hüküm süresi: 1242-1258 Ölüm: Şubat 1258 1242 - Şubat 1258 döneminde Abbasi Devleti'nin son hükümdarı ve Irak Abbasileri'nin 37. ve son halifesi.

SON