BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI (1908-1928)

SAVAŞIN NEDENLERİ Sömürgecilik ve Emperyalizm Alman-Fransız rekabeti Rusya-Avusturya rekabeti (Panslavism) Bloklaşma Silahlanma Milliyetçilik

Sömürgecilik ve Emperyalizm Dünya topraklarının yarısı ve dünya halklarının üçte biri sömürgeleştirildi. İngiltere, Fransa, İspanya, Portekiz ve Belçika’dan sonra Almanya ve İtalya da denizaşırı sömürgeciliğe başladı. Osmanlı, İran ve Çin gibi sanayileşememiş eski güçler yarı sömürge haline gelmişti. Pazarların ve hammadde kaynaklarının korunma isteği emperyalist güçleri karşı karşıya getirdi.

Alman-Fransız Rekabeti Almanlar 1860’larda Bismarck’ın önderliğinde Danimarka ve Avusturya’yı yenerek siyasi birliğini kurmaya başladı. İspanya tahtına da Alman hanedanından bir prensin geçmesi III. Napolyon’un Fransasını tedirgin etti. 1870’te Fransızlar daha da güçlenmesini istemedikleri Almanlara saldırdı. Kısa sürede Fransızları yenerek Paris’i kuşatan Almanlar Fransa’nın Alman İmparatorluğunu tanıması ve Alsace-Lorraine’i Almanya’ya bırakmasıyla 1871’de tüm hedeflerine ulaştılar. Fransız milliyetçiliği bu tarihten sonra Almanlardan intikam alma üzerine gelişecekti.

Rusya-Avusturya Rekabeti Karadeniz ve Boğazlardan geçmesine İngiltere ve Fransa’nın izin vermemesiyle geleneksel sıcak denizlere inme politikasını terk eden Rusya 1870’lerde Balkanlara yönelip Panslavism politikasını benimsedi. Bu politika Balkanlarda Slavların yaşadığı toprakları olan Avusturya-Macaristan ve Osmanlı imparatorluklarını rahatsız etti. Rusya Slavların milliyetçi damarlarını tahrik ederek 1870’lerde Balkanları karıştırdı. Bu durum Avusturya ve Osmanlı İmparatorluklarını rahatsız etti.

Bloklaşma Üçlü İttifak ve Üçlü İtilaf bloklarının çerçevesinin çok katı çizilmesi ve devletlerin müttefikleri için savaşa girmek zorunda kalmaları güç dengesinin ve Avrupa Uyumu’nun korunmasını engelledi. Avrupa Uyumu’nun bozulması Fransa’ya karşı Rusya ve Avusturya’ya yaklaşan Bismarck’ın bloklaşma politikasının bir sonucudur. Avrupa Uyumu’nu korumak için daha önce Rusya’yı dizginlemek zorunda kalan İngiltere ve Fransa artık Almanya’yı kontrol etmek zorundaydılar.

Silahlanma Alman imparatoru II. Wilhelm’in İngiliz donanmasına rakip bir Alman donanması oluşturma isteği silahlanma yarışını hızlandırdı. İngilizler dretnot denilen büyük savaş gemileri inşa ettiler. Ardından Almanlar, Fransızlar ve Ruslar da onlarca dretnot yaptı. Osmanlı’da İngiltere’ye iki dretnot siparişi vermişti. Ardından da kara ordularının sayısı artırıldı ve devlet bütçelerinin çoğu askeri yatırımlara harcandı.

Milliyetçilik Milliyetçi kesimler devletlerin bütçelerinin milli savunmaya ve yayılmacılığa harcanmasında etkili oldular. Özellikle Alman ve Fransız milliyetçiliği silahlanma yarışını hızlandırdı. Almanya’da Pangermenistler, Rusya’da Panslavistler, Fransa Rövanşistler ve İtalya İrredantistler kurdukları derneklerle ülke politikalarını etkilediler.

SAVAŞIN BAŞLAMASI VE YAYILMASI 28 Haziran 1914 – Franz Ferdinand-Gavrilo Princip Kara El (Milliyetçi Sırp örgüt) 28 Temmuz 1914 – Avusturya-Macaristan’ın Sırbistan’a savaş açması Üçlü İtilaf’tan Rusya ve Fransa seferberlik ilan etti. Müttefik Almanya da Rusya ve Fransa’ya savaş ilan etti. (1-3 Ağustos) Schlieffen planı – Belçika – Paris – 6 hafta İngiltere Almanya’ya savaş açtı. (4 Ağustos) Avusturya-Macaristan Rusya’ya savaş açtı (6 Ağustos) Fransa Alsace Lorraine saldırdı, durduruldu. Almanya Paris’e giremeden Marne nehrinde durduruldu. Savaş siperlerde dört yıl boyunca sabitlendi. Almanya Doğu cephesine yönelip Ruslar’a saldırdı. Tannenberg’de Almanlar Rusları yendi. Ruslar Galiçya’da Avusturya ordusunu yendi. Japonya Tsingtao’da Alman üssüne saldırdı. Açık denizlerde Alman kruvazörleri İngiliz dretnotlarına yenildi.

OSMANLI’NIN SAVAŞA GİRMESİNİN NEDENLERİ İtilaf devletlerinin Osmanlı’yı pasta olarak görmesi Kaybedilen toprakların (Balkanlar) geri alınmak istenmesi Kapitülasyonlardan ve Düyun-ı Umumiyeden kurtulup ekonomik bağımsızlık istenmesi Almanların savaş gücüne duyulan güven Göben-Breslaw (Yavuz-Midilli) olayı Turan İmparatorluğu ideali

OSMANLI SAVAŞTA 29 Ekim 1914 Odessa ve Sivastopol 2 Kasım Rusya Osmanlı’ya savaş ilanı 5 Kasım İngiltere ve Fransa 12 Kasım Osmanlı’nın İtilaflara savaş ilanı 23 Kasım padişah-halifenin Kutsal Cihad ilanı Osmanlının savaştığı cepheler: Kafkas, Kanal, Irak, Çanakkale, Galiçya, Makedonya

GİZLİ ANTLAŞMALAR Şark Meselesi nasıl çözülecek? İstanbul Antlaşması (Rusya-İngiltere-Fransa): Boğazlar ve çevresi ile Doğu Anadolu Rusya’ya, Ortadoğu İngiltere ve Fransa’ya Londra Antlaşması (İtilaflar-İtalya): Avusturya’daki İtalyan toprakları, Oniki Ada ve Antalya çevresi İtalya’ya Sykes-Picot Antlaşması (İngiltere-Fransa): Adana bölgesi, Suriye ve Lübnan Fransa’ya, Irak İngiltere’ye ve Büyük Arap İmparatorluğu’nun kurulması Saint Jean de Maurienne Antlaşması (İtilaflar-İtalya): Konya ve İzmir de İtalya’ya Balfour Deklarasyonu: ABD’nin ve siyonistlerin (Rothschild ailesi) desteğini almak için Filistin’in Yahudilere vaadedilmesi McMahon Antlaşması: İngiltere’nin Mısır Valisi McMahon ile Mekke emiri Şerif Hüseyin arasında Arabistan yarımadası üzerine yapılmış ancak daha sonra İngilizlerin Vehhâbî Suud ailesini desteklemesiyle Suudi Arabistan kurulmuş Şerif Hüseyin de sürgüne gönderilmiştir.

RUSYA’NIN SAVAŞTAN ÇEKİLMESİ 1916-1917 arasında bir yılda 1 milyon Rus askerinin ölmesi İşçi ve askerler arasında Sosyalizmin yayılması Almanların Bolşevikleri ve Lenin’i desteklemesi Rus ordusunun Galiçya’da yenilmesi Bolşeviklere göre savaşların kapitalist güç mücadelesi olması Avrupa’daki devrimci gücü hareketlendirme arzuları Ekim Devrimi ile (1917) iktidarı ele geçiren Bolşeviklerin savaştan çekildi Çarlık Rusya’sının gizli antlaşmalarını açıkladılar İttifaklarla 1917’de Brest Litowsk Rusya topraklarının üçte birini ve kömür endüstrisini İttifak devletlerine teslim etti. Kars, Ardahan ve Batum’u Osmanlı’ya bıraktı. Enver Paşa Bakü’ye girdi.

ABD’NİN SAVAŞA GİRMESİ ABD-Almanya çekişmesi ABD kamuoyunun İtilaflara sempati duyması Alman denizaltılarının ABD gemilerini batırması ABD’nin Alman militarizminden çekinmesi Savaş ekonomisi lobisinin baskısı İtilaf devletlerinin ABD’den aldıkları bonolar Wilson’un yeni bir dünya düzeni ideali Almanların ABD’ye karşı Meksika ile antlaşma yapmaya çalışması

BARIŞ GİRİŞİMLERİ VE SAVAŞIN SONA ERMESİ ABD, Avusturya, Almanya ve Papa savaşı sona erdirme çağrısı 8 Ocak 1918 Wilson İlkelerinin açıklanması Diplomaside açıklık, uluslar arası ticaretin serbestliği ve eşitliği, ulusların kendi kaderlerini tayin hakkı, devletlerin bağımsızlığı ve toprak bütünlüğünün korunması ve Milletler Cemiyeti’nin (League of Nations) kurulması. “Bugünkü Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Türk kesimlerine güvenli bir egemenlik tanınmalı, Türk yönetimindeki öbür uluslara da her türlü kuşkudan uzak yaşam güvenliğiyle özerk gelişmeleri için tam bir özgürlük sağlanmalıdır. Ayrıca Çanakkale Boğazı uluslararası güvencelerle gemilerin özgürce geçişine ve uluslararası ticarete sürekli açık tutulmalıdır.” Bulgaristan’ın savaştan çekilmesi (Eylül 1918), Osmanlı (Mondros Mütarekesi, Ekim 1918), Ahmet İzzet Paşa hükümeti 3 Kasım 1918 Avusturya, Çekoslovakya ve Macaristan bağımsız, Sırplar, Hırvatlar ve Slovenler Yugoslavya devleti 11 Kasım 1918 Almanya, İmparatorluğun sonu sosyal demokratların cumhuriyeti ilanı 12 milyon ölü, İmparatorlukların dağılması

Wilson Ebert

PARİS BARIŞ KONFERANSI Ocak 1919, 32 devlet Dörtler konseyi (Fransa, İngiltere, ABD, İtalya) Milletler Cemiyeti’nin kurulması “Büyük ve küçük ulusların siyasal bağımsızlıklarını ve toprak bütünlüklerini karşılıklı güvenliği sağlamak amacıyla antlaşmalar yapacak olan uluslar arası bir örgüt kurulmalıdır.” 19 üye (ABD, İng, Fra, İta, Jap, Bre, Bel, Çin, Por, Srb, Yun, Rom, Leh, Çek), Cenevre ABD senatosu onaylamadığı için ABD cemiyetten çıkmıştır. ABD ve Sovyet Rusya’nın cemiyette yer almaması Milletler Cemiyeti’nin başarılı olamamasının temel nedenidir.

Lloyd George Clemencau

BARIŞ ANTLAŞMALARI ABD’nin liberal idealizmi ile İngiltere ve Fransa’nın klasik Avrupa siyasetinin (reelizm) çatışması Versailles Antlaşması (Almanya), Alsace Lorraine, Silahsızlanma, tazminat, sömürgeler, Polonya bağımsız Saint Germain (Avusturya) Macaristan, Çekoslovakya ve Yugoslavya bağımsız, Bosna-Hersek Yugoslavya’ya, Galiçya Polonya’ya Neully (Bulgaristan) Ege bağlantısının kesilmesi, Batı Trakya Yunanistan’a, Trianon (Macaristan) Transilvanya Romanya’ya Sevr (Osmanlı) Şark meselesi, Boğazlar komisyonu, İzmir ve çevresi Yunanistan’a, Doğu’da bağımsız Ermenistan, Özerk Kürdistan, Suriye, Irak, Filistin bağımsız (manda), terhis, Düyun-ı Umumiye, Kapitülasyonlar, Azınlık hakları Manda: Gelişmemiş bir ülkenin gelişinceye kadar gelişmiş büyük bir devletin vekaleti altında bulunması

BARIŞ SONRASI SORUNLAR Wilson’un “ulusların kendi kaderlerini belirlemesi” ilkesi milliyetler ve buna bağlı sınır sorunları oluşturdu (Polonya, Macaristan ve Çekoslovakya) Almanya’da kurulan Weimar Cumhuriyeti (1919-1933) savaş tazminatlarını ödeyemedi. 1923’te Fransa ve Belçika Ruhr bölgesini işgal etti. Sosyalistlerin iktidarda olduğu Sovyet Rusya ve Almanya Cenova’da anlaşarak tazminatlardan karşılıklı vazgeçip barıştılar. Bu durum İngiltere ve Fransa’yı rahatsız etti.

GÜVENLİĞİ SAĞLAMA GİRİŞİMLERİ ABD, SSCB ve Almanya’nın Milletler Cemiyeti’nde yer almaması ve cemiyetin yaptırım gücünün olmaması cemiyeti etkisizleştirdi. MC’nin yaptırım gücünü artırmak için hazırlanan Cenevre Protokolü ABD ve İngiltere’nin karşı çıkması sonucu reddedildi. Fransa’da Sosyalistlerin iktidara gelmesiyle Almanya ile yakınlaştı ve Almanya 1925’te Locarno konferansına davet edildi. Locarno antlaşmaları ile Almanya Sovyet Rusya’dan uzaklaştırılıp Batı’ya entegre edildi. Almanya 1926’da Milletler Cemiyeti’ne girdi. 1928’de Fransa ve ABD dışişleri bakanları Briand ve Kellogg’un başlattığı Briand-Kellogg Paktı ile savaşın millî bir politika aracı olarak kullanılmaktan vazgeçilmesi kabul edildi. ABD, İng, Fra, Alm, İta, Jap, Çek, Pol, Bel) Sovyet Rusya ve Türkiye de sonradan imza attı.