1 İşletmeye Giriş Konu 4: İşletmelerde Yönetim Faaliyetleri I Yrd.Doç.Dr. Yıldırım Osman Çetmeli Yaşar Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü

Yönetim «Diğer insanlar aracılığı ile işleri yaptırmak» Örgütsel kaynakları planlayarak, örgütleyerek, yönelterek ve kontrol ederek, başkaları aracılığıyla etkili ve verimli bir şekilde örgütsel amaçlara ulaşma. 2

3 İşletmede belirli hedeflere ulaşmak için işletme kaynaklarının, etkin ve verimli bir biçimde planlanma, yapılandırma, yürütme, kooordinasyon ve denetleme sürecidir. Yönetim, dört önemli unsuru kapsar; Önceden belirlenen hedeflere ulaşmak (amaç) Önceden belirlenen hedeflere ulaşmak (amaç) İşi yapacak kişiler (insan) + kaynaklar İşi yapacak kişiler (insan) + kaynaklar Etkili olma (amaçlara ulaşma) ve verimli olma (en az kaynağı kullanarak) Etkili olma (amaçlara ulaşma) ve verimli olma (en az kaynağı kullanarak) Dört yönetsel işlevi kullanma (planlama, örgütleme, yöneltme, kontrol) Dört yönetsel işlevi kullanma (planlama, örgütleme, yöneltme, kontrol) Yönetim

4 Yönetim İşlevleri Organize etme Yürütme Kontrol Planlama Girdiler Çıktılar Çevresel Olaylar

Yönetim İşlevleri (Fonksiyonları) Planlama Organize etme Yürütme Kontrol İnsan Kaynakları Finansal Kaynaklar Fiziki (Maddi) Kaynaklar Bilgi Kaynakları AMAÇLARAMAÇLAR AMAÇLARAMAÇLAR YÖNETİCİYÖNETİCİ YÖNETİCİYÖNETİCİ 5

6 Yönetim İşlevleri Planlama Planlama Amaçlar, planlar, karar verme Organize etme Organize etme İş bölümü, emir komuta, departmanlaşma, formalleşme vs. Yöneltme Yöneltme Liderlik, motivasyon, iletişim vs. Kontrol Kontrol Yönetim kontrol sistemleri, finansal kontrol sistemleri

7 Planlama Organizasyonun amaç ve hedefleri ile bunları gerçekleştirmeye yönelik yöntem ve araçları (plan) belirleme Amaçlar Amaçlar Stratejik amaçlar Stratejik amaçlar Taktik amaçlar Taktik amaçlar Operasyonel amaçlar Operasyonel amaçlar Planlar Planlar Stratejik planlar Stratejik planlar Taktik planlar Taktik planlar Operasyonel planlar Operasyonel planlar

8 Amaç – Hedef - Plan Amaçlar: İşletmenin belirlediği ve varmak istediği, genellikle kavramsal sonuçlardır. Hedefler: Daha spesifik ve ölçülebilir alt amaçlardır. (İşletmede yapılan performans değerlendirmeleri için standartlar) Planlar: Amaç ve hedeflere varmak için belirlenmiş yollar ve kararlar topluluğudur.

Hedefler Belirgin, ölçülebilir (mümkünse sayısal) Belirgin, ölçülebilir (mümkünse sayısal) İşletmenin temel sonuç alanlarına yönelik İşletmenin temel sonuç alanlarına yönelik Zorlayıcı (ulaşılamayacak veya gerçek üstü değil) Zorlayıcı (ulaşılamayacak veya gerçek üstü değil) Bir zaman dilimi tanımlanmış olmalı Bir zaman dilimi tanımlanmış olmalı İşletme içinde belirli ödüllerle bağlantılandırılmalı İşletme içinde belirli ödüllerle bağlantılandırılmalı Üst kademede belirlenen hedefler, orta ve alt kademe yönetim düzeylerinde hedef belirlenirken dikkate alınır. 9

Stratejik Amaçlar / Hedefler İşletmenin bütünü ile ilgilidir. İşletmenin yaşamını devam ettirebilmesi ve rekabet üstünlüğü sağlayabilmesi için beklediği sonuçları ve gelecekte neye ulaşmayı hedeflediğini belirten genel kapsamlı açıklamalardır. İşletmenin stratejik hedeflerine ulaşmak için belirlediği yollar ve kararlar topluluğu da stratejik planlar olarak adlandırılır. 10

Taktik Amaçlar / Hedefler İşletme içindeki bölüm ve birimlerin, üst yönetim düzeylerinde belirlenmiş olan stratejik hedeflerle uyumlu, ulaşılması gereken amaç ve hedeflerine denir. Orta kademe yönetim düzeyinde belirlenir. Taktik planlar bölüm ve birimlerin kendi taktik amaç ve hedeflerini hayata geçirmek için belirledikleri yollar ve kararlar topluluğudur. 11

Operasyonel Amaçlar / Hedefler Çalışma grupları ve bireyler gibi işletme yönetim hiyerarşisinin alt kademelerinde bulunan birimler de stratejik ve taktik amaç/hedeflerle uyumlu, onları gerçekleştirmeye yardımcı olacak genellikle kısa vadeli kendi amaç/hedeflerini belirlerler. Alt kademe yöneticiler kendi operasyonel amaç/hedeflerini gerçekleştirmek için operasyonel planlar hazırlarlar. 12

Hedefler ve Planlar 13 Üst Yönetim Düzeyi Orta Yönetim Düzeyi Alt Yönetim Düzeyi Stratejik hedefler Taktik hedefler Operasyonel hedefler Stratejik Planlar Taktik Planlar Operasyonel Planlar

Planlama Süreci 14 Amaç / hedeflerin belirlenmesi Amaç / hedeflerin belirlenmesi Olası varsayımların belirlenmesi Olası varsayımların belirlenmesi Alternetiflerin belirlenmesi Alternetiflerin belirlenmesi Olası alternatiflerin incelenmesi Olası alternatiflerin incelenmesi Uygun alternetifin seçimi Uygun alternetifin seçimi Uygun alt planların hazırlanması Uygun alt planların hazırlanması Planların uygulanması Planların uygulanması

15 Plan Türleri Süre açısından planlar Kullanım seçenekleri açısından planlar Hazırlanma düzeyi açısından planlar Uzun vadeli planlar (>5 yıl) Uzun vadeli planlar (>5 yıl) Orta vadeli planlar (1-5 yıl) Orta vadeli planlar (1-5 yıl) Kısa vadeli planlar (<1 yıl) Kısa vadeli planlar (<1 yıl) Sürekli planlar Sürekli planlar (Politika, prosedür, kural) (Politika, prosedür, kural) Tek kullanımlık planlar (program, proje, bütçe) Tek kullanımlık planlar (program, proje, bütçe) Stratejik planlar Stratejik planlar (Tepe yönetim) (Tepe yönetim) Taktik planlar Taktik planlar (Orta kademe yönetim) (Orta kademe yönetim) Operasyonel planlar Operasyonel planlar (Alt kademe yönetim) (Alt kademe yönetim)

16 Karar Verme Karar verme bir seçimi ifade eder ve sorunların, fırsatların ve alternatiflerin tanımlanmasını, mevcut alternatifler arasından seçim yapılmasını ve sorunların çözümlenmesini içeren bir süreçtir. Programlanmış kararlar Programlanmış kararlar Tekrar eden durumlarda kullanılır. Programlanmamış kararlar Programlanmamış kararlar Tekrarlamayan, iyi tanımlanamayan durumlarda kullanılır.

Karar Verme Süreci Amaçları tanımla Amaçları tanımla Verileri topla Verileri topla Alternetif geliştir Alternetif geliştir Olası alternatifleri değerlendir Olası alternatifleri değerlendir Uygun çözümü seç Uygun çözümü seç Çözümü uygulamaya koy Çözümü uygulamaya koy Sonuçları değerlendir Sonuçları değerlendir 17

18 Organize Etme

19 Örgütleme (Organize Etme) Örgütsel amaçlara ulaşmak üzere faaliyetleri gruplandırılması, bölümlerin kurulması, emir-komuta ve sorumlulukların belirlenmesini yaparak uygun bir işletme yapısının kurulmasıdır. Örgütleme ilkeleri Uzmanlaşma / işbölümü Uzmanlaşma / işbölümü Bölümlendirmeler Bölümlendirmeler Emir komuta ilişkileri Emir komuta ilişkileri Yetki ve yetki devri Yetki ve yetki devri Kontrol alanı Kontrol alanı Biçimselleşme (formalleşme) Biçimselleşme (formalleşme) Merkezileşme / yerinden yönetim Merkezileşme / yerinden yönetim

Yöneticilerin Organize Etme ile İlgili Karşılaştıkları Önemli Hususlar: İşler ne dereceye kadar bölünmeli, uzmanlaşma hangi ölçüde teşvik edilmelidir İşler ne dereceye kadar bölünmeli, uzmanlaşma hangi ölçüde teşvik edilmelidir Yönetim pozisyonlarındaki yetki ve sorumluluklar nasıl belirlenmelidir Yönetim pozisyonlarındaki yetki ve sorumluluklar nasıl belirlenmelidir Yöneticilerin emri altındaki astlar kaç kişi olmalıdır Yöneticilerin emri altındaki astlar kaç kişi olmalıdır İşletmede yazılı kurallar ne dereceye kadar konulmalıdır İşletmede yazılı kurallar ne dereceye kadar konulmalıdır Karar verme hangi ölçüde merkezi olmalı, hangi ölçüde alt kademelere bırakılmalıdır Karar verme hangi ölçüde merkezi olmalı, hangi ölçüde alt kademelere bırakılmalıdır 20

Organize Etme İşlevinde Temel Unsurlar İşbölümü ve Uzmanlaşma: İşletme içinde bulunan çok sayıda işler fazla sayıda bölünebildiği gibi, bazen birleştirilerek sayıları azaltılabilir. İşler ne kadar çok bölünürse o ölçüde basitleştirilmiş olur ve uzmanlaşma artar. İşbölümü ve Uzmanlaşma: İşletme içinde bulunan çok sayıda işler fazla sayıda bölünebildiği gibi, bazen birleştirilerek sayıları azaltılabilir. İşler ne kadar çok bölünürse o ölçüde basitleştirilmiş olur ve uzmanlaşma artar. Bölümlendirme: Bölünen işlerin gruplandırılarak bölümler oluşturulma işlemidir. Bu işletmenin sosyal yapılandırma sürecinde önemli bir konudur. Bölümlendirme: Bölünen işlerin gruplandırılarak bölümler oluşturulma işlemidir. Bu işletmenin sosyal yapılandırma sürecinde önemli bir konudur. 21

Organize Etme İşlevinde Temel Unsurlar Emir ve Komuta Düzeni: İşletme içindeki tüm pozisyonları birbirine bağlayan ve görevle ilgili talimatları kimin vermesi gerektiğinin ve kimin kime sorumlu olduğunu belirleyen emir komuta düzeninin doğru belirlenmesi gereklidir. Emir ve Komuta Düzeni: İşletme içindeki tüm pozisyonları birbirine bağlayan ve görevle ilgili talimatları kimin vermesi gerektiğinin ve kimin kime sorumlu olduğunu belirleyen emir komuta düzeninin doğru belirlenmesi gereklidir. Yetki ve Sorumluluk: Yetki, yöneticilerin görev alanlarında karar alma, emir verme ve kaynakları dağıtmaya ilişkin resmi ve meşru haklarıdır. Yetki sahibi bulunan yönetici o işin yapılmasından da sorumlu olur. Yetki ve Sorumluluk: Yetki, yöneticilerin görev alanlarında karar alma, emir verme ve kaynakları dağıtmaya ilişkin resmi ve meşru haklarıdır. Yetki sahibi bulunan yönetici o işin yapılmasından da sorumlu olur. 22

23 Organizasyon

İşletmelerde Yetki Türleri 24 Emir - komuta yetkisi: Yöneticilerin bir işin yapılması ya da yapılmaması konusunda astlarına doğrudan emir verebilme ve karşılığında itaat bekleme hakkını ifade eder. Emir - komuta yetkisi: Yöneticilerin bir işin yapılması ya da yapılmaması konusunda astlarına doğrudan emir verebilme ve karşılığında itaat bekleme hakkını ifade eder. Kurmay yetkisi: Bölüm, birim ve çalışanlara yalnızca kendi uzmanlık alanlarında danışmanlık yapmak ve tavsiyelerde bulunmakla sınırlı bir yetkidir. Kurmay yetkisi: Bölüm, birim ve çalışanlara yalnızca kendi uzmanlık alanlarında danışmanlık yapmak ve tavsiyelerde bulunmakla sınırlı bir yetkidir. Fonksiyonel yetki: Bazı yöneticiler kendi bölümlerinin dışında başka bölümlerdeki astlar üzerinde yanlızca uzman oldukları alanlardatam ve doğrudan yetkiye (emir komuta yetkisi, yani karar ve emir verme, kaynak dağıtma) sahip olabilirler. Bu kendi görevli bulundukları bölümlerin dışında bulunan diğer bölüm çalışanları üzerinde kullanılabilen yetkidir. Fonksiyonel yetki: Bazı yöneticiler kendi bölümlerinin dışında başka bölümlerdeki astlar üzerinde yanlızca uzman oldukları alanlardatam ve doğrudan yetkiye (emir komuta yetkisi, yani karar ve emir verme, kaynak dağıtma) sahip olabilirler. Bu kendi görevli bulundukları bölümlerin dışında bulunan diğer bölüm çalışanları üzerinde kullanılabilen yetkidir.

25 Genel Müdür Finans İnsan Kaynakları PazarlamaÜretim Kalite Kontrol Reklam Fonlar Depolama Kredi Satışlar Kurmay Yetkisi İşletmelerde Yetki Türleri Hukuk Danışmanı Fonksiyonel Yetki Emir-komuta Yetkisi AR - GE

26

İşletme Yapısını Etkileyen Faktörler 27 İşletmenin stratejik amaç, hedef ve stratejileri: Stratejik amaç, hedef ve stratejiler işletmenin yaşamını devam ettirmek ve rekabet üstünlüğü sağlamak maksadı ile belirlenmiş sonuçlar ve yollardır. Bunlar işletmenin geleceği ile ilgili yol haritalarıdır. Farklı stratejiler, farklı yapısal yaklaşımlar gerektirir. İşletmenin stratejik amaç, hedef ve stratejileri: Stratejik amaç, hedef ve stratejiler işletmenin yaşamını devam ettirmek ve rekabet üstünlüğü sağlamak maksadı ile belirlenmiş sonuçlar ve yollardır. Bunlar işletmenin geleceği ile ilgili yol haritalarıdır. Farklı stratejiler, farklı yapısal yaklaşımlar gerektirir. İşletmenin faaliyette bulunduğu dış çevre: İşletmenin faaliyette bulunduğu dış çevre zaman içinde değişik fırsat ve tehditler oluşturur veya belirsizlikler görülebilir. İşletmenin yapısı bulunulan çevrenin özelliklerine uyum gösterebilecek esnek bir yapıda olmalıdır. İşletmenin faaliyette bulunduğu dış çevre: İşletmenin faaliyette bulunduğu dış çevre zaman içinde değişik fırsat ve tehditler oluşturur veya belirsizlikler görülebilir. İşletmenin yapısı bulunulan çevrenin özelliklerine uyum gösterebilecek esnek bir yapıda olmalıdır.

İşletme Yapısını Etkileyen Faktörler 28 İşletmede kullanılan teknoloji: İşletmede kullanılan teknoloji: Mal üreten imalat işletmelerinde üç önemli üretim teknolojisi kullanılır; sipariş üretimi, seri üretim ve sürekli üretim. İşletmede hangi teknoloji türünün kullanılacağı, o sektörün ve işletmenin teknik gelişmişlik derecesi ile ilgilidir. Bu da bir işletmenin yapısını belirleyen faktörler arasındadır. Bölümler arası bağımlılık derecesi: Bölümler arası bağımlılık derecesi: Bölümlerin işlerini yerine getirirken girdi, kaynak kullanımı ve süreçler açısından birbirlerine bağımlı olup olmaması işletme yapısını etkiler.

29 Bölümlendirme Türleri Geleneksel İşlevlere (fonksiyonlara) göre bölümlere ayırma İşlevlere (fonksiyonlara) göre bölümlere ayırma Bölgelere/çıktılara göre bölümlere ayırma Bölgelere/çıktılara göre bölümlere ayırmaModern Matris yapılar Matris yapılarÇağdaş Takım esaslı yapılar Takım esaslı yapılar Şebeke yapılar Şebeke yapılar

30

31 İşletmeye Giriş Konu 4: İşletmelerde Yönetim Faaliyetleri I Yrd.Doç.Dr. Yıldırım Osman Çetmeli Yaşar Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü