Araştırma Yöntemleri 4- Bilimsel Araştırmada Etik

içerik Etik Bilimsel araştırmada etik dışı davranışlar Etik standartlar Katılımcının rızası

Bilimsel araştırmada etik Araştırma süreci bağlamında etikten bahsedildiğinde, ilgili araştırmaya konu olan ve bundan etkilenenlerin hakları ile ilgili olarak araştırmacının uygun davranışlarına göndermede bulunur. – Bu anlamda etik, ‘diğerleriyle olan ilişkilerimiz ve davranışlarımızla ilgili olarak ahlaki seçimlerimize rehberlik eden davranış norm ve standartlardır’ Etik: Beli bir meslek, iş kolu veya sanatın icrasını düzenleyen profesyonel standartlara uymak. APA’nın (Amerikan Psikoloji Derneği) etik kodları için bkz.

Bilimsel araştırmada etik dışı davranışlar Bu tip davranışları üç başlıkta toplamak mümkündür 1- Katılımcı ya da denekleri ilgilendiren etik dışı davranışlar – İnsanların bilgi ve isteği dışında onları araştırmaya dahil etmek (otel odalarına kamera yerleştirerek uyuma alışkanlıkları konusunda araştırma yapabilir miyiz?) – İnsanları katılımcı / denek olmaya zorlamak – Araştırmanın gerçek içerik ve amacını katılımcılardan saklamak – Katılımcıları bilinçli olarak hile yoluyla aldatmak – Katılımcıları insan onuru ile bağdaşmayacak şeyler yapmaya yönlendirmek

Bilimsel araştırmada etik dışı davranışlar (2) 1- Katılımcı ya da denekleri ilgilendiren etik dışı davranışlar (2) – Katılımcının hür iradesi ile karar verme hakkını ihlal etmek – Katılımcıyı fiziksel olarak zora ve psikolojik strese tabi tutmak – Katılımcının mahremiyetini (özel hayatın gizliliğini) ihlal etmek – Deneysel çalışmalardaki kontrol gruplarını birtakım avantaj ve faydalardan mahrum bırakmak (örneğin incelenen bir ilacın hasta olan kontrol grubuna verilmemesi, sadece deney grubuna verilmesi) – Katılımcılara adil davran(a)mamak ve onların saygınlığına itibar etmemek

Bilimsel araştırmada etik dışı davranışlar (3) 2- Bilimsel yöntemden kaynaklanan etik dışı davranışlar – Yeni geliştirilen bir kanser ilacının testi için 200 gönüllü deneği yüzer kişilik iki gruba ayırmak ve çeşitli analizler sonucu durumu daha iyi olan, hastalıktan daha az etkilenenleri deney grubuna, hastalığı ilerlemiş olanları da kontrol grubuna dahil etmek. – Anketlere dayalı seçim tahminleri: Anketler, çalışmayı yaptıran partinin ağırlıkta olduğu mekanlarda mı yürütülüyor?

Bilimsel araştırmada etik dışı davranışlar (4) 3- İçerik ile ilgili etik dışı davranışlar – Gerçek bir çalışma yapılmadan veri uydurmak suretiyle analizler yapmak ve sonuçlar bulmak (uydurmacılık) – Mevcut bulguları değiştirme ve manipüle etme (sahtecilik) – Başkalarına ait bilgi ve bulguyu kısmen veya tamamen alarak kendi eseriymiş gibi gösterme (aşırmacılık)

Bilimsel araştırmada etik standartlar 1- Katılımcılara zarar vermesi muhtemel araştırmalardan mümkünse tümüyle kaçınmak 2- Katılımcı ya da deneklere katılmaları karşılığında bulunulan taahhüt ve vaatleri yerine getirip karşılıklı olarak saygı unsuruna riayet etmek 3- Araştırmanın fiilen icrası ve kaydı aşamasında tarafsız ve dürüst davranmak 4- Katılımcıların mahremiyetleri ve sırlarını muhafazada özen göstermek 5- Dikkat (hatalardan kaçınma) 6- Açıklık 7- Özgürlük

Katılımcının bilinçli rızası Katılımcıdan rıza alınırken imzalatılacak metinin ya da verilecek bilginin şu detayda olması gerekir: 1- Çalışmanın mahiyeti ile ilgili – Çalışmanın amacı – Çalışmayı yapan ya da yaptıran kişi, kurum – Çalışmanın dayandığı mali destek veya sposorluk olup olmadığı varsa kim olduğu – Çalışmanın hangi aşamada olduğu

Katılımcının bilinçli rızası (2) 2- Katılımcı olmanın gerekleri ile ilgili – Katılmaya rıza gösterenden ne tür bilgi isteneceği – Bu bilginin ne şekilde, hangi yöntemle toplanacağı (mülakat, gözlem, anket vb.) – Bilgi alma işleminin katılımcının ne kadar zamanını alacağı ve bu işlemin kaç kez tekrarlanacağı – Araştırmanın bitimi ve katılımcıdan bilgi alma işlemi için öngörülen takvim

Katılımcının bilinçli rızası (3) 3- Katılımcının hakları ile ilgili – Katılımın kesinlikle hür irade ve isteğe bağlı olduğu – Katılımcının istemediği taktirde herhangi bir soru veya soruları cevaplamama hakkının olduğu – Bir ses kayıt cihazı kullanılıyorsa katılımcının bu konuda tasarruf hakkının olduğu – Katılımcının isterse istediği anda çalışmadan çekilebileceği – Katılımın bilinen bütün makul ve muhtemel sonuçları (faydalar veya muhtemel tehlikeler vb.) – Katılımcının mahremiyeti

Katılımcının bilinçli rızası (4) 4- Toplanan bilgi ve verilerin kullanımı ve rapor edilmesi / yayını ile ilgili – Toplanan bilgi ve verilere kimlerin ulaşabileceği – Çalışma sonuçlarının ne şekilde / kime dağıtılacağı – Bu aşamada (kimlik) gizliliğinin ne şekilde sağlanacağı (örneğin Ankete cevap veren katılımcılar; İzmir Bornova Cumhuriyet Polis Karakolu’nda görevli memurlar olarak mı, yoksa batı illerinden birinde orta ölçekte bir karakoldaki görevliler olarak mı tanıtılacak?) – Çalışma tamamlanıp öngörülen sonuçlara ulaşıldıktan sonra kişilerden toplanan bilgi ve verilerin imha edilip edilmeyeceği – Bu bilgi ve verilerin nerede muhafaza edileceği, bunun yanında katılımcıların mahremiyetini muhafaza için ne tür önlemlerin mevcut olduğu

Katılımcının bilinçli rızası (5) 5- Araştırma ile ilgili herhangi bir soru olduğunda kiminle irtibat kurulacağı ile ilgili – Katılımcıya araştırma ile ilgili herhangi bir sorunu olduğunda isim, iş adresi, e- posta adresi ve telefon numarası da içeren bir irtibat bilgisi sunulması.

Kaynaklar Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, Ed. Kaan Böke, Alfa Yayınları Essential of Research Methods, Janet M. Ruane, Blackwell Saunders, Mark, Philip Lewis ve Adrain Thornhill (2009). Research Methods for Business Students, Prentice Hall Büyüköztürk ve diğ Bilimsel Araştırma Yöntemleri