Para Teorisi Yrd.Doç.Dr. Mert URAL Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Talebi Teorileri GRUP : Keynesyen ve Neo-Keynesyen Yaklaşımlar GRUP : Klasik ve Paracı Yaklaşımlar Miktar Teorisi (Fisher / Cambridge) Fisher Yaklaşımı Cambridge Yaklaşımı (A.C. Pigou) Modern Miktar Teorisi (M. Friedman) GRUP : Keynesyen ve Neo-Keynesyen Yaklaşımlar Likidite Tercihi Teorisi (J.M. Keynes) Portföy Dengesi Yaklaşımı (J. Tobin) Servet Uyumlaması Yaklaşımı (Brunner, Meltzer) Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Keynesyen İktisatçıların Varsayımları Ekonomi eksik istihdamda dengeye ulaşabilir. Fiyatlar ve ücretler sadece yukarıya doğru esnektir. Parasal aktarma mekanizmasında faiz çok önemlidir. Değer birikim aracı olarak sadece iki alternatif vardır : Para ve Tahvil (Hisse senedi). Para dahil tüm yatırım araçları arasında ikâme söz konusudur. Para ve maliye politikaları ekonomiye istikrar sağlamak için kullanılabilir. Konjonktür hem parasal hem de parasal olmayan faktörlerden kaynaklanabilir. Para arzı ile gelir arasında çift yönlü ilişki vardır. Sürekli bir enflasyon, devamlı para arzı genişlemesi ile gerçekleşmektedir. Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Finansal krizler, konjonktürün tepe noktalarıyla ilişkilendirilmektedir. Finansal krizler, konjonktürün tepe noktasındaki ekonomik genişlemeden daralmaya doğru dönüşün bir temel unsuru ve önceki gelişmelerin kaçınılmaz bir sonucu olarak değerlendirilmektedir. Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Şekil 1 : Konjonktürel Dalgalanmalar Daralma Gerileme Genişleme Toparlanma Dip Doruk Çöküntü Patlama Reel GSYİH Büyüme Trendi Reel GSYİH GSYİH Zaman t1 t2 t3 Şekil 1 : Konjonktürel Dalgalanmalar Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Likidite Tercihi Teorisi (J.M. Keynes) Klasik Miktar Teorisinin, tam istihdama otomatik olarak ulaşılması ve dolanım hızının sabit olması varsayımlarına karşı çıkmıştır. Eksik istihdam ve servet (spekülatif) güdüsüyle para talebini vurgulamıştır. Yani, para talebi gelir yanında faiz oranıyla da etkilenir, sabit bir dolanım hızı söz konusu değildir. Eksik istihdam şartları altında Klasik Miktar Teorisi geçerli değildir. Faiz oranları (i) düşük iken para tutulması (Md), yüksek (i) iken tahvil alınmasını (Md) öngörmektedir. Keynes, para talebi yerine likidite tercihi kavramını kullanmıştır. Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Likidite Tercihi Teorisi (J.M. Keynes) Keynes’in para talebi (Md) ile ilgili olarak kabul ettiği üç güdü şunlardır: İşlem (değişim) güdüsü  Mt = f(y)+ İhtiyat (gelecek) güdüsü  Mp = f(y)+ Servet (spekülatif) güdüsü  MA = f(i)- Md = Mt + Mp + MA Md = f ( y, i) Aktif Ankes Atıl Ankes Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Likidite Tercihi Teorisi (J.M. Keynes) İşlem ve İhtiyat güdüsüyle para talebi gelirin bir fonksiyonu iken, spekülatif para talebi faiz oranı ile ters yönlü bir ilişki içerisindedir. Yeterince düşük bir faiz oranında para talebinin faiz esnekliği sonsuz olabilmektedir (Likidite Tuzağı). Keynes, para ve tahvilden oluşan basit bir portföyden hareket eder. Bireyler finansal servetlerini ya tümüyle para şeklinde ya da mübadele gereksinimi dışında tümüyle tahvil şeklinde tutmaktadır. Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Likidite Tercihi Teorisi (J.M. Keynes) Eğer i  i beklentisi  Tahvil alınırsa sermaye kaybı olur, tüm varlıklar Para olarak tutulur. Eğer i  i beklentisi  Tahvil alınırsa sermaye kazancı olur, tüm varlıklar Tahvil olarak tutulur. Yani; i  Md  Tahvil Talebi  V i  Md  Tahvil Talebi  V Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Likidite Tercihi Teorisi (J.M. Keynes) Keynes’in Mübadele Gereksinimi ve Spekülatif Para Talebi: i0 i1 M0 M1 Md i Mt s s noktasında, MA = 0 ‘dır. Faizler daha fazla yükselmez diye herkes tahvil almıştır. i  Tahvil Fiyatları   MA Eğer Y  LTE sağa kayar Md Eğer Y  LTE sola kayar Md Likidite Tercihi Eğrisi Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Likidite Tercihi Teorisi (J.M. Keynes) Kişilerin Para Talebi Fonksiyonu Tahvil ya da Para seçimini etkileyen Kritik Faiz Oranı’dır. i Reel Md ic w  Likit servetin tümü Tahvil  Likit servetin tümü Para Birey A Birey B Reel Md Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Likidite Tercihi Teorisi (J.M. Keynes) Toplum Açısından Para Talebi Fonksiyonu Toplumda hem Tahvil hem de Para tutanlar vardır. i  MA imin.  Ms  spekülatif ankes (MA) olarak emilir ve faiz üzerinde etkisi olmaz. i Reel Md i0 i2 – faizin düşeceği en alt düzey i1 i2 M0 M1 M2 Mde(i) =  Likidite Tuzağı Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Likidite Tercihi Teorisi (J.M. Keynes) Keynes’e göre para arzındaki artışın etkileşim süreci: (ki . I = Y) IADYMt ve Mp MsDBPBi Md MA DB = Tahvil Talebi AD = Toplam Talep PB = Tahvil Fiyatı Y = Nominal Gelir İ = Faiz (Getiri) Oranı ki = Gelir Çoğaltanı I = Yatırımlar Md = Para Talebi = Mt + Mp + MA Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Portföy Dengesi Yaklaşımı (Tobin-1961, Gurley ve Shaw-1960) Tahvil getirilerinde belirsizlik olması durumunda, kişilerin aynı anda hem para hem tahvil tutabilecekleri savunulmaktadır. Yaklaşımın en önemli katkısı, para talebi fonksiyonunda risk faktörüne yer vermesidir. Kişiler riski azaltmak için çeşitlendirilmiş bir portföy (optimal portföy) tutmaktadırlar. Portföy, finansal varlıklar (tahvil, bono, para) ve maddi varlıklardan (hisse senedi) oluşmaktadır. Varlıkların risk oranları farklı olduğundan aralarında ikâme sınırlıdır. Finansal bir varlıktan çözülen para, yine finansal bir varlığa gider. Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Portföy Dengesi Yaklaşımı (Tobin-1961, Gurley ve Shaw-1960) Varlık Talebi = f (Varlığın Getirisi/Faizi [+], Alternatif Varlıkların Getirisi/Faizi [-]) Örneğin: Tahvil Arzı  Tahvil Fiyatı  i Tahvil Talebi ve Diğer Yatırım Araçları Talebi * Keynes’te, Ms  yalnızca  i ve I etkileniyordu. Portföy oluştururken risklerin de dikkate alınması Keynesçi nitelik taşımaktadır. Risk sübjektiftir yani risk belirlemede psikolojik faktörler önemli yer tutar. Para ve/veya diğer likit değerleri tutmanın üst sınırını servet oluşturmaktadır. Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Portföy Dengesi Yaklaşımı (Tobin-1961, Gurley ve Shaw-1960) Yatırım araçlarının nisbi getirileri (fiyatları), bu değerlerin nisbi arzlarına bağlıdır. Arz artışı getiriyi düşürür. Para talebi, “değer”in arzındaki artışa, getirisine (faiz) ve risk faktörüne bağlıdır. Risk iki türlüdür : enflasyon ve vadeden önce çözülme. Günümüz finansal sistemleri, kişilere hiçbir risk taşımayan çeşitli tasarruf araçları sunduklarından, spekülasyon güdüsünün (atıl para talebinin) varlığını açıklamak güçleşmektedir. Para arzının reel kesimi ne zaman etkileyeceği belirsizlik arz etmektedir. Yani para miktarı ile harcamalar arasında sistematik ilişki yoktur. Md ile V değişkendir. Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Servet Uyumlaması Yaklaşımı (Brunner, Meltzer-1960) Paranın rolü çok önemlidir. Portföy dengesi yaklaşımı ile arasındaki benzerlik: Değerler arası seçimi vurgulamasıdır. Para talebi, alternatif varlıkların nispi getirisi (faizi) [-] ve servetin [+] fonksiyonudur. Her iki unsurun da esnekliği 1’e yakındır. Md = f (i , w) i  Md ve w  Md Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

KEYNESYEN VE NEO-KEYNESYENLER MONETARİSTLER VE NEO-KLASİKLER Genel Değerlendirme KEYNESYEN VE NEO-KEYNESYENLER MONETARİSTLER VE NEO-KLASİKLER Para dahil tüm değerlerin ikâmesi vardır. Para hariç tüm değerlerin ikâmesi vardır. Keynes: Likit servet ya para ya tahvil olarak tutulur. Tercihi faiz (getiri) belirler. Tobin: Likit servet hem para hem tahvil olarak tutulur. Tercihi risk ve (faiz) getiri belirler. Brunner, Meltzer: Likit servet hem para hem tahvil olarak tutulur. Tercihi faiz (getiri) belirler. Varlıkların tercih edilebilirliği, nisbi fiyatlarıyla yani alternatif maliyetle ilgilidir. Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

KEYNESYEN VE NEO-KEYNESYENLER MONETARİSTLER VE NEO-KLASİKLER Genel Değerlendirme KEYNESYEN VE NEO-KEYNESYENLER MONETARİSTLER VE NEO-KLASİKLER Para talebi, faiz oranı ile ters yönde etkilenen istikrarlı bir fonksiyondur. Para talebi faize karşı duyarsızdır. Mdie = 0 Paranın dolanım hızı istikrarsızdır. Paranın dolanım hızı istikrarlıdır. MB açık piyasa işlemleri ile Ms Devlet Tahvili fiyatı ve faiz Kişiler ellerine geçen paranın bir kısmını ankes olarak tutar, kalanı özel sektör tahviline yatırır. Özel Sektör Tahvil fiyatı ve faiz Para banka dışı kesimin eline geçtiğinde, sermaye malı, menkul kıymetler, dayanıklı ve dayanıksız tüketim mallarına yatırırlar. Bu malların fiyatları ve üretim Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

KEYNESYEN VE NEO-KEYNESYENLER MONETARİSTLER VE NEO-KLASİKLER Genel Değerlendirme KEYNESYEN VE NEO-KEYNESYENLER MONETARİSTLER VE NEO-KLASİKLER Devam… İkâme, tüm birbiri yerine geçen yatırım araçlarının getiri oranları birbirine eşit oluncaya kadar devam eder. Böylece, para tutmanın alternatif maliyeti ve Md Sonuçta, daha düşük bir faiz oranında Ms = Md Eğer eksik istihdam varsa, reel gelir ve/veya fiyatlar Tam istihdam varsa, fiyatlar Sonuçta Y ve P  Md Ms = Md Uzun dönemde parasal genişleme sadece fiyatları artırır. Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Arzı Teorisi Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Arzı Teorisi Para arzı teorisi, ekonomide para arzının oluşumunu inceler, para arzının MB tarafından kontrol edilebilirliğini sorgular ve para arzının kontrolü için uygun yöntemleri inceler. Para Arzı kapsamı ile ilgili görüşler: Klasik Yaklaşım Chicago Yaklaşımı Gurley-Shaw Yaklaşımı Geniş Görüş Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Arzı Teorisi Klasik Yaklaşım: En eski ve en çok kullanılan yaklaşımdır. Paranın sadece ‘değişim aracı’ fonksiyonu üzerinde durulur. Para kapsamına, ödeme aracı olarak genel kabul gören değerler sokulur. Yaklaşıma göre; çek sisteminin gelişmiş olduğu ülkelerde para arzı tanımına, fiilen tedavüldeki para (C) ve çek mevduatı (vadesiz ticari ve tasarruf mevduatı) çek sisteminin gelişmemiş olduğu ülkelerde ise sadece tedavüldeki para girmektedir. Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Arzı Teorisi Chicago Yaklaşım: Para arzı tanımına, fiilen tedavüldeki para (C) ve vadesiz mevduat (DD) yanında, farklı bir amaçla tutulan ticaret bankalarındaki vadeli mevduat (TD) girmektedir. Gurley-Shaw Yaklaşım: Para arzı tanımına, halkın alternatif likit değer (fiilen tedavüldeki para (C), vadesiz mevduat (DD), vadeli mevduat (TD) ve çeşitli menkul kıymetler) olarak kabul edebileceği tüm değerler girmektedir. Önce bu değerler arasındaki ikâme derecesinin ölçülmesi, ağırlıkların verilmesi ve para stokunun bu değerlerin ağırlıklı toplamı olarak hesaplanması öngörülmektedir. Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Arzı Teorisi Krediyi İçeren Geniş Görüş: Bu yaklaşım ‘kredi’ ile parayı aynı anlamda görmekte ve tanımı en geniş biçimde yapmaktadır. Bu görüşe göre para stoku (M), ticaret bankaları ve borç para veren diğer bütün kurumların verdiği kredi toplamına eşit alınmaktadır. Temelde tüm yaklaşımlar ‘değişim aracı’ niteliğini taşıyan değerleri para arzı tanımına sokmaktadır. Paranın ‘değer birikim aracı’ niteliğinin de vurgulandığı durumlarda ise ‘para benzeri’ likit değerlerin de tanıma sokulması gerekmektedir. Bu yolla elde edilen para stoku (M), “geniş tanım”ı vermektedir. Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Arzı Teorisi Çeşitli parasal değerler arasındaki ikâme derecesini ölçmek için genelde ‘çapraz esneklik (Ex)’ kavramı kullanılmaktadır. A değerinden tutulan miktardaki yüzde artış Ex = B değerinin getirisindeki yüzde artış Bu ölçüt gerçeği yansıtmayabilir. Çünkü: A’nın miktarındaki yüzde değişmenin tümü B’nin getirisindeki yüzde artışa bağlanmıştır. A’nın getirisindeki değişmenin miktar etkisi dikkate alınmamıştır. Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Arzı Teorisi Dolayısıyla ‘ikâme esnekliği (ES)’ daha anlamlı olacaktır. Örneğin, vadeli (TD) ve vadesiz (DD) mevduat arasındaki ikâme esnekliği formülü aşağıdaki gibi yazılabilir: ‘i’ faiz oranını ifade etmektedir. ‘-’ katsayı elde edilmesi, iki mevduat arasında “ikâme”nin sözkonusu olduğunu gösterir. Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Arzı Teorisi Para Arzı Hesaplama Yöntemleri: Kullanım Esasına Göre; MB ve Mevduat Bankalarının yükümlülükleri (pasifleri) açısından yapılmış tanımları kapsar. Geniş para tanımı olan M2’ye ulaşılır. Kaynak Esasına Göre; MB ve Mevduat Bankalarının varlıkları (aktifleri) açısından yapılmış tanımları kapsar. Net değerler, aktifteki kalemlerden aynı isim altında pasifte yer alan kalemler düşülmek suretiyle elde edilir. Bu tanıma göre : Para Arzı = Net Dış Varlıklar + Net Yurtiçi Krediler Net Dış Varlıklar = Dış Varlıklar – Dış Yükümlülükler Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Arz Edilen Para Tanımları Rezerv Para = Emisyon + Bankalar Mevduatı + Fon Hesapları + Banka Dışı Kesim Mevduatı Parasal Taban = Emisyon + Bankalar Mevduatı + Fon Hesapları + Banka Dışı Kesim Mevduatı + Açık Piyasa İşlemleri Merkez Bankası Parası = Emisyon + Bankalar Mevduatı + Fon Hesapları + Banka Dışı Kesim Mevduatı + Açık Piyasa İşlemleri + Kamu Mevduatı Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

TCMB Analitik Bilanço (İş Günü)   Milyar TL 2000 2001 2002 2003 2004 A.VARLIKLAR 15.383.107 42.333.655 64.676.505 74.229.158 75.548.855 A.1-DIS VARLIKLAR 17.162.973 30.369.591 41.698.601 50.410.221 52.800.408 A.2-IC VARLIKLAR -1.779.866 11.964.065 22.977.904 23.818.937 22.748.447 P.YUKUMLULUKLER P.1-TOPLAM DOVIZ YUKUMLULUKLERI 12.677.202 36.879.202 47.243.586 50.462.255 49.179.503 P.1-a-Dış Yükümlülükler 7.587.490 25.706.805 32.472.756 36.099.050 33.260.371 P.1-b-İç Yükümlülükler 5.089.712 11.172.397 14.770.830 14.363.205 15.919.132 P.2-MERKEZ BANKASI PARASI 2.705.905 5.454.453 17.432.919 23.766.904 26.369.352 P.2-A-REZERV PARA 4.658.028 6.508.334 9.576.584 13.397.156 18.147.173 P.2-Aa-Emisyon 2.754.966 4.224.034 6.428.003 9.360.839 12.793.670 P.2-Ab-Bankalar Mevduatı 1.789.810 2.103.565 2.978.954 3.941.951 5.268.637 P.2-B-DIGER MERKEZ BANKASI PARASI -1.952.122 -1.053.881 7.856.335 10.369.748 8.222.178 P.2-Ba-Açık Piyasa İşlemleri -2.403.540 -2.054.481 6.841.904 8.805.125 6.503.091 P.2-Bb-Kamunun TL Mevduatı 451.418 1.000.600 1.014.431 1.564.623 1.719.088 Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Arzı Teorisi Para arzı teorisi; devletin haricinde, para arzı üzerinde etkili olduğu kabul edilen dört grubun piyasadaki davranışlarının sistematize edilip değerlendirilmesi olarak tanımlanabilir. Bu gruplar; Merkez Bankası Ticari Bankalar Mudiler (Mevduat Sahipleri) Bankaların Kredi Müşterileri Para arzı teorisi, para arzının oluşumunu ve MB tarafından kontrol edilebilirliğini sorgular. Banka Dışı Kesim Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Arzı Teorisi Parasal büyüklüklerin düzeyinde bir değişikliğin ortaya çıkması ile birlikte parasal etkilerden söz edilir. Parasal etkilerin kaynağı, MB politikaları veya piyasalar olabilir. Parasal etkinin kaynağı MB ise, para arzının dışsallığı (egzojen) sözkonusudur. (Paracılar) Parasal etkinin kaynağı piyasalar ise, para arzının içselliği (endojen) sözkonusudur. (Keynesyen) Para arzının içselliği ve dışsallığı ayrımını Mekanik Çarpan (Banka Çarpanı) Modeli ile ortaya koyabiliriz: Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Arzı Teorisi Parasal taban çoğaltanı, kendisinin birkaç katı kadar para yaratma gücüne sahiptir. Ms = mm.H Ms = Ekonomideki para H = Parasal taban mm= Parasal taban çoğaltanı Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Arzı Teorisi Parasal taban çoğaltanı (mm); para arzının (Ms), parasal tabanın (H) kaç katı büyüklüğünde olacağını belirleyen katsayıdır. Ms mm = H Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Arzı Teorisi Ms = CU + DD Ms = cu.DD + DD Ms = (1 + cu).DD 1 Ms = (1 + cu) . . H rd + rt.td + er + cu (1 + cu) Ms = . H DD mm-Parasal taban çoğaltanı Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Arzı Teorisi Temelde para çoğaltanını etkileyecek reeskont ve kanuni karşılık politikaları, parasal taban üzerinde de etkiler doğurabilecektir. MB, reeskont oranını   MB’den borçlanmanın çekiciliği  Böylece, bankaların borçlanma yoluyla sağlayabilecekleri rezervler ve dolayısıyla parasal taban  Kanuni karşılık oranlarının (rd ve rt) değiştirilmesinin, banka rezervleri ve parasal taban üzerindeki etkisi belirsizdir. Bu oranlar yükseldiğinde toplam banka rezervleri artabileceği gibi, bankaların aşırı rezervlerini azaltma girişimleriyle toplam rezervler ve dolayısıyla parasal taban sabit kalabilir. Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Arzı Teorisi Parasal taban çoğaltanında yer alan rd ve rt doğrudan para otoritelerinin elinde bulunan araçlar niteliğindedir. rd  ve rt   mm  Eğer reeskont oranı   er   mm  Çünkü reeskont oranı   borçlanma maliyeti  için bankaların er   mm  Ancak, eğer (piyasa faiz oranı) i   (tahvil talebi  için) er   mm  Vadeli / Vadesiz Mevduat oranı (td) de parasal taban çoğaltanını (mm) etkiler. td   mm  Eğer i   td  ( çünkü tahvil talebi  dolayısıyla TD  ; [td=TD/DD])  mm  Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Arzı Teorisi Vadeli mevduatların para arzı üzerindeki etkisi vadesiz mevduatlardan daha fazladır. Çünkü; Vadesiz mevduatların zorunlu karşılıkları daha düşüktür. Vadeli hesaplar bankalar açısından daha istikrarlı bir kaynak olduğundan, bankalar ihtiyari (aşırı, isteğe bağlı) rezervlerini azaltırlar. Bu rezervlerinin daha büyük bir kısmını plase edebilirler. Sonuç olarak; i   (er, td)   mm   Ms  i   (er, td)   mm   Ms  Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Arzı Teorisi SONUÇ Para otoriteleri, parasal taban (H) ve parasal taban çoğaltanı (mm) üzerinde tam bir kontrole sahip değildir. Özellikle faiz oranlarındaki (i) değişmeler, parasal taban çoğaltanında (mm), para otoritelerinin tam olarak kontrol edemeyecekleri değişimlere yol açabilir. Para arzı faiz oranının aynı yönlü fonksiyonudur. [Keynes] Ms = f (i)+ i   (er, td)   mm   Ms  Yani, para arzı endojendir, içsel olarak belirlenir. cu ve er değişkendir. Yani faizden etkilenirler. Kendileri de para arzını etkilerler. Bu yüzden, aktif bir faiz politikası izlenmelidir. Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Arzı Teorisi SONUÇ Paracılar, cu ve er ‘deki değişmelerin genelde büyük oynamalar göstermediği, ayrıca sözkonusu değişmelerin öngörülebilir ve ölçülebilir nitelikte olduğunu savunur. Yani, çarpan istikrarlı ve öngörülebilir bir büyüklüktür. Ms  otoritelerin kontrolündedir. (egzojen) Md  piyasalar belirler. (endojen) Ms  para arzının egzojen olması; Merkez Bankası’nın para arzını piyasadaki gelişmelerden bağımsız olarak belirleyebilmesidir. Dolayısıyla, para arzı faiz oranından da bağımsızdır. Yrd.Doç.Dr. Mert URAL

Para Arzı Teorisi Dolayısıyla, cu ve er ‘nin faiz oranındaki değişime duyarlılığı parasal taban çarpanını (mm) değiştirip para arzını (Ms) da değiştirecektir. Duyarlılık arttıkça Ms yatık hale gelir. i Ms Ms = f(i)+ Egzojen Endojen i   (er, td)   mm   Ms Yrd.Doç.Dr. Mert URAL