KABA DIŞ MORFOLOJİ

Kaba Dış Morfoloji Vücut Biçimi ve Bölgeleri Açıklıklar Ağız Solungaç Açıklıkları Anüs ve Kloak Açıklığı Abdominal Porlar Duyu Organları Burun Delikleri Gözler Deri Duyu Organları Yüzgeçler Çift Yüzgeçler Tek Yüzgeçler

Vücut Biçimi ve Bölgeleri Balıkların vücudu, diğer Omurgalıların ki gibi genellikle simetrik olmakla beraber çok değişik şekiller gösterir. Bir balığın vücut şekli çoğunlukla beslenme, sürat gibi yaşam tarzına ait bilgiler vermektedir. Fusiform (Mekik şeklinde) Kompressiform (Lateral yassılaşma, Yanlardan basık) Depressiform (Dorso-ventral yassılaşma, Üstten basık) Anguilliform (Yılan şeklinde) Filiform (İplik şeklinde) Taeniform (Kurdele şeklinde) Sagittiform (Ok şeklinde) Globiform (Yuvarlak)

Fusiform: Torpido vücut şekli Balık denilince ilk akla gelen ve genel olarak bilinen bir vücut şeklidir. Vücut iki uca doğru daralıp bir torpidoyu andırır. Vücudun iki ucunun sivri olması nedeniyle ileriye doğru hareket ettiğinde suyun direncini kolaylıkla kırabilmekte ve hız yapabilmektedir. Bu vücut hız sembolüdür. Vücudun üzerindeki mukoz tabakada kayma ve hareketi kolaylaştırması nedeniyle balığın hızına katkıda bulunur. Ton, uskumru, palamut, alabalık bu vücut şekline sahiptir.

Fusiform (Mekik şeklinde) (Mugilidae)

Kompressiform: Yanlardan basık Bitkilerin yoğun olduğu durgun su habitatları için karakteristiktir. Bu vücut biçimi kısa ve çabuk dönüşler yapmak için elverişlidir. Bu balıklar, genellikle suyun orta tabakasında bulunurlar, hareketleri nispeten azdır ve yavaş hareket ederler. Lepomis, Tilapia, Abramis, Scardinius, Pterophyllum bu vücut şekline sahiptir.

Kompressiform (Yanlardan basık) (Pterophyllum altum Melek balığı)

Depressiform: Üstten basık Genel olarak hava kesesi bulunmayan balıklarda görülür ve bu balıklar dipte yaşarlar. Bununla beraber fulya (Myliobatidae), kulaklı fulya (Mobulidae) gibi tabanın üst kısmında, kısmen uçma benzeri yüzen yassı balıklarda görülür. Gerçek kemikli balıklarda seyrek görülür. Vatoz (Rajidae), keler (Squatinidae) gibi bazı köpek balıkları, Kurbağa balığı (Batrachoididae), üzgün balıkları (Callionymidae) ve fener balıkları (Lophiidae) bu tür vücuda sahiptir.

Depressiform (Dorso-ventral yassılaşma) (Pleuronectidae)

Anguilliform: Yılan şeklinde Vücut uzun ve yuvarlaktır. Bu gruptaki balıklar yumuşak zemin içinde kıvrılarak girip çıkmaya, sazlar arasında sürünerek oyuklara ve yarıklara yavaş yavaş sokulmaya uygundur. Anguillidae familyası üyelerinde bu vücut biçimi görülmektedir.

Anguilliform (Yılan şeklinde) (Anguillidae)

Filiform (İplik şeklinde) (Nemichthidae, Gagalı yılan balığı) Vücut ince ve uzundur.

Taeniform (Kurdele şeklinde) (Pholidae) Vücut kordela, bant, şerit benzeri bir şekle sahiptir.

Sagittiform (Ok şeklinde) (Esocidae) Vücut ok benzeridir. Vücut uzunluğu eninden fazladır. Özellikle baş uzunluğu fazladır.

Globiform (Yuvarlak) (Diodontidae, Kirpi balığı) Vücut yuvarlaktır. Hareket yeteneği çok azalmıştır. Tetraodontidae, Cyclopteridae familyası üyelerinde görülür.

Şekilsiz olanlar (Syngnathidae, Deniz atı Phycodurus eques) Bütün balıkların bu gruplara dahil edilmeyeceği kuşkusuzdur. Kutu ve inek balıkları (Ostraciidae), deniz güvesi (Pegassus).

Baş: depressiform, gövde: fusiform, kuyruk: kompressiform Şekilsiz olanlar Baş: depressiform, gövde: fusiform, kuyruk: kompressiform

Kemikli balıklarda vücut şekilleri

Kemikli balıklarda vücut şekilleri

Kemikli balıklarda vücut şekilleri A. Deniz güvesi (Pegasidae) B. İnek balığı (Ostraciidae) C. Yayın balığı (Siluridae) D. Deniz atı (Syngnathidae)

Biçiminde görülen büyük varyasyonlara karşın vücut organizasyonu, diğer Omurgalılarda olduğu gibi, bilateral simetri gösterir. Balıkların vücudu; baş, gövde ve kuyruk olmak üzere üç bölgeye ayrılır, ayrı bir boyun bölgesi yoktur; baş gövdeye doğrudan doğruya bağlanmıştır; kuyruk da gövdenin bir ek parçası değil devamıdır. Baş ile gövdeyi ayırt etmek zor değilse de gövde ile kuyruk arasında kesin bir ayrım ancak internal yapıda belirlenebilmektedir.

Baş: Burun ucundan solungaç kapaklarının (operkulum) arka kenarına kadar olan vücudun ön (anterior) kısmına verilen isim. (Operkulum olmayan balıklarda, son solungaç açıklığı esas alınır, solungaç açıklığı 1 çiftten fazla olan balıklarda son solungaç açıklığı) Gövde: Solungaç kapaklarının arka kenarı ile anal açıklık (anüs) arasında kalan ve içerisinde vücut boşluğunun bulunduğu vücudun orta bölgesine verilen ad. Kuyruk: Anal açıklıktan vücudun sonuna kadar uzanan arka (posterior) bölgeye verilen isim.

Gövdeyle kuyruk anüsten vücut eksenine çizilen hayali dikey bir çizgi ile birbirinden ayrılır. Fakat gövdenin arka sınırının anüs hizası olması tartışmalıdır. Kimi türlerde anüs iyice ön tarafa geldiği için teorik olarak hiç gövde bulunmaması gerekir. Oysa vücut boşluğu anüsün gerisine doğru devam eder. Bu nedenle gövdeyle kuyruk arasındaki sınırı, enine kesitte iç organların bulunmadığı yalnızca destek dokuların ve kasların görüldüğü yerin başlangıcı olarak kabul etmek anatomik bakımdan daha doğrudur.

Açıklıklar Balıkların vücudunda dıştan gözle görülebilen başlıca açıklıklar: Ağız Spirakulum Solungaç açıklıkları Anüs Abdominal porlar Burun delikleri Yan çizgi sisteminin açıklıkları

Ağız Balıkların ağız açıklığı başın ön kısmında olabildiği gibi altta da olabilmektedir. Bu nedenle, ağız açıklığının bulunduğu yere dayanılarak genel bir gruplandırma yapmak mümkün olabilmektedir. Mandibula: Alt Çene, maxilla: Üst Çene. Terminal: Uç konumlu, her iki çenede birbirine eşittir (Salmo). Subterminal: Ağız hafif bir şekilde aşağıya yöneliktir (Leuciscus). İnferior: Alt konumlu, aşağıya yönelik. Üst çene daima alt çeneden uzundur (Acipenser). Superiyor: Üst konumlu, yukarıya yönelik. Alt çene daima alt çeneden uzundur (Gambusia).

Ağız Besinlerini zeminden alan balıklarda ağız ventral konumludur. Besinlerini yüzeyden alan yada zeminde avının üstünden geçmesini bekleyen balıklarda ağız dorsal konumludur. Ağzın büyüklüğü ve biçimi türlerin yaşama ve beslenme şekline göre değişiklik göstermektedir. Zargana (Belone belone) ve kılıç balığında (Xiphias gladius) çeneler çok uzamıştır. İzmarit (Maena vulgaris) ve çapak (Abramis brama) protraktil tipte ağıza sahiptir, dudaklar ileriye doğru çekilebilir. Dudaklar? Bıyıklar?

Balıklardaki ağız çeşitleri A) Ventral B) Ventral C) Terminal D) Dorsal

Balıklardaki ağız yapıları

Balıklardaki ağız yapıları

Kemikli balıklarda görülen bıyık çeşitleri

Solungaç açıklıkları Holocephali ve Osteichthyes’te solungaçlar, başın her iki yanında, birer operkulum ile örtü olarak tek bir boşlukta bulunurlar ve bu boşluk, her iki yanda birer açıklık (solungaç açıklığı) ile dışarı açılır. Solungaç açıklıkları büyüklük bakımından fazla varyasyon göstermezler, ancak genel olarak az aktif balıklarda çok aktif balıklara göre daha küçüktür.

Solungaç açıklıkları Cyclostomata ve Elasmobranchii’de içinde solungaçların bulunduğu cepler ya da yarıklar, çoğunlukla ayrı ayrı dışarı açılırlar ve bu açıklıkların sayıları gruplara göre değişir (Petromyzoniformes: 7 çift, Myxiniformes: 5-16 çift, Elasmobranchii: 5-7 çift). Elasmobranchii ve Chondrostei’de 1. solungaç açıklıkları ile gözler arasında kalan bölgede; her iki yanda, yutaktan dışarı açılan birer açıklık daha bulunur. Spirakulum denilen bu açıklıklar, çene ve dil yayları arasındaki indirgenmiş 1. çift solungaç açıklığıdır.

Anüs ve Kloak açıklığı Anüs, genellikle vücut boyunun ikinci yarısında, anal yüzgecin önünde bulunur, ender olarak daha önde de yer almış olabilir. Aphredoderus’ta gırtlak bölgesindedir. Elasmobranchii ve Dipnoi’de anüs yerine kloak bulunur. Kloak bulunmayan balıklarda anüs bulunur. Anüs: Sindirimden sonra geriye kalan artıkların dışarı atıldığı sindirim kanalı açıklığı. Kloak: Sindirim, boşaltım ve üreme kanallarının açıklığı ortak oda.

Abdominal porlar Cylostomata, Elasmobranchii, Chondrostei ve hatta kimi Teleostei’de görülen ve vücut boşluğunun dışarı açılan delikleri olan abdominal porlar, anüs civarında bulunurlar. Bu porlar çoğunlukla 1 çift olmakla birlikte, kimi kez bir tek de olabilir. Cyclostomata’da yumurta ve spermlerin dışarı atılmasına yarayan bu porların, daha yüksek balıklardaki işlevi bilinmez.