MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları T.C SAKARYA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ENERJİ EKONOMİSİ ve MALİYET ANALİZİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Ahmet KOLİP SAKARYA

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları TEŞEKKÜR Bu ders slaytları hazırlanırken büyük oranda; Prof.Dr. Bahri Şahin Bey’in «Enerji Maliyeti» adlı kitabı ile E.Kahya’nın «Mühendislik Ekonomisi» kitabından ve Professor C. S. Park ’ın ( Fundamentals of Engineering Economics) sunum notları ’ndan yararlanılmıştır. Kendilerine teşekkür ediyorum. 2

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Kaynaklar: 1.Şahin, B. Ve Aybers N., «Enerji Maliyeti», Yıldız Teknik Üniversitesi Yayını, Yayın No:299, Işık, A., Mühendislik Ekonomisi 3. Okka, O., 2003, Mühendislik Ekonomisine Giriş, Selçuk Üniversitesi, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 4. Chan, S. P Contemporary Engineering Economics, 3rd Edition, Prentice Hall 5. Revelle, C. S., Whitlach, E. E., Wright, J. R., Civil and Environmental Systems Engineering 3

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Faydalı linkler: s/ /interactive/ED/EDA.htm 4

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Tüneller ve Otoyollar 5

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 6

7

8

Gökdelenler, İnşaatlar 9

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 10

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 11

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 12

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 13

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 14

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 15

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Gemiler, Limanlar 16

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 17

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 18

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 19 Köprüler..

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 20

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 21

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 22

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 23

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 24

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 25

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 26

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Hidrolik Santraller 27

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 28

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 29

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 30

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 31

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 32

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 33

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Termik Santraller 34

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 35

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Rüzgar Enerjisi Santralları 36

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 37

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Güneş Enerji Santralları 38

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 39

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 40

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 41

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 42

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 43

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 44

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 45

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 46

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 47

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 48

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 49

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 50

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 51

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 52

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 53

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 54

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 55

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Nükleer Santraller 56

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 57

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Sanayii Tesisleri, Fabrikalar 58

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 59

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Petrol İşleme Tesisleri 60

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 61

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 62

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Modern sosyal hayat iş taksimine ve ihtisaslaşmaya dayanır. Belirli bir malı üreten kimse veya firmada mal fazlalığı oluşur ve ihtiyaç duyulan diğer mallarla değiş tokuş etme ihtiyacı doğar. 63 EKONOMİYE GENEL BAKIŞ

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Mal ve hizmetlerin alış verişi ‘’Pazar’’ larda olur ve ‘’Para’’ bu alış verişi kolaylaştıran bir vasıtadır. ’’Ekonomi‘’ bilimi, firmaların ve kişilerin pazardaki davranışlarını inceler ve bunları bazı kurallara bağlamaya çalışır. 64

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Ekonomide üç çeşit bağımsız karar mekanizması karşılıklı etkileşir. Bunlar; «Kişiler», «Firmalar» ve «Devlet» ‘dir. Kişiler ev ihtiyaçlarını en iyi ve en ucuz bir şekilde temine çalışırlar, firmalar rekabet ortamı içinde daha fazla satmaya ve kârlarını yükseltmeye gayret ederler, devletin gayeleri ise çeşitlidir. 65

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Devlet önemli bir tüketicidir. Devlet harcamalarının önemli bir kısmı savunma ve eğitim harcamaları gibi iktisadi olmayan hizmetlerden ileri gelir. Devlet bu hizmetleri yürütebilmek için firmalardan ve kişilerden ‘’vergi’’ toplar. Aynı zamanda devlet, bazı ekonomik mal ve hizmetlerin de üretim ve dağıtımını üstlenmek zorundadır. Bu mal ve hizmetler toplum için çok gerekli oldukları halde, özel işletmeler bunları yeterince kârlı bulamadıkları veya gerekli finans imkanı bulamadıkları için bu işleri yapmamaktadırlar. Buna örnek olarak, barajlar, yollar ve elektrik santralleri gösterilebilir. 66

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Ayrıca devlet gelir dağılımını düzenlemek, işsizlik ve sağlık sigortası oluşturmak, tekeller oluşturmasını önlemek üzere pazarları düzenlemek, tarım sektörüne yardımcı olmak ve hava kirliliğini önlemek gibi maksatlarla pazarlara müdahalede bulunur. Devlet müdahalesinin hakim olduğu ekonomik düzene ‘’Güdümlü’’veya ‘’Planlı Ekonomi’’ denir. Devlet müdahalesinin gerekli minimum sınırlarda tutulmaya çalıştığı ekonomik düzene ‘’Serbest Pazar Ekonomisi‘’ veya kısaca ‘’Pazar Ekonomisi’’ adı verilir. 67

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Pazar ekonomisi düzeninde yaşayan milyonlarca tüketici ve üreticinin davranış ve kararlarını yönlendiren bir kurum yoktur. Bütün bu değişik kararlar sonucu ortaya çıkan dengeye Pazar- Piyasa mekanizması adı verilir. İktisat biliminin başlıca görevi; iktisadi olayların gözlenmesi, iktisadi analiz yöntemleri ile çeşitli iktisadi olaylar arasındaki ilişkileri saptamaktadır. Bu suretle, bazı kurallar oluşturarak, şu veya bu olay olunca ne gibi sonuçlar çıkacağını anlamak mümkün olur. İktisadi analiz veya teorinin temelinde insanların ‘’Rasyonel’’ yani akılcı davranacakları varsayımı yatar. Bu nedenle iktisat biliminde doğa bilimleri gibi kesin genellemeler yapılamaz. Ancak muhtemel eğilimlerden söz etmek mümkündür. 68

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Şekil Gelir Gider Dairesel Akımı 69

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Şekil-1.1’de bir toplumdaki gelir ve giderlerin dairesel akımı gösterilmiştir. Bu şekilden görüleceği gibi, firma kazançlarının bir kısmı ‘’Hizmet Pazarı’’ vasıtası ile kişilere geri gelir. Kişi gelirlerinin bir kısmı ‘’Mal Pazarı’’ vasıtası ile firmalara giderken, bir kısmı vergi olarak devlete ödenir. Devlet topladığı vergilerle firmalardan mal satın alır veya kişilere dönük sosyal hizmetleri yürütür. Kişilerin ekonomileri finans kuruluşlarında toplanır ve buradan firmalara kredi olarak verilir. 70

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Mikro iktisatta küçük ve kapalı bir çevre içindeki iktisadi sorunlar ele alınır, firmaların ve kişilerin pazardaki davranışları incelenir. Burada temel analitik araç ‘’Arz ve talep” analizidir. Makro iktisatta ise, bir bütün olarak ekonominin nasıl dengeye geldiği araştırılır. Burada iktisatçı, global verilerle çalışır. Devletin toplam harcamaları, toplam özel yatırımlar, toplam ulusal gelir, fiyatların genel düzeyi, geçerli faiz oranları, işçilik ücretleri gibi değişkenler incelenir ve belirli bir toplum yapısı için bazı genel kurallar çıkarılmaya çalışılır. 71

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları EKONOMİK SİSTEMİN İŞLEYİŞİ Ekonomide kurallar koymak sadece pazar ekonomisinde mümkündür. Güdümlü ekonomide kuralları yönetim koyar ve ekonomi devlet tarafından hazırlanmış olan planlara göre değişir. Ekonomiyi bazı sektörlere bölmek mümkündür. Şüphesiz en önemli bölünme ‘’Pazar Sektörü ve Pazar Dışı Sektör ‘’ şeklindedir. Pazar dışı sektörde mal ve hizmetler satılmaz, hayır cemiyetleri tarafından dağıtılır. Bunlar için gerekli fon, kişiler tarafından verilen bağışlarla oluşturulur. Ekonomik kurallar sadece Pazar sektörü için geçerlidir. Ayrıca ekonomide ‘Devlet Sektörü’, ‘Özel Sektör» ve ‘Tarım Sektörü’ gibi ayrımlar yapılabilir. Mikro ekonomide sektörler detaylı olarak analize tabi tutulurlar. 72

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Bir toplumun ekonomik kalkınması, fazla üretmek ve satmakla mümkün olur. Özellikle dış satım çok önemlidir. Üretebilmek için ‘’Sermaye‘’ gerekli- dir. Bu nedenle başlangıçta pazar ekonomisine geçebilmek için büyük özel sermaye oluşturma devrine ’’Kapitalizm‘’ adı verilmiştir. Bu rejimde, paranın mahdut girişimciler elinde toplanması ve emekçilerin sömürülmesi sonucu olarak, gelir dağılımında dengesizlik oluşmuş ve buna alternatif olarak, özel teşebbüsü engelleyen ‘Komünizm’’ ortaya çıkmıştır. 73

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Sermaye sahiplerinin paralarını kâr maksadı ile belirli işlere yatırmalarını tanzim eden mekanizmaya ‘Sermaye Piyasası’ adı verilir. Serbest Pazar ülkelerinde, üretimin önemli bir kısmı, özel girişimci kişiler tarafından yapılabildiği gibi, ortaklık kurmuş kişilerin oluşturduğu firmalar veya şirketler tarafından da yapılır. Ekonomik düzenin işleyebilmesi için sermaye piyasası yeterli değildir. Bununla birlikte bir de ‘’Para Piyasası’ na ihtiyaç vardır. Sermaye piyasasının esas unsuru ‘’Fiyat’’ dır. Fiyat sermayenin tercihen hangi işlere tahsis edileceğini belirler. Para piyasasının esas unsuru ise ‘’Para’’ dır. Takas usulü ile alış veriş artık tarihe mâl olduğuna göre, para olmadan pazarın işlemesi düşünülemez. 74

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Para, fiyatı belirleyen bir ölçü birimidir, bir tedavül vasıtasıdır ve bir tasarruf aletidir. Para denilen kâğıt parçasının bizatihi hiçbir değeri yoktur, paranın gücü temsilidir. Sermaye birikimi tasarrufla mümkün olur ve kişilerin tasarruflarının önemli bir kısmı bankalarda toplanır. Bankalar ise topladığı paraları müteşebbis kişilere veya firmalara ‘’faiz” adı verilen bir kira karşılığında kredi olarak verirler. Paranın alım satım işleri ile uğraşılan mevduat bankacılığında bankalar faiz karşılığında kişilerin tasarruflarını kiralar ve daha yüksek faizle müteşebbislere kredi vermek sureti ile kâr ederler. 75

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Sermaye piyasasında firmalar ‘’hisse senedi’’ satmak sureti ile halka açılıp ortak sayılarını artırabilirler. Hisse senetleri, banka faizlerine bir alternatif olarak bir tasarruf vasıtası oluştururlar. Bu mekanizmayı ise sermaye piyasası düzenler. Mal piyasası (Emtia Borsası), sermaye piyasası (Hisse Senedi Borsası) ve para piyasası (Mevduat Bankacılığı) birbirini tanımlayan alt sistemlerdir. Bunlar diğer organlarla bir araya gelmek sureti ile ‘’Total Ekonomik Sistemi‘’ oluştururlar. 76

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları PAZAR EKONOMİSİ İnsanların toplu halde yaşamaya başlamaları ile birlikte, ihtisaslaşmış üretim mübadele ihtiyacı doğmuştur. 11. ve 12. yüzyıllarda şehirler, çevredeki bölgelerin alış veriş merkezi haline gelmeye başlamışlar ise de pazarlarda otoriter ve katı bir düzen vardır. Kapalı Ekonomi adını taşıyan bu düzende tüm iktisadi faaliyetler, derebeyinin isteklerine bağlıdır. Çevredeki tüm arazinin ve üretimin sahibi o’dur ve halk o’nun için çalışır. Ticaret merkezi haline gelmeye başlayan şehirlerde ise, bütün meslekler ‘’Loncalar’’ halinde örgütlenmiş olduğu için, serbest ticaret tam gelişememiştir. 77

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 16.yüzyılda Batı Avrupa’da kaydedilen sosyal ilerleme, ticaretin gelişmesine neden olmuştur. Kişilerin fazla k â r arayışı içinde sermaye edinmeleri ve bu maksatla örgütlenmeleri kapitalist bir düzen meydana getirmiştir. 18. yüzyılda İngiltere’de başlayan sanayi devrimi, ekonomide yeni bir devir açmıştır. Tüm ekonomik faaliyetler, tarım ve ticaret etrafında cereyan etmekte iken, bu yüzyılda sanayinin önemi kendini göstermeye başlamıştır. Yeni keşifler üretimin hızla artmasını sağlarken, zengin arazi sahiplerinin sanayi alanında yatırım yapmaya başladıkları ve büyük firmalar oluştuğu gözlenmiştir. Pazar ekonomisi kavramı, 19. yüzyılda sanayi devriminin diğer Avrupa ülkelerine ve Amerika’ya yayılması ile ortaya çıkmıştır. 78

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Pazar ekonomisi düzeninde en önemli kural ‘’Arz ve Talep‘’ kuralıdır. Bu kuralın işleyebilmesi için, serbest rekabet ortamının olması şarttır. Serbest rekabetin bulunduğu müdahalesiz bir pazarda firmalar, alım gücü olan tüketicilerin ihtiyaçlarını karşılayabil- mek ve daha fazla kazanabilmek için rakiplerine nazaran daha kaliteli mal üretmeye çalışırlar. Tüketiciler ise hiçbir baskı altında kalmaksızın tercihini kullanırlar. Üretim miktarları da bu mekanizmada önemli bir rol oynar. Üretim miktarı talebi karşılamaya yeterli olmadığında stoklar marifeti ile oluşturulan fiyatlar geçicidir. Üretim miktarının tüketim miktarına eşit olduğu zaman arz ve talep kuralı ile oluşan fiyata ‘’Normal Fiyat‘’ denir. 79

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Pazar ekonomisi henüz yenidir. Ve gelişmesini sürdürmektedir. Serbestçe işleyen tam bir Pazar ekonomisi henüz hiçbir yerde yoktur. Ülkeden ülkeye değişik olmakla beraber, devlet güvenliğini sağlamak, amme hizmetlerini görmek, enflasyonu önlemek gelir dağılımını düzenlemek gibi nedenlerle az veya çok ekonomiye müdahale eder. Bu müdahalenin fazlaca etkili olduğu gelişmekte olan ülkelerde görülen geçici rejime ‘’Karma Ekonomi’’ denir. 80

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Kapitalist düzene bir reaksiyon olarak ortaya çıkmış bulunan komünist rejimde, ekonomik sistem tamamen devlet kontrolündedir. Ekonomik gelişmenin 5 yıllık planlarla belirlendiği bu ekonomik sisteme ‘’Planlı Ekonomi’’ veya ‘’Güdümlü Ekonomi‘’ adı verilmiştir. Eşyanın tabiatına aykırı olarak, kişilerin mülkiyet ve kazanç hislerini inkâr eden bu sistemde üretimi arttırmak ve toplumu refaha kavuşturmak mümkün olamamıştır. Bu nedenle günümüzde planlı ekonomi grubuna dahil komünist ülkelerin tamamı serbest Pazar ekonomisine geçme çabası içindedirler. 81

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları ARZ VE TALEP KURALI Tam serbest rekabetin bulunduğu ortamda, fiyat belirlenmesinde yapay dış müdahale (devlet kontrolü gibi) bulunmadığı zaman, fiyatlar arz ve talep kuralına bağlıdır. Bu husus, Pazar ekonomisinin en belirgin vasfıdır. 82

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Şekil 1.2’de mal talebinin fiyat ile nasıl değiştiği gösterilmiştir. Şekilden görüleceği üzere, fiyat düştükçe talep doğal olarak artmaktadır. Örneğin malın fiyatı 3000 TL iken adet satılabilmiş iken, fiyat 1000 TL ye inince adet satılmıştır. 83 Şekil-1.2. Fiyat talep Eğrisi

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Şekil-1.3 ‘de ise, fiyat ile arz miktarı arasındaki ilişki gösterilmiştir. Talebin tam aksine mal pahalı satılabiliyorsa arz artacaktır. Örneğin, mal 1000 TL’ye satılabiliyorsa arz iken, malın fiyatı 3000 TL olduğu zaman bunu satmak çekici hale gelir. Ve arz olur. 84 Şekil 1-3. Fiyat-Arz Eğrisi

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları Serbest Pazar ekonomisinde bir malın fiyatı, talep ve arz miktarlarının dengelenmesi ile belirlenir. Şekil-1.4’de arz ve talep eğrileri birlikte gösterilmiştir. Bu eğrilerin kesişme noktasında arz ve talep dengelenmiş ve fiyat belirlenmiştir. Örneğin, malın 2000 TL iken arz ve talep her ikisi de ise denge mevcuttur. Ve fiyat belirlenmiştir. Malın fiyatı 3000 TL olduğundan arz ‘e yükselir ise de talep olacağına göre mal alıcı bulamaz, mal fazlalığı fiyatın düşmesine sebep olacak ve denge noktasına geri gelinecektir. 85 Şekil 1-4. Arz ve talep kuralı

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 86 Bölüm 1 Mühendislik Ekonomisi Kararları Rasyonel karar verme süreci Ekonomik kararlar Geleceği öngörme Mühendislerin iş hayatındaki rolleri Büyük ölçekli mühendislik projeleri Stratejik mühendislik ekonomisi karar türleri

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 87 Rasyonel Karar Verme Süreci 1.Karar problemini kabul etme 2.Hedefleri veya amaçları tanımlama 3.Gerekli verileri toplama 4.Olurlu karar alternatiflerini belirleme 5.Karar kriterlerini seçme 6.En iyi alternatifi seçme

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 88 Hangi aracı kiralayalım? 1.Karar problemini kabul etme 2.Hedef veya amaçları tanımlama 3.Gerekli verileri toplama 4.Olurlu karar alternatiflerini belirleme 5.Karar kriterlerini tanımla 6.En iyi alternatifi seçme Araç ihtiyacı Araç güvenli olmalı Teknik ve finansman verilerini topla Saturn ve Honda seçenekleri Minimum toplam nakit çıkışı Honda’yı seç

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 89 Araç Kiralama - Veriler

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 90 Mühendislik Ekonomisi Kararları Planlama Yatırım Pazarlama Kar İmalat

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 91 Geleceği Öngörme Gelecek yatırımlar Talebin tahmini Satış fiyatlatlarının tahmini Üretim maliyetlerinin tahmini Ürün ömür süresinin tahmini

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 92 Mühendislerin İş Hayatındaki Rolleri Üretimden, pazarlamaya ve finansa kadar değişik alanlarda karar verme sürecine katılma Yeni donanım ve ekipmanların satın alınması Tasarım fikrinden teslimata kadar ürün tasarımı ve planlaması

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 93 Büyük Ölçekli Mühendislik Projeleri Büyük yatırım maliyetleri gerektirir. Finansal sonuçlarını görmek uzun zaman alır. Gelir ve gider akışlarını öngörmek zordur.

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 94 Stratejik Mühendislik Ekonomisi Karar Türleri Donanım ve proses seçimi Donanım yenileme Yeni ürün geliştirme Maliyet düşürme Servis iyileştirme Kamu hizmetleri Yatırım etkinliği

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 95 Hangi Malzeme Seçilmeli ?

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 96 Donanım Yenileme Makinayı şimdi değiştirmek doğru karar mı? Değilse, yenileme için doğru zaman nedir?

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 97 PCB transformerların yenilenmesi

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 98 Yeni Ürün ve Ürün Geliştirme Artan talebi karşılamak için yeni bir tesis mi inşa edelim yoksa satın mı alalım? Yeni ürünü piyasaya sunmak için para harcamaya değer mi? Gillette MACH3 Projesi

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 99 Hızlı Prototip Sistemi

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 100 Maliyet Düşürme El ile yapılan bir işlemin otomasyonu için yeni bir makine almak gerekli mi? İleride kazançlı çıkmak için şimdi yatırım yapmak mantıklı mı?

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 101 Hizmeti İyileştirme Ek “robot terzi” lerin maliyetini karşılamak için ek satılması gereken jeans miktarı nedir?

MTY 500 – Maliyet Analizi ve Mühendislik Ekonomisi- Bolum1: Mühendislik Ekonomisi Kararları 102 Özet Mühendislik ekonomisi kararı mühendislik projeleri ile ilgili tüm yatırım kararlarını kapsar. Beş temel mühendislik ekonomisi karar alanları: (1) donanım ve proses seçme, (2) donanım yenileme, (3) ürün geliştirme, (4) maliyet düşürme ve (5) servis iyileştirme. Zaman ve belirsizlik faktörleri yatırım projelerini ortak tanımlayıcı karakteristiğidir.