TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ ARAŞTIRMA ÇALIŞMASI 2 KAMU İHALESİ VE ETİK Doç. Dr. Arif KÖKTAŞ Doç. Dr. Fatih KARAOSMANOĞLU Prof. Dr. Veysel K. BİLGİÇ 8 EKİM 2009

kamu kaynaklarının etkili ve TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ GİRİŞ kamu kaynaklarının etkili ve yolsuzluklardan uzak bir biçimde yönetilmesinin temel bir enstrümanı Kamu ihalesi Saydamlık, adil ve eşit muamelenin sağlanması Kamu kaynaklarının istenilen amaçlara uygun harcanması Kamu ihalesi yapan görevlilerin davranışlarının ve profesyonelliklerinin idarenin kamusal amaçlarına uygun olarak kullanılması İhale kararlarına karşı hukuk yollarına başvurunun açık, hesap verebilir ve kamu denetimini sağlar biçimde olması Devletlerin Çabaları: 8 EKİM 2009

TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ Projenin Amacı Kamu ihale prosedürünün ihale öncesi, ihale aşaması ve ihale sonrasındaki riskleri, zayıflıkları ve kırılganlıkları ortaya çıkarmak Bu riskli alanlarda ortaya çıkan yaygın etik dışı davranışları tespit etmek Ortaya çıkan bu etik dışı davranışların engellenmesi için gerekli çözüm önerileri getirmek 8 EKİM 2009

TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ Veri Toplama Yöntemi . Kitaplar, makaleler, raporlar, uluslar arası ve ulusal mevzuat taraması, istatistiksel veriler Mülakat (derinlemesine görüşme) yöntemi (Nisan-Mayıs 2009) Kamu ihaleleri ve etik konusunda bilgi ve tecrübelere sahip olan kişilerle görüşme Enerji ihaleleri ve belediye ihaleleri olarak sınırlandırılmıştır: Bu ihale çeşitlerinin kamuoyuna daha fazla mal olması Parasal olarak yüksek miktarlarda olması Kamuoyunda bu tür ihaleler hakkında daha fazla şikâyet olması Özellikle enerji ihalelerinin uluslararası boyutunun olması 8 EKİM 2009

TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ Kamu ihale sürecinde riskler: Bir idari görevin yerine getirilmesindeki basit bir hata İlgili mevzuatın kasıtlı olarak ihlal edilmesi Kamu ihale sürecinde önemli riskler: İhaleye konu olan bir şeyin gerçekten ihtiyaç olup olmadığına karar verilmesi aşamasından İhale sözleşmesinin yapılması ve ödemenin yapılmasına kadar geçen sürelerde ortaya çıkmaktadır. 8 EKİM 2009

TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ İhale Öncesinde Yaygın Riskler Kamu ihalesinin ihtiyaç analizinin, planlamasının ve bütçelemesinin yetersiz olması b) Yetersiz ya da objektif olarak tanımlanmamış şartnameler c) Yetersiz ya da düzensiz ihale prosedürü tercihi d) Yetersiz ya da istekliler üzerinde tutarlı bir biçimde uygulanmayan ihale teklifi hazırlama takvimi 8 EKİM 2009

TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ İhale Aşamasında Yaygın Riskler İhaleye davette isteklilerin bilgilere uygun olmayan yollarla ulaşması b) Yetersiz fiyatla sonuçlanan rekabetçi olmayan ya da bazı durumlarda gizli anlaşmalı tekliflerin verilmesi c) Değerlendirme ve onaylama sürecinde yanlı tutum takınmaya ve yolsuzluğa yol açan çıkar çatışması durumları d) İhaleyi kazanamayan isteklilerin bir ihale kararına karşı hukuk yollarına başvurmalarını teşvik etmeyen, karar verme prosedürüne ilişkin kayıtlara ulaşmanın mümkün olmaması 8 EKİM 2009

TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ İhale Sonrasında Yaygın Riskler Yüklenicinin yetersiz biçimde izlenmesi b) Alt yüklenicilerin ve partnerlerin sorumsuzluğu ya da saydam olmayan yöntemle seçilmesi c) Kamu görevlileri üzerinde yetersiz denetim d) Başta ödeme olmak üzere finansal görevlerin yetersiz biçimde ayrılması 8 EKİM 2009

TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ İhale Öncesinde Riskli Alanlar   Enerji Belediye Enerji_Belediye Cevaplayıcı sayısı (n=43) İhalenin ihtiyaç analizinin ve bütçelemesinin yetersiz olması 7,1% 42,9% 50,0% 14 Şartnamenin tüm isteklilerin teklif verebileceği şekilde düzenlenmemesi 17,1% 5,7% 77,1% 35 İhale teklifi hazırlama takviminin yetersiz olması 20,0% 80,0% 5 8 EKİM 2009

TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ İhale Öncesinde Etik Dışı Davranışlar   Evet Cevaplayıcı sayısı (n=43) Maddi çıkar sağlamaya ilişkin etik dışı davranışlar 88,4% 38 Haksız rekabet 74,4% 32 Verimlilik 32,6% 14 Statü sağlamaya ilişkin etik dışı davranışlar 9,3% 4 Siyasi menfaat 4,7% 2 Kariyer Düşüncesi 2,3% 1 8 EKİM 2009

TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ İhale Öncesinde Çözüm Önerileri   Evet Cevaplayıcı sayısı (n=43) Eğitim 18,6% 8 Personel Yönetim Mevzuat aracılığıyla Standartlaştırma 34,9% 15 Siyaset 7,0% 3 Denetim 14,0% 6 Teknoloji 2,3% 1 İlkeler 41,9% 18 8 EKİM 2009

TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ İhale Aşamasında Riskli Alanlar   Enerji Belediye Enerji_Belediye Cevaplayıcı sayısı (n=43) İsteklilerin, ihaleye katılımlarında bilgilere uygun olmayan yollarla ulaşması 10,0% 90,0% 10 İsteklilerin kendi aralarında gizli anlaşma yaparak teklif vermeleri 6,7% 83,3% 30 Tekliflerin değerlendirilmesi ve onaylama sürecinde yanlı tutum takınılması 13,3% 73,3% 15 8 EKİM 2009

TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ İhale Aşamasında Etik Dışı Davranışlar   Evet Cevaplayıcı sayısı (n=43) Maddi çıkar sağlamaya ilişkin etik dışı davranışlar 90,7% 39 Haksız rekabet 44,2% 19 Verimlilik 48,8% 21 Statü sağlamaya ilişkin etik dışı davranışlar 30,2% 13 Siyasi menfaat 9,3% 4 Kariyer Düşüncesi 2,3% 1 8 EKİM 2009

İhale Aşamasında Çözüm Önerileri TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ İhale Aşamasında Çözüm Önerileri   Evet Cevaplayıcı sayısı (n=43) Eğitim 11,6% 5 Personel 4,7% 2 Yönetim 25,6% 11 Mevzuat aracılığıyla Standartlaştırma 37,2% 16 Siyaset 7,0% 3 Denetim 23,3% 10 Teknoloji 16,3% 7 İlkeler 51,2% 22 8 EKİM 2009

TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ İhale Sonrasında Riskli Alanlar   Enerji Belediye Enerji_Belediye Cevaplayıcı sayısı (n=43) Yüklenicinin performansının yetersiz biçimde izlenmesi 7,1% 92,9% 28 Kamu görevlilerinin yetersiz denetlenmesi ya da denetlenmemesi 11,8% 88,2% 17 Finansal görevlerin yetersiz biçimde ayrılması 25,0% 75,0% 4 8 EKİM 2009

İhale Sonrasında Etik Dışı Davranışlar TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ İhale Sonrasında Etik Dışı Davranışlar   Evet Cevaplayıcı sayısı (n=43) Maddi çıkar sağlamaya ilişkin etik dışı davranışlar 79,1% 34 Haksız rekabet 4,7% 2 Verimlilik 53,5% 23 Statü sağlamaya ilişkin etik dışı davranışlar 51,2% 22 Siyasi menfaat 11,6% 5 Kariyer Düşüncesi 9,3% 4 8 EKİM 2009

TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ İhale Sonrasında Çözüm Önerileri   Evet Cevaplayıcı sayısı (n=43) Eğitim 18,6% 8 Personel 16,3% 7 Yönetim 23,3% 10 Mevzuat aracılığıyla Standartlaştırma Siyaset 2,3% 1 Denetim 62,8% 27 Teknoloji - İlkeler 7,0% 3 8 EKİM 2009

İstekli ve idareyi kapsayacak etik kodların hazırlanması TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ İstekli ve idareyi kapsayacak etik kodların hazırlanması Sıklık Yüzde Geçerli Yüzde Toplam Yüzde Geçerli Evet 37 86,0 Hayır 6 14,0 100,0 Toplam 43 8 EKİM 2009

TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ Etik kodların denetimine ilişkin yollar Yararlı Cevaplayıcı sayısı (n=43) Yararlı Değildir Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu 81,8% 18 18,2% 4 Kamu İhale Kurumu 58,3% 7 41,7% 5 Birimlerin Kendi Teftiş Kurulları 69,2% 9 30,8% Ombudsman Sistemi 8 EKİM 2009

İhale aşamaları itibariyle etik dışı davranışlar (“Evet” Cevapları) TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ İhale aşamaları itibariyle etik dışı davranışlar (“Evet” Cevapları)   İhale Öncesi Aşama Cevaplayıcı sayısı (n=43) İhale Aşaması İhale Sonrası Aşama Maddi çıkar sağlamaya ilişkin etik dışı davranışlar 88,4% 38 90,7% 39 79,1% 34 Haksız rekabet 74,4% 32 44,2% 19 4,7% 2 Verimlilik 32,6% 14 48,8% 21 53,5% 23 Statü sağlamaya ilişkin etik dışı davranışlar 9,3% 4 30,2% 13 51,2% 22 Siyasi menfaat 11,6% 5 Kariyer Düşüncesi 2,3% 1 8 EKİM 2009

TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ İhale aşamaları itibariyle etik dışı davranışların önlenmesine yönelik çözüm önerileri (“Evet” Cevapları)   İhale Öncesi Aşama Cevaplayıcı sayısı (n=43)) İhale Aşaması (n=43) İhale Sonrası Aşama Eğitim 18,6% 8 11,6% 5 Personel 4,7% 2 16,3% 7 Yönetim 25,6% 11 23,3% 10 Mevzuat aracılığıyla Standartlaştırma 34,9% 15 37,2% 16 Siyaset 7,0% 3 2,3% 1 Denetim 14,0% 6 62,8% 27 Teknoloji N/A İlkeler 41,9% 18 51,2% 22 8 EKİM 2009

TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ BAZI ÇÖZÜM ÖNERİLERİ İhale yapan personelin uzmanlaşmasına imkan tanıyacak kadro yapısı ve eğitim sisteminin oluşturulması İhale dokümanlarında yeterlik kriterlerinin yoruma açık olmayacak şekilde belirlenmesi. İhale yeterlik kriterlerindeki teklif verebilmeyi zorlaştıran unsurların esnetilmesi 4734 sayılı kanunda değişiklik yapılarak teknik şartnamelerde yer alan aşırı spesifikasyonların engellenmesi 5812 sayılı yasa KİK’in yetki alanını daraltıyor. Buna göre ihaleler hakkında şikayetler dilekçe ile yapılacak ve KİK dosyanın tamamına bakmadan sadece şikayete konu olan hususlara bakacak. Oysa kamuoyu denetimi bakımından basın ya da şikayet yoluyla yapılan denetim önemliydi Elektronik araçların daha yoğun kullanılması. Değerlendirmenin sistem tarafından yapılacağı ve ihale komisyonunun takdir yetkisini ortadan kaldıracağı için e-ihalenin uygulamaya geçilmesi Firmaların tek numara üzerinden iş bitirme belgeleri, vergi, sigorta, sertifikalar vb. kayıtlarının görülebileceği veritabanı alt yapısının oluşturulması 8 EKİM 2009

TÜRKİYE’DE YOLSUZLUĞUN ÖNLENMESİ İÇİN ETİK PROJESİ BAZI ÇÖZÜM ÖNERİLERİ İhaleye fesat karıştıran kamu görevlileri üzerinde daha ağır yaptırımlar uygulanmalı ve bu yaptırımlar caydırıcı nitelikte olmalıdır En ucuz teklif her zaman en iyi teklif olmadığından teklifi değerlendirecek donanımlı elemanların olmaması durumunda bu konuda bağımsız kuruluşların görev alması Pek çok etik dışı davranışın önlenmesinde, “izleme” önemli bir etkendir. İzleme ve etkin denetim etik dışı davranışların yapılma sıklığını düşürecek ve caydırıcı bir etkiye yol açacaktır Yapı denetimi sisteminde olduğu gibi ETKB’nın projelerinin ihalesinde bağımsız denetim firmalarının devreye sokulması. Bu firmaların yükümlülük ve sorumluluklarının artırılması Hak edişin hazırlanması ve ödenmesi, kabul ve kontrol aşamalarında görev tanımlarının süre kısıtlarıyla birlikte yeniden yapılması. Meslek odalarına kabul sürecinde rol verilmesi 8 EKİM 2009

TEŞEKKÜR EDERİM… 8 EKİM 2009