ÖRGÜTLER VE ÖRGÜT TİPOLOJİLERİ 1. DERS (2.Hafta)

Örgütleri tanımlama çabaları Örgütleri bir tanımla açıklamak zordur. Çok yönlü bir paradigmadır. Örgütlerin örneklerini vermek tanımlamaktan daha kolaydır. Ana ögelerine ilişkin çok geniş yaklaşımlar vardır. Bu yaklaşımlar örgütsel yaşamı tanımlayan özellikler üzerinde büyük tartışma yaratır.

Hangisi üzerinde odaklanacağız? Örgütsel etkililik ve verimlilik Örgüt üyeleri arasındaki güç ve etkileme farklılıkları Örgütsel davranışı başlatmak için kullanılan karar verme süreçleri Bürokratik örgütün insani olmayan yönleri Örgütler arasındaki karşılıklı bağımlılıklar Örgütlerdeki insani etkileşimler

Richard Scott’ın Örgüt Öğeleri Sosyal yapı Formal, biçimsel sosyal yapı İnformal, biçimsel olmayan sosyal yapı Katılımcılar Amaçlar Teknoloji Çevre

Örgütle ilgili teorileri sınıflandırmak için bir şema Rasyonel sistem Doğal sistem Açık sistem

Rasyonel sistem’e göre örgütler; Biçimsel, formal sosyal yapıları olan ve belirli amaçların başarılmasına yönelik topluluklardır.

Doğal sisteme göre örgütler; Katılımcıların sistemin sürmesinden dolayı ortak yararı paylaştığı, bu amaca ulaşmak için işbirliğine dayalı faaliyetlerle uğraşanların informel şekilde yapılandığı topluluklardır.

Açık sisteme göre örgütler; Pazarlıklar yoluyla amaçları oluşturan farklı çıkar gruplarının bir koalisyonudur; koalisyonun yapısı, faaliyetleri ve çıktıları çevresel faktörlerden etkilenir.

Richard Hall’un Tanımına göre örgüt; Bir sınırı, normatif düzeni (kurallar), otorite sırası (hiyerarşi), iletişim sistemleri, üyelerin koordinasyonuyla ilgili sistemleri (prosedürler) olan bir topluluktur. Bu topluluk süreklidir, amaçları ve bunlarla ilgili faaliyetleri vardır, faaliyetleri örgüt üyeleri, örgütün kendisi ve toplum için bazı sonuçlar yaratır.

Topluluk = insan grubu

Gareth Morgan ve örgüt imajları Makine Organizma Beyin Kültür Politika Ruhsal hapishaneler Hükmetme ve sömürü araçları

Örgüt Tipolojileri

Otorite Yapısına Göre: Hiyerarşik Örgütler Örgütün yerine getirmesi gerekli olan her işlev uzmanlaşmış bir role verilir. Buna göre örgütün başında birisinin bulunması gerekir. İşler çoğaldıkça yetki devredilerek örgütsel kademeler oluşturulur. Hiyerarşik örgüt statü, saygınlık, ödül ve gücün kaynaşmasından ibarettir. Üst basamaklara çıktıkça bunlar artarak tepede en üst düzeye ulaşır. Yukarıya çıktıkça artan güç örgütsel kural ve politikaların belirlenmesiyle ilgili yasama gücünü ve yürütme gücünü kapsar.

Otorite yapısına göre: Demokratik örgütler Demokratik örgütlerde yasama gücü ile yürütme gücü birbirinden ayrılmıştır. Yürütme gücü hiyerarşik örgüt gibidir. Ancak yasama gücü tüm üyeler arasında bir kişi-bir oy ilkesine göre paylaşılmıştır. Demokratik örgütlerin ikinci ölçütü vetodur. Kararları kimin hangi koşullarda geçersiz kılacağı anlamına gelir. Hiyerarşik örgütte makam, başkan iken, demokratik örgütlerde tüm üyeler ya da temsilciler komitesidir. Demokratik örgütlerde yönetsel görevler için personel seçme, kıdem ve işten çıkarma uygulaması hiyerarşik örgütlerde üst kademede iken, demokratik örgütlerde bu güç üyelerin tamamındadır. Demokratik örgütler hiyerarşik örgütlerden ayrılmakla birlikte, büyüdükçe hiyerarşik hale gelebilir.

Amaç ve işlevlerine göre örgütler: Katz ve Kahn Üretim ya da ekonomi örgütleri: üretim ve hizmet amaçlı tüm örgütler Varlık sürdürme örgütleri: sosyalizasyon rolü üstelen örgütler. Toplumun normatif bütünleşmesi Adapte eden örgütler: bilgi yaratan, kuram geliştiren ve sınayan, bunları sorunlara uygulayan örgütler. Üniversiteler ve araştırma örgütleri gibi. Yönetsel ya da politik örgütler: kaynakların, insanların ve alt sistemlerin planlanması, eşgüdümlenmesi ve denetimiyle ilgili örgütlerdir. Baskı grupları, sendikalar, hükümet, meslek kuruluşları gibi.

Amaç ve işlevlerine göre örgütler: Blau ve Scott Karşılıklı yarar sağlayan örgütler: siyasi partiler, sendikalar, klüpler, meslek kuruluşları İşletme örgütleri: imalat işletmeleri, ticari işletmeler, bankalar vb. Hizmet örgütleri: sosyal hizmet kurumları, hastaneler, okullar. Kamu çıkarı örgütleri: askeriye, polis, itfaiye, vergi dairesi gibi.

Teknolojiye göre örgütler: Woodward Küçük miktarda ve birim üretiminde bulunan örgütler Büyük miktarda ve kitle üretiminde bulunan örgütler Süreç üretiminde bulunan örgütler

Kullanılan teknolojiye göre örgütler: Blauner Uzun zincir teknolojisine dayanan örgütler: montaj bandı Aracı teknoloji kullanan örgütler: bankalar ve sigorta şirketleri, işbulma kurumları. Yoğun teknoloji örgütleri. Okul ve hastaneler, mobilya şirketleri

Denetim ve düzenlemeye dayanan örgütler Etzioni’nin otorite ve uyum derecesi arasındaki ilişkiye dayanır. Buna göre; Zorlayıcı otoritenin hakim olduğu örgütler: hapishane ve ıslahevleri, esir kampları, akıl hastaneleri. Uyum: Yabancılaşma Ödüllendirici otoritenin egemen olduğu örgütler: Ticaret ve sanayi kuruluşları, işçi sendikaları gibi. Uyum: hesapçı tutum. Normatif otoritenin (kuralcı otorite) hakim olduğu örgütler: Dini örgütler, hastaneler, üniversiteler, gönüllü kuruluşlar, meslek kuruluşları. Uyum: Ahlaki tutum.

Önemli yapısal özelliklerine göre örgütler Üç temel yapısal boyuta göre sınıflandırılır. 1) faaliyetlerin yapılaşması-planlanması ya da rutin hale getirilmesi, 2) otoritenin toplanması ya da otoritenin hiyerarşinin üst kademelerinden toplanması, 3) İş akışının komuta elemanlarınca kontrolü. Eksiksiz bürokrasi: üç kriter açısından da yüksek puan alır. Teknolojinin iş akışı ile bütünleşmesi düşük puan. İş akış bürokrasisi: Faaliyetlerin planlanması yüksek, diğer iki boyut düşük puan. Üstü örtülü olarak planlanmış örgütler: faaliyet planlaması düşük, yaygın otorite ve yüksek komuta kontrolü. Personel bürokrasisi: planlama düşük, komuta kontrolü ve otoritenin toplanması yüksek.

Yönetsel işlevlere göre örgütler: Thompson ve Tuden Karar vermeyi temel alır. Seçeneklerin farklı sonuçları ve sonuçlara ilişkin tercihler olmak üzere iki boyut vardır. Bu boyutlarla ilgili anlaşma ve anlaşmazlık durumuna göre dört karar vardır: programlanmış kararlar, uzlaşmaya dayalı kararlar, yargısal kararlar, esinlenilen kararlar. Bürokrasi tipi örgütler her iki kriterle ilgili anlaşma ve programlanmış kararlar. Kolej tipi örgütler: Seçeneklerin sonuçları belirsizdir ya da anlaşma yoktur. Seçeneklerin sonuçları kişilerin yargısına yani oylama ile yapılan anlaşmaya dayanır. Yargısal kararlar. Pazarlıkçı-temsili örgütler: Uzlaşmaya dayalı kararların alındığı örgütlerdir. Seçeneklerin sonuçları konusunda anlaşma vardır, ancak sonuçlara ilişkin tercihlerde anlaşmazlık vardır. Bu nedenle kararlar belirli bir pazarlık sonucu uzlaşmayla alınır. Anomik örgütler: Her iki kriter için de anlaşmazlık vardır. İdeal bir yapı yoktur. Düzensizdir. Böyle bir yapı dağılmaya açıktır. Kararlar esinleme yoluyla alınır.

Yönetsel işlevlere göre örgütler: Lars Engquvist Örgüt iklimini esas alır. Buna göre iki boyut vardır. Özgürlük ve güven. Dört tip iklim vardır. Özgürlük ve güvenin olduğu, özgürlüğün olup, güvenin olmadığı, güvenin olup özgürlüğün olmadığı ve her ikisinin de olmadığı örgütler. Savunmacı bürokratik iklim: Bağımlılık, tek tiplik ve rasyonellik eğilimi doğurur. Ordu, polis gibi merkezi otoritenin egemen olduğu örgütler. Yaratıcı iklim: en olumlu iklimdir. İnsan yaratıcılığını en üst düzeye çıkarır. Modern işletmelerde rastlanır. Görünüşte yaratıcı iklim: özgür ama güven içinde olmayan örgütler güçlüler için uyarıcı niteliktedir. Zayıflar daha dikkatli davranmalıdır. Açıklık sahte olduğundan bürokratik yapılardan daha tehlikeli ve risklidir. Tipik örnek üniversite. Diktatör yapılı iklim: en yıkıcı örgüt iklimidir. Anomik nitelikte olup, işlerin üstesinden gelecek diktatörler tarafından yönetilirler. Yaratıcılık ortadan kalkar. Kişiler yeni yollar bulmaya ne istekli ne de cesaretlidirler.