Doç. Dr. Latif Gürkan KAYA TABİAT VARLIKLARINI KORUMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ «İSTANBUL İLİ DOĞAL SİT ALANLARININ EKOLOJİK TEMELLİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ» EĞİTİM TOPLANTISI 10-12 Aralık 2014-İstanbul “Görsel Peyzaj Kalitesi” Doç. Dr. Latif Gürkan KAYA Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Burdur

Doğal sit alanları kendi içinde üç gruba ayrılmaktadır; DOĞAL SİT ALANLARI Jeolojik devirlere ait olup, ender bulunmaları nedeniyle olağanüstü özelliklere sahip yer üstünde, yeraltında veya su altında bulunan korunması gerekli alanlardır. Doğal sit alanları kendi içinde üç gruba ayrılmaktadır; I. Derece Doğal Sit: Bilimsel muhafaza açısından evrensel değeri olan, ilginç özellik ve güzelliklere sahip olması ve ender bulunması nedeniyle kamu yararı açısından mutlaka korunması gerekli olan, korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında olduğu şekliyle korunacak alanlardır. II. Derece Doğal Sit: Doğal yapının korunması ve geliştirilmesi yanında kamu yararı göz önüne alınarak kullanıma açılabilecek alanlardır. III. Derece Doğal Sit: Doğal yapının korunması ve geliştirilmesi yolunda, yörenin potansiyeli ve kullanım özelliği de göz önünde tutularak konut kullanımına da açılabilecek alanlardır. Doç. Dr. Latif Gürkan KAYA

DOĞAL SİT ALANLARININ DEĞERLENDİRİLMESİNE İLİŞKİN TEKNİK ESASLAR BÖLÜM I AMAÇ, KAPSAM, YASAL DAYANAK, TANIMLAR, KISALTMALAR VE SÜREÇ 1.4. Tanımlar Peyzaj; «İnsanlar tarafından algılanan şekliyle, özellikleri insan ve/veya doğal faktörlerin etkileşimi ve faaliyetleri sonucu oluşan alanlardır» şeklinde ifade edilmektedir. BÖLÜM II 2. GENEL DEĞERLENDİRME 2.1.3. Peyzaj Araştırma Sınırlarının Belirlenmesi «Bir peyzajı oluşturan peyzaj karakterlerinin doğal sit açısından öneme sahip olup olmadığı, doğal özellik taşıyıp taşımadığı, insan eliyle oluşturulup oluşturulmadığı hususları dikkate alınarak değerlendirilecektir» denilmektedir. Doç. Dr. Latif Gürkan KAYA

GÖRSEL PEYZAJ KALİTESİ Peyzajların görsel değerlendirilmesinde yaygın olarak kullanılan üç model vardır. Bunlar, Peyzaj Karakter Analizi (Landscape Character Assessment-LCA), Manzara Güzelliği Değerlendirmesi (Scenic Beauty Estimation-SBE) ve İstanbul İli Doğal Sit Alanlarının Ekolojik Temelli Bilimsel Araştırma Projesi'nin yönteminde model olarak seçilen Görsel Kaynak Yönetimi'dir (GKY) (Visual Resource Management-VRM). ABD'nin Arazi Yönetim Bürosu GKY modelinin gerekliliğini aşağıdaki şekilde açıklamaktadır: Farklı görsel kalitedeki peyzajlar farklı yönetim şekillerine ihtiyaç duymaktadır. Peyzajın görsel kalitesini belirlemek oldukça sübjektif bir iştir. Objektifliği arttırmak için arazi şekli ve renk gibi peyzajın temel karakterlerini açıklayan görsel ve ekolojik temelli kriterlerin kullanılması gerekmektedir. Bu nedenlerden dolayı, GKY modeli peyzajların görsel kalitesini belirleme ve kaynakların yönetilmesi için kullanılabilir bir yöntemdir. Doç. Dr. Latif Gürkan KAYA

GÖRSEL PEYZAJ KALİTESİ Peyzajların görsel kalitesini belirlemeyi amaçlayan modellerden biri olan uzmanların değerlendirmesini konu alan çalışmalar «İstanbul İli Doğal Sit Alanlarının Ekolojik Temelli Bilimsel Araştırma Projesi»nin yöntemini oluşturmada temel alınmıştır. Bu tip çalışmalarda uzman ya da uzman gruplar peyzajların mevcut durumlarını açıklamaya çalışmaktadırlar. Doç. Dr. Latif Gürkan KAYA

GÖRSEL PEYZAJ KALİTESİ GPK belirleme yöntemi olarak ABD'nin Arazi Yönetim Bürosu'nun görsel kaynak yönetimi için kullandığı görsel kaynak gözlem formundan yararlanılmıştır. Bu formdan üç faktör (arazi şekli, bitki örtüsü ve renk) bu çalışmada kullanılmıştır. ARAZİ ŞEKLİ Dik yamaçlar Yoğun kayalık alanlar Buzullar Dikkat çeken alanda yaygın yeryüzü şekilleri Kumullar 5(Beş) Puan Dik vadiler Kanyonlar Volkanik oluşumlar Küçük tepe dizileri Yaylalar Dikkat çeken çok yaygın olmayan yeryüzü şekilleri 3 (Üç) Puan Az dalgalı arazı şekli Az derecede peyzaj özelliği içeren yada enteresan peyzaj özellikleri içermeyen alanlar   1 (Bir) Puan BİTKİ ÖRTÜSÜ Çok çeşitli vejetasyon tipine sahip alanlar (renk, form, tekstür) Bir ya da iki çeşit vejetasyon tipine sahip alanlar Çok az bitki örtüsüne sahip alanlar Genel vejetasyona uyumsuz alanlar RENK Zengin renk kombinasyonları Canlı ya da çeşitli renkler Toprak, bitki örtüsü, su ve karlı alanlar arasındaki beğenilen kontrastların varlığı Peyzajda baskın olmasa da bir miktar renk yoğunluğu ve çeşitliliği olması Toprak, bitki örtüsü, su ve karlı alanlar arasındaki kontrastların varlığı Göze çarpmayan renk çeşitliliği Genelde yumuşak renk tonlarının olması Doç. Dr. Latif Gürkan KAYA

GÖRSEL KALİTE GÖSTERGELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ??? Doç. Dr. Latif Gürkan KAYA

ARAZİ ŞEKLİ Görsel kalitede arazi şekli değerlendirmesi ARAZİ ŞEKLİ Milli parklar, Sulak alanlar, Yaban hayatı geliştirme sahaları 5(Beş) Puan 2000-2500 m 2500-3000m 3000+ m yükseklik grupları 3 (Üç) Puan 0-1500 m 1500-2000m yükseklik grupları   1 (Bir) Puan Arazi şekli 1 Puan Arazi şekli 3 Puan Arazi şekli 5 puan Görsel kalitede arazi şekli değerlendirmesi Doç. Dr. Latif Gürkan KAYA

BİTKİ ÖRTÜSÜ Görsel kalitede bitki örtüsü değerlendirmesi BİTKİ ÖRTÜSÜ Orman ve yarı orman alanlar, Sulak alanlar, Kıyı lagünleri   5(Beş) Puan Su yolları Meralar Tarım alanları Yapay tarımsal olmayan yeşil alanlar 3 (Üç) Puan Bitki örtüsü az ya da olmayan alanlar 1 (Bir) Puan Bitki örtüsü 1 Puan Bitki örtüsü 3 puan Bitki örtüsü 5 puan   Görsel kalitede bitki örtüsü değerlendirmesi Doç. Dr. Latif Gürkan KAYA

RENK Renk 1 Puan Renk 3 Puan Renk 5 Puan Orman ve yarı orman alanlar Sulak alanlar Kıyı lagünleri   5(Beş) Puan Su yolları, Meralar Tarım alanları, Yapay tarımsal olmayan yeşil alanlar, Bitki örtüsü az yada olmayan alanlar 3 (Üç) Puan Yapay bölgeler 1 (Bir) Puan Renk 1 Puan Renk 3 Puan Renk 5 Puan Görsel kalitede rengin değerlendirmesi Doç. Dr. Latif Gürkan KAYA

GÖRSEL KALİTE GÖSTERGELERİNİN PLANLAMA KARARLARINDA KULLANIMI Doç. Dr. Latif Gürkan KAYA

Görsel Peyzaj Kalite Sınıfları 1.Sınıf GPK alanları: Mevcut peyzaj karakteri korunan alan sistemi içerisinde korunmalıdır. Bu alanlarda çok hassas ekolojik yapı olduğundan çok sınırlı yönetim etkinliği olabilir. Örneğin alnın yangın gibi afetlerde müdahaleyi kolaylaştıracak yolların yapılması gibi. Yönetimin izleri GPK sini düşürmeyecek ve gözle izlenemeyecek şekilde olmalıdır. 2.Sınıf GPK alanları: Mevcut peyzaj karakteri korunmalıdır. Örneğin alanın mevcut durumunda tarım, mera, orman gibi mevcut alan kullanımları varsa bu kullanımlarının devamlılığını sağlayacak koruma tedbirleri alınmalı. Peyzaj karakterinde yapılacak değişimler dikkat çekmemelidir. Mevcut yönetim izleri gözlemlenebilir ancak peyzaj karakterine uygun olmalıdır. Yapılacak tüm değişimler mevcut peyzajın formuna, rengine, çizgisine ve tekstürüne uygun olmalıdır. 3.Sınıf GPK alanları: Mevcut peyzaj karakteri kısmen korunmalıdır. Örneğin ana yollar, barajlar bu alanların içerisinde yer alabilir. Peyzaj karakterindeki değişimler orta derecede olmalıdır. Mevcut yönetim izleri gözlemlenebilir, ancak genel peyzaj karakterinde baskın olmamalıdır. Yapılacak değişimler mevcut peyzaj karakterinin baskın elamanlarının tekrarı olarak algılanmalıdır. 4. Sınıf GPK alanları: Mevcut peyzaj karakterinde büyük değişimler gerektiren yönetim faaliyetlerine olanak sağlanmaktadır. Örneğin bu alanlar yapılaşmaya ve sanayileşmeye en uygun olabilecek alanlardır. Peyzaj karakterinde değişimler yüksek derecede olabilmektedir. Bu değişimler genel peyzaj karakterinde bakın olabilirler. Ancak bu değişimler doğru yer seçimleri ve en az görsel rahatsızlık verme prensibi ile yapılmalıdır. Doç. Dr. Latif Gürkan KAYA

0-5 puan alanlar 4. sınıf GPK, 6-8 puan alanlar 3. sınıf GPK, Çalışmada uzaktan algılama ile belirlenen alan sınıfları arazide aynı arazi gözlem formunun doldurulması ile kontrol edilmektedir. Bu amaçla bölgede gözlem formu, ağırlıklı olarak ana yollar üzerinden seçilmiş noktalarda doldurulmaktadır. Alanların aldığı toplam puanlara uygun olarak dört görsel peyzaj kalitesi sınıfına göre gruplandırılmıştır. 0-5 puan alanlar 4. sınıf GPK, 6-8 puan alanlar 3. sınıf GPK, 9-11 puan alanlar 2. sınıf GPK, 12 ve üzeri puan alanlar ise 1. sınıf GPK olarak değerlendirilmiştir. Doç. Dr. Latif Gürkan KAYA

Görsel Peyzaj Kalite Sınıflandırması Yapılan Bazı Örnek Alanlar Bahçeköy (Sit No: 16; 1. Sınıf) (GPK Sınıfı: 1) Doç. Dr. Latif Gürkan KAYA

Görsel Peyzaj Kalite Sınıflandırması Yapılan Bazı Örnek Alanlar İshaklı (Sit No: 50; 3. Sınıf) (GPK Sınıfı: 4) Doç. Dr. Latif Gürkan KAYA

GÖRSEL PEYZAJ KALİTESİ Görsel Peyzaj Kalite Sınıflandırması Yapılan Bazı Örnek Alanlar MEVKİİ KOORDİNATLAR GÖRSEL PEYZAJ KALİTESİ X Y ARAZİ ŞEKLİ BİTKİ ÖRTÜSÜ RENK TOPLAM SINIF Bahçeköy-Belgrad Orman Girişi 667415 4561152 4 5 14 1 Sarıyer (2M Migros Yakını) 670390 4565180 2 6 3 Kilyos Sahil 669739 4568021 9 Kilyos-Uskumruköy Yolu 668995 4566872 Sarıyer 666756 4566878 7 Sarıyer- Kısırkaya Köyü 665367 4568824 10 Rumeli Kavağı Yolu 672057 4561382 11 Doğancılı 707560 4562745 Şile (Batı) 715770 4561106 13 Ağva-1 739717 4558336 Ağva-2 739464 4558399 Aydos 687139 4533471 İshaklı 692084 4554992 Polonezköy Tabiat Parkı 687605 4554993 12 Kaymakdonduran Mesire Alanı 676693 4556842 Doç. Dr. Latif Gürkan KAYA