ENGELSİZ ÜNİVERSİTE ÇALIŞMALARINDA BİLİŞİM ÇÖZÜMLERİ ----

GİRİŞ Teknolojinin gelişmesiyle engellilerin eğitim hayatında karşılaştığı sıkıntıların birçoğuna çözüm yolları da geliştirilmeye başlandı. Ancak, önemli olan bunların üniversitelerde uygulanıyor olması. Bunların uygulamasını ise 2005 yılında çıkan yasa ile görmeye başladık. Bu yasanın çıkması ve sonrasında yasa çerçevesinde YÖK yönetmeliğinde düzenleme yapılarak üniversitelerde engelli birimlerinin kurulma zorunluluğunun getirilmesi bu husustaki önemli dinamikler olmuştur.

Eğitimde görme engelliler derneği olarak; Sabancı Vakfı Toplumsal Gelişme Hibe Programı’nın desteklediği Engelli Üniversite Öğrencileri İnisiyatifi projesinden elde ettiğimiz verilerin küçük bir bölümünü aşağıda vereceğim:

Üniversitelerdeki Mevcut Durum Akademik bilgiye erişim olanaklarının sağlanmasına yönelik olarak  2014 yılında harcanan bütçe ve halihazırda engelli öğrencilerin gereksinim duyacağı destek teknolojilerinden mevcut bulunanlar Özel bir bütçe yok 85 Özel bir bütçe var 9 Harcanan toplam miktar 483.070TL Engelli öğrencilere yönelik bilgiye erişim çözümleri yok 52 Engelli öğrencilere yönelik bilgiye erişim çözümleri var 41 Ekran okuyucu 23 Sesli kitap arşivi ya da ses kayıt stüdyoları 20 Braille yazıcı 18 Ekran büyütme programı  11 Kitap okuma makinesi Tarayıcı ve fotokopi cihazları 7 Kabartma ekran 6 Elektronik büyüteç 5 Şekil kabartma makinesi 3 Ses kayıt cihazı Sesle Bilgisayara Komut Verme ve Yazma Programları 2 Braille daktilo Daisy player 1 Elini kullanamayanlar için pedal tipi ve bilek tipi maus OCR yazılımları İşitme engelli öğrenciler için acil durum uyarı tabelaları(ışıklı) Sorulan üniversite sayısı 174 Cevap alınan üniversite sayısı 94

Üniversitelerdeki Mevcut Durum (devam) 174 üniversiteden 94 ü sorulara cevap vermiş, Bunlardan yalnızca %9,5 i öğrencilerin bilgiye erişimini sağlamak için gerekli yardımcı teknolojilerin temini için bir bütçelerinin olduğunu belirtmiş ve toplamda 483.070TL harcandığı bilgisini vermişlerdir.

Üniversitelerdeki Mevcut Durum (devam) Öte yandan, üniversitelerin %55,3’ü herhangi bir yardımcı teknolojiye sahip değilken %44,6’sı çeşitli çözümlerinin olduğunu belirtmiştir. %24.4’ü ekran okuyucuya sahip bilgisayar, %21,2’sinde sesli kitap arşivi ya da ses kayıt stüdyosu, %19,1’inde kabartma yazıcı, %11,7’sinde ekran büyütme yazılımları, %9,5’inde kitap okuma makineleri, %7,4’ünde tarayıcı ve fotokopi makineleri, %6,3’ünde kabartma ekran, %5,3’ünde elektronik büyüteç, %3,1’inde şekil kabartma makineleri ve son olarak İşitme engelli öğrenciler için ışıklı acil durum uyarı tabelaları ve Elini kullanamayanlar için pedal tipi ve bilek tipi Mouse yalnızca birer üniversitede bulunmaktadır.

Üniversitelerdeki Mevcut Durum (devam) Üniversite değerlendirme anketine katılan engelli öğrencilerin, ders kaynaklarına ne şekilde eriştiğiyle ilgili değerlendirmeleri Dersleriniz ile ilgili kaynaklara erişiminiz Kendi çabamla ulaşabiliyorum 77 Arkadaşlarımın desteği ile ulaşabiliyorum 36 Öğretim elemanları yoluyla ulaşabiliyorum 16 Engelli öğrenci birimi desteğiyle ulaşabiliyorum 8 Diğer Cevap veren katılımcı sayısı 150

Üniversitelerdeki Mevcut Durum (devam) Cevaplanması gereken bir diğer soru ise, öğrencinin ders kaynaklarına erişiminde hangi yöntemleri kullandığına dair bir soru. Soruyu 150 kişi yanıtlamış, %51,3’ü kendi imkânlarıyla ders kaynaklarına ulaştığını belirtmiş, %24’ü arkadaşlarının desteğiyle bu kaynaklara ulaştığını belirtmiş, öğretim elemanlarının desteğiyle ulaşanların oranı ise %10,7 iken engelli birimlerinin desteğiyle ulaşabilenlerin oranı ise %5,3’te kalmıştır.

DESTEK TEKNOLOJİLER Talking LAB QUEST Talking lab quest: lab quest veri toplama ve bunları analiz etmede kullanılan sıradan bir laboratuvar ekipmanıdır. Bu cihaz indipendence science adlı bir firma tarafından scie-voice speach yazılımı eklenerek konuşur hale getirilmiştir. Cihaza yüklenmiş olarak gelen ekran okuyucu menüleri ve yapılan ölçümleri seslendirmektedir. Cihaz, araştırma yapabilmek için yetmişi aşkın sensörle birlikte kullanılabilmektedir. Biyoloji, fizik, kimya ve mühendislik alanlarında kullanılabilecek birçok aparata sahiptir.

DESTEK TEKNOLOJİLER(devam) OCR YAZILIMLARI İnfty: basılı matematiksel denklemleri dijital ortama geçirmek için geliştirilen bir yazılımdır. Yazılım üç bileşenden oluşmaktadır; infty reader, bir OCR yazılımıdır, 400 ya da 600 DPİ çözünürlükte siyah beyaz olarak taranan basılı matematiksel denklemlerin bulunduğu materyalleri dijital ortama aktarmakta kullanılır. Chattyİnfty ise bu dijital ortama aktarılan matematik kaynaklarını okumakta kullanılır. İnfty editör ise ücretsiz olup bu çıktılar üzerinde çalışmak için kullanılır.

DESTEK TEKNOLOJİLER (devam) KABARTMA YAZICILAR Son zamanlarda yaygınlaşmaya başlayan kabartma yazıcılar ise özellikleri ve kullanım alanlarına göre geniş bir yelpazeye dağılmış durumda. Profesyonel kitap basımına yönelik olan modellerinin yanı sıra, bireysel kullanıma yönelik modelleri de üretilmeye başlanan kabartma yazıcılar da vardır. bazı yazıcılarda bulunan şekilleri kabartabilme özelliği ise, eğitim hayatı boyunca öğrencilerin işine en çok yarayacak özelliklerden biridir. Öte yandan, kabartma kullanımının önemine dair belirtmek istediğim bir husus ise, göeren insanlar bir cismi algıladıklarında bu beyinde bir bölgenin aktif hale gelmesine sebep olur, işte bu bölge aynı zamanda görme engelliler bir cismi dokunarak algıladıklarında da aktif olmaktadır. Kısacası, görmek ve dokunmak beyinde aynı etkiyi yaratmaktadır.

DESTEK TEKNOLOJİLER(devam) Şekil kabartma cihazı Bu cihazlarda tabloları, haritaları, geometrik şekilleri ya da biyoloji alanındaki resimleri veya fizik, kimya ve mühendislik gibi derslerde karşılaşılan şekilleri kabartabilmektedir.

DESTEK TEKNOLOJİLER(devam) KABARTMA EKRANLAR Özellikle son on yılda gelişen teknoloji ile birlikte kabartma ekranlar taşınabilir hale gelmiştir. Kabartma ekranlar kabartma yazının doğasından ötürü ekrandaki tek satırlık bir yazıyı tek satır olarak kabartma ekrana yansıtamaz. Bundan dolayı, kabartma ekranlar genel olarak tek satırdan oluşmaktadır, bu satırlar aynı zamanda cihazın modeline göre ondan 80 karaktere kadar çeşitli sayılarda karakteri kabartabilmektedir. Çalışma mantığı ise bir metni satır, satır okumaktan gelmektedir, cihaz metindeki bir satırı kabartır, ardından kabartma ekran üzerindeki tuşlar vasıtasıyla bir sonraki satırı kabartır. Bluetooth gibi kablosuz teknolojilerin yaygınlaşmasıyla da bu cihazlar cep telefonlarıyla ve tabletlerle birlikte kullanılabilmektedir.

DESTEK TEKNOLOJİLER(devam) Diğer Destek Teknolajileri Bunların dışında ekran okuyucu ve ekran büyütme programlarının yüklü olduğu bilgisayarlar, elektronik büyüteçler, büyük puntolu ve kabartmalı klavyeler standartlaşmış teknolojiler haline gelmiştir.

SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuç olarak, yasal düzenlemeler ile son on yılda önemli bir ilerleme katedilmiş olsa da düzenlemeler hala yetersiz, eksikler fazla. Üniversitelerde yeterli ekipmanların bulunması ve düzenlemelerin öğrenci odaklı olması gerekmekte, bunlardan biri olmadığı taktirde yapılanlar yetersiz kalmakta. Durumu iyileştirmek içinse başta öğrenciler ve engelli birimleri olmak üzere hepimizin çaba göstermesi gerekmektedir.