KİMYASAL KAYAÇLAR

Kayaç, , mineraller ve/veya mineraloidlerin doğal olarak bir araya gelmesiyle oluşan katı birikintilerdir. Dünya'nın katı dış katmanı olan litosfer, kayaçlardan oluşmaktadır.

Kayaç Çeşitleri Kayaçlar, mineral yapılarına, kimyasal bileşenlerine, barındırdığı bileşenlerin dokularına ve oluşumuna neden olan etmenlere göre sınıflandırılmaktadır. Bu belirleyiciler yardımıyla yapılan sınıflandırma, üç ana kayaç türünü içerir; bunlar püskürük, tortul ve başkalaşım kayaçlarıdır.

Püskürük kayaçlar: Erimiş magmanın soğuyarak sertleşmesiyle oluşan kayaç türlerinin genel adı olup iç püskürük ve dış püskürük olmak üzere iki alt dala ayrılmaktadır. İç püskürük kayaçları ; magmanın yerin altında yavaşça soğuyarak taşlaşması sonucunda oluşurlar.

Dış püskürük kayaçları ise, magmanın yeryüzüne çıkması ve orada aniden soğumasıyla oluşan daha az dayanıklı kayaçlardır.

Tortul kayaçlar: Kırılgan tortular, organik çökeltiler veya kimyasal çökeltilerin tortulaşmasıyla ve ardından tortuların diyajenez sırasında sıkışıp çimentolaşmasıyla oluşan kayaçlardır. Bu kayaçlar kimyasal, fiziksel (kırıntılı) ve organik tortullar olmak üzere üçe ayrılır.

Kimyasal tortullar: suların içindeki eriyik maddelerin çökmesi ile oluşur. Bu tortullar, Dünya'daki tüm tortulların %65'ini kapsar.

Fiziksel tortullar: Kayaçların parçalanması ile oluşan kırıntılı malzemelerin oluşturduğu kayaçlardır.Bu tortullar, tüm tortulların %20 ilâ 25'ini kapsar.

Organik tortullar: Bitki ve hayvan kalıntılarının birikmesi sonucunda oluşan kayaçlardır. Bu tip tortullar, tüm tortullar içinde %10 ilâ 15'lik kısmını kapsar. Tüm tortul kayaçlar Dünya'nın yüzeyinde veya yüzeyine yakın tabakalarında oluşur.

Başkalaşım Kayaçları: Herhangi bir kayaç türünün, yüksek sıcaklık veya basınç altında değişim geçirmesiyle oluşan ve genelde önceki hâlinden daha dayanıklı kayaçlardır. Aşağıda bazı başkalaşım kayacı örnekleri yer almaktadır: kalker → mermer granit → gnays kömür → elmas kil taşı → şist kum taşı → kuvarsit

Bu üç ana kayaç türü Püskürük, Tortul ve Başkalaşım daha birçok alt dala ayrılır. Yine de bu ilintili kayaçlar arasında sert ve sıkı sınırlar yoktur. Bileşenlerinde yer alan minerallerdeki boyutların artıp azalması, bir kayacı başka bir kayaç hâline getirebilmektedir.

Kayaç Yapan Mineraller 1. Kuvars 2. Feldspat 3. Feldspatoidler 4. Mikalar 5. Amfiboller 6. Piroksenler 7. Olivin Grubu mineraller 8. Kil mineralleri 11. Granatlar 12. Kayaç yapan diğer Mineraller

Hidrozinkit-Simitsonit                         Galen Galen-Sfalerit Kuvars-Kalsit- Pirit Hidrozinkit-Simitsonit İnderit Jips Kolemanit

Toplumdaki etkisi Kayaçlar, insanoğlu için kültürel ve teknolojik anlamda büyük bir etkiye sahiptir. Homo sapiens ve diğer insanslar tarafından iki milyon yıldan beri kullanılan kayaçlar, insanlar için teknolojinin temel öğelerinden biridir. Kayaçlar binaların ve altyapılarının inşasın da kullanılırsa kesme taş adını alır.

MEHMET CENGİZ HAZAR 240553 (2.ÖĞRETİM)/3-A