SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU ARŞ. GÖR. HASAN KAYIRGAN

SOSYAL GÜVENLİK KAVRAMI

SOSYAL GÜVENLİK KAVRAMI İnsanoğlu devamlı olarak yarın endişesi içinde yaşamaktadır. Bu bakımdan sosyal güvenlik insanlık tarihi kadar eskidir. Ancak insanlar bireysel ve birlikte sosyal güvenlik ihtiyacını tam olarak karşılayamamaktadır. Devlete bu anlamda müdahale etme görevi yüklenmiştir. Bu bakımdan sosyal güvenlik, toplumun zor durumda kalan fertlerine yardım etmeyi esas alan toplumsal dayanışmayı kurumsal hale getirmek için meydana getirilen ülke halkı için sağlanması ve düzenlenmesi gereken çağdaş sistem olarak ifade edilmektedir.

Sosyal güvenlik modern anlamda ifadesini Amerika’da çıkarılan 1935 tarihli Sosyal Güvenlik Kanunu ile bulmuştur. Bu kanuna göre sosyal güvenlik halkı ekonomik sarsıntılara ve sosyal risklere karşı korumayı amaçlamaktadır.

1980’lerden bu yana yükselen liberal dalga serbestleşmeyi gündeme getirmiş ve bu sebeple sosyal güvenlik açısından ortak tanıma ulaşılamamıştır. Sosyal güvenlik bir ülke halkının bugününü ve yarınını güvence altına almayı amaçlayan ve birbiri arasında sıkı bir birlik ve uyum kurulmuş olan bir kurumlar bütünüdür. Sosyal güvenlik bir mesleksel, fizyolojik veya sosyo-ekonomik riskten ötürü geliri veya kazancı sürekli veya geçici olarak kesilmiş kimselerin geçinme ve yaşama ihtiyaçlarını karşılayan sistemdir.

Sosyal güvenlik gelirleri ne olursa olsun kişilere belirli sosyal riskler karşısında ekonomik güvence sağlama görevine sahip kurum ve kurumlar topluluğudur. Her insana yaşamın türlü olayları karşısında aşırı muhtaçlığa düşmeden ve özgürlüğünden fedakarlık ettirmeden insana yaraşır bir geçim düzeyi sağlamaya yönelik kamusal sosyal düzenleme ve önlemler bütünü olarak tanımlanmaktadır.

Uluslararası Çalışma Örgütü’ne göre de sosyal güvenlik halkın hastalık, işsizlik, yaşlılık ve ölüm sebebiyle geçici veya sürekli olarak kazançtan yoksun kalması durumunda düşeceği yoksulluğa karşı çocuk sayısının artması ve analık halinde korunmasına ilişkin alınması gereken önlemler sistemidir. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ne göre de sosyal güvenlik herkesin hastalık, analık, işsizlik, yaşlılık ve ölüm gibi insan iradesi dışında meydana gelen risklere arşı güven içerisinde olması gereğinin yanı sıra beslenme ve barınma gibi her türlü ihtiyacının karşılanması olarak ifade edilmektedir.

Belirli sayıdaki sosyal risklerin neden olabilecekleri gelir kayıplarına ve gider artışlarına karşı bir ülkede yaşayan insanların ekonomik güvenliklerinin sağlanması olduğu anlaşılmaktadır. Toplumun geçici veya sürekli sosyal riskleri güvence altına almayı amaçlayan sistemdir sosyal güvenlik.

Sosyal güvenliğin dinamik bir niteliğe sahip olmasının sosyal korumanın amaç ve kapsamında bir genişlemeye ve sosyal politika ile sosyal güvenlik arasında aynı yönde belirli bir bütünleşmeye neden olduğu belirtilmekte ve bu durum da geniş anlamda sosyal güvenlik olarak ele alınmaktadır. Bireylere ekonomik koruma sağlama amacı Sonuçları onarmaktan önce risklerin önlenmesi politikası Bireylerin kişiliğinin geliştirilmesi

AMAÇLARI Sosyal güvenlik herhangi bir nedenle kısmen ya da tamamen çalışamaz duruma düşen ve bu nedenle gelir kaybına uğrayan ve hayatını idame ettiremeyen bireylere insan onuruna yaraşır asgari yaşam düzeyi sürmeleri için gerekli olan geliri sağlar. Bu amaç doğrultusunda hastalanma veya sakatlanma suretiyle kazanma gücünü kısmen ya da tamamen kaybedenleri iyileştirmek için onlara sağlık yardımları yapar, sakatları tekrar çalışma hayatına döndürmek için adaptasyon süreci olarak rehabilitasyon hizmetleri sağlar, kazalara engel olucu önlemler almaya çalışır, işsizliği yenmeye, çalışanlara işsiz kaldıkları sürece yardım yapmaya, dar gelirli insanların konut ihtiyaçlarını uygun ölçüde karşılamaya çaba gösterir.

Sosyal güvenlik kısacası toplumda yaşayan her kesimi hiçbir ayrım gözetmeksizin hayatın çeşitli sosyal risklerine karşı ekonomik güvence altına alarak yarın endişesinden kurtarmaya, toplumda yoksul ve muhtaç insanlara yardım ederek onlara insan onuruna yaraşır en az yaşam düzeyi sağlamaya çalışır. Bu şekilde bir ülkede sosyal adaletin ve sosyal devlet ilkesinin gerçekleştirilmesine hizmet eder. Bu amaç 2. Dünya Savaşı devam ederken ABD başkanı tarafından 1941 tarihli Atlantik Şartında korku ve muhtaçlıktan kurtulma olarak özetlenmiştir

Sosyal Riskler Sosyal risk, muhtemel veya kesin gözle gerçekleşmesi beklenen ancak ne zaman gerçekleşeceği de bilinemeyen, gerçekleştiği zaman da kişinin ekonomik olarak gelir kaybına neden olan tehlikeler.

Toplumun karşılaşabileceği her riskin de güvence altına alınması düşünülemez. Örneğin savaş yıldırım düşmesi gibi tehlikeler sosyal sayılmadıklarından güvence altına tutulmazlar. Ancak bu tehlikeler hastalık, sakatlık ve ölüm gibi sosyal risklerden birine giren bir durum oluştururlarsa bu takdirde güvence altına alınırlar.

MESLEKİ RİSKLER İş kazası ve meslek hastalığı FİZYOLOJİK RİSKLER Hastalık, analık, yaşlılık ve ölüm

Yaşlılığın risk olarak kabul edilmesinde iki gerekçe mevcuttur. 1. Kişinin iş göremezliği dolayısıyla meydana gelen gelir kayıplarını güvence altına almak 2. iş yaşamında uzun bir süre geçiren bireyi ödüllendirmektir.

ÖLÜM

SOSYO-EKONOMİK RİSKLER EVLENME, ANALIK, KONUT İHTİYACI

İŞSİZLİK İşsizlik, kendisinden kaynaklanmayan bir sebeple yani çalışma yeteneğinin mevcut olmasına karşın iş ve ücret koşullarına göre uygun bir iş bulunamaması halini ifade eden bir risk olarak kabul edilmektedir. İlk defa 1912 yılında İngiltere’de uygulanmaya başlanmış ve diğer ülkelerde de yerini almıştır. Ülkemizde ise 4447 sayılı kanun ile 1999 yılında kurulabilmiştir.

Bireysel teknikler para biriktirme

Tasarruf fikrinin herkeste bulunmaması ya da hayatını kazandığı para ile ucu ucuna idame ettiren bireylerin varlığı ve birikim sağlamadan riskle karşılaşma ihtimali ile bireysel tasarruf ile yaratılan fonun tehlikenin zararlarını gidermeye yetmeme ihtimalinin de varlığı düşünüldüğünde sosyal güvenlik hukukunun amacına hizmet etmesi açısından yetersiz kaldığı görülmektedir.

Toplu teknikler 1. Yardım 2. Yardımlaşma Sandıkları 3. İşverenin Sorumluluğu 4. Özel Sigortalar 5. Sosyal Sigortalar 6. Sosyal Yardımlar ve Sosyal Hizmetler

EKONOMİ İLE İLİŞKİSİ Sosyal güvenlik son aşamada bir gelir transferi sorunu olduğundan ülkelerin sahip olduğu ekonomik kaynaklar bu sürecin yönlendirilmesinde son derece etkilidir. Aralarında doğrudan orantılı bir ilişki mevcuttur. Sosyal güvenliğin ekonomiye olumlu etkileri bulunduğu kadar olumsuz etkileri de mevcuttur.

Demografik yapı ile ilişkisi

VERGİ SİSTEMİ İLE İLİŞKİSİ DEVLETİN SOSYAL GÜVENLİK HARCAMALARINA VERGİLERLE FİNANSE ETMESİ YAPILAN SOSYAL YARDIMLARDAN VERGİ KESİNTİSİ YAPILIP YAPILAMAYACAĞI