Proje hazırlama eğitimi Ekrem YAZICI

SUNUM KAPSAMI Mantıksal çatı yaklaşımı Paydaş analizi Problem analizi Hedef/amaç analizi Strateji analizi Proje hazırlama eğitimi

Mantıksal Çatı Yaklaşımı (MÇY) 1960’larda ABD Uluslar Arası Kalkınma Ajansı tarafından geliştirilmiş 1980’li yıllarda OECD ve BM kuruluşlarınca kullanılmaya başlanmış Günümüzde GTZ, SIDA, NORAD, DFID, AB (1993) ve STK’lar tarafından kullanılmakta Zaman içinde format, terminoloji ve MÇY araçları değişmiştir. Ancak temel analitik prensipler aynı kalmıştır Proje hazırlama eğitimi

Mantıksal Çatı Yaklaşımı (MÇY) Mantıksal Çatı Matrisi Analitik süreç Bu sürecin ürünü Paydaş analizi, problem analizi amaç analizi ve strateji analizi Bu hususların tekrar analizi, potansiyel riskler, varsayımlar Proje hazırlama eğitimi

Tipik mantıksal çatı matris yapısı Proje tanımı/ Müdahale mantığı Göstergeler Doğrulama kaynakları Varsayımlar/ Riskler Hedef Amaç Sonuçlar Faaliyetler Proje hazırlama eğitimi

MÇY & Proje Döngüsü Yönetimi MÇY Proje Döngüsü Yönetiminde kullanılan ana araçtır Proje Döngüsü Yönetiminin : -Tanımlama (Paydaş, problem, amaç ve strateji analizleri) -Formülasyon (Mantıksal çatı matrisi) -Uygulama (Faaliyet planı, kontrat ve izleme) -Değerlendirme (Performans ve etki değerlendirme) aşamalarında kullanılır. Proje hazırlama eğitimi

Proje döngüsü yönetimi Programlama Tanımlama Değerlendirme Formülasyon Uygulama Finansman Proje hazırlama eğitimi

Mantıksal Çatı Yaklaşımı (MÇY) Sihirli bir değnek değil, İyi anlaşılıp akıllıca uygulandığında iyi bir analitik değerlendirme ve yönetim aracı, Deneyim ve profesyonel değerlendirme yerine geçmez Diğer araçlarla desteklenmeli (kapasite değerlendirme, finansal analiz, cinsiyet analizi, çevresel etki değerlendirme) Proje hazırlama eğitimi

MÇY’nin güçlü ve zayıf yönleri Ana unsurlar Güçlü yönler Yaygın problemler/zorluklar Problem analizi ve amaç belirleme -Neden-sonuç ilişkilerini de içerecek şekilde problemlerin sistematik analizini gerektirir -Araçlar ile amaçlar arasında mantıksal bağ sağlar -Projeyi daha geniş kapsamlı kalkınma sürecine yerleştirir (hedef ve amaç) -Risklerin incelenmesini ve sonuçların elde edilmesi için yönetimin sorumluluğunu teşvik eder -Öncelikli konular konusunda konsensüs sağlamak -Proje amaçları konusunda konsensüs sağlamak -Amaçları basit doğrusal bir silsileye indirgemek -Uygun olmayan ayrıntı seviyesi (çok fazla/çok az) Göstergeler ve doğrulama kaynakları -Amaçların nitelik ve nicelik olarak gerçekleşmesinin nasıl ölçüleceğini analiz edilmesini gerektirir -Amaçların açıklık ve spesifikliğinin geliştirilmesine yardım eder -İzleme ve değerlendirme altlığının oluşturulmasına yardım eder -Üst sevideki hedefler ve “kapasite geliştirme” ve “süreç” esaslı amaçları olan projeler için ölçülebilir ve pratik gösterge bulmak -Planlama sürecinin erken aşamasında gerçekçi olmayan hedefler oluşturmak -Doğrulama kaynağı olarak proje raporlarına güvenmek ve bunların niteliğini göz ardı etmek Proje hazırlama eğitimi

MÇY’nin güçlü ve zayıf yönleri (Devam) Ana unsurlar Güçlü yönler Yaygın problemler/zorluklar Format ve uygulama -Problem analizinin amaç belirleme ile bağlantısını sağlar -“Kimin sorunları” ve “kimler faydalanacak” sorularının cevabını belirlemek için paydaş analizine önem verir -Görsel, anlaşılması kolay -Problem, amaç ve strateji analizi ile ilişki içinde yapılmazsa bürokratik “kutu doldurma” görevi haline gelir. -Yukarıdan aşağı kontrol mekanizması olarak kullanmak – çok katı şekilde uygulama -Temel kavramlara aşına olmayan elemanları soğutabilir -Yardımcı olmaktan ziyade bir takıntı haline gelebilir Proje hazırlama eğitimi

Proje Mantığını Belirleme Mantıksal Çerçeve Yaklaşımı ANALİZ AŞAMASI PLANLAMA AŞAMASI Paydaş analizi – potansiyel ana paydaşların tanımlanması, karakterize edilmesi ve kapasitelerinin değerlendirilmesi Sorun analizi- Ana problemlerin, kısıtların ve fırsatların tanımlanması ve neden sonuç ilişkisinin belirlenmesi Hedef/amaç analizi - Belirlenen problemlerden hareket ederek çözüm üretilmesi; araç-amaç ilişkilerinin belirlenmesi Strateji analizi – Çözüme ulaşmak için farklı stratejilerin belirlenmesi; en uygun stratejinin seçilmesi Mantıksal çerçeve matrisinin hazırlanması – Proje yapısının tanımlanması, onun içsel mantığının ve risklerin test edilmesi, hedeflerin ölçülebilir terimlerle tanımlanması, Faaliyet planlaması – Faaliyetlerin sırasının ve birbiriyle bağlantılarının tespit edilmesi; faaliyetlerin sürelerinin ve sorumlulukların belirlenmesi Bütçe –Faaliyet planından hareketle girdilerin belirlenmesi ve bütçenin hazırlanması Belirleme Analiz Proje Mantığını Belirleme Sonuç Çıkarma İşlevselleştirme Belirleme ve Alternatifleri belirleme Proje hazırlama eğitimi

Mantıksal Çerçeve Yaklaşımı Adımları   Paydaş Analizi (Paydaş analiz matrisi) Problem Analizi (Problem ağacı) Hedef/Amaç Analizi Strateji Analizi Mantıksal Çerçeve Matrisinin Hazırlanması Faaliyet Planının Hazırlanması Bütçenin Hazırlanması Proje hazırlama eğitimi

Paydaş analizi Paydaş: Bir projeden doğrudan veya dolaylı olarak olumlu veya olumsuz yönde etkilenebilecek veya projeyi aynı şekilde etkileyebilecek kişiler veya kurumlar Faydalanıcı: Projenin uygulanmasından herhangi bir şekilde faydalananlar a)Hedef gruplar: Proje amacı düzeyinde projeden doğrudan olumlu etkilenecekler b)Nihai faydalanıcılar: Uzun dönemde projeden fayda sağlayanlar Proje ortakları: Projenin ülke düzeyinde uygulayanlar Proje hazırlama eğitimi

Paydaş analizi Paydaş analizindeki temel yaklaşım; farklı grupların farklı endişeleri, kapasiteleri, ihtiyaçları ve çıkarları vardır ve bunların problem, amaç ve strateji analizi sürecinde iyici anlaşılıp dikkate alınması gereğidir Genel amaç; projenin hedef gruplara ve nihai faydalanıcılara sağladığı sosyal, ekonomik ve kurumsal faydaların en üst seviyeye çıkartılmasına yardım etmek ve projenin potansiyel olumsuz etkilerini asgariye indirmektir Dinamik ve tekrarlayan bir süreçtir ve MÇY sürecinin her aşamasında gelişir ve sürece dahil edilmelidir Proje hazırlama eğitimi

Paydaş analizinin ana aşamaları Projenin çözmesi gereken ana problemin tanımlanması Proje ile öneme haiz ilişkisi olan grupların belirlenmesi Bu grupların rolleri, farklı çıkarları, göreli güçleri ve katılım kapasitelerinin araştırılması Paydaşlar arasında işbirliği/çıkar çatışması alanlarının belirlenmesi Analiz bulgularının: Kaynakların hedeflere ve önceliklere uygun ve eşit şekilde dağıtılmasını, Paydaş sahiplenmesi ve katılımını sağlayacak yönetim ve koordinasyon hazırlıklarının uygunluğunu Paydaşların çıkar çatışmalarının projede uygun şekilde yer almasını sağlamak için projeye aktarılması. Proje hazırlama eğitimi

Paydaş analizi araçları Paydaş analizini destekleyecek çeşitli araçlar vardır. Bunlar arasında: Paydaş analizi matrisi SWOT analizi Venn diyagramı Örümcek diyagramı sayılabilir. Bu araçlar ihtiyaca göre tercih edilir ve gerekirse ilavelerle amaca göre uyarlanabilir. Proje hazırlama eğitimi

Paydaş analiz matrisi Paydaşlar ve temel karakteristikleri Çıkarları ve projeden etkilenme şekilleri Değişim yaratma kapasite ve motivasyonları Paydaş çıkarlarına yönelik muhtemel faaliyetler Balıkçı aileler: 20 bin aile, düşük gelirli, küçük aile işletmesi, resmi olmayan kooperatiflerle örgütlenmiş, kadınlar balık avı ve pazarlamada aktif Geçimlerini sağlama ve devam ettirme Kirlilik av kalitesi ve miktarını etkiliyor Başta anne ve çocuklar olmak üzere aile sağlığı sorunları Kirlilik kontrol önlemlerine olan istek Zayıf organizasyondan dolayı sınırlı politik etki Organize olma ve lobi yapmak için kapasite desteği Sanayi kirliliği kontrol önlemlerini uygulama Alternatif gelir kaynakları ve belirleme ve geliştirme Endüstri X: Büyük ölçekli sanayi işletmesi, zayıf yasal düzenleme ve sendika yok, etkili lobi grubu, kötü çevre sicili Karlarını devam ettirme ve arttırma Kamuoyu imajı konusunda bazı endişeler Çevresel düzenlemelerin getireceğe maliyetlere dair endişe Yeni temiz teknoloji elde etme için mali ve teknik kaynaklara sahip Değişim için sınırlı motivasyon Sosyal ve çevresel etki konusunda farkındalıkları arttırmak Sanayinin yaklaşımını etkilemek için politik baskıyı harekete geçirmek Çevre yasalarını güçlendirmek ve uygulamak Hane halkı: 150 bin hane katı ve sıvı atıkları nehre boşaltıyor, nehirden içme suyu sağlıyor ve avlanan balığı yiyor Endüstriyel kirlilik ve su kalitesi üzerindeki etkilerinin farkında olmak Atıklarını hane dışına atma isteği Temiz suya erişme isteği Atıklarının sağlık üzerindeki etkileri konusunda sınırlı kavrayış Hükümete organlarına daha etkin lobi yapma potansiyeli Gelişmiş atık yönetim hizmetlerine ödeme yapma istekliliği Hane halkının atıklarının etkileri konusunda farkıdalıklarının arttırılması Su ve sanitasyon konularına yönelik olarak yerel topluklar ve yerel hükümetle birlikte çalışmak Vb. Proje hazırlama eğitimi

Balıkçılıkla uğraşan aileler yönünden paydaş ilişkisi Venn Diyagramı Yerel Hükümet- sağlık ve sanitasyon hizmetleri Balıkçılık Dairesi Balıkçılık Kooperatifleri Balıkçılar Çevre Koruma Ajansı Balık Perakendecileri Kentsel Tüketicileri Endüstri X Ön Analiz: Endüstri X çok güçlü ancak uzak. Çevre Koruma Ajansı uzak ve Endüstrinin çıkarları ile yakın uyum içinde. Balıkçılık kooperatifleri balıkçıların çıkarlarını temsil etmekte ve perakendeciler ile yakın ilişkide. Balıkçılık Dairesi çok az etkiye sahip Proje hazırlama eğitimi

Örümcek Diyagramı Xxxx 3 X X 2 1 X X X X X X Teknik Yetenek Finansal Yönetim Xxxx 3 X X İyi Yönetişim- Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik 2 Personel Yönetimi, eğitim ve motivasyon 1 X X X X Öğrenme ve değerlendirme mekanizması X X Müşteri Memnuniyeti Organizasyonel ilişki Politika ve Planlama Sistemleri Anahtar: 0: İstenmeyen durum:Köklü İyileştirme Gerekli 1: Zayıf durum: Önemli İyileştirme gerekli 2: Tatmin Edici Durum: Bazı İyileştirmeler Gerekli 3: Oldukça Etkin Durum Proje hazırlama eğitimi

Problem analizine giriş Yaşam pratiğinde hiç bir sorun karar verilmesi gereken bir durum olarak ortaya çıkmaz. İlk bakışta sorunla ilgili gibi görünen şeyler ender olarak sorunla ilgili ve önemlidir. Bunlar olsa olsa bazı belirtilerdir ve genellikle göze en fazla batan belirtiler sorunun özüyle en az ilgili olanlardır. Bu nedenle karar verirken yapılması gereken ilk iş problemi saptamak ve tanımlamaktır. Bu iş için gereğinden fazla zaman harcanmaması esastır. Önderlik konusunda yazılmış kitap ve makaleler bu işin nasıl daha hızlı, daha etkili ve zekice yapılacağı konusunda önerilerle doludur. Ancak sorunun gerçekte ne olduğu konusunda hızlı bir biçimde karar vermeyle ilgili önerilerden daha aptalca ve boşa zaman harcanmasına neden olan öneri yoktur. Peter. F. DRUCKER Proje hazırlama eğitimi

Problem analizi Problem analizi mevcut duruma dair olumsuz yönleri ve belirlenen problemler arasındaki neden sonuç ilişkisini ortaya koyar Problemler katılımcı bir şekilde tanımlanır Neden sonuç ilişkisini analiz etmek ve açıklamak için problemler problem ağacı veya problemler hiyerarşisi olarak adlandırılan bir diyagram üzerinde gösterilir Proje hazırlama eğitimi

Problem ağacı oluşturma aşamaları Adım 1: Tamamen serbest veya yönlendirme dahilinde mevcut durumdaki ana sorunlar tanımlanır (beyin fırtınası) Adım 2: Tanımlanan problemlerden bir başlangıç problemi seçilir Adım 3: Başlangıç problemi ile ilişkili problemler araştırılır Adım 4: Nedenler ve sonuçlar hiyerarşisi oluşturulur: -Başlangıç sorununa doğrudan neden olan sorunlar onun altına yerleştirilir -Başlangıç sorununun doğrudan sonucu olan sorunlar onun üstüne yerleştirilir -Aralarında neden veya sonuç ilişkisi olmayan sorunlar aynı seviyeye yerleştirilir Proje hazırlama eğitimi

Problem ağacı oluşturma aşamaları Adım 5: Bütün problemler aynı şekilde yerleştirilir. İki veya daha fazla neden aynı sonucu doğuruyorsa ağaç üzerinde aynı seviyeye yerleştirilirler Adım 6: Problemler aralarındaki ilişkiyi açıkça gösteren yön oklarıyla birleştirilir Adım 7: Problem ağacı geçerlilik ve tamam olup olmadığı yönlerinden gözden geçirilir. Eksik kalan problemler ağaca eklenir Adım 8: Problem ağacının son hali uygun bir kağıda aktarılır ve uygun durumlarda katılımcılardan ilave yorumlar alınır Proje hazırlama eğitimi

Problem ağacı- Önemli notlar Çalışma 25 kişiye kadar katılımcıdan oluşan gruplarca yapılabilir/Kolaylaştırıcı gereklidir. Elde edilecek çıktının kalitesi, kimin katıldığına ve katılımcıların ve kolaylaştırıcının deneyim ve yeteneklerine bağlı olacaktır. Aynı konu iki ayrı grup tarafından yapılarak karşılaştırma yapılabilir. Bu yolla farklı yaklaşımlar ve öncelikler belirlenebilir. Süreç ürün kadar önemlidir, öğrenme süreci olarak görülmeli ve farklı görüş ve çıkarlar dahil edilmelidir. Problem ağacı mevcut sorunu sağlıklı ve basit bir şekilde ortaya koymalıdır. Ayrıntıdan kaçınmak gerekir. Proje hazırlama eğitimi

Problem Ağacı- Nehir Kirliliği Balıkçıların hasılat ve gelirindeki düşüş Özellikle fakir ailelerde ve 5 yaş altı çocuklarda su kaynaklı hastalıkların ortaya çıkması Balık stoklarında düşüşü de içeren, risk altındaki nehir ekosistemi Nehir suyu kalitesi düşüyor Nehirlere katı atık deşarjı Sanayi kaynaklı ve evsel atıksuyun nehre deşarjı Arıtma tesislerinde arıtılan sular standartları sağlamıyor Kirleticiler kontrol edilmiyor Atıkların kontrolsüz bertarafının riski hakkında halk bilinçli değil Mevcut yasalar atıksuyun direkt deşarjını engelleyecek nitelikte değil Evsel atıksuyun %40’ı, sanayi kaynaklı atıksuyun %20’si kanalizasyona bağlı değil Yerel Yönetimlerde yetersiz sermaye yatırımı ve zayıf iş planlaması Çevre Koruma Ajansı etkisiz ve sanayinin çıkarlarına hizmet ediyor Kamu bilgilendirme/eğitim programları uygun değil Kirlilik politik öncelikler arasında değil Proje hazırlama eğitimi

Amaçların analizi Amaç analizi yöntemsel bir yaklaşımdır Tanımlanan problemler çözüldüğünde gelecekte oluşacak durum tanımlanır. Problem ağacındaki olumsuz durumlar olumlu gerçekleşmeler olarak ifade edilir. Pozitif gerçekleşmeler (amaçlar) amaç ağacında araç amaç hiyerarşisi içinde gösterilir. Amaç analizi gelecekte arzu edilen durumun açık bir şekilde ortaya konma Proje hazırlama eğitimi

Amaç analizi aşamaları Adım 1: Problem ağacındaki olumsuz durumlar istenilen ve gerçekleştirilebilir pozitif durumlara dönüştürülür Adım 2: Hiyerarşinin geçerliliği ve bütünlüğünü sağlamak için araç amaç ilişkileri kontrol edilir (Neden sonuç ilişkisi araç amaç bağlantısına dönüştürülür). Adım 3: Gerekirse, durum ifadeleri revize edilir, yeni amaçlar ilave edilebilir veya gereksizler çıkarılabilir. Proje hazırlama eğitimi

Amaç Ağacı - Nehir Kirliliği Balıkçıların hasılat ve geliri sabit veya arttı Özellikle fakir ailelerde ve 5 yaş altı çocuklarda su kaynaklı hastalık vakaları azaldı Nehir ekosistemlerine olan tehdit azaldı ve balık stokları arttı Amaç Nehir suyu kalitesi iyileşti Nehirlere katı atık deşarjı azaldı Endüstriyel ve evsel atıksuyun nehre deşarjı azaldı Arıtma tesislerinde arıtılan sular çevre standartlarını karşılıyor Araç Kirleticiler etkin kontrol ediliyor Atıkların kontrolsüz bertarafının riski hakkında halk daha bilinçli Atıksuyun direkt deşarjını önlemede etkin yeni yasalar çıkartıldı Evsel ve endüstriyel atıksuyun kanalizasyona bağlanma yüzdesi arttı Çevre Koruma Ajansı etkin ve geniş kapsamlı paydaş çıkarlarına hizmet ediyor Kamu bilgilendirme/ eğitim programları oluşturuldu Kirlilik yönetimi politik önceliklerin üst sırasında Artan sermaye yatırımı Yerel Yönetimlerde maliyet verim mekanizmaları dahil iş planlama geliştirildi Proje hazırlama eğitimi

Strateji analizi Strateji analizi aşamasında aşağıdaki sorulara cevap aranır: Tanımlanan bütün problemler ve/veya amaçlar projeye dahil edilmeli mi ? Yoksa bazıları mı ele alınmalı ? Destek sağlayabilecek fırsatlar nelerdir ? İstenilen sonuçları elde etme ve faydaların sürdürülebilirliğini sağlama ihtimali en yüksek müdahale şekilleri nelerdir ? Projenin paydaşlar tarafından sahiplenilmesi nasıl desteklenebilir ? Proje hazırlama eğitimi

Strateji analizi Muhtemel farklı müdahalelerin maliyeti ve bunların karşılanabilme imkanları nedir ? En etkin maliyetli seçenek hangisidir ? Hangi strateji dezavantajlı grupların ihtiyacına en olumlu katkıyı sağlar ? Muhtemel olumsuz çevresel etkiler nasıl azaltılır veya bunlardan sakınılır ? Bu soruların cevapları ile birlikte, farklı paydaşların çıkarları, politik istekler,uygulama kısıtları, kaynak mevcudiyeti gibi bir dizi faktör dikkate alınarak proje stratejisi belirlenir. Proje hazırlama eğitimi

Strateji analiz kriterleri Ana politika amaçlarına (fakirliğin azaltılması, ekonomik entegrasyon gibi) sağlanacak katkı Hedef gruplara sağlanacak faydalar Devam eden veya planlanan diğer projeler ile birbirini tamamlama Yatırım ve işletme maliyeti hususları, tekrarlayan maliyetleri karşılama kapasitesi Fayda maliyet analizi Kurumsal kapasite geliştirmeye katkı Teknik uygulanabilirlik Çevresel etki Proje hazırlama eğitimi

Nehir suyu kalitesi iyileşti Dahil Balıkçıların hasılat ve geliri sabit veya arttı Özellikle fakir ailelerde ve 5 yaş altı çocuklarda su kaynaklı hastalık vakaları azaldı Nehir ekosistemlerine olan tehdit azaldı ve balık stokları arttı Hedef Hariç ATIKSU STRATEJİSİ Amaç ATIK STRATEJİSİ Nehir suyu kalitesi iyileşti Dahil Nehirlere katı atık deşarjı azaldı Endüstriyel ve evsel atıksuyun nehre deşarjı azaldı Arıtma tesislerinde arıtılan sular çevre standartlarını karşılıyor Sonuçlar Kirleticiler etkin kontrol ediliyor Atıkların kontrolsüz bertarafının riski hakkında halk daha bilinçli Atıksuyun direkt deşarjını önlemede etkin yeni yasalar çıkartıldı Evsel ve endüstriyel atıksuyun kanalizasyona bağlanma yüzdesi arttı Kirlilik yönetimi politik öncelikler üst sırasında Çevre Koruma Ajansı etkin ve geniş kapsamlı paydaş çıkarlarına hizmet ediyor Kamu bilgilendirme/ eğitim programları oluşturuldu Artan sermaye yatırımı Yerel Yönetimlerde maliyet verim mekanizmaları dahil iş planlama geliştirildi Proje hazırlama eğitimi