Ozon Tabakasının Korunması Şube Müdürü ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü İklim Değişikliği Daire Başkanlığı Ozon Tabakasını İncelten Maddeler İle İlgili Bakanlık Faaliyetleri Pervin DOĞAN Ozon Tabakasının Korunması Şube Müdürü 17 Kasım 2011- ANKARA

GİRİŞ Strateji ve Politika Geliştirme Şube Müdürlüğü Bakanlığımız bünyesinde; 31 Ekim 2009 tarih ve 27392 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının Resmi Gazete’de yayımlanmasının ardından, 1 adet Daire Başkanlığı ve 3 adet Şube Müdürlüğü kurulması kararının ardından, İklim Değişikliği Daire Başkanlığı, 27 Ocak 2010 tarihli Oluru ile Bakanlık Makamı tarafından uygun görülmüştür. Strateji ve Politika Geliştirme Şube Müdürlüğü Sera Gazlarının İzlenmesi ve Emisyon Ticareti Şube Müdürlüğü 3. Ozon Tabakasının Korunması Şube Müdürlüğü Çevre ve Şehircilik Bakanlığı kurulması aşamasında ise; 4. İklim değişikliği Uyum Şube Müdürlüğü kurulmuştur. 2

GİRİŞ Ozon (O3) gazı, zehirli ve renksiz bir gazdır ve atmosferin üst katmanlarında yer almaktadır. Yeryüzündeki tüm canlı varlıkları güneşin öldürücü morötesi ışınlarına karşı koruyan kalkan görevi görmektedir.

GİRİŞ Atmosferdeki ozonun yaklaşık %90'ı yeryüzünden itibaren 10-40 km. arası yükseklikte olan stratosfer tabakasında bulunur. Ozon yoğunluğunun ultraviyole ışınlarını tutma görevini yapamayacak kadar azalması, "ozon tabakasının delinmesi" olarak adlandırılmaktadır.

GİRİŞ Bu tabakanın güneşten gelen zararlı ultraviyole ışınlarını (UV-B) yeterince tutamaması sonucunda bütün yaşayan organizmalar üzerinde zararlı etkiler meydana gelir; bitkilerin büyüme hızı azalır, insanlarda cilt kanserine sebep olur, göze zarar verir. Bağışıklık sistemleri zarar gördüğü için bulaşıcı hastalıklara yakalanma riskini artırır.

OZON TABAKASINI İNCELTEN MADDELER (OTİM) Kloroflorokarbonlar (CFC) Halonlar Metil Kloroform Karbon Tetraklorid Hidrobromoflorokarbonlar (HBFC) Hidrokloroflorokarbonlar (HCFC) Metilbromid

OZON TABAKASINI İNCELTEN MADDELERİN (OTIM) KULLANIM ALANLARI Kloroflorokarbonlar (CFC): Soğutucular, araba klimaları, köpük ürünleri, yalıtım maddeleri, mikroçipler ve diğer elektronik aletleri temizlemek için çözücü, steril gaz karışımlarında bir bileşim maddesi, sprey kutularında ileri doğru itici gibi pek çok değişik ürün yelpazesinde, Halonlar: Yangın söndürücülerde, Metil Kloroform: Endüstriyel çözücü olarak metal ve elektronik kısımları temizlemede, Karbon Tetraklorür: Endüstriyel çözücü, tarımsal dezenfektan, böcek öldürücü ilaçlar ile petrokimyasal inceleştirme de dahil pek çok diğer endüstriyel süreçlerde ve Doğu Avrupa'da hala kuru temizlemede,

OZON TABAKASINI İNCELTEN MADDELERİN (OTIM) KULLANIM ALANLARI Hidrobromoflorokarbonlar (HBFC): İlaç hammadde üretiminde, Hidrokloroflorokarbonlar (HCFC): Ticari ve endüstriyel buzdolapları, klimalar, ısı pompaları, aerosol spreyler ve bazı köpük ürünlerinde, Metilbromür: Örtü altı sebze ve süs bitkileri üretiminde, hastalık, zararlı ve yabancı otların mücadelesinde, depolanmış ürünlerin fumigasyonunda, karantina amacıyla tarımsal ürünlerin ihracat-ithalatında ve taşıma araçlarının (tır, kamyon, gemi, tren vb.) steril edilmesi işleminde, kullanılmaktadır.

ULUSLAR ARASI ANLAŞMALAR Ülkemiz, Ozon Tabakasının Korunmasına Dair Viyana Sözleşmesi’ne (1985) 1990 yılında Montreal Protokolüne ise (1987) 1991 yılında taraf olunmuştur. Montreal Protokolü Birleşmiş Milletler şemsiyesi altında küresel çevre sorunlarının çözümüne yönelik yapılan çalışmaların başlangıcını oluşturmuştur.

ULUSLAR ARASI ANLAŞMALAR Bakanlığımız; Ülkemizin19 Aralık 1991 tarihinde taraf olduğu Montreal Protokolü ile ilgili; Ulusal ve uluslararası çalışmaların izlenmesi, Koordinasyon, Ozon Tabakasını İncelten Maddeler (OTİM) ile ilgili ulusal üretim ve tüketimin kontrol altına alınması ve bir takvim çerçevesinde aşamalı olarak kullanımlarına son verilmesi, konularından sorumlu olup, ulusal odak noktası görevini yürütmektedir.

ULUSLAR ARASI ANLAŞMALAR 196 ülkenin taraf olduğu Montreal Protokolü, bugüne kadar ulaşılan en başarılı uluslar arası çevre anlaşması olarak kabul edilmektedir. Ülkemiz de Montreal Protokolünün uygulanmasında kendi grubunda başarılı ülkeler arasında yer almaktadır.

ULUSAL MEVZUAT Bakanlığımızın; - Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin (OTİM) Azaltılmasına İlişkin Yönetmelik - Kontrole Tabi Madde İthalatı Genelgesi Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın; - İthalat Tebliği - Dış Ticarette Standardizasyon Tebliği

OZON TABAKASINI İNCELTEN MADDELERİN AZALTILMASINA İLİŞKİN YÖNETMELİK Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin Azaltılmasına İlişkin Yönetmelik 20/6/1990 tarihli Ozon Tabakasının Korunmasına Dair Viyana Sözleşmesi hükümleri ile 19/12/1991 tarihli Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolüne ve Avrupa Komisyonunun 1005/2009/EC sayılı Ozon Tabakasını İncelten Maddelere İlişkin Tüzüğüne paralel olarak olarak Bakanlığımızca hazırlanmıştır. 23 Mayıs 2006 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin Azaltılmasına İlişkin Yönetmelik; Kloroflorokarbon (CFC) grubu gazların alternatifi olan Hidrokloroflorokarbon (HCFC) grubu gazların kullanımının son verilmesine yönelik hükümler içermemesi nedeniyle revize edilerek 12 Kasım 2008 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

OZON TABAKASINI İNCELTEN MADDELERİN AZALTILMASINA İLİŞKİN YÖNETMELİK Yönetmeliğin amacı, ülkemizin taraf olduğu Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü ve değişiklikleri ile kontrol altına alınan maddelerin kullanılmasına ve bazılarının tüketiminin bir takvim çerçevesinde azaltılarak kullanımdan kaldırılmasına ilişkin usul ve esasları belirlemektir. Kloroflorokarbon (CFC)’lar; Kloroflorokarbon (CFC) kullanımı 2006 itibarı ile sıfır tona indirilmiştir. 01/01/2008 tarihinden itibaren zorunlu kullanım alanları da dahil olmak üzere tüm ithalatı yasaklanmıştır.

ULUSAL MEVZUAT KAPSAMINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR Halonlar; Yangın söndürücü olarak kullanılan, ozon inceltme potansiyeli oldukça yüksek ve Montreal Protokolü ile kontrol altına alınan Halon gazlarının ithalatına 1 Ocak 2008 tarihi itibari ile son verilmiştir. Ancak; Türkiye Halon Bankası (TÜHAB) tarafından rehabilite edilen halonların kullanımı 31/12/2011 tarihine kadar serbesttir. 31/12/2011 tarihinden itibaren rehabilite edilen halonların kullanımı 31/12/2015 tarihine kadar Ek-8’deki kullanım alanları ile sınırlıdır. 1/1/2016 tarihinden itibaren halonların kullanımı tamamen yasaktır. (Türk Silahlı Kuvvetleri unsurları hariç) Halonların elde taşınabilen yangın söndürücü veya sabit yangın söndürme sistemlerinin test edilmesi ve personel eğitimi için kullanılması yasaktır.

ULUSAL MEVZUAT KAPSAMINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR Hidrokloroflorokarbon (HCFC)’lar; Ülkemiz; Kloroflorokarbon (CFC) grubu gazların kullanımına son verilmesinde olduğu gibi, Hidrokloroflorokarbon (HCFC) grubu gazların da kullanımına son verecektir. HCFC grubu gazların ithalatı 2007 yılı ithalat miktarları baz alınarak 1/1/2009’dan itibaren kotaya tabidir. Bu maddeler bir takvim çerçevesinde azaltılarak 1/1/2015 tarihinde servis amaçlı kullanımları hariç ithalatına son verilecektir. - Yıllık kotaların belirlenmesi Bakanlığımızca, - Firmalara göre dağılımı ise Dış Ticaret Müsteşarlığınca belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde ilgili Müsteşarlıkça yapılmaktadır.

Klorodiklorometan HCFC-22 OTİM KOTA MİKTARLARI GTİP Eşyanın Tanımı 2009 Yılı İthalat Kota Miktarı (Ton) 2010 Yılı İthalat Kota Miktarı 2011 Yılı İthalat Kota Miktarı 2903.49.11.00.00 Klorodiklorometan HCFC-22 4. 800 4300 3.900 2903.49.15.00.00 1,1- Dikloro-1-floretan HCFC-141b 2.600 2.300 2.000 2903.49.19.00.16 Diklortrifloretan (tüm izomerleri) HCFC-123 29 25 12 2903.49.19.00.17 Klortetrafloretan HCFC-124 8 7 1 3824.74.00.00.12 HCFC 142B /HCFC-22 karışımı 5.850 2.700 1.300

ULUSAL MEVZUAT KAPSAMINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR OTİM Yönetmeliğinin 7 nci maddesi kapsamında, Montreal Protokolü ile kontrol altına alınan Ozon Tabakasını İncelten Maddeleri ithal eden ithalatçı firmalara, Bakanlığımızca Kontrol Belgesi düzenlenmektedir. Bakanlığımızın Kontrole Tabi Madde İthalatı Genelgesinde Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin ithalatından nihai son kullanımlarına kadar olan süreçteki ithalatçı, sanayici, dağıtıcı firmaların ve servis amaçlı son kullanıcıların uymaları zorunlu kurallar belirlenmektedir. Genelge her yıl revize edilerek yayınlanmaktadır.

YAPILAN ÇALIŞMALAR - Her yıl sektörün bilgilendirilmesi ve ülke politika ve stratejilerini belirlemek amacıyla 1995 yılından itibaren ozon panelleri düzenlenmektedir. Bu yıl da 12. Ozon Paneli 2 Aralık 2011 tarihinde gerçekleştirilecektir. - 16 Eylül Uluslar arası Dünya Ozon Tabakasının Korunması Günü Etkinliklerinin ilki ülkemizde 16 Eylül 2010’ da düzenlenmiş 2011 yılında da ve düzenlenmiş ve devam edecektir.

ULUSAL MEVZUAT KAPSAMINDA ÇALIŞMALAR OTİM-İD İTHALAT KULLANIM VE TAKİP SİSTEMİ Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü ve değişiklikleri ile kontrol altına alınan maddelerin ithalat işlemlerinden tüketimine kadar olan süreçle ilgili olarak yapılan mevzuat düzenlemelerinin uygulanmasında kolaylık sağlanması ve yapılacak analizler için veri bankası özelliği taşıması amacıyla “OTİM-İD İthalat Kullanım ve Takip Sistemi” programı hazırlanmış ve 2009 yılı Mart ayında kullanıma açılmıştır. Ancak, yazılım kaynaklı sorunlardan dolayı Bakanlığımızca programın yeniden yazılması kararı alınmış ve çalışmaları devam etmektedir.

OZON-İKLİM İLİŞKİSİ -Kloroflorokarbon (CFC)’ların alternatifi olan Hidrokloroflorokarbon (HCFC)’lar ozon tahribatları düşük olmakla birlikte oldukça yüksek sera etkisine sahiptirler. - 1/1/2015 tarihinde ithalatına son verilecek olup, ozon üzerinde tahrip edici etkisi olmayan Hidroflorokarbon (HFC)’lara veya diğer alternatif gazlara (karbon dioksit-CO2, 152+Dimetil eter-DME vb) geçilecektir.

GWP(KÜRESEL ISINMA POTANSİYELİ) ODP(OZON DELME POTANSİYELİ) OZON-İKLİM İLİŞKİSİ GWP(KÜRESEL ISINMA POTANSİYELİ) ODP(OZON DELME POTANSİYELİ) CFC 12 10.900 1 HCFC 22 1.810 0.05 HFC 134 1.300 CO2 CFC HCFC HFC *CO2 *152+DME vb.

- Montreal Protokolü ile gelişmiş ülkelerin katkıları çerçevesinde - Montreal Protokolü ile gelişmiş ülkelerin katkıları çerçevesinde oluşturulan "Çok Taraflı Fon (MLF)" 1990 yılında kurulmuştur. Gelişmekte olan ülkelerin endüstrisine; OTİM giderilmesine yönelik projelerde teknik uzmanlaşma, yeni teknolojiler ve ekipmanlar için kullandırılmaktadır. - Türkiye, Protokol uyarınca gelişmekte olan bir ülkedir. Bu durum ülkemizin Çok Taraflı Fondan yararlanabilmesine olanak vermektedir. OTİM PROJELERİ 23

TAMAMLANMIŞ OLAN OTİM PROJELERİ Bu kapsamda bugüne kadar projeler yürütülmüş; Kloroflorokarbon (CFC)’ ların servis amaçlı kullanım ithalatına son vermek amacıyla 2005 yılında Soğutucu Sektör Projesi yürütülmüş ve Türkiye Kloroflorokarbon (CFC) kullanımın 2006 yılında sonlandırılmıştır. Yangın söndürücü olarak kullanılan, halon gazının kullanımdan kaldırılması amacıyla proje yürütülmüş, Halonların ithalatı ise 01/01/2008 tarihinden itibaren yasaklanmıştır. TAMAMLANMIŞ OLAN OTİM PROJELERİ 24 24

DEVAM EDEN OTİM PROJELERİ Bakanlığımız ile Birleşmiş Milletler Sınaî Kalkınma Örgütü (UNIDO) ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) işbirliğinde, Montreal Protokolü çerçevesinde OTİM’lerin kullanımının sonlandırılmasına yönelik olarak; - HCFC Sonlandırma Yönetim Planının Hazırlanması Projesi UNIDO- 2009- 2011 - Kurumsal Kapasite Geliştirme Projesi (4. aşama) UNIDO 2009- 2011 - Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin Bertarafı Projesi UNIDO- 2009- 2011 - Köpük Sektörüne Yönelik Pilot Proje UNDP- 2010- 2011 -Soğutma Sektöründe HCFC Gazlarının Sonlandırılması Yatırım Projesi UNIDO - 2009-2011 - Köpük Sektöründe HCFC Gazlarının Sonlandırılması Yatırım Projesi UNIDO -2011-2013 25

PLANLANAN ÇALIŞMALAR 16/9/2009 tarihli Ozon Tabakasını İncelten Maddelere ilişkin Avrupa Parlamentosu ve Konseyinin 1005/2009 (EC) Sayılı Tüzüğü kapsamında; “Kontrol altındaki maddelerin emisyonu ve sızıntıları 1. Kontrollü maddelerden kaynaklanan emisyon ve sızıntıları azaltmak ve önlemek üzere icrası mümkün olan bütün ihtiyati tedbirler alınacaktır. 2. Soğutma, iklimlendirme veya ısı pompası cihazlarını, veya kontrol altındaki maddeleri içeren yangın koruma sistemlerinin işletme teşebbüsleri sabit cihaz ve sistemler sağlayacaktır: (a) 3 kg veya daha fazla kontrol altındaki maddeleri içerenler her on iki ayda bir sızıntı kontrolüne tabi olacaktır; bu hava geçirmez şekilde ve 6 kg dan az kontrollü madde içerdiğine dair etiketlenmiş cihazlara uygulanmaz.” ifadesi bulunmaktadır

PLANLANAN ÇALIŞMALAR Bu çerçevede, Avrupa Birliği’nin 1005/2009 (EC) Sayılı Tüzüğüne uyumlu olarak hazırlanan ve 12/11/ 2008 tarih ve 27052 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin Azaltılmasına İlişkin Yönetmelik”in 18 inci maddesinde ise “1/1/2012 tarihinden itibaren, 3 (üç) kilogram ve daha fazla kontrol altına alınan madde içeren sabit ekipmanın, yılda bir kez kontrollerinin 15 inci maddede nitelikleri tanımlanan son kullanıcılara yaptırılması ve denetimlerde yıllık kontrollerin yapıldığının belgelenmesi zorunludur.” hükmü yer almaktadır.

Bu çerçevede aşağıdaki çalışmaların, PLANLANAN ÇALIŞMALAR Bu çerçevede aşağıdaki çalışmaların,        3 kg ve üzerinde Ozon Tabakasını İncelten Maddeler (Hidrokloroflorokarbon -HCFC) ve Florlu Gaz (HFC) içeren veya bu ürünlere bağlı olarak çalışan cihazların tespit edilmesi,        Hidrokloroflorokarbon (HCFC) ve Florlu Gaz (HFC) içeren veya bu ürünlere bağlı olarak çalışan cihazların kullanım amaçlarının tespit edilmesi (Yüksek Voltajlı Şalterler, Soğutma, İklimlendirme, Isı Pompaları, Yangın Söndürme Sistemleri vs.),       Ülkemiz resmi kurumlarının mevcut faaliyetlerinin tespit edilerek, mevzuat boşluk analizinin gerçekleştirilmesi,       

PLANLANAN ÇALIŞMALAR  -         Milli Eğitim Bakanlığı ve meslek yüksek okulları ile işbirliği içerisinde, HCFC veya HFC gazlarının kullanım amaçlarına göre eğitim verilebilmesi için gerekli eğitim dokümanlarının ve programın oluşturulması, -        Merkezi bir sertifikasyon biriminin oluşturularak, HCFC ve HFC gazlarının kullanım amaçlarına göre eğitilecek olan personele, Avrupa Birliği standartlarında bir sertifika sağlanabilmesi için sürdürülebilir bir sistemin oluşturulması,  -        Pilot uygulamanın gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Bu hükmün uygulanması ile ilgili olarak pilot bölgeden çalışmaların bir an önce başlatılması kararı alınmıştır.

İZMİR İLİ DAĞILIM

MANİSA İLİ DAĞILIM

AYDIN İLİ DAĞILIM

SONUÇ Bilim adamlarının son verilere göre açıklamalarında tüm önlemlerin eksiksiz yerine getirilmesi durumunda dahi Ozon Tabakasının 2060 ile 2075 yıllarında normal seviyesine dönebileceği belirtilmektedir.

TEŞEKKÜRLER… p.dogan@cob.gov.tr pervin.dogan@cevresehircilik.gov.tr 34