Veri toplama teknikleri : Gözlem Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Zeliha Karal Dönmez

İÇİNDEKİLER I.BÖLÜM – GİRİŞ • Gözlem Tekniği • Gözlemin Türleri • Gözlemin Aşamaları • Gözlemin Kuvvetli ve Zayıf Yönleri II. BÖLÜM – UYARLAMA • Araştırma Konusu ve Detayları • Form Örneği III. BÖLÜM – ÖRNEK BİR ÇALIŞMA • Konu ve Araştırma Detayları • Değerlendirme ve Sonuç IV. BÖLÜM – KAYNAKÇA

I.BÖLÜM Gözlem Tekniği Gözlem, araştırma konusu hakkında bilgi toplamak için nesnelerin, olayların ve durumların sistematik bir biçimde izlenerek betimlenmesidir. Sosyal bilim araştırmalarında sıkça kullanılan bir veri toplama aracıdır. Gözlem tekniği ile araştırmacının, araştırma konusu hakkında ayrıntılı bilgiye ulaşması mümkündür. Gözlem tekniğinde, “GÖZLEMCİ” ve “GÖZLENEN” olmak üzere iki taraf bulunmaktadır. Gözlemci, araştırma sürecini gözlemlerini yazarak kaydettiği gibi, ses kaydedici ve video ile de verileri toplayabilir.

Gözlem Türleri • Katılımcı Gözlem: Araştırmacının, araştırılan konunun bulunduğu ortama veya yaşama katılması, onların içersinde yer alması gerektiği gözlem türüdür. Katılımcı gözlemde araştırmacının rolü, “tam katılımcı” veya “ gözlemci katılımcı” olabilir. • Doğrudan Gözlem: Araştırmacının ilgili ortamın içerisine girmekten çok, ortamı dışarıdan gözlemleyerek veri toplamaya çalıştığı gözlem türüdür. Katılımcı gözlemde olduğu gibi doğrudan gözlemde de araştırmacının rolüne göre farklı yaklaşımlar vardır. Bunlar “tam gözlemci” veya “katılımcı gözlemci”dir.

Gözlemin Aşamaları İlk aşamada; •Araştırma konusu hakkında amaçların belirlenmesi •Amaçlar doğrultusunda gözlenecek kişilerin yada deneklerin kararlaştırılması •Araştırma yapılacak gruba ulaşılması ( gerekli izinlerin alınması!) İkinci aşama; •Araştırma konusuna göre uygun gözlem biçiminin belirlenmesi ve bu doğrultuda gözlem yapılacak grupla etkileşime geçilmesi. Üçüncü aşama; •Araştırmacının gözlem işini icra etmesi •Verilerin kaydedilmesi Dördüncü aşama; •Verilerin analiz edilmesi Son aşama; •Raporlama

Gözlemin Kuvvetli ve Zayıf Yöleri Kuvvetli Yönler; • Eğer araştırmacı sözel olmayan durum ve davranışa ilişkin veriye ihtiyaç duyuyorsa ‘gözlem’ en uygun veri toplama aracıdır. • Gözlem yoluyla araştırılmak istenen durum veya ortamın doğal çevresinin izlenmesiyle daha ‘objektif’ veri elde edilebilmektedir. • Araştırmacı, gözlemlemek istediği konu için yeterince ‘uzun bir gözlem imkanına’ sahiptir. Bu da elde edilecek verinin boylamsal veriye dönüşmesine ve daha ‘güvenilir’ ve ‘yansız’ özelliğe sahip olmasına vesile olur. Bunlar tekniğin güçlü yönleri arasında sayılmaktadır.

Zayıf Yönler; • Gözlem yoluyla veri toplama ‘uzun bir süreç’ gerektirmektedir ve ‘iyi bir gözlemci’ gerekmektedir. • Gözlemin doğal ortamda yapılıyor olması, gözlemciye ‘daha az kontrol imkanı’ vermekmektedir. • Gözlem yoluyla elde edilen verilerin ‘sayısallaştırılması sorunu’ ve ‘gözlem sonuçlarının yorumundaki güçlükler’ tekniğin zayıf yönleri arasında sayılabilmektedir.

II.BÖLÜM UYARLAMA Amaç Bu gözlemin amacı, yoksulluğun okul başarısının düşük olmasına olan etkilerini ortaya çıkarmaktır. Evren Bu amaç doğrultusunda, İstanbul’un Balat semtindeki, Balat İlköğretim Okulunun 6. Sınıf öğrencileri gözlemlenecektir. Örneklem Tekniği Kolayda örnekleme tekniği kullanılacaktır. Balat ilköğretim okulu 6. sınıf öğrencilerinden rasgele 20 öğrenci seçilecektir. Gözlem Türü Gözlemde, doğrudan gözlem tekniği kullanılacaktır.

Araştırma Yaklaşımları Temel Felsefe Açısından Temel Araştırma Sosyal dünyadaki olguların anlaşılmasına, olaylar arasındaki ilişkilerin ortaya çıkarılmasına ve sosyal gerçekliğin anlaşılmasına yönelik araştırmalardır Amacı Açısından Açıklayıcı Olayların neden gerçekleştiğini açıklamak, belirli bir kuramı test etmek veya geliştirmek için yapılan araştırmadır.araştırmadaki temel amaç değişkenler arasındaki nedensellik ilşkisini ortaya çıkarmaktır Yöntem Açısından Nitel/ Etnografi Araştırması Saha veya Katılımcı gözlem olarakta bilinen etnografik araştırma, insanların günlük faliyetlerinin yaşadıkları doğal ortamlarda doğrudan incelenmesidir. Süre Açısından Kesitsel Araştırma değikenlerine ilişkin verilerin anlık olarak tek bir zamanda toplanarak, incelenen olgunun o andaki durumunu ortaya koyan araştırmadır. Analiz Birimi Açısından Bireyler Yapılacak araştırmanın sonuçlarını bireylere genellemek istiyorsa veya bireysel düzeydeki olguların incelenmesi düşünülüyorsa, analiz birimi bireyler olacaktır.

Gözlem Form Örneği İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi’nin dersliklerinin genel çevresi. Derslik Gözlem Formu Derslikler okulun birinci katındadır. 2) Dersliklere aydınlatma ve havalandırma sağlayan pencereler: (*) yeterlidir ( ) yeterli değildir Dersliklerin genel temizlik durumu (*) temiz ( ) biraz kirli ( ) çok kirli 4) Dersliklerin bulunduğu yerde gürültü durumu ( ) çok sessiz (*) arasıra gürültülü ( ) çok gürültülü 5) Dersliklerin duvarlarının durumu (*) temiz ve prüzsüz ( ) biraz kirli ve çizik ( ) çok kirli

(*) ahşap ( ) beton ( ) fayans Gözlem Form Örneği 6) Dersliklerin zemin yapısı (*) ahşap ( ) beton ( ) fayans 7) Dersliklerdeki döşeme ve demirbaşın durumu (*) temiz ve düzenli () kirli ve bakıma ihtiyacı var 8) Dersliklerde havalandırma durumu (*) iyi havalandırılmış () havasız () bunaltıcı 9) Ders için gerekli araçların durumu () mevcut ()mevcut değil (*) yetersiz 10) Derslikler aşağıdaki yer/lere yakındır () ana yollara () alışveriş merkezlerine (*) boş arazilere

Konu ve Araştırma Detayları III. BÖLÜM Örnek Bir Çalışma Konu ve Araştırma Detayları Makalenin Adı Fen ve Teknoloji Dersinde Drama Yönteminin Akademik Basarı ve Derse Karsı İlgi Açısından Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi: Köy ve Merkez Okulları Örnegi Amaç Bu çalısmanın amacı, drama yönteminin Fen ve Teknoloji dersi “Kan, Kanın Yapısı ve Kan Grupları” konusundaki etkinligini, akademik basarı ve derse karsı tutum açısından, merkez ve köy ilkögretim okulu karşılaştırmasıyla ortaya koymaktır.

Araştırmanın Modeli Yarı deneysel olarak gerçeklestirilen bu çalısmada ön test - son test karsılastırma gruplu deneysel arastırma modeli kullanılmıstır. Örneklem Bu çalısmanın örneklemini, Bayburt ili Bayburt İlkögretim Okulu 6-C sınıfından 32 ve Bayburt ili Aydıntepe ilçesine baglı Yukarı Kırzı Köyünde bulunan Sehit Muammer Gür İlkögretim Okulu 6-A sınıfından 28 olmak üzere toplam 60 altıncı sınıf ögrencisi olusturmaktadır.

Değişkenler Araştırmada bağımsız degisken olarak merkez ve köy ilköğretim okulu 6-C ve 6-A sınıfları, bağımlı değişken olarak ise, drama yöntemiyle ders işlenen ögrencilerin “Kan, Kanın Yapısı ve Kan Grupları Basarı Testi” puanları ve ögrencilerin derse olan ilgileri alınmıştır. Uygulama Hazırlanan drama etkinlikleri çocuklara haftada 2 ders saati olmak üzere 2 hafta boyunca toplamda 4 ders saati olarak uygulanmıştır.

Veri Toplama Araçları Arastırmada drama yönteminin uygulandıgı gruplardaki ögrencilerin basarılarında meydana gelebilecek değişimleri ölçmek için araştırmacılar tarafından geliştirilen “Kan, Kanın Yapısı ve Kan Grupları” konulu akademik başarı testi kullanılmıştır. Ayrıca ögrencilerin drama yöntemi ve uygulama süreci ile ilgili görüşleri yazılı olarak alınarak ögrencilerin yönteme olan ilgileri araştırılmaya çalşılmış, bu veriler araştırmacının ders öncesinde, esnasında ve sonrasında ögrencilerin davranışlarına ve tutumlarına dair tuttuğu notlarla desteklenmeye çalışılmıştır.

Araştırmacı Gözlem Notları Bu çalışmada uygulanan drama etkinlikleri boyunca araştırmacı tarafından katılımlı gözlem tekniği kullanılmıştır. Drama etkinlikleri boyunca ögrencilerin derse katılımları, ögretmen-ögrenci iliskileri, ilgi çeken farklılık yaratan durumlar, sınıf içi etkilesimler, ortamın durumu ve dikkat çeken noktalar gözlenilmistir. Özellikle drama etkinliklerine ögrencilerin gösterdikleri ilgi ve isteklendirmeleri de gözlemlenmeye çalısılmıstır. Gözlem kayıtları sınıfın dikkatini dağıtmamak ve dersin işlenisini bozmamak amacıyla etkinlik sonrasında yapılmıştır.

Sonuç Drama yönteminin Fen ve Teknoloji dersi Kan, Kanın Yapısı ve Kan Grupları konusundaki etkinliğini, akademik başarı ve derse karsı ilgi açısından, merkez ve köy ilköğretim okulu karşılaştırmasıyla ortaya koymayı amaçlayan bu çalısma sonucunda akademik başarı açısından köy okulları lehine anlamlı bir fark ortaya çıkmıstır. Ayrıca ögrenci görüşleri ve araştırmacı gözlemleri incelendiğinde her iki okulda da derse olan ilginin arttığı, fakat köy okulundaki ögrencilerin drama yönteminden çok daha fazla etkilendikleri ve yöntemi daha fazla sevdikleri görülmüştür.

IV. BÖLÜM Kaynakça Avinç, İ., Özkan, E., ve Çam, F. (2009). Fen ve teknoloji dersinde drama yönetiminin akademik başarı ve derse karşı ilgi açısından karşılaştırmalı olarak incelenmesi: köy ve merkez okulları örneği. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(2), 459-483. Gürbüz, S., ve Şahin., F. (2015). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri felsefe – yöntem – analiz. Ankara: Seçkin yayıncılık.