Risk–Yönetimi ve Riskin Ölçülmesi -2015-

Risk Beklenmeyen sonuçlarla karşılaşma olasılığı olarak tanımlanır. Finansal açıdan ise risk, bir getirinin geleceğin alternatif durumlarına bağlı olması ve bu durumlardan en az birinin negatif yada pozitif bir getiriyle sonuçlanması durumudur.

Risk Finansal açıdan risk, beklenen değer ile gerçekleşen değer arasındaki olumlu yada olumsuz fark olarak ta tanımlanabilir.

Belirsizlik Finansal piyasalarda “belirsizlik” ve “risk” genelde birbiri ile karıştırılmaktadır. Risk, belirsizliğin ölçülebilen kısmıdır yani bir bileşenidir.

Belirsizlik ve Risk Kavramları Bir olayın gerçekleşme şansı, bir olayın meydana gelme olasılığı olarak kabul edilir. Örneğin, yazı tura atan bir kişinin yazı ya da turayı bulma olasılığı %50’dir. Bu şekilde, gerçekleşmesi mümkün bütün olaylar belirlenir ve bu olayların her birinin gerçekleşme olasılığı tahmin edilirse, buna olasılık dağılımı denilmektedir. Olasılık dağılımı sübjektif veya objektif yapılmasına göre, belirsizlik ve risk kavramları arasındaki farklılık ortaya çıkmaktadır.

Belirsizlik ve Risk Kavramları Olasılık dağılımı, kişinin beklentilerine dayalı olarak sübjektif yapılıyorsa belirsizlik; olasılık dağılımı, geçmiş veriler kullanılarak objektif olarak yapılıyorsa risk söz konusudur. Objektif olasılık dağılımı, olaya ilişkin geçmişe ait verileri bilimsel yöntemlerle analiz etme sonucu oluşturulurken, sübjektif olasılık dağılımı, hiçbir tarihi veriye sahip olmadan yapılmaktadır. Risk, belirsizliğin objektif ölçüsüdür.

Belirsizlik Geleceğe ilişkin olasılık tahmini subjektif olarak yapılıyorsa belirsizlikten, objektif olarak yapılıyor ise riskten söz ediliyor demektir. Örneğin, bir hisse senedinin gelecekteki fiyatı, o hisse senedinin geçmiş fiyatların analizi sonucu tahmin ediliyor ise riskten, aynı hisse senedinin geçmiş fiyatları ile ilgili bilgiler yoksa, gelecekteki fiyat tahminleri birtakım varsayımlarla yapılıyorsa belirsizlikten söz edilir.

Sistematik Olmayan Risk Risk Türleri Sistematik Risk Sistematik Olmayan Risk Toplam Risk

1) Sistematik Risk ÇEŞİTLENDİRİLEMEYEN RİSK. Sistematik risk, tüm yatırımların getirilerini etkileyen risk olarak tanımlanır.

1) Sistematik Risk Yatırımcı açısından kontrol edilemeyen risk türüdür. Sistematik riskin kaynakları, sosyal, ekonomik ve politik çevredeki değişmelerdir. Bu değişmeler, piyasadaki tüm menkul kıymetleri ve işletmeleri aynı anda etkiler.

1) Sistematik Risk

a- Piyasa Riski Ekonomide meydana gelen bir durgunluk, tüketim eğiliminde meydana gelen bir değişme, ani bir savaşın meydana gelmesi gibi etkenler menkul kıymet pazarlarını yakından etkilemektedir. Bu etkilenme beklentilerin değişmesinden meydana gelmektedir. Tamamen yatırım portföyünün kontrolü dışında spekülatif yada psikolojik faktörlerden oluşur.

b- Politik Risk Dünyada veya yatırımın yapıldığı ülkede oluşan siyasi bunalımlar, ekonomik krizler birer belirsizlik unsurudur ve yatırım kararlarını etkiler. Siyasi otoritenin istikrarsız bir görünümü varsa, bu doğrudan olarak finans piyasalarını etkileyecektir. Çünkü yatırımcı bir yatırım kararını gerçekleştirirken aradığı önemli kriter siyasi istikrardır.

c- Enflasyon Riski Enflasyonun sözlük anlamı, paranın değerinin ani, hızlı bir şekilde düşmesi, fiyatlar genel seviyesinin yükselmesi, dolayısıyla dolaşımdaki para miktarının artmasıdır. Enflasyon oranı bir belirsizliktir ve yatırımları olumsuz yönde etkiler.

d- Faiz Oranı Riski Faiz riski, faiz oranlarında ortaya çıkan değişimlerden dolayı karşılaşılan risk olup, bu risk; herhangi bir yatırımdan beklenen getiriyi olumlu veya olumsuz etkiler veya şirketlerin yaptığı borçlanmalar üzerinde etkili olur.

e- Kur Riski Yabancı paraların değerlerinde meydana gelen değişme ile ortaya çıkan risktir. Yatırımcıların yabancı paralar üzerinden yatırım yapması ve yabancı piyasalarda yatırım yapması gibi durumlarda kurlarda meydana gelebilecek değişiklikler yatırımların getirilerini etkiler. Küreselleşmenin piyasalar üzerindeki etkisi ile kur riskinin önemi artmıştır.

2) Sistematik Olmayan Risk ÇEŞİTLENDİRİLEBİLİR RİSK. Portföy çeşitlendirilmesi ile azaltılabilen, belli bir sektöre yada belirli işletmelere ait risklerdir. Sistematik olmayan riske çeşitlendirilebilir risk denmesinin nedeni, yatırımcının farklı menkul kıymetlere yatırım yaparak yani portföyünü çeşitlendirerek bu riski azaltma olanağının olmasıdır.

2) Sistematik Olmayan Risk İşletme yönetimi, işletmenin ürünlerine yönelik tüketici tercihleri, işletmenin reklam kampanyasının başarısı ve hatta iklim koşulları gibi birebir işletme ile ilgili unsurlar sistematik olmayan riskin kaynaklarıdır.  Sistematik olmayan risk, çok iyi çeşitlendirilmiş bir portföyle ortadan kaldırılabilecek bir risk türüdür. Yatırımcılar farklı menkul kıymetlere yatırım yaparak portföyünü bu riskten koruyabilirler.

2) Sistematik Olmayan Risk Finansal Risk Endüstri Riski Yönetim Riski

a- Finansal Risk İşletmenin finansal sorumluluklarını yerine getirememe olasılığıdır. İşletmenin gelirlerinin sürekliliğini yitirmesi sonucu, borçlarını ödeyememe, çevresel koşullara ayak uyduramama, faiz ve kar payı ödemelerini gerçekleştirememe olasılığını ifade eder.

İşletmenin borçlarının artması, satışlarında düşüş, grev, rekabetin artması, yönetim hataları finansal riski artırıcı etki yapar.

b- Endüstri Riski İşletmenin içinde bulunduğu endüstride oluşabilecek olumsuz değişmeler, işletmenin karlılığını etkileyebilmekte ve menkul kıymetlerin fiyatlarında değişiklikler yaratabilmektedir. Tekel olunması, Rekabet koşulları, Arz-Talep dengesi.

c- Yönetim Riski İşletmelerin yönetim kadrolarının yeteneklerine bağlı olarak ortaya çıkan risktir. Yönetim kararları, Uygulanma gücü, Yönetim anlayışı.

İşletme yönetiminin yapacağı hatalar işletmenin karlılığını, satışları, menkul kıymetlerin fiyatlarını etkileyeceğinden yönetim riski yatırımcılar açısından önemli bir risk unsurudur.

SİSTEMİK RİSK*** Finansal sistemin herhangi bir aşamasında ortaya çıkan ve finansal piyasada yaygın ve riskli bir ortamın oluşmasına neden olan risk türüdür. Potansiyel domino etkisi yaratırlar. Bulaşma etkisi.

Risk Yönetimi Risk yönetimi; bir işletme veya örgüt tarafından karşılaşılan değişik kayıpları ve kayıpların azaltılmasında örgütün amaç ve hedeflerine uygun en iyi yöntemleri, sistematik olarak tanımlayan ve analiz eden bir süreçtir.

Neden Risk Yönetimi? Finansal piyasalar arasındaki sınırların kalkması, Finansal ve ekonomik kaynaklar için rekabetin artması, Finansal ürünlerin artması, Finansal sistemde teknolojinin ilerlemesi, Finansal piyasalarda volatilitenin artması, Merkez bankası baskılarının azalması.

Risk Yönetimi Risk yönetimi, risklerden doğacak zararların minimize edilerek kar sağlanması sürecidir. Risk kaynaklarının belirlenmesi, Riskin ölçülmesi, Belirlenen riskin finansal amaçlara olan etkinliğinin belirlenmesi, Riskin üstlenilebilir olup olmamasına karar verilmesi, Risk yönetim tekniğinin seçimi ve zamanında uygulanması.

FİNANSAL RİSKTEN KORUNMA TEKNİKLERİ Risk yönetimi için üç farklı yöntem kullanılmaktadır. Sigorta, Aktif – Pasif Yönetimi, Hedging.

1- Sigorta Tam olarak finansal risklerin önetilmesinde kullanımı mümkün olmamakla birlikte, birden fazla kişinin yada işletmenin karşı karşıya kalabileceği fakat aynı anda gerçekleşme olasılığının düşük olduğu sigorta edilebilir riskler için kullanılır.

1- Sigorta Yangın, hırsızlık, doğal afetler vb. Sigorta yöntemi sigorta yapılacak olan finansal aktörlere dağıtım yoluyla ve aynı anda olasılığın azaltılması yöntemiyle uygulanır. Fiyat değişimlerinin farklı işletmeler için aynı anda gerçekleşme olasılığı yüksektir, bu durum sigorta şirketleri tarafından zarar karşılanmasını güçleştirir.

2- Aktif-Pasif Yönetimi Aktif ve pasiflerdeki kalemlerin uygun birleşimini sağlamaya çalışarak, bu yolla kar hedeflerine ulaşılması yöntemidir. Likidite ve Emniyet.

3- Hedging Riskten korunma işlemi. Hedging, gelecekteki faiz, fiyat ve döviz kuru dalgalanmalarından kaynaklanan kayıplara dayalı riskin, kârı en az etkileyebilecek şekilde azaltılmasını sağlayacak korunma yöntemlerini ifade eden genel bir terimdir.

İşletme İçi Riskten Korunma Teknikleri Nakit akışlarının ayarlanması Gelecekte değer kaybedecek bir para ile ifade edilen borçlarını geciktirmek veya alacaklarını öne çekmektir. Eşleştirme Bir döviz hesabının varlığında söz konusudur. Yani, yerel para birimi dışında döviz ile işlem yapılması durumunda eşleştirme yapılır. Döviz sepetleri İşletmenin faaliyetleri sonucu elde ettiği farklı dövizlerin bir sepette toplanıp çeviri riskini azaltmada kullanılmasıdır. Para piyasaları Ürünün spot piyasadan satın alınıp gelecek piyasada satılmasıdır.

İşletme Dışı Riskten Korunma Teknikleri Vadeli İşlemler Sözleşmesi işleme konu varlığın bugünden belirlenen fiyat, vade ve miktar ile gelecekteki pozisyonunu sabitlerler. Böylece olası faiz oranı ve döviz kuru değişimlerine karşı önlem alınmış olur. Future Sözleşmeleri Future sözleşmeleri içinde aynı şeyler söz konusudur. Birbirini ayıran en önemli özellik future sözleşmelerinin organize borsalarda işlem görmesi, vadeli işlem sözleşmelerinin bankalar arasında işlem görmesidir. Opsiyon Sözleşmeleri sözleşmeyi satın alan tarafa herhangi bir varlığın fiyatını ve vadesini bugünden belirleyerek gelecekte alıp almama veya satıp satmama hakkını vermektedir. Swap İşlemler Belli bir zaman diliminde iki taraf arasında nakit akışlarını değiştiren bir anlaşmadır. Swap, farklı kredi notları olan işletmelerin zıt yönlü ihtiyaçları doğrultusunda genellikle bir banka aracılığıyla gerçekleştirilir. Bu ürünlerin temelde kullanılma amacı riske karşı etkin biçimde korunmaktır.

Beklenen Getirinin ve Riskin Ölçülmesi Varyans - Standart Sapma Değişim Katsayısı

Beklenen getiri, belli bir dönem getirileri ile bu getirilerin gerçekleşme olasılıklarının çarpımının toplamıdır. Beklenen getiri: E(r): Beklenen Getiri ri: Muhtemel Getiri Oranı ya da Nakit Akışı pi: Getirinin Gerçekleşme Olasılığı

Örnek 1: Bir yatırımcının, yatırım tutarı 50.000 TL olan yatırım projesiyle ilgili olarak, yatırım projesinden sağlayacağı net nakit girişlerinin ve net nakit girişlerine ilişkin olasılık tahminlerinin aşağıdaki gibi olacağı düşünülmektedir. Gerçekleşme Olasılığı Net Nakit Girişi 0,30 60.000 TL 0.50 80.000 TL 0,20 90.000 TL E(r) = 0,30(60.0000)+0,50(80.000)+0,20(90.000) = 76.000 TL Yatırım projesinin beklenen kar, 76.000 – 50.000 TL = 26.000 TL’dir. Beklenen getiri oranı: 26.000 / 50.000 = %52’dir.

Standart sapma ya da varyans riskin ölçülmesinde kullanılır Standart sapma ya da varyans riskin ölçülmesinde kullanılır. Standart sapma, olasılık dağılımında, sonuçların ortalama değerden farklarının karesinin kare kökü alınarak bulunur. Standart sapmanın küçük olması; ortalamadan sapmaların ve riskin az olduğunun, büyük olması ise; ortalamadan sapmaların, riskin çok olduğunun ve oynaklığın göstergesidir.

Olasılıklar verilmezse; S: Standart Sapma Xi : i’inci ölçüm değeri XORT. : N sayıda ölçümün ortalaması N: Ölçüm Sayısı

Örnek 3: Gerçekleşme Olasılığı Getiri Oranı 0,25 0,6 0,40 0,45 0,35 0,2 Tabloya göre yatırımın beklenen getirisini, varyansını ve standart sapmasını hesaplayınız.

0,40=Toplam Beklenen Getiri Beklenen Getiri=Gerçekleşme Olasılığı*Getiri Oranı (0,25).(0,6)=0,15 (0,40).(0,45)=0,18 (0,35).(0,2)=0,07 + 0,40=Toplam Beklenen Getiri Varyans= (Getiri Oranı-Toplam Beklenen Getiri)2 * Gerçekleşme Olasılığı (0,6-0,4)2*0,25=0,01 (0,45-0,4) 2*0,4=0,001 (0,2-0,4) 2*0,35=0,014 Varyans=0,025 Standart Sapma=0,16

Örnek 4: XYZ firmasının aylık net nakit girişleri aşağıda verilmiştir. Standart sapmasını ve varyansını bulunuz.

Ay Endeks    (xi – x ort.)   (xi – x ort.)^2 Ocak 17259 -2850,58 8125825 Şubat 18889 -1220,58 1489824 Mart 20190 80,41667 6466,84 Nisan 18022 -2087,58 4358004 Mayıs 17081 -3028,58 9172317 Haziran 17967 -2142,58 4590663 Temmuz 19380 -729,583 532291,8 Ağustos 20218 108,4167 11754,17 Eylül 21953 1843,417 3398185 Ekim 22899 2789,417 7780845 Kasım 22486 2376,417 5647356 Aralık 24971 4861,417 23633372 Varyans Std Sapma 241315 20109,58 68746905 5728909 2393,51389

Standart Sapma =2.393,514 Varyans =5.728.909

Değişim katsayısı, her birim getiri için riski ölçer ve beklenen getirisi aynı olmayan alternatiflerin değerlendirilmesi için daha uygun bir ölçüttür. Değişim Standart Sapma Katsayısı= Beklenen Getiri

Örnek 5: A ve B yatırım projelerine ait getiri oranları ve olasılıklı dağılımları aşağıdaki gibidir. Yatırımların beklenen getirilerini ve riskini hesaplayarak hangi yatırımın seçilmesi gerektiğini belirleyiniz. Olasılık __A Projesi _B Projesi__ 0,05 0,05 0,10 0,15 0,10 0,15 0,35 0,40 0,35 0,25 0,30 0,30 0,20 0,25 0,70

A’nın değişim katsayısı=0,112/0,28=0,40 A’nın Beklenen Getirisi B’nin Beklenen Getirisi 0,05*0,05=0,0025 0,05*0,10=0,005 0,15*0,10=0,015 0,15*0,15=0,0225 0,35*0,40=0,14 0,35*0,35=0,1225 0,25*0,30=0,075 0,25*0,30=0,075 0,20*0,25=0,05 0,20*0,70=0,14 +----------------------- +----------------------- 0,28 0,36 Sa=0,112 Sb =0.084 A’nın değişim katsayısı=0,112/0,28=0,40 B’nin değişim katsayısı=0,084/0,36=0,23 Sonuç: B’nin değişim katsayısı daha küçük olduğu için daha az risklidir bu yüzden B Projesi seçilir.